Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài góp phần tham gia vào việc hoàn thiện mô hình xác định các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng trên thị trường chứng khoán Việt Nam vốn có rất ít nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực này. Ngoài ra đây cũng là nghiên cứu kiểm nghiệm lại những kết quả nghiên cứu trước đây cũng như mở ra những hướng nghiên cứu mới cho những nghiên cứu sau này mà đề tài còn hạn chế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH ----------------- NGUYỄN NGỌC HÀN YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG NIÊM YẾT Chuyên Ngành: Tài chính Ngân Hàng Mã Số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS TRẦN THỊ MỘNG TUYẾT TP HỒ CHÍ MINH – NĂM 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Nguyễn Ngọc Hàn, học viên lớp Cao học khóa K22, chuyên ngành Tài Chính – Ngân Hàng, trường Đại Học Kinh Tế thành phố Hồ Chí Minh. Tôi cam đoan rằng luận văn “Yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết” là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ hướng dẫn từ giáo viên hướng dẫn khoa học là PGS TS. Trần Thị Mộng Tuyết. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào. Những dữ liệu nghiên cứu trong các bảng biểu được tác giả ghi nguồn gốc rõ ràng. Nếu có gian dối tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả Nguyễn Ngọc Hàn
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ LỜI MỞ ĐẦU CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA NGÂN HÀNG ................................................................................. 1 1.1 Tỷ suất sinh lợi của ngân hàng ................................................................................ 1 1.2 Các chỉ tiêu đo lường tỷ suất sinh lợi của Ngân hàng............................................. 1 1.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi .............................................................. 3 1.4 Sự cần thiết nghiên cứu tác động của các yếu tố đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng ............................................................................................................................... 8 1.5 Các nghiên cứu trước đây về tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng .......................... 8 1.6 Mô hình nghiên cứu đề xuất.................................................................................... 13 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ ĐO LƢỜNG YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG NIÊM YẾT TẠI VIỆT NAM .. 16 2.1 Sơ lược về các ngân hàng niêm yết ......................................................................... 16 2.2 Tổng quan nền kinh tế và ngành ngân hàng giai đoạn năm 2007-2013 ................. 18 2.3 Thực trạng các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết hiện nay ......................................................................................................................... 28 2.4 Đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết.. ................................................................................................................................ 37 2.4.1 Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................... 37
2.4.2 Các biến nghiên cứu và nhóm các giả thiết nghiên cứu ...................................... 38 2.4.3 Mô hình nghiên cứu thực nghiệm ........................................................................ 44 2.4.4 Kết quả nghiên cứu ............................................................................................. 44 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ VẬN DỤNG TÁC ĐỘNG CỦA CÁC YẾU TỐ NHẰM NÂNG CAO TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG NIÊM YẾT ...................................................................................................... 54 3.1 Định hướng nâng cao tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết trong thời gian tới................................................................................................................................... 54 3.2 Giải pháp vận dụng tác động của các yếu tố nhằm nâng cao tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết ................................................................................................. 56 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ACB : Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu CAR : Hệ số an toàn vốn (vốn tự có trên tổng tài sản có rủi ro) DNNN : Doanh nghiệp nhà nước Eximbank : Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam GDP : Tổng sản phẩm quốc nội MBbank : Ngân hàng thương mại cổ phần Quận Đội NHNN : Ngân hàng Nhà Nước NHTM : Ngân hàng thương mại NIM : Net interest margin (Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên) NNIM : Non net interest margin (Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên) ROA : Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản ROE : Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu Sacombank : Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín SHB : Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Hà Nội TCTD : Tổ chức tín dụng VAMC : Công ty quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam Vietcombank: Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam Vietinbank : Ngân hàng thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tóm tắt một số thông tin về các ngân hàng niêm yết. Bảng 2.2: Tóm tắt các biến và mối tương quan kỳ vọng giữa các biến độc lập và các biến phụ thuộc. Bảng 2.3: Thống kê mô tả các biến. Bảng 2.4: Kết quả phân tích tương quan giữa các biến độc lập. Bảng 2.5: Kết quả hồi quy mô hình 1- ROA và các nhân tố ảnh hưởng. Bảng 2.6: Kết quả kiểm định Glejser của mô hình hồi quy 1. Bảng 2.7: Kết quả hồi quy mô hình 2 ROE và các nhân tố ảnh hưởng. Bảng 2.7: Kết quả kiểm định Glejser của mô hình hồi quy 2. Bảng 2.9: Tổng hợp các kết quả kiểm định.
DANH MỤC CÁC BIỀU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tăng trưởng GDP và của các khu vực kinh tế. Biểu đồ 2.2: Tăng trưởng GDP và Lạm phát. Biểu đồ 2.3: Tốc độ tăng trưởng tín dụng. Biểu đồ 2.4: Lãi suất cho vay và huy động hàng năm. Biểu đồ 2.5: Tỷ lệ nợ xấu của hệ thống ngân hàng qua các năm. Biểu đồ 2.6 Tỷ suất sinh lợi trung bình của các ngân hàng niêm yết.
LỜI MỞ ĐẦU Lý do chọn đề tài: Trong điều kiện kinh tế khó khăn hiện nay và cạnh tranh gay gắt giữa các ngân hàng với nhau thì việc kinh doanh hiệu quả là vấn đề được các ngân hàng của Việt Nam được đặt lên hàng đầu. Một trong những tiêu chí để xác định vị thế đó là hiệu quả kinh doanh của ngân hàng và chỉ tiêu quan trọng để đánh giá tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng đó bao gồm tỷ suất lợi nhuận tính trên tài sản (ROA) và tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu (ROE). Thông qua tỷ suất sinh lợi chúng ta có thể thấy được, khả năng tài chính, khả năng cạnh tranh, sự ổn định và phát triển của ngân hàng. Hơn nữa tỷ suất sinh lợi không chỉ phản ánh kết quả kinh doanh mà còn là cơ sở để tính ra các chỉ tiêu chất lượng khác nhằm đánh giá đầy đủ hơn hiệu quả sản xuất kinh doanh của ngân hàng trong từng thời kỳ hoạt động. Thông qua việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng sẽ giúp các nhà quản trị ngân hàng đánh giá được năng lực của một ngân hàng trong việc tối đa hóa lợi nhuận trên đồng vốn đầu tư, hay tổng tài sản và mức độ tăng trưởng của lợi nhuận nhằm tìm ra những yếu tố tích cực, yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi, từ đó đề ra các biện pháp, chính sách để phát huy yếu tố tích cực, khắc phục hay loại bỏ yếu tố tiêu cực, không ngừng nâng cao lợi nhuận và năng lực cạnh tranh của ngân hàng. Việc đánh giá, xem xét một cách khoa học các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi giúp cho nhà quản trị ngân hàng tránh được những nhận định sai lầm về hiệu quả hoạt động và vận dụng tác động của các nhân tố tích cực, từ đó có thể đưa ra những quyết định đúng đắn phát triển ngân hàng ngày một lớn mạnh. Do đó tôi đã chọn đề tài “YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA CÁC NGÂN HÀNG NIÊM YẾT” để thực hiện nghiên cứu. Mục tiêu nghiên cứu: Mục tiêu nghiên cứu cụ thể như sau: - Đúc kết lý luận tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng.
- Tìm hiểu thực trạng tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết trong thời gian qua. - Phân tích và đo lường mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết tại Việt Nam hiện nay. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu là tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết được đo lường bởi tỷ suất sinh lợi trên tài sản ROA, tỷ suất lợi trên vốn chủ sở hữu ROE và các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết. Phạm vi nghiên cứu: Tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng được niêm yết trên hai Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và Hồ Chí Minh từ năm 2007 đến năm 2013. Phƣơng pháp nghiên cứu: Định tính: Thống kê mô tả, phân tích, tổng hợp, so sánh đối chiếu. Định lượng: Sử dụng mô hình hồi quy bình phương bé nhất (OLS) để nghiên cứu. Công cụ phân tích được sử dụng cho hồi quy chuỗi thời gian của tỷ suất sinh lợi là phần mềm Eview 7.0. Ý nghĩa và ứng dụng của đề tài Đề tài góp phần tham gia vào việc hoàn thiện mô hình xác định các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng trên thị trường chứng khoán Việt Nam vốn có rất ít nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực này. Ngoài ra đây cũng là nghiên cứu kiểm nghiệm lại những kết quả nghiên cứu trước đây cũng như mở ra những hướng nghiên cứu mới cho những nghiên cứu sau này mà đề tài còn hạn chế. Đề tài nghiên cứu của tác giả được thực hiện tại các ngân hàng niêm yết tại Việt Nam, mặt khác bài nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn gần đây từ năm
2007 đến năm 2013, có tính ứng dụng cho các ngân hàng niêm yết của Việt Nam hiện nay. So với các bài nghiên cứu trước đó chỉ đề cập đến các yếu tố bên trong chưa đề cập đến các yếu tố bên ngoài, thì tác giả đã bổ sung thêm các biến yếu tố bên ngoài (vĩ mô) vào mô hình nghiên cứu của mình. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp nhiều thông tin giá trị cho các nhà quản trị ngân hàng, các cổ đông hiện hữu, các nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách. Thông qua kết quả nghiên cứu các nhà quản trị có thể tham khảo để đưa ra các chính sách phù hợp giúp phát huy các nhân tố tác động tích cực hay khắc phục loại bỏ các nhân tố tiêu cực tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Đối với các nhà đầu tư đề tài góp phần cung cấp sự hiểu biết sâu hơn về các nhân tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng và là căn cứ để ra quyết định đầu tư đúng đắn. Đối với các nhà hoạch định chính sách việc biết được các nhân tố tác động sẽ giúp cho việc ban hành các quy định và chính sách phù hợp hơn phục vụ cho việc điều hành chính sách tiền tệ. Kết cấu đề tài: Đề tài nghiên cứu được chia thành 4 chương như sau: Chương 1: Tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Chương 2: Thực trạng và đo lường yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết tại Việt Nam. Chương 3: Giải pháp và kiến nghị vận dụng tác động của các yếu tố nhằm nâng cao tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết.
1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỢI CỦA NGÂN HÀNG 1.1 Tỷ suất sinh lợi của Ngân hàng. Có nhiều định nghĩa và khái niệm về tỷ suất sinh lợi, tỷ suất sinh lợi là khái niệm được sử dụng cho nhiều tình hình khác nhau trong kinh tế học, nói về những khoản tiền thu được so với vốn được sử dụng để sinh ra lãi hay số chi phí đã tiêu hao để sinh ra lãi. Tỷ suất sinh lợi được biểu hiện bằng: Tỷ suất sinh lợi của vốn, tỷ suất sinh lợi của giá thành…; Khả năng sinh lợi là thước đo hiệu quả bằng tiền, khả năng sinh lợi là kết quả của việc sử dụng tập hợp các tài sản vật chất và tài sản tài chính, tức là vốn kinh tế mà doanh nghiệp nắm giữ để tạo ra các khoản lợi nhuận cho doanh nghiệp; “Tỷ số sinh lợi là chỉ số đo lường thu nhập của công ty với các nhân tố khác tạo ra lợi nhuận như doanh thu, tổng tài sản, vốn cổ phần” (Trần Trọng Thơ, 2007, 128). Từ những nội dung trên tác giả đúc kết tỷ suất sinh lợi của ngân hàng là: khoản lãi thu được so với vốn được sử dụng để sinh ra khoản lãi đó hay chi phí đã tiêu hao để sinh ra khoản lãi đó. Tỷ suất sinh lợi của ngân hàng được biểu hiện bằng: tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản, tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu, tỷ lệ thu nhập lãi cận biên, tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên… 1.2 Các chỉ tiêu đo lƣờng tỷ suất sinh lợi của Ngân hàng Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản ROA ROA = Lợi nhuận ròng /Tổng tài sản bình quân ROA đo lường khả năng sinh lợi trên mỗi đồng tài sản của ngân hàng. ROA là một thông số chủ yếu về tính hiệu quả quản lý, nó chỉ ra khả năng của hội đồng quản trị ngân hàng trong quá trình chuyển tài sản của ngân hàng thành thu nhập ròng. Tài sản của một công ty được hình thành từ vốn vay và vốn chủ sở hữu. Cả hai nguồn vốn này được sử dụng để tài trợ cho các hoạt động của ngân hàng. Hiệu
2 quả của việc chuyển vốn đầu tư thành lợi nhuận được thể hiện qua ROA, ROA càng cao thì càng tốt vì ngân hàng đang kiếm được nhiều tiền hơn trên lượng đầu tư ít hơn. Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu ROE ROE = Lợi nhuận ròng /Vốn cổ chủ sở hữu bình quân ROE đo lường khả năng sinh lợi trên mỗi đồng vốn của cổ đông ngân hàng, nó thể hiện thu nhập mà các cổ đông nhận được từ việc đầu tư vào ngân hàng. Tỷ lệ ROE càng cao càng chứng tỏ công ty sử dụng hiệu quả đồng vốn của cổ đông, có nghĩa là công ty đã cân đối một cách hài hòa giữa vốn cổ đông với vốn đi vay để khai thác lợi thế cạnh tranh của mình trong quá trình huy động vốn, mở rộng quy mô. Cho nên hệ số ROE càng cao thì các cổ phiếu càng hấp dẫn các nhà đầu tư hơn. Các ngân hàng có xu hướng sử dụng đòn bẩy cao, do đó họ thường đạt ROE cao nhưng ROA thấp. ROE cũng có thể tính bằng cách nhân ROA với tỷ số tổng tài sản trên vốn chủ sở hữu. Cả hai tỷ số ROA và ROE đều là tiêu chí quan trọng đối với cơ quan quản lý, các ngân hàng và các nhà đầu tư trong việc đưa ra các quyết định chiến lược trong quản lý và đầu tư phù hợp. Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên NIM NIM = Thu nhập lãi thuần /Tài sản sinh lãi Tài sản sinh lãi = Tiền gửi tại NHNN + Tiền gửi lại các TCTC khác + Chứng khoán đầu tư + Cho vay khách hàng Tỷ lệ lãi cận biên (Net Interest Margin - NIM) được xác định bằng tổng doanh thu từ lãi trừ tổng chi phí trả lãi (thu nhập lãi thuần) trên tổng tài sản có sinh lời bình quân. Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên đo lường mức chênh lệch giữa thu từ lãi và chi phí trả lãi mà ngân hàng có thể đạt được thông qua hoạt động kiểm soát chặt chẽ tài sản sinh lời và theo đuổi các nguồn vốn có chi phí thấp nhất. Tỷ lệ này chỉ ra
3 năng lực của hội đồng quản trị và nhân viên ngân hàng trong việc duy trì sự tăng trưởng của các nguồn thu so với mức tăng chi phí. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên NNIM NNIM = (Thu nhập ngoài lãi – Chi phí ngoài lãi) /Tài sản sinh lãi Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên đo lường mức chênh lệch giữa nguồn thu ngoài lãi, chủ yếu là nguồn thu phí từ các dịch vụ với các chi phí ngoài lãi mà ngân hàng phải chịu (gồm tiền lương, chi phí sửa chữa, bảo hành thiết bị, và chi phí tổn thất tín dụng). Giống như tất cả các chỉ số tài chính khác, mỗi tỷ lệ đo lường khả năng sinh lợi được sử dụng trong từng trường hợp khác nhau. Để xác định các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng đa số các tác giả nước ngoài cũng như trong nước thường đo lường bằng hai chỉ tiêu là lợi nhuận ròng trên tổng tài sản bình quân (ROA) và lợi nhuận ròng trên tổng vốn chủ sở hữu bình quân (ROE) vì ưu điểm của chỉ số ROA và ROE là tương đối đơn giản, dễ tính toán và mang tính tổng quát cao so với các chỉ số khác. Trong bài luận văn này tác giả sẽ lấy hai chỉ số ROA và ROE để làm biến phụ thuộc đại diện cho tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết. 1.3 Các yếu tố ảnh hƣởng đến tỷ suất sinh lợi Tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thường được đo bằng lợi nhuận ròng trên tổng tài sản (ROA) và lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE), chúng bị tác động bởi các yếu tố bên trong và bên ngoài. Các yếu tố tác động bên trong bao gồm các biến đặc thù của từng ngân hàng như quy mô ngân hàng, vốn của ngân hàng, dư nợ cho vay, tiền gửi khách hàng, rủi ro tín dụng… Các biến bên ngoài bao gồm các biến vĩ mô của môi trường kinh tế sẽ tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng như: tốc độ tăng trưởng GDP, lạm phát, lãi suất, thuế, tỷ giá… 1.3.1 Các yếu tố bên trong
4 1.3.1.1 Quy mô ngân hàng Quy mô ngân hàng được thể hiện thông qua tổng tài sản hoặc tổng nguồn vốn của ngân hàng. Quy mô ngân hàng là một yếu tố nội tại quyết định tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Bởi vì trên thực tế các ngân hàng luôn cố gắng mở rộng kinh doanh của mình bằng cách tăng tổng tài sản và nguồn vốn. Các ngân hàng lớn có thể đạt được lợi thế quy mô từ đó làm gia tăng lợi nhuận, với lợi thế về quy mô, nổi tiếng nên các ngân hàng quy mô lớn dễ tiếp cận và huy động vốn, dễ phát hành các chứng khoán hơn. Mối quan hệ cùng chiều giữa quy mô ngân hàng và tỷ suất sinh lợi của ngân hàng là kết quả nghiên cứu thực nghiệm của Anper và Anbar (2011). Mặt khác, tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng lại có quan hệ ngược chiều với khả năng đa dạng hóa. Các ngân hàng tận dụng lợi thế của đa dạng hóa nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng, nhưng nó cũng có thể làm giảm tỷ suất lợi nhuận, quy mô lớn cũng kéo theo chi phí vận hành và các chi phí khác cao hơn. Theo Eichengreen và Gibson (2001) đề xuất rằng sự gia tăng quy mô vốn chỉ tác động cùng chiều lên lợi nhuận đến một mức độ nhất định nào đó. 1.3.1.2 Quy mô vốn chủ sở hữu Theo Short (1979) thì tỷ lệ vốn chủ sở hữu hay tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản của một ngân hàng gắn liền với quy mô của nó bởi vì các ngân hàng lớn có xu hướng tạo ra tỷ suất sinh lợi cao hơn so với ngân hàng nhỏ dựa vào khả năng huy động vốn ít tốn kém hơn. Thực tế cho thấy các ngân hàng có tỷ lệ vốn chủ sở hữu cao, quản trị vốn tốt, duy trì sự thận trọng trong danh mục cho vay có thể cải thiện tỷ suất sinh lợi. Tỷ số này quá cao cũng cho thấy ngân hàng chưa sử dụng tốt đòn bẩy tài chính. Bài nghiên cứu của Sharma và Gounder (2012) cho rằng mối quan hệ giữa cấu trúc vốn và tỷ suất sinh lợi là không thể dự đoán được. 1.3.1.3 Tiền gửi khách hàng
5 Đặc thù của các ngân hàng là sử dụng đòn bẩy tài chính cao, và chức năng chính của ngân hàng là trung gian tài chính đóng vai trò luân chuyển nguồn vốn từ nơi dư thừa vốn đến nơi thiếu nguồn vốn, vì thế nguồn vốn huy động đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của ngân hàng. Ponce (2012) cho rằng sự gia tăng tiền gửi của khách hàng sẽ giúp cho ngân hàng chủ động trong việc tìm kiếm nguồn vốn đầu vào cho ngân hàng từ đó có thể gia tăng dư nợ và đầu tư vào các kênh khác nhau làm gia tăng tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. 1.3.1.4 Dƣ nợ tín dụng Dư nợ tín dụng cao rõ ràng lợi nhuận thu về từ việc cho vay sẽ cao hơn nếu kiểm soát rủi ro tín dụng tốt. Sufian và Habibullah (2009) đã nghiên cứu thực nghiệm tại các ngân hàng của Bangladesh và đã cho thấy rằng mối quan hệ cùng chiều giữa việc gia tăng dư nợ tín dụng và tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng tại Bangladesh. Nghiên cứu còn cho thấy việc gia tăng dư nợ còn có các tác động tích cực khác là chiếm lĩnh thị phần, gia tăng sự nhận biết của khách hàng về ngân hàng. Tuy nhiên, trước sự cạnh tranh gay gắt của các ngân hàng thì việc gia tăng thị phần phải đi đôi với việc quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả. 1.3.1.5 Rủi ro tín dụng Hầu hết các nghiên cứu trước đây đều cho rằng rủi ro tín dụng là một trong những biến số quan trọng trong việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Điển hình là nghiên cứu của Athanasoglou và các cộng sự (2005) đã cho thấy rằng sự thay đổi của biến rủi ro tín dụng là lý do chính trong việc giải thích các biến động trong tỷ suất sinh lợi của ngân hàng, tỷ suất sinh lợi của ngân hàng sẽ giảm khi rủi ro tín dụng tăng lên. Davydenko (2011) cũng cho thấy tỷ suất sinh lợi của ngân hàng có mối quan hệ nghịch biến với rủi ro tín dụng. Mối quan hệ nghịch biến phản ánh điều đó khi danh mục cho vay của các ngân hàng trở nên rủi ro, các ngân hàng phải trích lập dự phòng rủi ro nhiều hơn làm cho lợi
6 nhuận giảm ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Các ngân hàng có các khoản vay có rủi ro tín dụng thấp thì tỷ suất sinh lợi sẽ cao hơn. 1.3.2 Các yêu tố bên ngoài 1.3.2.1 Tỷ lệ tăng trƣởng GDP hàng năm Có khá nhiều nghiên cứu kiểm định mức độ ảnh hưởng của tốc độ tăng trưởng GDP lên tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Một nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm cao sẽ có tác động tích cực đến hoạt động của ngành ngân hàng. Nghiên cứu của Athanasoglou và các cộng sự (2005) cho thấy chu kỳ kinh tế có tác động cùng chiều đến tỷ suất sinh lợi của ngành ngân hàng tại Hy Lạp tức là nếu tốc độ tăng trưởng GDP dương qua các năm thì sẽ tác động tích cực đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng, khi tốc độ tăng trưởng GDP giảm xuống và thậm chí là âm thì chất lượng các khoản tín dụng của ngân hàng sẽ giảm, do đó làm giảm tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. 1.3.2.2 Tỷ lệ lạm phát Tác động của các yếu tố môi trường kinh tế vi mô lên tỷ suất sinh lợi của ngân hàng đã được nghiên cứu khá rộng rãi và trong đó tỷ lệ lạm phát là yếu tố tiêu biểu. Nghiên cứu của Perry (1992) cho rằng tác động của lạm phát lên tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thông qua mối liên hệ giữa tốc độ tăng của tiền lương và các chi phí hoạt động với tỷ lệ lạm phát. Khả năng quản lý hiệu quả chi phí hoạt động của các ngân hàng phụ thuộc vào khả năng dự báo lạm phát trong tương lai, mà mức độ dự báo này phụ thuộc rất nhiều vào sự hoàn thiện của môi trường kinh tế vĩ mô. Trong trường hợp các nhà quản lý có thể dự báo một mức lạm phát kì vọng tương đối chính xác, ngân hàng cần điều chỉnh mức lãi suất một các hợp lý để tăng doanh thu nhanh hơn chi phí. 1.3.2.3 Lãi suất cho vay
7 Lãi suất cho vay là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của ngân hàng. Một mức lãi suất cho vay phù hợp sẽ vừa kích thích nhu cầu vay của khách hàng vừa mang lại lợi nhuận hợp lý cho ngân hàng. Nếu lãi suất cho vay quá cao sẽ gây bất lợi cho khách hàng và cả nền kinh vì thế lãi suất cho vay cũng là một trong những biến có tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Theo nghiên cứu của Obamuyi (2013) thì lãi suất cho vay tác động tích cực đến lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng tại Nigeria. 1.3.3 Các yếu tố khác 1.3.3.1 Hình thức sở hữu ngân hàng Hình thức sở hữu ngân hàng là chủ thể nắm quyền sở hữu và điều hành của ngân hàng quốc doanh và ngân hàng tư nhân. Nghiên cứu của Short (1979) cho thấy một mối quan hệ nghịch chiều giữa tỷ suất sinh lợi của ngân hàng và quyền sở hữu của Nhà nước đối với các ngân hàng. Bourke (1989) đã thử nghiệm tác động của yếu tố sở hữu Nhà nước lên tỷ suất sinh lợi của ngân hàng bằng cách sử dụng một biến nhị phân đại diện cho quyền sở hữu của Nhà nước, kết quả cho thấy mối quan hệ ngược chiều với nhau. Kết quả cũng cho thấy rằng chi phí quản lý nhân viên trong nhóm các ngân hàng quốc doanh là không hiệu quả và năng suất lao động của các ngân hàng tư nhân là cao hơn so với các ngân hàng thuộc sở hữu của Nhà nước. 1.3.3.2 Mức độ tập trung của thị trƣờng ngành ngân hàng Theo giả thiết cấu trúc – vận hành - hiệu quả (Structure- Conduct- Performance) thì các ngân hàng có thể tận dụng sức mạnh thị trường của mình để kiếm được nhiều lợi nhuận hơn. Vì có lợi thế về sức mạnh trong thị trường nên các ngân hàng này có thể tăng lãi suất cho vay giảm lãi suất huy động từ đó làm tăng lợi nhuận lên. Nghiên cứu của Bourke (1989) cho rằng mức độ tập trung trong lĩnh vực ngân hàng có quan hệ cùng chiều với tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Các ngân hàng có thể liên kết với nhau tạo ra lợi ích nhóm, lợi ích nhóm có thể gây hại cho khách hàng và các đối thủ cạnh tranh khác khó có thể tham gia vào thị trường hơn.
8 1.4 Sự cần thiết nghiên cứu tác động của các yếu tố đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng Việc nghiên cứu tác động của các yếu tố lên tỷ suất sinh lợi của ngân hàng là cần thiết để có thể nâng cao tỷ suất sinh lợi của ngân hàng, thông qua việc nghiên cứu chúng ta có thể thấy được đâu là nhân tố tác động tích cực, đâu là nhân tố tác động tiêu cực đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Từ đó có thể giúp cho các nhà quản trị đưa ra các chính sách phù hợp giúp ngân hàng phát huy tốt các nhân tố tác động tích cực hay khắc phục, loại bỏ các nhân tố tiêu cực tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Đối với các nhà đầu tư việc nghiên cứu góp phần cung cấp sự hiểu biết sâu hơn về các nhân tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng và là căn cứ để ra quyết định đầu tư đúng đắn. Đối với các nhà hoạch định chính sách việc biết được các nhân tố tác động sẽ giúp cho việc ban hành các quy định và chính sách phù hợp hơn phục vụ cho việc điều hành chính sách tiền tệ của đất nước chúng ta. 1.5 Các nghiên cứu trƣớc đây về tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng 1.5.1 Các nghiên cứu nƣớc ngoài Nối tiếp theo bài nghiên cứu đầu tiên của Short (1979), một số nghiên cứu gần đây cố gắng xác định một số yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi thông qua lợi nhuận ròng trên tổng tài sản (ROA) và lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE). Các nghiên cứu thực nghiệm tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống ngân hàng của từng quốc gia như Athanasoglou và các cộng sự (2005), Rajesh và Sakshi (2009), Andreas và Gabrielle (2010), Ramlall (2009), Sufian (2010), Davydenko (2011), Sufian (2011), Riaz (2011), Alper và Anbar (2011), Ponce (2012)... Các kết quả thực nghiệm của các nghiên cứu trên khác nhau về bộ dữ liệu, khoảng thời gian, môi trường kinh tế và các chỉ số vĩ mô ở các quốc gia này đều khác nhau tuy nhiên chúng ta có thể rút ra một số yếu tố chung chấp nhận được tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng.
9 Tỷ suất sinh lợi của ngân hàng thường được đo bằng lợi nhuận ròng trên tổng tài sản (ROA) và lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE) và chúng bị tác động bởi các yếu tố bên trong và bên ngoài. Các yếu tố tác động bên trong bao gồm các biến đặc thù của từng ngân hàng như quy mô ngân hàng, vốn của ngân hàng, dư nợ cho vay, tiền gửi khách hàng, rủi ro tín dụng, chi phí… Các biến bên ngoài bao gồm các biến vĩ mô của môi trường kinh tế sẽ tác động đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng như: tốc độ tăng trưởng GDP, lạm phát, lãi suất, thuế, tỷ giá… Athanasoglou và các cộng sự (2005) nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng ở Hi Lạp trong khoảng thời gian từ 1985 đến 2001, sử dụng phương pháp ước lượng GMM (Generalized Method of Moments). Kết quả cho thấy rằng quy mô vốn ngân hàng, kinh nghiệm quản lý điều hành, lạm phát, chu kỳ kinh tế (business cycle) có tác động tích cực đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng, trong khi đó rủi ro tín dụng và chi phí quản lý lại có tác động tiêu cực đối với tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng tại Hi Lạp. Rajesh và Sakshi (2009) đã nghiên cứu các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng thuộc sở hữu của nhà nước, tư nhân và nước ngoài tại Ấn Độ trong giai đoạn 2001 đến 2007. Sau khi phân tính hồi quy tác giả đưa ra kết luận là thu nhập bình quân đầu người, chỉ số sản xuất công nghiệp, chỉ số giá bán buôn, xuất khẩu và tỷ giá hối đoái có tác động tích cực đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng tại Ấn Độ. Trong khi đó tiền gửi, quy mô ngân hàng không tác động đến tỷ suất sinh lợi các ngân hàng thuộc sở hữu của nhà nước và có tác động tích cực đến các ngân hàng tư nhân và các ngân hàng nước ngoài tại Ấn Độ. Andreas và Gabrielle (2010) nghiên cứu các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi của 453 ngân hàng tại Thụy Sĩ trong khoảng thời gian năm 1999 đến 2006. Nghiên cứu cho thấy rằng ngân hàng có vốn lớn hơn và tỷ lệ tăng trưởng dư nợ tín dụng nhanh hơn tỷ lệ tăng trưởng tín dụng chung của ngành sẽ có ảnh hưởng tích cực đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Độ tuổi (bank age) của ngân hàng thì không có ảnh hưởng gì đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng tuy nhiên yếu tố vùng miền
10 (region) và quyền sở hữu ngân hàng (bank ownership) lại có ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Các ngân hàng ở Geneva có tỷ suất sinh lợi cao hơn các ngân hàng ở Zurich. Các ngân hàng của Thụy Sĩ và các ngân hàng tư nhân có tỷ suất sinh lợi cao hơn so với các ngân hàng nước ngoài và các ngân hàng do nhà nước sở hữu. Nghiên cứu còn cho thấy tỷ lệ tăng trưởng GPD có tác động rất tích cực tới tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng trong khi đó thuế thu nhập doanh nghiệp và mức độ tập trung của thị trường ngân hàng (bank concentration) có tác động tiêu cực đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng tại Thụy Sĩ. (Mức độ tập trung của thị trường được đo lường bằng tổng tài sản của 3 ngân hàng lớn nhất/ tổng tài sản toàn ngành ngân hàng) Ramlall (2009) đã phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng Đài Loan dựa trên các biến độc lập là các yếu tố nội tại của ngân hàng và các yếu tố vĩ mô, dữ liệu được thu thập theo quý trong khoảng thời gian 2002 đến 2007. Kết quả cho thấy rằng vốn của ngân hàng ảnh hưởng tích cực đến tỷ suất sinh lợi. Tuy nhiên rủi ro tín dụng có tác động tiêu cực đến tỷ suất sinh lợi của ngân hàng, nghiên cứu cho thấy 1% tăng lên của rủi ro tín dụng sẽ dẫn đến giảm 94% tỷ suất sinh lợi. Điều này có thể thấy được khi gia tăng về rủi ro tín dụng thì nó sẽ làm giảm lợi nhuận từ đó làm giảm tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Một giải pháp được thực hiện bởi ngân hàng Trung ương của Đài Loan là thiết lập chính sách phù hợp để kiểm soát rủi ro tín dụng của hệ thống ngân hàng của Đài Loan. Sufian (2010) tìm thấy các yếu tố bên trong và bên ngoài ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi (ROA và ROE) tại các ngân hàng của Thái Lan trong giai đoạn 1999 đến 2005. Sau khi phân tích hồi quy tác giả kết luận rằng: quy mô ngân hàng, vốn chủ sở hữu của ngân hàng có quan hệ tương quan thuận với tỷ suất sinh lợi của ngân hàng. Trong khi đó thu nhập ngoài lãi (non interest income) và chi phí chung (overhead cost) có quan hệ tương quan nghịch với tỷ suất sinh lợi của ngân hàng, riêng yếu tố tỷ lệ nợ xấu có quan hệ tương quan nghịch với ROA và tương quan thuận với ROE. Có mối quan hệ cùng chiều giữa tỷ suất sinh lợi với tốc độ tăng