Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Sơn La

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

68
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ "Quản lý nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Sơn La" được thực hiện với mục tiêu nhằm xác lập các luận cứ khoa học và thực tiễn để đưa ra các giải pháp và kiến nghị chủ yếu nhằm phát triển sản phẩm thủ công truyền thống của đồng bào các dân tộc tỉnh Sơn La. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Sơn La

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ---------------------------- NGUYỄN THỊ HÀ MY QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH SƠN LA LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HÀ NỘI, NĂM – 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ---------------------------- NGUYỄN THỊ HÀ MY QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH SƠN LA Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số : 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN THANH HẢI HÀ NỘI, NĂM – 2017
i LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan luận văn “Quản lý nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Sơn La” là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thanh Hải Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này hoàn toàn trung thực Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình Học viên Nguyễn Thị Hà My
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện Luận văn Thạc sỹ tại trường Đại học Thương Mại, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của Khoa sau đại học Trường Đại học Thương mại; Sở Công Thương, UBND các huyện, thành phố tỉnh Sơn La, quý thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện về thời gian, kinh phí, hướng dẫn nội dung, cung câp tài liệu và thông tin cần thiết. Trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến tập thể cán bộ, giảng viên Trường Đại học Thương Mại đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập chương trình Thạc sỹ khóa 21B – chuyên ngành Quản lý kinh tế tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Thanh Hải, phó Trưởng khoa Sau Đại học đã tận tình hướng dẫn và có những đóng góp quý báu để tôi hoàn thành Luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn tới người thân, bạn bè đồng nghiệp đã cổ vũ tinh thần và giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Học viên Nguyễn Thị Hà My
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................ii MỤC LỤC…… ................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................vi DANH MỤC BẢNG BIỂU .............................................................................vii MỞ ĐẦU……… ............................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................................ 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................. 4 5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................ 5 6. Kết cấu của đề tài ........................................................................................... 6 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỚI PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ CỦA ĐỊA PHƢƠNG ..... 7 1.1. Khái quát chung về làng nghề ..................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của làng nghề truyền thống.................................... 7 1.1.2. Phát triển làng nghề truyền thống .......................................................... 13 1.1.3. Quản lý nhà nước đối với phát triển làng nghề truyền thống ................ 15 1.2. Nội dung Quản lý nhà nước đối với phát triển làng nghề truyền thống 21 1.2.1. Xây dựng ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật trong hoạt động phát triển làng nghề truyền thống .......................................... 21 1.2.2. Xây dựng ban hành và thực hiện quy hoạch phát triển làng nghề............... 21 1.2.3. Tổ chức bộ máy quản lý Nhà nước trong việc quản lý Nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống. ........................................................................... 22 1.2.4. Tổ chức, quản lý hoạt động đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực cho phát triển làng nghề .......................................................................................... 23 1.2.5. Tổ chức thanh - kiểm tra, giám sát hoạt động của làng nghề ................ 24
iv 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước phát triển làng nghề truyền thống………. .................................................................................................... 24 1.3.1. Môi trường an ninh, chính trị và pháp luật ............................................ 24 1.3.2. Chế độ, chính sách của Nhà nước .......................................................... 25 1.3.3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của địa phương ............................... 25 1.3.4. Sự phân cấp, phân quyền giữa các cơ quan quản lý .............................. 26 1.3.5. Đội ngũ nguồn nhân lực QLNN ............................................................. 26 1.4. Kinh nghiệm về quản lý phát triển làng nghề của một số quốc gia, địa phương trong và ngoài nước ............................................................................ 27 1.4.1. Kinh nghiệm về quản lý phát triển làng nghề của một số nước trên thế giới…………….. ............................................................................................. 27 1.4.2. Kinh nghiệm về quản lý phát triển làng nghề ở một số địa phương trong nước………….. ................................................................................................ 34 1.4.3. Bài học kinh nghiệm rút ra đối với công tác quản lý nhà nước với phát triển làng nghề của tỉnh Sơn La ....................................................................... 39 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH SƠN LA........................... 42 2.1. Khái quát về tình hình kinh tế xã hội tỉnh Sơn La ................................... 42 2.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................. 42 2.1.2. Kinh tế - xã hội ....................................................................................... 44 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng quản lý nhà nước đối với phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Sơn La ..................................................... 61 2.3.1. Thực trạng xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật trong hoạt động phát triển làng nghề truyền thống .......................... 61 2.3.3. Thực trạng công tác tổ chức bộ máy quản lý Nhà nước trong việc quản lý Nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống ........................................... 69 2.3.4. Thực trang công tác kiểm tra, giám sát hoạt động của các làng nghề truyền thống...................................................................................................... 69 2.4. Đánh giá chung .......................................................................................... 70
v 2.4.1. Kết quả đạt được .................................................................................... 70 2.4.2. Tồn tại, hạn chế ...................................................................................... 71 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH SƠN LA....... .................................................................................................... 73 3.1. Định hướng phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh .............. 73 3.1.1. Phương hướng và mục tiêu phát triển làng nghề truyền thống .............. 73 3.1.2. Phương hướng hoàn thiện quản lý Nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống tỉnh .............................................................................................. 76 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển làng nghề............ 76 3.2.1. Hoàn thiện công tác xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật trong hoạt động phát triển làng nghề truyền thống .................... 77 3.2.2. Hoàn thiện công tác quy hoạch, triển khai chính sách hỗ trợ phát triển làng nghề .......................................................................................................... 78 3.2.3. Đảm bảo đồng bộ kết cấu hạ tầng .......................................................... 80 3.2.4. Giải pháp đảm bảo nguyên liệu.............................................................. 81 3.2.5. Các giải pháp về tài chính, tín dụng, thuế. ............................................. 81 3.2.6. Về chính sách phát triển các làng nghề gắn với du lịch......................... 83 3.2.7. Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý Nhà nước trong việc quản lý Nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống....................................................... 83 3.2.8. Hoàn thiện hệ thống quản lý đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển làng nghề truyền thống ..................................................................................... 85 3.3. Một số kiến nghị vĩ mô ............................................................................. 87 3.3.1. Kiến nghị với Chính phủ ........................................................................ 87 3.3.2. Kiến nghị với UBND tỉnh Sơn La ......................................................... 87 KẾT LUẬN.. ................................................................................................... 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 91
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT QLNN Quản lý Nhà nước DLTC Dữ liệu thứ cấp TTCN Tiểu thủ công nghiệp KT – XH Kinh tế xã hội LNTT Làng nghề truyền thống HTX Hợp tác xã UBND Ủy ban nhân dân GPMB Giải phóng mặt bằng NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn CNH – HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa TMDV Thương mại dịch vụ NHTM Ngân hàng thương mại NHCS Ngân hàng chính sách GTSX Gía trị sản xuất CN Công nghiệp TNHH Trách nhiệm hữu hạn
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Diện tích, dân số và mật độ dân số năm 2016 ................................... 42 Bảng 2: Tổng sản phẩm trên địa bàn theo giá hiện hành ................................ 45 Biểu 3: Bảng tổng hợp các hộ sản xuất sản phẩm truyền thống trên địa bàn tỉnh năm 2016 .................................................................................................. 47 Bảng 4: Bảng tổng hợp các HTX sản xuất, kinh doanh sản phẩm truyền thống năm 2016 .................................................................................................... 51 Bảng 5: Tổng hợp số lượng, doanh thu các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh sản phẩm truyền thống .................................................................................... 52 Bảng 6: Giá trị sản xuất công nghiệp phân theo ngành công nghiệp ............. 53 Bảng 7: Tổng hợp lao động trong ngành sản xuất thủ công truyền thống năm 2016 ................................................................................................................. 54
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sơn La là tỉnh miền núi Tây Bắc Việt Nam, với 12 dân tộc anh em cùng sinh sống. Đời sống KT-XH nông thôn tuy có nhiều nét đa dạng về văn hóa và các ngành nghề truyền thống nhưng vẫn còn rất khó khăn so với mặt bằng chung của cả nước. Đại đa số người dân làm nông nghiệp, thu nhập không cao. Do đó, nguồn lợi từ việc sản xuất, mua bán hàng thủ công truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Quá trình hình thành và phát triển của ngành nghề thủ công truyền thống tại Sơn La mang những nét đặc thù riêng có và đậm nét văn hóa của vùng đất này với nhiều sản phẩm như: nghề làm gốm của người Thái ở xã Mường Chanh huyện Mai Sơn, nghề làm giấy gió, dệt vải lanh và rèn thủ công của người H'mông ở Phù Yên, Mộc Châu, Sông Mã... Hiện nay, các hộ kinh tế gia đình của đồng bào dân tộc tỉnh Sơn La vẫn hoạt động chủ yếu theo tính truyền thống và tự phát, quy mô nhỏ, đơn giản, hiệu quả không cao, thậm chí nhiều nghề còn đứng trước nguy cơ mai một. Vì vậy, mặc dù có nhiều điều kiện thuận lợi, nhưng hoạt động sản xuất, kinh doanh thủ công truyền thống, tiểu thủ công nghiệp vẫn chỉ dừng ở mức tiềm năng, hiệu quả rất thấp. Việc phát triển hoạt động sản xuất, kinh doanh thủ công truyền thống tại đây theo hướng chuyên nghiệp hơn, hiện đại hơn sẽ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với cuộc sống của người dân nơi này bởi nó không chỉ tận dụng tối đa nguồn lực, lợi thế trong phát triển kinh tế mà còn góp phần thay đổi tập quán sinh hoạt và phương thức kinh doanh vốn rất lạc hậu. Trong những năm qua, UBND tỉnh Sơn La đã có nhiều chính sách khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống, tiến hành sắp xếp quy hoạch lại các nghề truyền thống trên địa bàn để lựa chọn ra những nghề có tiềm năng, thế mạnh và phát triển thành các làng nghề sản xuất trên quy mô lớn. Tuy nhiên
2 những chính sách trong thời gian qua chưa phát huy hiệu quả như mong muốn, tỉnh Sơn La chưa có làng nghề nào, hoạt động tiểu thủ công nghiệp manh mún, chưa trở thành một nghề đem lại nguồn thu nhập ổn định cho nhân dân. Với mong muốn và hướng đi phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước để phục hồi, phát triển một số ngành nghề truyền thống, vừa phát triển kinh tế vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc tỉnh Sơn La, tôi quyết định lựa chọn đề tài “Quản lý nhà nước về phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Sơn La” làm luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Công tác QLNN về phát triển làng nghề truyền thống đã có nhiều công trình nghiên cứu trên các góc độ khác nhau trong phạm vi cả nước. Trong đó phải kể tới các công trình tiêu biểu như: - Tác giả Trần Thị Mẫn (2016) nghiên cứu đề tài “Quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống đá mỹ nghệ từ thực tiễn thành phố Đà Nằng”, Luận văn thạc sỹ, Học viện khoa học xã hội. Tác giả nghiên cứu lý thuyết tổng quan về làng nghề, quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống, thực trạng công tác quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống đá mỹ nghệ của chính quyền thành phố Đà Nẵng, từ đó chỉ ra những thành công và hạn chế, kinh nghiệm thực tiễn quản lý nhà nước phát triển làng nghề và một số giải pháp để hoàn thiện chính sách quản lý nhà nước. - Tác giả Trần Thị Minh Nguyệt (2008) nghiên cứu đề tài “Quản lý nhà nước với phát triển nghề và làng nghề Hà Tây giai đoạn hiện nay”, Luận văn thạc sỹ, Trường Đại học Thương Mại. Tác giả đã nghiên cứu các lý thuyết tổng quan về nghề truyền thống, làng nghề, vai trò của làng nghề với kinh tế, văn hoá, xã hội và các yếu tố ảnh hưởng đến nó. Thông qua các phương pháp thu thập dữ liệu từ các báo cáo khoa học, Internet, tạp chí kết hợp với khảo sát thực tế, luận
3 văn đã chỉ ra được những mặt thành công và hạn chế trong việc phát triển nghề và làng nghề Hà Tây trong giai đoạn hiện nay và những vấn đề đặt ra cần giải quyết trong thời gian tới. - Tác giả Ngô Thành Trung (2014) nghiên cứu đề tài “Quản lý nhà nước đối với các làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh”, Luận văn thạc sỹ , Trường Đại học Kinh tế. Tác giả đã nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về làng nghề, quản lý nhà nước đối với làng nghề tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2007- 2014, đồng thời tìm ra những nguyên nhân chủ yếu của tình trạng yếu kém, đề xuất những định hướng, quan điểm cơ bản, các giải pháp chủ yếu nâng cao chất lượng quản lý nhà nước đối với các làng nghề đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 nhằm khai thác tối đa các tiềm năng, lợi thế so sánh ở địa phương. - Đỗ Hoàng Toàn (chủ biên), Giáo trình Quản lý Nhà nước về kinh tế (tái bản, trường Đại học Kinh tế quốc dân. Đây là giáo trình nghiên cứu về các vấn đề QLNN về kinh tế nói chung trong đó có đề cập đến các phương pháp, công cụ của QLNN, bộ máy tổ chức QLNN và cán bộ QLNN. - Tác giả Phan Văn Tú (2011) nghiên cứu về: “Các giải pháp để phát triển làng nghề ở thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam”, Luận văn thạc sỹ kinh tế, Đại học Đà Nẵng. Tác giả tập trung nghiên cứu các lý thuyết về làng nghề, phân loại và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển làng nghề cũng như kinh nghiệm phát triển làng nghề ở một số địa phương trên cả nước, từ đó nghiên cứu thực trạng phát triển các làng nghề ở thành phố Hội An và đề xuất các giải pháp để phát triển các làng nghề này. Các phương pháp được sử dụng trong luận văn là thu thập thực tế tại làng nghề, thống kê, tổng hợp kết hợp với chi tiết hóa, đối chiếu và so sánh để đưa ra kết luận. Luận văn chỉ ra rằng phát triển làng nghề ở Hội An hiện nay còn thiếu tính bền vững, hiệu quả kinh tế xã hội còn thấp, cần thiết phải có sự quan tâm, đầu tư của cơ quan nhà nước và các tổ chức doanh nghiệp.
4 Như vậy, có thể thấy, chưa có công trình nghiên cứu nào đề hoạt động quản lý nhà nước phát triển sản phẩm thủ công truyền thống của tỉnh Sơn La. Góc độ nghiên cứu của các công trình trên hoàn toàn khác với đề tài này. Đối tượng nghiên cứu của luận văn này là duy nhất và không trùng lặp. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Mục đích nghiên cứu: xác lập các luận cứ khoa học và thực tiễn để đưa ra các giải pháp và kiến nghị chủ yếu nhằm phát triển sản phẩm thủ công truyền thống của đồng bào các dân tộc tỉnh Sơn La. - Nhiệm vụ nghiên cứu: + Phân tích, đánh giá đúng thực trạng QLNN về phát triển triển làng nghề truyền thống những năm qua; từ đó nhận định những thành công, hạn chế đồng thời xác định nguyên nhân của những thành công, hạn chế trong công tác QLNN đối với phát triển làng nghề truyền thống; + Đề xuất một số giải pháp và kiến nghị thiết thực, có tính khả thi nhằm hoàn thiện QLNN về phát triển làng nghề truyền thống thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là QLNN về phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Sơn La Phạm vi nghiên cứu của đề tài: - Nội dung nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu quản lý nhà nước của chính quyền cấp tỉnh nhưng đặt trong khuôn khổ các chính sách, chế độ quản lý làng nghề của Chính phủ. Những vấn đề nghiên cứu chính sách sẽ gắn với chủ thể quản lý của chính quyền tỉnh Sơn La. Về mặt thực tiễn, luận văn phân tích thực trạng quá trình hình thành và phát triển các làng nghề và vấn đề quản lý nhà nước đối với các làng nghề trên địa bàn tỉnh Sơn La - Về không gian: Đề tài giới hạn nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Sơn La
5 - Về thời gian: Đề tài giới hạn sử dụng dữ liệu thứ cấp nghiên cứu thực trạng trong 5 năm gần đây (2011-2016). Đề tài định hướng đề xuất giải pháp và kiến nghị hoàn thiện QLNN về phát triển làng nghề truyền thống đến năm 2020. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, luận văn sử dụng những phương pháp khác nhau, bổ sung cho nhau để giải quyết mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đã đặt ra. Cụ thể, đề tài sử dụng hai nhóm phương pháp là phương pháp thu thập dữ liệu và phương pháp phân tích dữ liệu như sau: Nhóm phương pháp thu thập dữ liệu - Thu thập, tìm kiếm các dữ liệu liên quan đến cơ sở lý luận của đề tài ở các sách, giáo trình, luận án, luận văn, bài báo khoa học,… DLTC này sẽ được dùng để làm cơ sở lý luận về QLNN về phát triển làng nghề truyền thống của địa phương như là khái niệm về nghề và làng nghề; phát triển của làng nghề; nội dung, vai trò và sự cần thiết của QLNN về phát triển làng nghề truyền thống… - Thu thập, nghiên cứu văn bản pháp luật về làng nghề, báo cáo tổng kết, các số liệu thống kê có liên quan… để làm cơ sở đánh giá thực trạng vấn đề nghiên cứu. Các văn bản pháp luật nhằm nghiên cứu thực trạng, ban hành và tổ chức thực hiện pháp luật liên quan. Tổng hợp số liệu thu thập được và xử lý chúng thành các số liệu cần thiết như kết quả thực hiện các chỉ tiêu để đánh giá đúng thực trạng QLNN về phát triển làng nghề truyền thống tỉnh những năm qua. Đề tài cũng kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình có liên quan đồng thời dựa vào các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống.
6 Nhóm phương pháp phân tích dữ liệu: Phương pháp thống kê: được sử dụng để thống kê số liệu thu thập được nhằm đánh giá thực trạng công tác QLNN đối với sự phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh. Phương pháp tổng hợp: tổng hợp các số liệu về số lượng làng nghề, số lượng lao động trong làng nghề truyền thống, kết quả các hoạt động sản xuất, kinh doanh của các làng nghề truyền thống. Phương pháp so sánh: Dùng để so sánh kết quả của các hoạt động sản xuất, kinh doanh của làng nghề qua các năm, tỷ trọng sản xuất công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp trong toàn bộ nền kinh tế. 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, và các danh mục bảng biểu, danh mục hình vẽ, tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý nhà nước với phát triển làng nghề của địa phương Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Sơn La Chương 3: Giải pháp và kiến nghị hoàn thiện công tác quản lý nhà nước phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Sơn La
7 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỚI PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ CỦA ĐỊA PHƢƠNG 1.1. Khái quát chung về làng nghề 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của làng nghề truyền thống 1.1.1.1. Khái niệm làng nghề Theo Thông tư 116/2006/TT- BNN của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: “Làng nghề là một hoặc nhiều cụm dân cư cấp thôn, ấp, bản, làng, buôn, phum, sóc hoặc các điểm dân cư tương tự trên địa bàn một xã, thị trấn có các hoạt động ngành nghề nông thôn, sản xuất ra một hoặc nhiều loại sản phẩm khác nhau”. Xét theo các góc độ nhìn nhận khác nhau có thể đưa ra các quan niệm khác nhau về “làng nghề”. Làng nghề được hiểu là một đơn vị hành chính cấp thôn hoặc xã trong đó có một nghề phi nông nghiệp phát triển ổn định tới mức trở thành nguồn sống chính hoặc thu nhập chủ yếu của đa số hộ dân trong làng. Làng nghề là làng tuy vẫn có trồng trọt theo lối tiểu nông và chăn nuôi (lợn, gà, vịt …) và một số nghề phụ khác song đã nổi trội một nghề cổ truyền tinh xảo với một tầng lớp thợ thủ công chuyên nghiệp, hay bán chuyên nghiệp sống chủ yếu bằng nghề đó. Làng nghề cũng có thể hiểu là một thiết chế kinh tế - xã hội ở nông thôn, được cấu thành bởi hai yếu tố làng và nghề, tồn tại trong một không gian địa lý nhất định trong đó bao gồm nhiều hộ gia đình sinh sống bằng nghề thủ công là chính, giữa họ có mối liên kết về kinh tế, xã hội và văn hóa. Sự xuất hiện của các nghề thủ công ở các làng quê lúc đầu chỉ là nghành nghề phụ, chủ yếu được nông dân tiến hành trong lúc nông nhàn. Về sau, do quá trình phân công lao động, các ngành nghề thủ công tách dần khỏi nông nghiệp nhưng lại phục vụ trực tiếp cho nông nghiệp, khi đó người thợ
8 thủ công có thể không còn sản xuất nông nghiệp nhưng họ vẫn gắn chặt với làng quê mình. Khi nghề thủ công phát triển, số người chuyên làm nghề thủ công và sống được bằng nghề này tăng lên, điều này diễn ra ngay trong các làng quê và đó là cơ sở cho sự tồn tại của làng nghề ở nông thôn. 1.1.1.2. Khái niệm làng nghề truyền thống Khái niệm làng nghề truyền thống (LNTT) được khái quát dựa trên hai khái niệm nghề truyền thống và làng nghề nêu trên. Theo Thông tư 116/2006/TT-BNN của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: “Làng nghề truyền thống là làng nghề có nghề truyền thống được hình thành từ lâu đời”. Như vậy có thể hiểu về LNTT, trước hết nó được tồn tại và phát triển lâu đời trong lịch sử, trong đó gồm có một hoặc nhiều nghề thủ công truyền thống, là nơi hội tụ các nghệ nhân và đội ngũ thợ lành nghề, là nơi có nhiều hộ gia đình chuyên làm nghề truyền thống lâu đời, giữa họ có sự liên kết, hỗ trợ nhau trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Họ có cùng tổ nghề và đặc biệt các thành viên luôn ý thức tuân thủ những ước chế xã hội và gia tộc. Làng nghề truyền thống được hình thành từ lâu đời, trải qua thử thách của thời gian vẫn duy trì và phát triển, được lưu truyền từ đời này qua đời khác. Trong các làng nghề truyền thống thường có đại bộ phận dân số làm nghề cổ truyền hoặc một vài dòng họ chuyên làm nghề theo kiểu cha truyền con nối, nghĩa là việc dạy nghề được thực hiện bằng phương pháp truyền nghề. Tiêu chí đánh giá làng nghề truyền thống Theo Thông tư 116/2006/TT-BNN ngày 11 tháng 12 năm 2006 của Bộ Nông Nghiệp và phát triển nông thôn, các tiêu chí công nhận làng nghề truyền thống bao gồm: Thứ nhất: Nghề được công nhận là “Nghề truyền thống” phải đạt 3 tiêu chí sau:
9 + Nghề đã xuất hiện từ địa phương từ trên 50 năm tính đến thời điểm đề nghị công nhận. + Nghề tạo ra sản phẩm mang bản sắc văn hóa dân tộc. + Nghề gắn với tên tuổi của một hay nhiều nghệ nhân hoặc tên tuổi của làng nghề. Thứ hai: Làng nghề được công nhận làng nghề truyền thống phải đạt tiêu chí làng nghề và có ít nhất một nghề truyền thống theo quy định của thông tư này, tức: + Số hộ và số lao động trong làng nghề truyền thống đạt từ 50% trở lên so với tổng số lao động của làng. + Giá trị sản xuất thống đạt và thu nhập từ làng nghề truyền từ 50% tổng giá trị sản xuất và thu nhập của làng trong năm. + Sản phẩm làm ra có tính thẩm mỹ mang đạm nét yếu tố và bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. + Sản xuất có quy trình công nghệ nhất định được truyền từ đời này sang đời khác. + Thu nhập bình quân trên một người và tổng nguồn vốn để giành được cao hơn so với hộ chỉ làm nghề nông nghiệp - Đối với những làng nghề chưa đáp ứng tiêu chuẩn về môi trường theo quy định thì vẫn được xét công nhận làng nghề truyền thống khi đã có đề án, dự án nghiên cứu đánh giá tác động môi trường và đề ra các biện pháp xử lý khắc phục ô nhiễm môi trường. 1.1.1.3. Đặc điểm của làng nghề truyền thống Thứ nhất, việc sản xuất kinh doanh của các làng nghề truyền thống gắn liền với hộ gia đình và nông nghiệp nông thôn. Như chúng ta đã biết, các làng nghề truyền thống làm nghề thủ công, các nguyên liệu đầu vào phục vụ quá trình sản xuất đều bắt đầu từ nông nghiệp,
10 nông thôn. Lao động trong các làng nghề truyền thống là các nông dân, nguyên liệu họ làm ra sản phẩm chính là các sản phẩm từ nông nghiệp. Họ tiến hành sản xuất theo các hộ gia đình, mỗi người trong gia đình là một lao động làm một công đoạn nhất định để tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh. Việc quản lý sản xuất, phân công lao động, sắp xếp thời gian do họ tự thực hiện sao cho phù hợp với sản xuất nông nghiệp và tận dụng khoảng thời gian nhàn rỗi của mùa vụ. Do sản xuất nông nghiệp có tính vụ mà nên khoảng thời gian còn lại các hộ gia đình tiếp tục sản xuất các sản phẩm thủ công, trước tiên là để phục vụ nhu cầu sinh hoạt của chính bản thân gia đình họ. Sau này, các sản phẩm làm ra cũng như trao đổi sản phẩm giữa các làng nghề tăng lên, các sản phẩm làm ra được các hộ giao bán tạo thêm thu nhập cho gia đình. Thị trường tiêu thụ sản phẩm của làng nghề truyền thống chính là khu vực nông thôn, ngày nay các sản phẩm làng nghề truyền thống với sự đa dạng và phong phú chủng loại cùng với nhu cầu tất yếu của nền kinh tế thị trường, các sản phẩm của làng nghề truyền thống được xuất khẩu, tiêu dùng rộng khắp trên thị trường trong và ngoài nước. Thứ hai, sản phẩm của làng nghề truyền thống mang đậm yếu tố văn hóa truyền thống của dân tộc Các sản phẩm của làng nghề truyền thống được tạo ra nhờ bàn tay, trí óc của các nghệ nhân, người lao động làm nghề truyền thống. Trước đây sản phẩm hoàn toàn làm bằng phương pháp thủ công truyền thống và mục đích là nhằm phục vụ đời sống sinh hoạt hang ngày. Sản phẩm làng nghề truyền thống thể hiện nét văn hóa, độ tinh xảo của nghệ nhân làm ra nó, nhìn vào nó có thể biết xuất xứ của sản phẩm thậm chí qua đó có thể biết được hộ gia đình nào làm ra nó. Các sản phẩm làng nghề truyền thống gắn liền với văn hóa vùng miền, tập quán, phong tục của địa phương. Bởi sản phẩm làm ra từ nguyên liệu ngành nông nghiệp, do có lao động, gia đình làng nghề tự tay làm nên sản
11 phẩm. Cũng chính vì thế mà các sản phẩm làng nghề truyền thống mang tính chủ quan sáng tạo, hoàn toàn phụ thuộc vào bàn tay người thợ, chất lượng, độ tinh xảo của sản phẩm phụ thuộc trình độ của người thợ, phụ thuộc thị hiếu người sử dụng. Do đặc điểm điều kiện sản xuất kinh doanh, sản phẩm làng nghề truyền thống in đậm dấu ấn người thợ nên khó sản xuất đại trà, mà chỉ sản xuất đơn chiếc. Đây là một trong những nhược điểm khiến sản phẩm làng nghề truyền thống khó đáp ứng được nhu cầu đơn hàng lớn và chất lượng sản phẩm không đồng đều. Khi nền kinh tế phát triển, quan hệ giao lưu thương mại ngày càng mở rộng thỉ sản phẩm làng nghề truyền thống có sự hỗ trợ của yếu tố công nghệ. Sản phẩm làm ra đồng đều hơn, số lượng lớn hơn đáp ứng nhu cầu đa dạng, phong phú của người mua. Tuy nhiên tùy theo từng loại sản phẩm để đổi mới công nghệ, có những loại sản phẩm vẫn cần phải đảm bảo quy trình sản xuất theo công nghệ truyền thống. Nhờ đó giữ được yếu tố truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc, vùng miền không hề mất đi, nó vẫn mang đạm nét văn hóa, tinh thần dân tộc và sự sáng tạo không ngừng của nghệ nhân làng nghề. Thứ ba, việc tổ chức sản xuất kinh doanh tại các làng nghề truyền thống nhỏ lẻ, manh mún. Ngay từ khi hình thanh, quy mô sản xuất trong các làng nghề truyền thống chủ yếu là hộ gia đình huyết thống gắn với các phường nghề, hội nghề. Trong thời kỳ cơ chế kế hoạch hóa tập trung quy mô sản xuất làng nghề truyền thống được thể hiện thành các Đội ngành nghề dưới sự quản lý của Hợp tác xã (đội chuyên làm gốm, làm mộc, làm sơn mài, khảm trai…), đối với những đội có đông thợ thủ công thì thành lập HTX thủ công nghiệp. Tuy vậy HTX hay Đội ngành nghề thì quy mô hoạt động vẫn chưa lớn, chất lượng hiệu quả còn thấp và cho tới nay các mô hình này không còn tồn tại.