Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: Diệp Nhất Thiên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu các tiêu chuẩn trong Hiệp ước Basel III để làm cơ sở ứng dụng Basel III trong quản trị rủi ro thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam. Phân tích tình hình hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam trong thời gian qua, những vấn đề cần lưu ý trong công tác quản trị rủi ro thanh khoản của các ngân hàng để từ đó phân tích những khó khăn mà hệ thống NHTM Việt Nam đã, đang và có thể gặp phải khi ứng dụng Basel III. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH -------------------------------------------------- NGUYỄN HOÀNG THANH TRUYỀN ỨNG DỤNG BASEL III VÀO QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH -------------------------------------------------- NGUYỄN HOÀNG THANH TRUYỀN ỨNG DỤNG BASEL III VÀO QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. HOÀNG ĐỨC Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ kinh tế này là do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đáng tin cậy và kết quả nghiên cứu của luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào. Học viên Nguyễn Hoàng Thanh Truyền
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN VÀ HIỆP ƢỚC BASEL III 1.1 Cơ sở lý thuyết về quản trị rủi ro thanh khoản................................................... 5 1.1.1 Khái niệm thanh khoản ................................................................................ 5 1.1.2 Rủi ro thanh khoản ....................................................................................... 5 1.1.2.1 Khái niệm ............................................................................................... 5 1.1.2.2 Những nguyên nhân làm phát sinh rủi ro thanh khoản .......................... 6 1.1.2.3 Tác động của rủi ro thanh khoản đến hoạt động của ngân hàng thương mại ............................................................................................................................ 7 1.1.3 Quản trị rủi ro thanh khoản .......................................................................... 8 1.1.3.1 Khái niệm ............................................................................................... 8 1.1.3.2 Các phương pháp quản lý rủi ro thanh khoản ........................................ 8 1.1.3.3 Ý nghĩa của quản trị rủi ro thanh khoản ................................................ 12 1.2 Hiệp ước Basel III về quản trị rủi ro thanh khoản ............................................. 13 1.2.1 Sơ lược về Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng ......................................... 13 1.2.2 Sự ra đời của Basel III.................................................................................. 14 1.2.3 Nội dung của Basel III về quản trị rủi ro thanh khoản................................. 16 1.2.3.1 Tỷ lệ đảm bảo thanh khoản LCR ........................................................... 16 1.2.3.2 Tỷ lệ tài trợ ổn định thuần NSFR ........................................................... 19 1.2.4 Phản ứng của các nước đối với quy định về quản trị rủi ro thanh khoản của Basel III .................................................................................................................... 21
1.2.4.1 Trung Quốc ............................................................................................ 21 1.2.4.2 Hồng Kông ............................................................................................ 22 1.2.4.3 Singapore................................................................................................ 24 1.3 Bài học kinh nghiệm của Ấn Độ về ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản ........................................................................................................................ 26 1.3.1 Xác định rủi ro thanh khoản ......................................................................... 27 1.3.2 Đo lường rủi ro thanh khoản ........................................................................ 27 1.3.3 Giám sát rủi ro thanh khoản ......................................................................... 29 1.4 Ý nghĩa của việc ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ..................................................................................... 30 Kết luận chương 1 .................................................................................................... 32 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM 2.1. Tổng quan về hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ................................ 33 2.1.1 Quá trình ra đời và phát triển ....................................................................... 33 2.1.2 Cơ cấu tổ chức quản lý của ngân hàng thương mại ..................................... 35 2.1.3 Kết quả hoạt động kinh doanh của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam (2009 – 2012) .................................................................................................. 36 2.1.3.1 Huy động vốn ......................................................................................... 37 2.1.3.2 Dư nợ...................................................................................................... 39 2.1.3.3 Nợ xấu .................................................................................................... 41 2.1.3.4 Lợi nhuận ............................................................................................... 43 2.2. Thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam .......................................................................................................................... 44 2.2.1 Chỉ số trạng thái tiền mặt (H1)..................................................................... 44 2.2.2 Chỉ số dư nợ trên tổng tài sản (H2) .............................................................. 46 2.2.3 Chỉ số cấp tín dụng trên tiền gửi của khách hàng (H3)................................ 47 2.2.4 Chỉ số chứng khoán có tính thanh khoản cao trên tổng tài sản (H4) ........... 50
2.2.5 Chỉ số tiền gửi và cho vay tổ chức tín dụng trên tiền gửi và vay từ tổ chức tín dụng (H5) ............................................................................................................ 51 2.3 Đánh giá về việc quản trị rủi ro thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam .......................................................................................................................... 53 2.3.1 Kết quả đạt được .......................................................................................... 53 2.3.2 Hạn chế trong việc quản trị rủi ro thanh khoản ........................................... 54 2.4. Thực trạng ứng dụng Hiệp ước Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................................. 56 2.4.1 Thực trạng ứng dụng Hiệp ước Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các nước trên thế giới ............................................................................................... 56 2.4.1.1 Tình hình thực hiện LCR ....................................................................... 57 2.4.1.2 Tình hình thực hiện NSFR ..................................................................... 59 2.4.2 Thực trạng ứng dụng Hiệp ước Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ....................................................................... 59 2.5 Những nguyên nhân ảnh hưởng đến việc ứng dụng Basel III trong quản trị rủi ro thanh khoản của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ................................... 60 2.5.1 Chi phí thực hiện Basel III quá lớn .............................................................. 60 2.5.2 Chưa có văn bản hướng dẫn về việc thực hiện Basel III ............................. 60 2.5.3 Chưa xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu ............................................... 61 2.5.4 Chất lượng nguồn nhân lực .......................................................................... 61 2.5.5 Nhận thức của Ban lãnh đạo ngân hàng thương mại Việt Nam trước những rủi ro trong hoạt động ngân hàng ............................................................................. 62 2.5.6 Cần có một nguồn tài trợ lớn ....................................................................... 62 2.5.7 Thiếu những tổ chức xếp hạng tín nhiệm chuyên nghiệp ............................ 62 2.6 Điều kiện ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................................................... 63 Kết luận chương 2 .................................................................................................... 65 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG BASEL III VÀO QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM
3.1. Định hướng phát triển các ngân hàng thương mại Việt Nam đến năm 2020 ... 66 3.1.1 Những xu hướng phát triển tất yếu tác động đến hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ........................................................................................................... 66 3.1.2 Định hướng phát triển ngân hàng đến năm 2020 ......................................... 67 3.2 Lộ trình ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................................................... 68 3.3. Giải pháp ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................................................... 70 3.3.1. Nhóm giải pháp do bản thân các ngân hàng thương mại tổ chức thực hiện 70 3.3.1.1 Tăng cường tài sản thanh khoản chất lượng cao .................................... 70 3.3.1.2 Tăng cường nguồn tài trợ ổn định .......................................................... 71 3.3.1.3 Đảm bảo tỷ lệ cân đối giữa tài sản có và tài sản nợ ............................... 72 3.3.1.4 Hoàn thiện mô hình quản trị thanh khoản .............................................. 73 3.3.1.5 Tuân thủ các nguyên tắc trong quản trị rủi ro thanh khoản ................... 74 3.3.1.6 Xây dựng quy trình quản trị rủi ro thanh khoản .................................... 74 3.3.1.7 Xây dựng kế hoạch vốn dự phòng ......................................................... 75 3.3.1.8 Xây dựng đội ngũ nhân viên có trình độ, năng lực và đạo đức nghề nghiệp ....................................................................................................................... 76 3.3.1.9 Hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý ................................................... 78 3.3.2. Nhóm giải pháp đối với ngân hàng nhà nước Việt Nam ............................ 79 3.3.2.1 Ban hành hướng dẫn về việc thực hiện quản lý rủi ro thanh khoản ...... 79 3.3.2.2 Xây dựng danh sách các chỉ số/ dấu hiệu cảnh báo sớm về rủi ro thanh khoản ........................................................................................................................ 80 3.3.2.3 Xây dựng mô hình kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản ............. 81 3.3.2.4 Nâng cao chất lượng hệ thống thông tin ................................................ 82 3.3.2.5 Yêu cầu các ngân hàng thương mại minh bạch thông tin ...................... 83 3.3.2.6 Tăng cường kỷ luật trên thị trường ........................................................ 83 3.3.2.7 Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra kiểm soát, giám sát ngân hàng ... 84 3.3.3 Nhóm giải pháp đối với chính phủ ............................................................... 85
3.3.3.1 Hoàn thiện hệ thống luật pháp đáp ứng yêu cầu hội nhập ..................... 85 3.3.3.2 Điều chỉnh tăng hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi ............................... 85 3.3.3.3 Cần một cơ chế giám sát hiệu quả thị trường tài chính ngân hàng ........ 86 Kết luận chương 3 .................................................................................................... 88 Kết luận ................................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT AB Bank: NHTM CP An Bình ACB: NHTM CP Á Châu Agribank: NH Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam ALCO: Ủy ban quản lý tài sản nợ - tài sản có (Asset Liability Committee) ALM: Quản lý tài sản nợ (Asset Liability Management) ASF: Nguồn tài trợ ổn định hiện có (Asset stable funding) Bao Viet Bank: NHTM CP Bảo Việt BCBS: Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng (Basel Committee on Banking supervision) BIDV: NHTM CP Đầu Tư và Phát triển Việt Nam BIS: Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (Bank for International Settlement) CBRC: Ủy ban điều tiết ngân hàng Trung Quốc (Chinese Banking Regulatory Commission) Dai A Bank: NHTM CP Đại Á Dong A Bank: NHTM CP Đông Á Eximbank: NHTM CP Xuất Nhập Khẩu HD Bank: NHTM CP Phát triển Nhà Thành phố Hồ Chí Minh HKMA: Cục quản lý tiền tệ Hồng Kông (The Hong Kong Monetary Authority) Kien Long Bank: NHTM CP Kiên Long LCR: Tỷ lệ đảm bảo thanh khoản (Liquidity Coverage Ratio) LienVietPostBank: NHTM CP Bưu điện Liên Việt MAS: Cơ quan tiền tệ Singapore (Monetary Authority of Singapore) MB: NHTM CP Quân đội MDB: NHTM CP Phát Triển Mê Kông
MHB: NHTM CP Phát triển Nhà Đồng Bằng Sông Cửu Long MSB: NHTM CP Hàng Hải Nam A Bank: NHTM CP Nam Á Navibank: NHTM CP Nam Việt NSFR: Tỷ lệ tài trợ ổn định thuần (Net stable funding ratio) NHNN: Ngân hàng nhà nước NHTM: Ngân hàng thương mại NHTM CP: Ngân hàng thương mại cổ phần NHTW: Ngân hàng trung ương OCB: NHTM CP Phương Đông Ocean Bank: NHTM CP Đại Dương PG Bank: NHTM CP Xăng dầu Petrolimex PNB: NHTM CP Phương Nam PSEs: Doanh nghiệp nhà nước RSF: Nguồn tài trợ ổn định cần phải có (Required stable funding) Sacombank: NHTM CP Sài Gòn Thương Tín Saigonbank: NHTM CP Sài Gòn Công thương SCB: NHTM CP Sài Gòn Seabank: NHTM CP Đông Nam Á SHB: NHTM CP Sài gòn – Hà nội ST: Kiểm tra sức chịu đựng – Stress testing TCTD: Tổ chức tín dụng Techcombank: NHTM CP Kỹ thương VCB: NHTM CP Ngoại Thương Việt Nam VIB: NHTM CP Quốc Tế Viet Capital Bank: NHTM CP Bản Việt Vietinbank: NHTM CP Công Thương Việt Nam VP Bank: NHTM CP Việt Nam Thịnh Vượng Western Bank: NHTM CP Phương Tây
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Dự trữ tài sản thanh khoản chất lượng cao .............................................. 16 Bảng 1.2: Dòng tiền vào và dòng tiền ra.................................................................. 17 Bảng 1.3: ASF và RSF ............................................................................................. 19 Bảng 1.4: Các chỉ số quản lý rủi ro thanh khoản ..................................................... 27 Bảng 2.1: Một số các chỉ tiêu hoạt động của các NHTM ........................................ 37 Bảng 2.2: Nợ xấu theo nhóm nợ của một số NHTM ............................................... 42 Bảng 2.3: Chỉ số trạng thái tiền mặt (H1) ................................................................ 44 Bảng 2.4: Chỉ số dư nợ trên tổng tài sản (H2) ......................................................... 46 Bảng 2.5: Chỉ số cấp tín dụng trên tiền gửi của khách hàng (H3) ........................... 47 Bảng 2.6: Chỉ số chứng khoán có tính thanh khoản cao trên tổng tài sản (H4) ...... 50 Bảng 2.7: Chỉ số tiền gửi và cho vay TCTD trên tiền gửi và vay từ TCTD (H5) ... 51 Bảng 2.8: Dòng tiền vào và dòng tiền ra của các ngân hàng ................................... 57 Bảng 3.1: Lộ trình thực thi Basel III ........................................................................ 68 Bảng 3.2: Hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi tại một số quốc gia ........................... 86
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 2.1: Huy động vốn .......................................................................................... 38 Hình 2.2: Tiền gửi của khách hàng .......................................................................... 38 Hình 2.3: Dư nợ cho vay .......................................................................................... 39 Hình 2.4: Cơ cấu kỳ hạn khoản vay ......................................................................... 40 Hình 2.5: Tốc độ tăng trưởng tín dụng .................................................................... 40 Hình 2.6: Tỷ lệ nợ xấu toàn ngành ........................................................................... 41 Hình 2.7: Lợi nhuận trước thuế ................................................................................ 43 Hình 2.8: Các thành phần của tài sản thanh khoản .................................................. 58
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Trong lịch sử hoạt động của Ngành ngân hàng, nhất là từ năm 2008 đến nay, thanh khoản của hệ thống ngân hàng luôn là vấn đề được Chính phủ, Ngân hàng nhà nước (NHNN) quan tâm chỉ đạo, được cảnh báo. Các chỉ số về an toàn trong hoạt động ngân hàng nói chung, về an toàn thanh khoản nói riêng đã được NHNN ban hành. Trên thực tế, đa số các ngân hàng cũng quán triệt và tuân thủ khá tốt những chỉ số an toàn này. Tuy nhiên, trên thị trường, ở một số thời điểm, những cuộc đua lãi suất lại xuất hiện và thường được lý giải bởi nguyên nhân “các ngân hàng thương mại (NHTM) cổ phần nhỏ gặp phải vấn đề thanh khoản, phải tăng lãi suất huy động tiền gửi…”. Để hạn chế tình trạng này, cần phải xem xét một số vấn đề trong quản trị rủi ro thanh khoản của một số NHTM riêng lẻ và chính sách định hướng về quản trị rủi ro thanh khoản của hệ thống ngân hàng. Thanh khoản đóng vai trò quan trọng đảm bảo sự trơn tru trong hoạt động của các ngân hàng. Một khi rủi ro thanh khoản xảy ra, tùy vào mức độ và sức lan truyền, có thể làm ngưng trệ hoạt động của một hay nhiều ngân hàng, kéo theo cả cỗ máy tài chính tại một hay nhiều nước. Chính vì ảnh hưởng lớn, vừa mang tính cục bộ vừa mang tính toàn cầu của loại rủi ro này, quản trị rủi ro thanh khoản trở thành một vấn đề thường trực mang tính sống còn cho ngành ngân hàng cũng như cả nền kinh tế. Khủng hoảng thanh khoản trong hệ thống các tổ chức tín dụng tại nhiều nước trên thế giới bắt nguồn từ sự gia tăng nợ xấu trong các khoản cho vay thế chấp dưới chuẩn tại Mỹ 2007 - 2008 đã dấy lên hồi chuông báo động cho cơ chế quản lý rủi ro thanh khoản còn bị xem nhẹ. Basel III được ra đời với những qui định nghiêm ngặt nhằm cải thiện chất lượng và số lượng vốn của các ngân hàng, đồng thời thắt chặt các yêu cầu về thanh khoản để các ngân hàng có thể ngăn ngừa và ứng phó tốt hơn đối với các cuộc khủng hoảng tài chính mà không cần đến sự hỗ trợ từ chính phủ.
2 Tại Việt Nam, hoạt động trên thị trường tiền tệ từ năm 2008 đến nay cũng đã có nhiều biểu hiện căng thẳng về thanh khoản. Một số NHTM đã gặp khó khăn về thanh khoản, cụ thể là vào tháng 12/2011, NHNN đã phải hỗ trợ cho ba NHTM mất thanh khoản tạm thời là NHTM cổ phần Sài Gòn, NHTM cổ phần Việt Nam Tín Nghĩa và NHTM cổ phần Đệ Nhất, và thực hiện sáp nhập để đảm bảo an toàn cho hệ thống. Việc tăng cường nhận thức, đổi mới và phát triển hệ thống quản trị rủi ro nói chung và rủi ro thanh khoản nói riêng đã trở nên vô cùng cấp bách. Hiện nay, khi các ngân hàng trên thế giới đã đề cập tới việc áp dụng chuẩn mực Basel III thì các ngân hàng ở Việt Nam vẫn chưa chính thức đề cập tới việc áp dụng một chuẩn mực nào của Basel. Mặc dù các quy định trong những năm gần đây của NHNN như Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN và Quyết định 457/2005/QĐ-NHNN, Thông tư số 13, 19 năm 2010 cũng đã đ ề cập tới một số vấn đề liên quan tới các điều khoản trong Basel nhưng vẫn ở mức rất hạn chế. Việc các NHTM tại Việt Nam chưa áp dụng các chuẩn mực của Basel mô ̣t cách chin ́ h thứ c nhằm nâng cao chất lượng quản lý rủi ro trong khi các ngân hàng trên thế giới đã có những bước phát triển cao hơn sẽ làm giảm khả năng cạnh tranh của các NHTM Việt Nam. Tuy nhiên, trước xu thế hội nhập và mở cửa thị trường dịch vụ tài chính – ngân hàng với nhiều loại hình dịch vụ ngân hàng mới, việc từng bước áp dụng các chuẩn mực Basel tại Việt Nam là yêu cầu cấp thiết nhằm tăng cường năng lực hoạt động, giảm thiểu rủi ro đối với các NHTM và nâng cao năng lực cạnh tranh trong thị trường tài chiń h quố c tế , tạo điều kiện cho các ngân hàng Việt Nam có thể mở rộng thị trường trong thời gian tới. Nhận thức được những vấn đề trên, đề tài: “Ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam” được tác giả lựa chọn để nghiên cứu và áp dụng cho các NHTM Việt Nam. 2. Mục tiêu nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu giải quyết những vấn đề cơ bản sau: – Nghiên cứu các tiêu chuẩn trong Hiệp ước Basel III để làm cơ sở ứng dụng Basel III trong quản trị rủi ro thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam.
3 – Phân tích tình hình hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam trong thời gian qua, những vấn đề cần lưu ý trong công tác quản trị rủi ro thanh khoản của các ngân hàng để từ đó phân tích những khó khăn mà hệ thống NHTM Việt Nam đã, đang và có thể gặp phải khi ứng dụng Basel III. – Đề xuất một số giải pháp ứng dụng Hiệp ước Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam. 3. Ý nghĩa đề tài nghiên cứu: Sau quá trình nghiên cứu và nhận được sự góp ý của các thầy cô để hoàn thiện hơn, hy vọng rằng đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu nghiên cứu trong lĩnh vực giám sát và quản trị hoạt động ngân hàng. Ngoài ra, các cơ quan thanh tra và giám sát NHNN, các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý hoạt động của các NHTM cũng có thể xem xét sử dụng những thông tin nghiên cứu của đề tài nhằm hoàn thiện hơn quá trình thanh tra, giám sát hoạt động ngân hàng. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Trong bài luận văn này, tác giả khảo sát số liệu của 33 NHTM Việt Nam, gồm: Vietinbank, Agribank, VCB, BIDV, Eximbank, Sacombank, MB, SCB, ACB, SHB, Techcombank, MSB, LienVietPostBank, Seabank, VPBank, Dong A Bank, HD Bank, AB Bank, VIB, PNB, Ocean Bank, MDB, Dai A Bank, MHB, Saigonbank, Navibank, Nam A Bank, VietcapitalBank, OCB, Kien Long Bank, PG Bank, Western Bank, Bao Viet Bank. Dữ liệu nghiên cứu được lấy từ báo cáo tài chính (BCTC) 2009 – 2013 trên website chính thức của các ngân hàng. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu: Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, kết hợp giữa nghiên cứu thống kê, so sánh, tổng hợp để phân tích thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản của các NHTM Việt Nam. Nghiên cứu này sử dụng nguồn số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính của các NHTM và một số báo cáo ngành ngân hàng do các tổ chức tài chính trong nước tổng hợp. Bên cạnh đó, nguồn thông tin thu thập từ các
4 phương tiện thông tin đại chúng, các trang báo điện tử,… cũng đã hỗ trợ rất nhiều cho bài nghiên cứu. 6. Bố cục đề tài: Nội dung nghiên cứu ngoài phần mở đầu giới thiệu tổng quan về đề tài nghiên cứu, bao gồm 3 phần chính. Chương 1 đề cập đến cơ sở lý thuyết về quản trị rủi ro thanh khoản trong ngân hàng và Hiệp ước Basel III, đồng thời nêu lên bài học kinh nghiệm của Ấn Độ về ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản. Tiếp đó, chương 2 sẽ khái quát thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam, cũng như thực trạng ứng dụng Hiệp ước Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam. Cuối cùng, chương 3 sẽ đưa ra một số giải pháp ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam. 7. Hƣớng phát triển đề tài: Với một khối lượng lớn văn bản liên quan đến các chuẩn mực và quy tắc trong Hiệp ước Basel III, đồng thời không ngừng đổi mới và cập nhật, thời gian nghiên cứu đề tài vẫn là chưa đủ để có thể tìm hiểu và đưa ra những giải pháp mang tính khả thi cao. Vì vậy, sau khi hoàn thành đề tài này, tác giả xem như có một bước khởi đầu tương đối thuận lợi tạo cơ sở cho những phần nghiên cứu sâu hơn đối với việc ứng dụng Basel III vào quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu có thể giúp NHNN trong việc xây dựng một quy trình giám sát chặt chẽ và hiệu quả cũng là một hướng có thể thực hiện tiếp theo sau đề tài này. Hy vọng rằng đề tài sẽ tiếp tục được nghiên cứu với thời gian dài hơn và tập trung hơn bao gồm việc phân tích định lượng từng yếu tố trong hệ thống NHTM Việt Nam để có thể xây dựng một mô hình quản trị rủi ro thanh khoản phù hợp nhất với điều kiện của Việt Nam nhưng vẫn hoàn toàn tuân thủ nghiêm ngặt theo thông lệ quốc tế.
5 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN VÀ HIỆP ƢỚC BASEL III 1.1 Cơ sở lý thuyết về quản trị rủi ro thanh khoản: 1.1.1 Khái niệm thanh khoản: Theo định nghĩa của Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng (2008), thanh khoản của ngân hàng là khả năng của ngân hàng đó để tăng thêm tài sản và đáp ứng các nghĩa vụ nợ khi đến hạn mà không bị thiệt hại quá mức. Theo Duttweiler (2009), thanh khoản đại diện cho khả năng thực hiện tất cả các nghĩa vụ thanh toán khi đến hạn – đến mức tối đa và bằng đơn vị tiền tệ được quy định. Do thực hiện bằng tiền mặt, thanh khoản chỉ liên quan đến các dòng lưu chuyển tiền tệ. Việc không thực hiện nghĩa vụ thanh toán sẽ dẫn đến tình trạng thiếu khả năng thanh khoản. Tính thanh khoản có sự khác biệt với khả năng thanh toán của NHTM, đó là tính chất thời điểm. Ngân hàng vẫn còn khả năng thanh toán trong điều kiện có vốn để trang trải các khoản chi phí. Tuy nhiên, nếu không có khả năng thanh toán các khoản nợ vào thời điểm đến hạn thì ngân hàng sẽ rơi vào tình trạng thiếu thanh khoản. Một ngân hàng có thể mất thanh khoản trong khi vẫn có khả năng thanh toán, hay nói cách khác, vốn là một điều kiện cần nhưng chưa đủ để một ngân hàng đảm bảo khả năng thanh khoản. Tóm lại, thanh khoản là khả năng tiếp cận các khoản tài sản hoặc nguồn vốn có thể dùng để chi trả với chi phí hợp lý ngay khi nhu cầu vốn phát sinh (Trần Huy Hoàng, 2011). Một nguồn vốn được gọi là có tính thanh khoản cao khi chi phí huy động thấp và thời gian huy động nhanh. Một tài sản được gọi là có tính thanh khoản cao khi chi phí chuyển hóa thành tiền thấp và có khả năng chuyển hóa ra tiền nhanh. 1.1.2 Rủi ro thanh khoản: 1.1.2.1 Khái niệm: Rủi ro thanh khoản là loại rủi ro xuất hiện trong trường hợp ngân hàng thiếu khả năng chi trả, không chuyển đổi kịp các loại tài sản ra tiền hoặc không có khả
6 năng vay mượn để đáp ứng yêu cầu của các hợp đồng thanh toán (Trần Huy Hoàng, 2011). Một trong những nhiệm vụ quan trọng của bất kỳ ngân hàng nào là bảo đảm khả năng thanh khoản đầy đủ. Điều này có nghĩa là, ngân hàng hoặc có sẵn lượng vốn khả dụng trong tay, hoặc có thể tiếp cận dễ dàng các nguồn vốn vay mượn bên ngoài với chi phí hợp lý và đúng lúc cần đến; hoặc có thể nhanh chóng bán bớt một số tài sản ở mức giá thỏa đáng để đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn cho hoạt động kinh doanh. 1.1.2.2 Những nguyên nhân làm phát sinh rủi ro thanh khoản: Thứ nhất, ngân hàng vay mượn quá nhiều các khoản tiền gửi ngắn hạn từ các cá nhân và định chế tài chính khác, sau đó, chuyển hóa chúng thành những tài sản đầu tư dài hạn. Do đó, đã xảy ra tình trạng mất cân xứng giữa ngày đáo hạn của các khoản sử dụng vốn và ngày đáo hạn của các nguồn vốn huy động, mà thường gặp nhất là dòng tiền thu hồi từ các tài sản đầu tư nhỏ hơn dòng tiền phải chi trả tiền gửi đến hạn. Thứ hai, do tiền gửi ngân hàng rất nhạy cảm với sự thay đổi của lãi suất đầu tư. Khi lãi suất đầu tư tăng, một số người gửi tiền rút vốn của họ ra khỏi ngân hàng để đầu tư vào nơi có tỷ suất sinh lợi cao hơn, còn các khách hàng vay tiền sẽ tích cực tiếp cận các khoản tín dụng vì có lãi suất thấp hơn. Như vậy, sự thay đổi lãi suất ảnh hưởng đến cả khách hàng gửi tiền và vay tiền, kế đó cả hai tác động đến trạng thái thanh khoản của ngân hàng. Hơn nữa, những xu hướng về sự thay đổi lãi suất còn ảnh hưởng đến giá trị thị trường của các tài sản mà ngân hàng có thể đem bán để tăng thêm nguồn cung cấp thanh khoản và trực tiếp ảnh hưởng đến chi phí vay mượn trên thị trường tiền tệ. Thứ ba, do ngân hàng có chiến lược quản trị thanh khoản không phù hợp và kém hiệu quả, các chứng khoản ngân hàng đang sở hữu có tính thanh khoản thấp, dự trữ của ngân hàng không đủ cho nhu cầu chi trả.
7 1.1.2.3 Tác động của rủi ro thanh khoản đến hoạt động của ngân hàng thƣơng mại: Hệ thống NHTM đóng vai trò cơ bản như là người tạo thanh khoản cho nền kinh tế thông qua các hoạt động chủ yếu là nhận tiền gửi, cho vay, và nhiều hoạt động tài chính khác. Do đó, rủi ro thanh khoản của một ngân hàng sẽ có ảnh hưởng đến cả hệ thống và toàn bộ nền kinh tế. Nghiên cứu về rủi ro của hệ thống ngân hàng cho thấy, tình trạng thiếu hụt tạm thời về thanh khoản có thể dẫn đến thanh khoản của ngân hàng nhanh chóng cạn kiệt và ngân hàng sẽ rơi vào tình trạng mất khả năng chi trả. Khi đó, việc hỗ trợ thanh khoản của NHTW cho các ngân hàng này sẽ làm tăng thêm rủi ro hệ thống và tăng chi phí cứu trợ. Đối với một ngân hàng, rủi ro thanh khoản có nguy cơ làm giảm uy tín của ngân hàng đó và đặc biệt nghiêm trọng khi các thông tin bị rò rỉ ra bên ngoài. Do bất cân xứng thông tin trong các giao dịch giữa khách hàng và ngân hàng, khi các biểu hiện về thanh khoản xuất hiện sẽ nhanh chóng dẫn đến hiện tượng khách hàng rút tiền hàng loạt để bảo toàn vốn. Điều này sẽ làm cho các ngân hàng trở nên cạn kiệt về thanh khoản, và thậm chí buộc phải đóng cửa. Trong trường hợp xảy ra rủi ro thanh khoản, các ngân hàng thường lựa chọn các giải pháp hoặc là nâng mức lãi suất cao để huy động thêm vốn, hoặc thu hồi hoặc hạn chế các khoản cho vay mới, hoặc bán tài sản để chuyển sang tiền mặt. Tuy nhiên, khi các ngân hàng đều cố gắng sử dụng các giải pháp cùng lúc với nhau sẽ không đạt được hiệu quả, chẳng hạn như việc thắt chặt tín dụng hoặc bán các loại tài sản thế chấp để thu hồi nợ sẽ làm tài sản bị giảm giá do đó càng làm tăng rủi ro tín dụng và tình trạng căng thẳng thanh khoản sẽ lan rộng ra thị trường. Rủi ro thanh khoản của ngân hàng có hiệu ứng lan truyền và gây đỗ vỡ trong toàn hệ thống do các ngân hàng thường thực hiện các khoản vay mượn lẫn nhau. Khi một ngân hàng không đủ khả năng chi trả các khoản vay nợ, sẽ làm ảnh hưởng đến các ngân hàng khác và từ đó kéo theo sự sụp đổ của toàn hệ thống.
8 1.1.3 Quản trị rủi ro thanh khoản: 1.1.3.1 Khái niệm: Quản trị rủi ro thanh khoản là việc quản lý có hiệu quả cấu trúc tính thanh khoản của tài sản và cấu trúc danh mục của nguồn vốn (Trần Huy Hoàng, 2011). Bản chất của công tác quản trị thanh khoản trong ngân hàng có thể đúc kết ở hai nội dung sau: Một là, hiếm khi nào tại một thời điểm tổng cung bằng với tổng cầu thanh khoản. Do đó, ngân hàng phải thường xuyên đối phó với tình trạng thâm hụt hoặc thặng dư thanh khoản. Hai là, thanh khoản và khả năng sinh lời là hai đại lượng tỷ lệ nghịch với nhau: Một tài sản có tính thanh khoản càng cao thì khả năng sinh lời của nó sẽ càng thấp và ngược lại; một nguồn vốn có tính thanh khoản cao thường có chi phí huy động vốn lớn (nên làm giảm khả năng sinh lời khi sử dụng để cho vay). 1.1.3.2 Các phƣơng pháp quản lý rủi ro thanh khoản: Theo Trần Huy Hoàng (2011), ta có các phương pháp quản lý rủi ro thanh khoản sau: – Duy trì một tỷ lệ hợp lý giữa vốn dùng cho dự trữ và vốn dùng cho kinh doanh sao cho phù hợp với đặc điểm hoạt động của ngân hàng. – Chú trọng yếu tố thời gian của vấn đề thanh khoản, bao gồm ngắn hạn và dài hạn. Để đáp ứng nhu cầu thanh khoản trong ngắn hạn, đòi hỏi ngân hàng phải duy trì ở mức độ khá lớn các loại tài sản có tính thanh khoản cao. Để đáp ứng nhu cầu thanh khoản trong dài hạn, đòi hỏi ngân hàng phải dự phòng trước khả năng cung cấp vốn từ nhiều nguồn khác nhau và ở mức độ cao hơn so với nhu cầu thanh khoản trong ngắn hạn. – Đảm bảo tỷ lệ về khả năng chi trả. Tài sản có có thể thanh toán ngay Tỷ lệ về khả năng chi trả = Tài sản nợ phải thanh toán ngay Tổ chức tín dụng phải thường xuyên đảm bảo tỷ lệ về khả năng chi trả đối với từng loại tiền, vàng như sau: