Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng nhằm cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị đánh giá hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý của từng bộ phận để ra quyết định kinh doanh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH __________________ NGUYỄN THỊ PHƯƠNG NHÃ TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH MTV CAO SU DẦU TIẾNG Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. TRẦN ANH HOA Tp. Hồ Chí Minh - 2015
3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi với sự góp ý của Người hướng dẫn khoa học TS. Trần Anh Hoa. Tất cả các nguồn tài liệu tham khảo đã được công bố đầy đủ. Nội dung của luận văn là trung thực. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Phương Nhã
4 MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC SƠ ĐỒ DANH MỤC BẢNG PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Tổng quan về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ....................... 1 3. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................... 4 4. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................... 4 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5 6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 5 7. Đóng góp thực tiễn của đề tài ....................................................................... 6 8. Kết cấu của luận văn..................................................................................... 6 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP..................................................................................... 7 1.1 Bản chất của kế toán trách nhiệm ............................................................... 7 1.1.1 Kế toán trách nhiệm thể hiện trách nhiệm của các nhà quản lý gắn với mục tiêu hoạt động của doanh nghiệp ................................................. 7 1.1.2 Kế toán trách nhiệm - một nhân tố trong hệ thống kiểm soát quản lý doanh nghiệp............................................................................................. 8 1.1.3 Tính hai mặt của kế toán trách nhiệm và ảnh hưởng đến thái độ của nhà quản lý ............................................................................................... 8 1.2 Khái niệm về kế toán trách nhiệm............................................................... 8 1.3 Mục đích của kế toán trách nhiệm .............................................................. 9 1.4 Vai trò của kế toán trách nhiệm .................................................................. 9 1.5 Các nội dung cơ bản cấu thành hệ thống kế toán trách nhiệm ................... 10
5 1.5.1 Sự phân cấp quản lý ....................................................................... 10 1.5.2 Xác định các trung tâm trách nhiệm theo cấu trúc tổ chức và đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp ........................................................... 10 1.5.2.1 Trung tâm chi phí ................................................................. 10 1.5.2.2 Trung tâm doanh thu ............................................................ 11 1.5.2.3 Trung tâm lợi nhuận ............................................................. 12 1.5.2.4 Trung tâm đầu tư .................................................................. 12 1.5.3 Đánh giá thành quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm ...... 13 1.5.3.1 Quan điểm đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm13 1.5.3.2 Phương pháp đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm ............................................................................................... 13 1.5.4 Xây dựng hệ thống báo cáo trách nhiệm ......................................... 18 1.5.4.1 Xác định yêu cầu thông tin phù hợp đối với nhà quản trị các cấp ................................................................................................... 18 1.5.4.2 Xây dựng mẫu biểu báo cáo thích hợp với từng trung tâm trách nhiệm ...................................................................................... 18 1.5.5 Các mô hình tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm ......................... 21 1.6 Một số bài học kinh nghiệm cho việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm25 1.6.1 Vấn đề phân quyền quản lý ............................................................. 25 1.6.2 Thái độ các nhà quản lý bộ phận trong việc hướng đến mục tiêu chung ...................................................................................................... 25 1.6.3 Định giá sản phẩm và giá chuyển giao nội bộ ................................ 26 1.6.4 Quyền kiểm soát của các nhà quản lý các cấp đối với chi phí kiểm soát được và chi phí không kiểm soát được ............................................. 26 1.6.5 Phân bổ chi phí cho các trung tâm trách nhiệm .............................. 27 Kết luận chương 1 ................................................................................................. 28 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH MTV CAO SU DẦU TIẾNG ................................................... 29 2.1 Giới thiệu khái quát về công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng ................ 29
6 2.1.1 Sơ lược về công ty .......................................................................... 29 2.1.2 Quá trình hình thành và phát triển của công ty ............................... 29 2.1.2.1 Quá trình hình thành ............................................................ 30 2.1.2.2 Quá trình phát triển .............................................................. 30 2.1.3 Chức năng, nhiệm vụ của công ty ................................................... 30 2.1.3.1 Chức năng ............................................................................ 30 2.1.3.2 Nhiệm vụ .............................................................................. 30 2.1.4 Đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh ....................................... 31 2.1.5 Đặc điểm tổ chức bộ máy quản lý của công ty ................................ 31 2.1.6 Đặc điểm tổ chức công tác kế toán của Công ty.............................. 34 2.1.6.1 Tổ chức bộ máy kế toán ........................................................ 35 2.1.6.2 Nội dung tổ chức công tác kế toán ........................................ 37 2.1.6.3 Đặc điểm phần mềm kế toán sử dụng ................................... 37 2.2 Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng ...................................................................................................... 38 2.2.1 Mục tiêu kinh doanh ....................................................................... 38 2.2.1.1 Mục tiêu chung ..................................................................... 38 2.2.1.2 Các chỉ tiêu và nhiêm vụ trọng tâm năm 2015 ...................... 38 2.2.2 Kế hoạch kinh doanh ...................................................................... 39 2.2.2.1 Hệ thống kế hoạch hiện nay của công ty ............................... 39 2.2.2.2 Các căn cứ lập kế hoạch của công ty .................................... 40 2.2.2.3 Phương pháp lập kế hoạch của công ty ................................ 41 2.2.3 Xây dựng hệ thống dự toán ............................................................. 44 2.2.3.1 Dự toán chi phí sản xuất ....................................................... 45 2.2.3.2 Dự toán chi phí bán hàng ..................................................... 47 2.2.3.3 Dự toán chi phí quản lý doanh nghiệp .................................. 48 2.2.3.4 Các bảng dự toán khác ......................................................... 49 2.2.4 Đo lường và đánh giá thành quả hoạt động kinh doanh .................. 49 2.2.4.1 Đo lường thành quả hoạt động kinh doanh ........................... 49
7 2.2.4.2 Đánh giá thành quả hoạt động kinh doanh ........................... 50 2.3 Đánh giá thực trạng công tác đánh giá thành quả kinh doanh tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng ...................................................................... 50 2.3.1 Những kết quả đạt được.................................................................. 50 2.3.1.1 Về phân cấp quản lý ............................................................. 50 2.3.1.2 Về hệ thống dự toán .............................................................. 51 2.3.1.3 Về công tác đánh giá thành quả hoạt động kinh doanh ......... 51 2.3.2 Những tồn tại và nguyên nhân của tồn tại....................................... 52 2.3.2.1 Về phân cấp quản lý ............................................................. 52 2.3.2.2 Về hệ thống dự toán .............................................................. 52 2.3.2.3 Về công tác đánh giá các thành quả hoạt động ..................... 52 Kết luận chương 2 ................................................................................................. 54 CHƯƠNG 3 TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH MTV CAO SU DẦU TIẾNG ..................................................................... 55 3.1 Các quan điểm định hướng cho việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty....................................................................................................... 55 3.1.1 Phù hợp với mô hình tổ chức quản lý .............................................. 55 3.1.2 Phù hợp với yêu cầu và trình độ quản lý ......................................... 55 3.1.3 Phù hợp và hài hòa giữa chi phí và lợi ích ..................................... 55 3.1.4 Phù hợp với cơ chế quản lý của nền kinh tế .................................... 56 3.1.5 Phù hợp trong quá trình toàn cầu hóa ............................................ 56 3.2 Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty ..................................... 56 3.2.1 Phân cấp quản lý và xác định các trung tâm trách nhiệm ............... 56 3.2.1.1 Trung tâm chi phí ................................................................. 57 3.2.1.2 Trung tâm doanh thu ............................................................ 61 3.2.1.3 Trung tâm lợi nhuận ............................................................. 61 3.2.1.4 Trung tâm đầu tư .................................................................. 62 3.2.2 Xác định các chỉ tiêu đánh giá thành quả hoạt động kinh doanh và thành quả quản lý cho từng trung tâm trách nhiệm cụ thể ....................... 63
8 3.2.2.1 Trung tâm chi phí ................................................................. 63 3.2.2.2 Trung tâm doanh thu ............................................................ 63 3.2.2.3 Trung tâm lợi nhuận ............................................................. 64 3.2.2.4 Trung tâm đầu tư .................................................................. 64 3.2.3 Xây dựng hệ thống báo cáo trách nhiệm tương ứng với từng trung tâm trách nhiệm ...................................................................................... 65 3.2.3.1 Trung tâm chi phí ................................................................. 66 3.2.3.2 Trung tâm doanh thu ............................................................ 68 3.2.3.3 Trung tâm lợi nhuận ............................................................. 69 3.2.3.4 Trung tâm đầu tư .................................................................. 71 3.2.4 Vận dụng các kỹ thuật kế toán quản trị để tổ chức hệ thống KTTN . 72 3.2.4.1 Phân loại chi phí theo cách ứng xử với mức độ hoạt động .... 72 3.2.4.2 Thiết kế hệ thống kế toán phù hợp ........................................ 74 3.2.4.3 Lập dự toán ngân sách ......................................................... 77 3.2.4.4 Phân tích biến động số liệu thực tế và dự toán ..................... 79 3.3 Các điều kiện tiền đề để xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty81 3.3.1 Đối với nhà nước và các cơ quan chức năng .................................. 81 3.3.2 Đối với công ty ............................................................................... 81 3.3.2.1 Mô hình quản lý phải được phân cấp quản lý rõ ràng .......... 81 3.3.2.2 Tổ chức bộ máy kế toán ........................................................ 81 3.3.2.3 Đào tạo, bồi dưỡng nhân viên .............................................. 82 3.3.2.4 Ứng dụng công nghệ thông tin để phân tích, xử lý kịp thời ... 83 Kết luận chương 3 ................................................................................................. 84 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
9 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CCDC Công cụ dụng cụ CP NVLTT Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp CP NVTT Chi phí nhân công trực tiếp CP QLDN Chi phí quản lý doanh nghiệp CP SXC Chi phí sản xuất chung EVA Economic Value Added (Giá trị kinh tế tăng thêm) HĐTV Hội đồng thành viên KTQT Kế toán quản trị KTTC Kế toán tài chính KTTN Kế toán trách nhiệm NVL Nguyên vật liệu RI Residual Income (Lợi nhuận còn lại) ROI Return on Investment (Tỷ lệ hoàn vốn đầu tư) TNDN Thu nhập doanh nghiệp TSCĐ Tài sản cố định XDCB Xây dựng cơ bản
10 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1 - Sơ đồ mối quan hệ giữa chức năng quản trị và quá trình kế toán...................7 Sơ đồ 1.2 - Sơ đồ các yếu tố của hệ thống kế toán trách nhiệm dựa trên chức năng.......22 Sơ đồ 1.3 - Sơ đồ các yếu tố của hệ thống kế toán trách nhiệm dựa trên quy trình.........23 Sơ đồ 1.4 - Sơ đồ các yếu tố của hệ thống kế toán trách nhiệm dựa trên chiến lược.......24 Sơ đồ 2.1- Sơ đồ bộ máy quản lý tại công ty....................................................................32 Sơ đồ 2.2 - Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán của công ty.....................................................35 Sơ đồ 3.1 - Sơ đồ tổ chức trung tâm trách nhiệm của công ty..........................................56 Sơ đồ 3.2 - Sơ đồ các trung tâm chi phí thuộc khối khai thác..........................................58 Sơ đồ 3.3 - Sơ đồ các trung tâm chi phí thuộc khối sản xuất............................................60 Sơ đồ 3.4 - Sơ đồ các trung tâm chi phí thuộc khối quản lý.............................................61 Sơ đồ 3.5 - Sơ đồ trung tâm doanh thu..............................................................................61 Sơ đồ 3.6 - Sơ đồ trung tâm lợi nhuận..............................................................................62 Sơ đồ 3.7 - Sơ đồ trung tâm đầu tư...................................................................................63 Sơ đồ 3.8 - Sơ đồ bộ máy kế toán kết hợp trong công ty..................................................82
11 DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1 - Danh mục báo cáo trách nhiệm trong công ty.................................................66 Bảng 3.2 - Bảng phân loại chi phí thành biến phí và định phí..........................................73 Bảng 3.3 - Bảng danh mục mã số trách nhiệm quản trị trong công ty..............................75 Bảng 3.4 - Bảng hệ thống dự toán của các trung tâm trách nhiệm....................................77 Bảng 3.5 - Bảng hệ thống báo cáo phân tích biến động của các trung tâm trách nhiệm. ..79
12 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kế toán trách nhiệm là một trong những nội dung cơ bản của kế toán quản trị, nó là một trong những công cụ quản lý kinh tế tài chính có vai trò quan trọng trong việc quản lý, điều hành và kiểm soát các hoạt động kinh doanh trong doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm giúp nhà quản trị kiểm soát và đánh giá thành quả hoạt động của những bộ phận trong doanh nghiệp, đồng thời đánh giá trách nhiệm quản lý của nhà quản trị các cấp. Từ đó, giúp các nhà quản trị các cấp có những thông tin hữu ích trong việc ra quyết định để đạt được mục tiêu chung. Đồng thời kế toán trách nhiệm cũng thúc đẩy, khuyến khích các nhà quản trị phát huy năng lực quản lý của mình, góp phần nâng cao hiệu quản quản lý của doanh nghiệp. Do đó, việc nghiên cứu và tổ chức vận dụng hệ thống kế toán trách nhiệm trong hoạt động quản lý của các doanh nghiệp là một yêu cầu cấp thiết, nhất là các doanh nghiệp quy mô lớn, cơ cấu tổ chức và hoạt động gắn với trách nhiệm của nhiều đơn vị, cá nhân. Công ty TNHH MTV Cao su Dầu Tiếng là một doanh nghiệp có quy mô lớn, phạm vi hoạt động rộng và cơ cấu gồm nhiều đơn vị trực thuộc bố trí ở các địa bàn khác nhau. Tuy nhiên, hiện nay kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng ở công ty chưa được quan tâm. Công ty có thực hiện phân cấp quản lý nhưng chưa hình thành các trung tâm trách nhiệm cụ thể. Điều này làm cho việc đánh giá thành quả của từng đơn vị đối với mục tiêu chung của công ty là thiếu tính chính xác. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã quyết định chọn đề tài: “Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Tổng quan về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Kế toán trách nhiệm nói riêng và kế toán quản trị nói chung mới được đề cập và nghiên cứu tại Việt Nam 25 năm gần đây khi nền kinh tế thị trường ngày một
13 phát triển đòi hỏi hệ thống kế toán cần được hoàn thiện, trong khi đó kế toán quản trị ở một số nước phát triển đã được sử dụng như một công cụ quản lý từ rất lâu. Trước sự phát triển của nền kinh tế thị trường và sự gia nhập nhiều tổ chức quốc tế, hệ thống kế toán quản trị đã được nhiều tác giả nghiên cứu đưa ra các giải pháp và hướng hoàn thiện thông qua các bài báo và các đề tài nghiên cứu khoa học. Cụ thể: Một số công trình nghiên cứu trong nước: - Đề tài “Kế toán quản trị chi phí tại công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên cao su Quảng Trị” của Võ Thị Hoài Giang (2012); trình bày nội dung kế toán quản trị chi phí, kết hợp khảo sát thực trạng công tác kế toán quản trị chi phí các doanh nghiệp chế biến cao su, đánh giá thực trạng và xây dựng giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị chi phí. - Đề tài “Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần cao su Đà Nẵng” của Huỳnh Đình Cường (2014); đề tài xây dựng và hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần cao su Đà Nẵng, đưa ra hướng xây dựng mô hình phân cấp quản lý, tổ chức thông tin kế toán phục vụ đánh giá các trung tâm trách nhiệm, nâng cao độ tin cậy của hệ thống thông tin kế toán quản trị, nâng cao khả năng đáp ứng các yêu cầu quản trị, phát huy tối đa nguồn lực trong doanh nghiệp. - Đề tài “Tổ chức công tác kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần đầu tư và phát triển viễn thông miền Tây” của Đặng Quan Sang (2013); đề tài dựa vào cơ sở tổng kết lý thuyết và kết quả nghiên cứu về kế toán trách nhiệm, từ đó vận dụng tổ chức kế toán trách nhiệm vào mô hình quản lý kinh doanh của công ty viễn thông miền Tây đồng thời cũng hướng đến đề xuất một mô hình kế toán trách nhiệm có thể áp dụng cho các doanh nghiệp có các điều kiện tương đồng với công ty viễn thông miền Tây. - Đề tài “Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại bưu điện tỉnh Quảng Nam” của Vũ Lê Bảo Trân (2012); đề tài hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản của kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, đồng thời phân tích đánh giá thực trạng kế toán trách nhiệm tại Bưu điện tỉnh Quảng Nam, từ đó xác định các nguyên nhân tồn tại và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kế toán phục vụ đánh giá trách nhiệm.
14 - Bài báo “Kế toán trách nhiệm – vũ khí của công ty lớn” của Nguyễn Xuân Trường (2008); bài báo khái quát nội dung của kế toán trách nhiệm và nêu lên những lợi ích của việc sử dụng kế toán trách nhiệm cho các công ty, tập đoàn có quy mô lớn, hoạt động lâu đời và tin tưởng vào việc phân quyền. - Bài báo “Một số vấn đề về kế toán trách nhiệm ở các doanh nghiệp niêm yết” của Phạm Văn Đăng (2011); trình bày doanh nghiệp niêm yết (DNNY) cần có kế toán trách nhiệm là công cụ giúp nhà quản lý cấp cao giám sát, đánh giá trách nhiệm quản trị của các cấp dưới mình đối với công việc được giao, qua đó có những hành động điều chỉnh kịp thời nhằm cải tiến những hoạt động chưa đạt hiệu quả nhằm hướng đến hoàn thành mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Một số công trình nghiên cứu nước ngoài: - Alkinson, R.D.Banker, R.S.Kaplan and S.M.Young (2001), chapter 12, Responsibility Accounting in Management Accounting. - Hansen Don R. and Mowen Marynne M., (2005) Management Accounting, 6th Edition, McGraw-Hill Companies, Inc; Giáo trình cung cấp đầy đủ hệ thống lý thuyết về kế toán quản trị từ công tác hoạch định đến tổ chức kiểm soát, đánh giá và ra quyết định, làm cơ sở lý thuyết giúp đánh giá thực trạng và là căn cứ đưa ra các giải pháp hoàn thiện công tác kế toán quản trị trong DN. - Fowzia Rehana (2011), Use of Responsibility Accounting and Measure the Satisfaction Levels of Service Organizations in Bangladesh, International Review of Business Research Papers Vol. 7. No. 5. September 2011. Pp. 53-67; nghiên cứu này đánh giá việc thực hành hiện đại của hệ thống kế toán trách nhiệm trong các loại tổ chức dịch vụ khác nhau ở Bangladesh, kết quả cho thấy có một số tổ chức sử dụng nhiều hơn một mô hình trong ba mô hình hệ thống kế toán trách nhiệm , nghĩa là tổ chức đó thực hiện theo mô hình hệ thống kế toán trách nhiệm tích hợp, không phải thực hiện theo một mô hình hệ thống kế toán trách nhiệm duy nhất. Trong các công trình nêu trên, các tác giả đã hệ thống các nội dung cơ bản của kế toán trách nhiệm và đề xuất phương hướng vận dụng kế toán trách nhiệm vào các doanh nghiệp cụ thể theo phạm vi nghiên cứu của các đề tài. Mặc dù vậy,
15 các công trình nghiên cứu về kế toán trách nhiệm đã công bố đều chưa nghiên cứu chuyên sâu về hệ thống kế toán trách nhiệm áp dụng cho các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh cao su. Các doanh nghiệp trong ngành cao su muốn hoạt động tốt thì nhất thiết phải xây dựng hệ thống quản lý trách nhiệm hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, phù hợp với xu thế phát triển và hội nhập quốc tế. Từ đó, trên cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm, tham khảo những đề tài, bài báo có liên quan, và tình hình thực tế tại doanh nghiệp hoạt động trong ngành cao su là Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng, tác giả đã nghiên cứu thực hiện đề tài “Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng”. 3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng nhằm cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị đánh giá hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý của từng bộ phận để ra quyết định kinh doanh. Tác giả đưa ra các mục tiêu cụ thể như sau: - Hệ thống hóa, tổng hợp những lý luận chung về hệ thống kế toán trách nhiệm. Đó là các vấn đề về khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm, các nội dung cơ bản của hệ thống này trong một đơn vị tổ chức. - Nghiên cứu thực tiễn công tác đánh giá thành quả quản lý tại công ty, phản ánh cơ cấu tổ chức, trách nhiệm quản lý của các bộ phận đối với mục tiêu chung của tổ chức. - Từ đó, đưa ra các giải pháp để tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty và vận dụng kế toán trách nhiệm tại công ty một cách có hiệu quả. 4. Câu hỏi nghiên cứu 1. Mô hình kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng đã được thiết lập hay chưa? Nếu có, đã xây dựng đến đâu, ưu nhược điểm là gì? 2. Các nhân tố nào ảnh hưởng đến mô hình kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng? 3. Mô hình kế toán trách nhiệm cần được xây dựng tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng như thế nào?
16 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về hệ thống kế toán trách nhiệm và vận dụng vào việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng. - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài đi sâu nghiên cứu về hệ thống kiểm soát và đánh giá thành quả quản lý tại công ty, với cơ cấu tổ chức quản lý và sản xuất theo hình thức khép kín nghĩa là công ty có trồng các vườn cây cao su nhằm cung cấp nguyên vật liệu cho các nhà máy sản xuất mủ. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp quan sát, chọn mẫu: Xuất phát từ mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu của luận văn là tìm hiểu mô hình kế toán trách nhiệm đã được xây dựng tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng hay chưa, nếu có thì mô hình đã được xây dựng như thế nào, nếu chưa thì cần xây dựng như thế nào cho phù hợp; tác giả đã sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, cụ thể là phỏng vấn, gọi điện thoại và gửi bảng câu hỏi khảo sát cho các đối tượng là nhà quản lý các cấp tại các phòng ban công ty, các nông trường và các nhà máy trực thuộc công ty. Bảng câu hỏi gồm hai phần chính như sau: + Phần 1: Mức độ quan tâm của các nhà quản lý đến hệ thống kế toán trách nhiệm + Phần 2: Chế độ đãi ngộ trong công ty - Phương pháp thu thập dữ liệu: tác giả sử dụng dữ liệu sơ cấp và dữ liệu thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp là những dữ liệu chính để hoàn thành nghiên cứu, bao gồm các thông tin trong các cuộc phỏng vấn và các cuộc khảo sát thực tế tại công ty. Dữ liệu thứ cấp là các thông tin được thu thập ở các nguồn khác nhau như trên mạng internet, các bài báo và các công trình nghiên cứu khoa học. - Phương pháp xử lý và phân tích số liệu: qua các thông tin thu thập trên, tác giả tiến hành phân tích để biết công ty đã có hệ thống kế toán trách nhiệm hay chưa, đồng thời đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm như bộ máy quản lý, mục tiêu quản lý, phân cấp phân quyền, nhu cầu thông
17 tin, nhu cầu đánh giá trách nhiệm của nhà quản lý các cấp và nội dung hạch toán các phần hành kế toán liên quan trực tiếp đến các trung tâm trách nhiệm. Căn cứ vào các thông tin thu được theo nội dung trên, tác giả tiến hành phân tích đánh giá làm cơ sở cho việc xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm. 7. Đóng góp thực tiễn của đề tài Tác giả tiến hành nghiên cứu xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc điểm sản xuất kinh doanh của công ty nhằm cung cấp thông tin hữu ích cho nhà quản trị đánh giá hiệu quả và trách nhiệm quản lý của các trung tâm trách nhiệm góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh. Hệ thống kế toán trách nhiệm được xây dựng cho công ty từ việc xác định các trung tâm trách nhiệm, xây dựng hệ thống chỉ tiêu và phương pháp đánh giá đến thiết lập hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm cho phù hợp đảm bảo tính kiểm soát và hiệu quả trong quản lý. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về hệ thống kế toán trách nhiệm Chương 2: Thực trạng công tác đánh giá thành quả quản lý tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng. Chương 3: Các giải pháp để tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV cao su Dầu Tiếng.
18 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP 1.1 Bản chất của kế toán trách nhiệm 1.1.1 Kế toán trách nhiệm thể hiện trách nhiệm của các nhà quản lý gắn với mục tiêu hoạt động của doanh nghiệp Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thu thập, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu kế toán có liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý riêng biệt trong một tổ chức, thông qua các báo cáo liên quan đến chi phí, thu thập và các số liệu hoạt động bởi từng khu vực trách nhiệm hoặc đơn vị trong tổ chức. [(PGS.TS Phạm Văn Dược và cộng sự (2010, trang 5)] Kế toán trách nhiệm thể hiện trách nhiệm của nhà quản lý ở các bộ phận đối với mục tiêu cuối cùng của doanh nghiệp. Trách nhiệm đó thể hiện qua sơ đồ sau : Sơ đồ 1.1 - Sơ đồ mối quan hệ giữa chức năng quản trị và quá trình kế toán Chức năng quản trị Quy trình kế toán Xác định mục tiêu Hình thành các chỉ tiêu kinh tế Xây dựng kế hoạch Lập bảng dự toán Tổ chức thực hiện Thu thập kết quả thực hiện Kiểm tra đánh giá Lập các báo cáo thực hiện
19 1.1.2 Kế toán trách nhiệm - một nhân tố trong hệ thống kiểm soát quản lý doanh nghiệp Kế toán trách nhiệm là một hệ thống kiểm soát của nhà quản lý được dựa trên những nguyên tắc về ủy quyền và xác định trách nhiệm. Quyền lực (sự ủy nhiệm) được giao phó theo trung tâm trách nhiệm và tính toán cẩn thận cho trung tâm trách nhiệm. Theo hệ thống này, các nhà quản lý phải chịu trách nhiệm cho những hoạt động của các phân khu trong tổ chức. Các phân khu này được gọi là các bộ phận, chi nhánh hay khu vực … 1.1.3 Tính hai mặt của kế toán trách nhiệm và ảnh hưởng đến thái độ của nhà quản lý Hệ thống kế toán trách nhiệm đưa ra các chỉ tiêu, các công cụ, báo cáo làm cơ sở để đánh giá thành quả của các bộ phận, các nhà quản lý bộ phận. Do đó, kế toán trách nhiệm ảnh hưởng trực tiếp đến thái độ của các nhà quản lý ở các bộ phận. [(TS.Huỳnh Lợi, (2012, trang 215)] Hệ thống kế toán trách nhiệm bao gồm hai mặt là thông tin và trách nhiệm. Tùy thuộc vào việc sử dụng hai mặt này, mà ảnh hưởng đến thái độ của người quản lý sẽ khác nhau. - Mặt thông tin có nghĩa là sự tập hợp, báo cáo, đánh giá các thông tin mang tính nội bộ về hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp từ cấp quản lý thấp đến cấp quản lý cao hơn. - Mặt trách nhiệm nghĩa là việc quy trách nhiệm về những sự kiện tài chính xảy ra; thiết lập trách nhiệm cho mỗi bộ phận, cá nhân và một hệ thống chỉ tiêu, công cụ báo cáo kết quả của mỗi bộ phận. 1.2 Khái niệm về kế toán trách nhiệm Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thừa nhận mỗi bộ phận (thành viên, con người) trong một tổ chức có quyền chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc về phạm vi quản lý của mình, họ phải xác định, đánh giá và báo cáo cho tổ chức, thông qua đó cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này để đánh giá thành quả của các bộ phận trong tổ chức.
20 Như vậy, thực chất của kế toán trách nhiệm trong một tổ chức chính là thiết lập những quyền hạn, trách nhiệm của mỗi bộ phận, thành viên và một hệ thống chỉ tiêu, công cụ, báo cáo thành quả của mỗi bộ phận thành viên. 1.3 Mục đích của kế toán trách nhiệm Mục đích của kế toán trách nhiệm là đo lường, qua đó đánh giá trách nhiệm quản lý và kết quả hoạt động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp dựa trên hai tiêu chí là hiệu quả và hiệu năng. Theo đó: - Hiệu quả: có được khi đạt được mục tiêu đặt ra mà chưa kể đến việc sử dụng tài nguyên như thế nào, nó được tính toán bằng việc so sánh giữa kết quả đạt được với mục tiêu đề ra cho trung tâm trách nhiệm đó. Nói cách khác, đó chính là mức độ trung tâm trách nhiệm hoàn thành mục tiêu của mình. - Hiệu năng: là tỷ lệ giữa đầu ra so với đầu vào của trung tâm trách nhiệm, hay có thể nói đó là tỷ lệ giữa kết quả thực tế đạt được so với nguồn tài nguyên thực tế mà trung tâm trách nhiệm đã sử dụng để tạo ra kết quả đó. 1.4 Vai trò của kế toán trách nhiệm Trong một doanh nghiệp, muốn điều hành quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh được hiệu quả, nhà quản trị cần xác lập mục tiêu, xây dựng kế hoạch và triển khai việc thực hiện mục tiêu của mình. Trong quá trình hoạt động, nhà quản trị phải không ngừng kiểm tra, đôn đốc và đánh giá việc thực hiện mục tiêu chung của các cấp thừa hành, thông qua việc phân tích, tính toán hiệu quả của từng hoạt động, từng khâu, từng sản phẩm… Với yêu cầu đó, hệ thống kế toán trách nhiệm được thiết lập để ghi nhận, đo lường kết quả hoạt động của từng bộ phận trong một tổ chức, nhằm giúp các nhà quản lý kiểm soát được hoạt động và chi phí của họ, đồng thời qua đó đánh giá được trách nhiệm của nhà quản trị ở từng cấp quản lý khác nhau. Do vậy, kế toán trách nhiệm được thực hiện trên nguyên tắc là nó tập hợp và báo cáo những thông tin kế toán thực tế và được dự toán về các đầu vào, đầu ra của các trung tâm trách nhiệm. [PGS.TS Phạm Văn Dược và cộng sự (2010, trang 8)]
21 1.5 Các nội dung cơ bản cấu thành hệ thống kế toán trách nhiệm 1.5.1 Sự phân cấp quản lý Hệ thống kế toán trách nhiệm gắn liền với sự phân cấp về quản lý. Thật vậy, nếu không có sự phân cấp quản lý thì sẽ không tồn tại hệ thống kế toán trách nhiệm hay hệ thống kế toán trách nhiệm sẽ không có ý nghĩa gì. Hệ thống kế toán trách nhiệm chỉ tồn tại, hoạt động có hiệu quả nhất trong các tổ chức phân quyền, ở đó quyền ra quyết định và trách nhiệm được trải rộng trong toàn tổ chức. Các cấp quản lý khác nhau được quyền ra quyết định và chịu trách nhiệm với phạm vi quyền hạn và trách nhiệm của họ. Hoạt động của tổ chức gắn liền với hệ thống quyền hạn, trách nhiệm của tất cả các bộ phận, thành viên. [(TS.Huỳnh Lợi, (2012, trang 213)] 1.5.2 Xác định các trung tâm trách nhiệm theo cấu trúc tổ chức và đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp Trong kế toán trách nhiệm, các trung tâm trách nhiệm chủ yếu được phân chia theo chức năng tài chính. Trung tâm trách nhiệm là một chức năng hay một bộ phận trong tổ chức, đặt dưới sự lãnh đạo của một nhà quản trị hoặc một cấp quản lý, chịu trách nhiệm trực tiếp với kết quả của chức năng hay bộ phận đó. Trong một tổ chức có thể được xác lập bởi bốn loại trung tâm trách nhiệm cơ bản sau: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư. 1.5.2.1 Trung tâm chi phí Trung tâm chi phí là trung tâm trách nhiệm mà người quản lý chỉ chịu trách nhiệm hoặc chỉ có quyền kiểm soát đối với chi phí phát sinh ở trung tâm đó, không có quyền hạn đối với việc tiêu thụ và đầu tư vốn. Được xếp vào loại trung tâm chi phí là các phân xưởng sản xuất, các phòng ban chức năng. Trung tâm chi phí là phạm vi cơ bản của hệ thống xác định chi phí, là điểm xuất phát của các hoạt động: phân loại chi phí thực tế phát sinh, lập dự toán chi phí và so sánh chi phí thực tế với định mức chi phí tiêu chuẩn. [PGS.TS Phạm Văn Dược và TS. Trần Văn Tùng (2011, trang 266)] Trung tâm chi phí được chia thành hai nhóm: trung tâm chi phí tiêu chuẩn và trung tâm chi phí dự toán: