Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long (1986 - 2010)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:160

Thêm vào BST

Báo xấu

120
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long (1986 - 2010) bao gồm những nội dung về đô thị hóa và quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long trước năm 1986; sự chuyển biến về cơ cấu kinh tế và cơ sở hạ tầng của thành phố trong quá trình đô thị hóa (1986- 2010); sự chuyển biến về văn hóa - xã hội của thành phố.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long (1986 - 2010)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Huỳnh Trung Hiếu QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở THÀNH PHỐ VĨNH LONG, TỈNH VĨNH LONG (1986 - 2010) LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh – 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Huỳnh Trung Hiếu QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở THÀNH PHỐ VĨNH LONG, TỈNH VĨNH LONG (1986 - 2010) Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 60 22 54 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ THANH THANH Thành phố Hồ Chí Minh – 2012
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn trong luận văn là trung thực. Những đánh giá, nhận định trong luận văn do cá nhân tôi nghiên cứu trên những tư liệu xác định. Tác giả luận văn Huỳnh Trung Hiếu
LỜI CẢM ƠN Tôi chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, phòng Sau Đại học cùng quý thầy cô khoa Lịch sử. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Thị Thanh Thanh, giảng viên trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, người đã dành nhiều thời gian qúy báo tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình xây dựng đề cương, cung cấp tài liệu, chỉnh sửa và động viên giúp tôi hoàn thành tốt luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Vĩnh Long, Cục Thống kê Vĩnh Long Uỷ ban Nhân dân Thành phố Vĩnh Long, Thành uỷ Thành phố Vĩnh Long, Phòng Thống kê Thành phố Vĩnh Long, Công ty Công trình công cộng Thành phố Vĩnh Long, Điện lực, Phòng Quản lý Đô thị…đã cung cấp tài liệu, số liệu giúp tôi hoàn thành luận văn. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã hỗ trợ vật chất cũng như tinh thần cho tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Huỳnh Trung Hiếu
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng số MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... Chương 1 - ĐÔ THỊ HÓA VÀ QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở THÀNH PHỐ VĨNH LONG TRƯỚC NĂM 1986 ..........................................................................8 1.1 Đô thị và đô thị hóa ...........................................................................................8 1.1.1 Đô thị: ..........................................................................................................8 1.1.2 Đô thị hóa ..................................................................................................19 1.2 Vài nét về tỉnh Vĩnh Long trước năm 1986 .....................................................20 1.2.1 Tổng quan về thành phố Vĩnh Long..........................................................32 1.2.1.1 Vị trí địa lí ...........................................................................................32 1.2.1.2 Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên .....................................32 1.2.2 Lịch sử hình thành và quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long trước năm 1986 ............................................................................................................34 1.2.2.1 Lịch sử hình thành thành phố Vĩnh Long ...........................................34 1.2.2.2 Quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long ......................................36 Chương 2 - SỰ CHUYỂN BIẾN VỀ CƠ CẤU KINH TẾ VÀ CƠ SỞ HẠ TẦNG CỦA THÀNH PHỐ VĨNH LONG TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA (1986 - 2010) ...................................................................................................42 2.1 Cơ cấu kinh tế và quá trình chuyển biến cơ cấu kinh tế trong quá trình đô thị hóa 42
2.2 Sự chuyển biến của các ngành kinh tế trong quá trình đô thị hóa ...................46 2.2.1 Nông nghiệp ..............................................................................................46 2.2.2 Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp ..........................................................59 2.2.3 Thương mại - Dịch vụ ...............................................................................69 2.3 Sự chuyển biến về cơ sở hạ tầng của thành phố Vĩnh Long trong quá trình đô thị hóa ....................................................................................................................78 2.3.1 Hệ thống giao thông vận tải ......................................................................78 2.3.1.1 Giao thông đường bộ ..........................................................................79 2.3.1.2 Giao thông đường thủy .......................................................................81 2.3.1.3 Giao thông đường hàng không............................................................84 2.3.2 Hệ thống thông tin liên lạc ........................................................................84 2.3.2.1 Hệ thống bưu cục ................................................................................84 2.3.2.2 Hệ thống điện thoại .............................................................................85 2.3.3 Hệ thống cấp điện ......................................................................................85 2.3.4 Hệ thống cấp thoát nước............................................................................88 2.3.4.1 Hệ thống cấp nước ..............................................................................88 2.3.4.2 Hệ thống thoát nước ............................................................................89 2.3.5 Nhà ở .........................................................................................................90 2.4 Vai trò của quá trình đô thị hóa thời kì 1986 - 2010 đối với tiến trình lịch sử của Vĩnh Long .......................................................................................................92 Chương 3 - SỰ CHUYỂN BIẾN VỀ VĂN HÓA - XÃ HỘI CỦA THÀNH PHỐ VĨNH LONG TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA (1986 - 2010) ..................98 3.1 Sự chuyển biến về dân số, lao động và lối sống dân cư ..................................98 3.1.1 Dân số và lao động ....................................................................................98 3.1.2 Sự chuyển dịch cơ cấu lao động ..............................................................103
3.2 Sự chuyển biến trong lĩnh vực Giáo dục .......................................................106 3.2.1 Giáo dục mầm non ..................................................................................106 3.2.2 Giáo dục phổ thông .................................................................................108 3.2.2.1 Giáo dục tiểu học ..............................................................................109 3.2.2.2 Giáo dục trung học cơ sở ..................................................................110 3.2.2.3 Giáo dục trung học phổ thông ...........................................................111 3.2.3 Giáo dục cao đẳng, đại học .....................................................................112 3.3 Sự chuyển biến trong lĩnh vực Y tế ...............................................................112 3.3.1 Mạng lưới y tế .........................................................................................113 3.3.2 Đội ngũ cán bộ, nhân viên y tế ................................................................115 3.4 Sự chuyển biến trong lĩnh vực văn hóa .........................................................116 3.4.1 Sự chuyển biến trong hoạt động văn hóa thông tin, thể dục thể thao .....116 3.4.2 Chuyển biến trong lối sống cư dân ..........................................................121 KẾT LUẬN ............................................................................................................128 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................135
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. GTSX: Gía trị sản xuất 2. HTX: Hợp tác xã 3. CN – TTCN: Công nghiệp – Tiểu thủ công nghiệp 4. DV – DL: Dịch vụ - du lịch 5. TM – DV: Thương mại – Dịch vụ 6. CNH – HDH: Công nghiệp hoá – hiện đại hoá 7. KT – XH: Kinh tế - xã hội 8. KV: Khu vực 9. ĐVT: Đơn vị tính
Bảng Tên bảng Trang số 2.1 Nhịp độ tăng tổng sản phẩm thành phố Vĩnh Long và tỉnh 43 Vĩnh Long 2.2 Cơ cấu kinh tế giai đoạn 1995 - 2002 44 2.3 Số lượng đàn gà, vịt ở thành phố Vĩnh Long có đến 01/10 50 hàng năm 2.4 Hiện trạng chăn nuôi heo ở thành phố Vĩnh Long (1996 - 51 2000) 2.5 Giá trị sản xuất nông nghiệp ở thành phố Vĩnh Long (2000 - 55 2005) 2.6 Sản phẩm chủ yếu công nghiệp ngoài quốc doanh giai đoạn 61 1991 - 1995 2.7 Số cơ sở sản xuất công nghiệp ở thành phố Vĩnh Long (1996 63 - 2000) 2.8 Số lao động công nghiệp phân theo phường xã (2000 - 2005) 67 2.9 Khách du lịch trên địa bàn thành phố Vĩnh Long giai đoạn 73 1996 - 2000 2.10 Giá trị xuất, nhập khẩu hàng hóa ở thành phố Vĩnh Long 75 (2000 - 2005) 2.11 Tổng mức bán lẻ hàng hóa doanh thu dịch vụ và tiêu dùng xã 77 hội ở thành phố Vĩnh Long (2006 - 2010) 2.12 Mạng lưới giao thông đường bộ ở thành phố Vĩnh Long 79 (2001 - 2005) 2.13 Mạng lưới giao thông đường thủy ở thành phố Vĩnh Long 82 (1995 - 2010) 2.14 Số liệu cấp điện trên địa bàn thành phố Vĩnh Long (khu vực 87 nội thành)
2.15 Thống kê số lượng đèn chiếu sáng một số đường chính đô thị 88 3.1 Hiện trạng dân số ở thành phố Vĩnh Long (1985 – 2010) 99 3.2 Hiện trạng dân số và diện tích các phường xã vào năm 2010 100 3.3 Số dân thành thị và nông thôn ở thành phố Vĩnh Long (1985 101 – 2010) 3.4 Một số chỉ tiêu lao động việc làm ở thành phố Vĩnh Long 104 (2005 – 2010) 3.5 Tỉ lệ lao động trong cơ cấu kinh tế thành phố Vĩnh Long 105 (2005 – 2010) 3.6 Giáo dục mầm non thành phố Vĩnh Long (1986 – 2010) 107 3.7 Giáo dục phổ thông giai đoạn 1986 - 2010 108 3.8 Giáo dục trung học phổ thông thành phố Vĩnh Long (2005 – 111 2010) 3.9 Số lượng giấy chứng nhận hành nghề y tế năm 2004 và 114 2010.
1 1/- LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Nằm ở khu vực trung tâm của đồng bằng Sông Cửu Long, giữa sông Tiền và sông Hậu, Vĩnh Long có một quá trình hình thành và phát triển lâu dài. Trước khi nhà nước phong kiến thiết lập chế độ cai trị nơi đây đã có người Việt tới khai phá, lập làng. Qua một thời gian dài, địa bàn khai phá ngày càng được mở rộng hơn và ngày càng có những thay đổi đáng kể. Năm 1698, chúa Nguyễn sai Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lược, toàn bộ vùng đất mới phương Nam chính thức trở thành một đơn vị hành chính mang tên Gia Định phủ. Năm 1714, đời chúa Nguyễn (Nguyễn Phúc Chu), Vĩnh Long là trung tâm của châu Định Viễn (bao gồm 1 phần của Bến Tre ở mạn trên và Trà Vinh ở mạn dưới) thuộc Long Hồ dinh. Đến đời Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát, vùng đất mới đuợc đặt thành 3 dinh và 1 trấn, gồm: Trấn Biên dinh, Phiên Trấn dinh, Long Hồ dinh, Hà Tiên trấn; Vĩnh Long ngày nay là một phần của Long Hồ dinh - bao gồm các tỉnh Bến tre, Trà Vinh và một phần của Cần Thơ. Năm Nhâm Tuất 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi - tức Vua Gia Long, vùng đất này được gọi là Gia Định thành. Từ năm Quý Hợi 1803, Gia định thành gồm có 4 dinh: Phiên Trấn dinh, Trấn Biên dinh, Trấn Định dinh, Hoằng Trấn dinh (tức Long Hồ dinh cũ). Năm 1804, Hoằng Trấn dinh đổi lại là Vĩnh Trấn dinh như đã đặt từ năm 1788. Đến năm 1808 lại đổi thành Vĩnh Thanh trấn là một trong 5 trấn của miền Nam bấy giờ. Sau đó, Vĩnh Thanh trấn được đổi lại là Vĩnh Long trấn, phân hạt gọi là Vĩnh Long tỉnh. Tên gọi Vĩnh Long bắt đầu có từ đây, gồm 4 phủ, 8 huyện, 47 tổng, 408 xã thôn. Trải qua các thế kỷ XIX - XX, vùng đất Vĩnh Long đã có nhiều biến đổi về hành chính cũng như kinh tế, văn hóa, xã hội, … Trong những năm gần đây quá trình đô thị hóa ở Vĩnh Long diễn ra mạnh mẽ, nhất là sau thời kì đổi mới năm 1986, trong đó thành phố Vĩnh Long là nơi có tốc độ đô thị hóa nhanh, cụ thể vào năm 2009 thị xã Vĩnh Long được nâng cấp thành Thành phố trực thuộc tỉnh Vĩnh Long.
2 Là trung tâm của tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long, chia thành 7 phường và 4 xã, có lợi thế so sánh và nhiều tiềm năng thế mạnh so với các huyện khác trong tỉnh, Thành phố Vĩnh Long có nhiều điều kiện và cơ hội phát triển khu công nghiệp; mở rộng qui mô và nâng cao chất lượng các loại hình cung ứng dịch vụ và du lịch, có hệ thống giao thông thủy - bộ khá thuận lợi, có nguồn tài nguyên đa dạng tạo điều kiện để phát triển công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, có lực lượng lao động dồi dào, ... Là đơn vị hành chính trong số 7 huyện thị của tỉnh Vĩnh Long, nằm trên trục phát triển quan trọng kết nối thành phố Hồ Chí Minh với thành phố Cần Thơ – trung tâm vùng, thành phố Vĩnh Long có vị trí vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội chung của tỉnh, vùng và cả nước. Hơn 20 năm tiến hành công nghiệp hóa, đô thị hóa, hiện nay thành phố Vĩnh Long đã có nhiều tuyến đường thủy - bộ, tuyến sông lớn quan trọng đi qua, trong tương lai thành phố Vĩnh Long sẽ là đô thị có vị thế cao trong toàn bộ chiến lược phát triển của tỉnh,vùng Đồng bằng sông Cửu Long và các lãnh thổ trên khu vực sông Mêkông. Tất cả lợi thế trên đã tạo điều kiện cho thành phố Vĩnh Long trong tương lai sẽ trở thành một khu đô thị mới hiện đại, một trung tâm có lực hút lan tỏa mạnh trong vùng cũng như khu vực, chủ động hội nhập với kinh tế toàn vùng và cả nước. Thành quả trên phần lớn do quá trình đô thị hóa mang lại. Nhận thấy tầm quan trọng rất lớn của quá trình đô thị hóa đối với diện mạo của thành phố và bản thân tôi được sinh ra, lớn lên và gắn bó với quê hương Vĩnh Long, có một tình yêu quê hương sâu sắc, tôi muốn làm được điều gì đó góp phần mang lại lợi ích cho quê hương mình. Chính vì những lí do trên, tôi đã chọn vấn đề “Quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long - tỉnh Vĩnh Long từ năm 1986 đến năm 2010” làm đề tài luận văn cho mình. Việc tìm hiểu vấn đề này góp phần nâng cao nhận thức lịch sử Việt Nam, nhất là vấn đề Đô thị và Đô thị hóa của Việt Nam trong lịch sử. Việc phục dựng quá
3 trình Đô thị hóa ở Vĩnh Long sẽ góp phần đánh giá vai trò của quá trình Đô thị hóa nói chung và Đô thị hóa ở Vĩnh Long nói riêng đối với sự phát triển đất nước trong thời kì đổi mới, hội nhập, … Đề tài nghiên cứu còn góp phần cung cấp tư liệu cho việc tìm hiểu lịch sử địa phương Vĩnh Long, phục vụ cho công tác giảng dạy và hướng dẫn học sinh tìm hiểu lịch sử địa phương. 2/- LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ Về vùng đất Vĩnh Long từ xưa đến nay đã có nhiều tác phẩm, công trình nghiên cứu. - Lịch sử tỉnh Vĩnh Long (1732-2000) của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Vĩnh Long, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội năm 2002 gồm 6 chương, trong đó chương 6 viết về công cuôc đổi mới ở tỉnh Vĩnh Long và những thành tựu đã đạt được trong công cuộc đổi mới. - Vĩnh Long xưa của Huỳnh Minh tái bản năm 2002 giới thiệu vùng đất Vĩnh Long xưa dưới thời các chúa Nguyễn. - Vĩnh Long 30 năm xây dựng và phát triển của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Vĩnh Long xuất bản năm 2005, đề cập vấn đề của Vĩnh Long xây dựng cơ sở hạ tầng góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. - Kinh tế Vĩnh Long trong sự nghiệp phát triển ở thập niên đầu thế kỉ XXI, Tỉnh ủy - UBND tỉnh Vĩnh Long xuất bản tháng 11-2000, đề cập vấn đề môi trường ở Vĩnh Long những năm đầu thế kỉ XXI, nêu những thách thức phát triển của Vĩnh Long dưới góc độ đô thị hóa, từ đó nhận rõ thới cơ và thách thức, ra sức thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế Vĩnh Long theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, … - Thị xã Vĩnh Long 30 năm xây dựng và phát triển tập II (1975-2005), Ban Tuyên giáo Thị ủy, xuất bản năm 2005, đề cập vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội, … ở Thị xã Vĩnh Long đặc biệt nêu ra một số kết quả đạt được của quá trình đô thị hóa. Đề cập vấn đề đô thị hóa ở Việt Nam và các nước Đông Nam Á nói chung, có các công trình tiêu biểu sau:
4 - Đô thị hóa ở Việt Nam và Đông Nam Á của Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, đề cập xu thế phát triển của một số thành phố, nhu cầu quản lí đô thị, tình trạng tăng dân số cơ học của một số đô thị, vấn đề bảo vệ môi trường, sự thay đổi của môi trường văn hóa trong quá trình đô thị hóa. - Trong Đô thị Việt Nam tập I, tập II của GS. Đàm Trung Phường, xuất bản năm 1995 của Nhà xuất bản Xây Dựng, tác giả đã đánh giá thực trạng xây dựng, tình hình phát triển của mạng lưới đô thị ở Việt Nam, đưa ra những đóng góp nhằm định hướng phát triển cho các đô thị ở Việt Nam trong thới kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa. - Quy hoạch xây dựng phát triển đô thị của GS.TS.KTS Nguyễn Thế Bá, xuất bản năm 1997 của Nhà xuất bản Xây Dựng là tài liệu quan trọng đã đóng góp những vấn đề về lí thuyết đô thị và quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam. - Quy hoạch chi tiết khu đô thị mới thị xã Vĩnh Long của Bộ Xây Dựng - Viện Quy hoạch đô thị nông thôn, Hà Nội đã đưa ra định hướng quy hoạch hạ tầng kĩ thuật về giao thông, cấp thoát nước, cấp điện, … - Văn hóa trong quá trình đô thị hóa ở nước ta hiện nay của Trần Văn Bính, xuất bản năm 1998 của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia có nội dung về môi trường văn hóa trong quá trình đô thị hóa. Quyển sách đã cung cấp nhiều vấn đề trong lĩnh vực văn hóa liên quan đến đô thị hóa. Ngoài các công trình kể trên, có nhiều bài viết, báo cáo, đề án hướng tới xây dựng thành phố Vĩnh Long trở thành khu đô thị ngày càng văn minh hiện đại như: Dự án thoát nước ở Thị xã Vĩnh Long - tỉnh Vĩnh Long của Công ty Công trình công cộng Vĩnh Long; Dự án thu gom và xử lí nước thải Thị xã Vĩnh Long - tỉnh Vĩnh Long của UBND Thị xã Vĩnh Long - tỉnh Vĩnh Long; Dự án nhà máy xử lí chất thải rắn Thị xã Vĩnh Long công suất 100 tấn/ngày của Công ty Công trình công cộng Vĩnh Long; Quy hoạch tổng thể tiêu thoát nước và vệ sinh cho Thị xã Vĩnh Long; Báo cáo đầu tư công tác chuẩn bị mặt bằng xây dựng nhà máy xử lí rác sinh hoạt Vĩnh Long của Công ty Tư vấn xây dựng tỉnh Vĩnh Long.
5 - Sách viết về vùng đất Long Hồ Dinh ngày xưa là tỉnh Vĩnh Long ngày nay và thị xã Vĩnh Long trước đây là thành phố Vĩnh Long ngày nay vì thông qua đó biết được lịch sử hình thành, sự phát triển trên nhiều lĩnh vực của vùng đất thị xã xưa. - Sách, báo, tạp chí, bài nghiên cứu của thành phố Vĩnh Long trong giai đoạn từ khi đổi mới vào năm 1986 cho đến nay. Trong đó quan trọng nhất là các số liệu thống kê, báo cáo qua các năm, giai đoạn, kết quả số liệu qua các hội nghị tổng kết, các văn kiện Đại hội của thành phố qua các thời kì kết hợp với nhiều tư liệu có liên quan đến đô thị hóa của các cơ quan như Chi cục Thống kê, phòng Quản lí đô thị, phòng Giáo dục – Đào tạo, phòng Tài nguyên - Môi trường, Trung tâm Y tế thành phố, … Bên cạnh là nhiều văn kiện đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Vĩnh Long, Niên giám thống kê ở tỉnh Vĩnh Long và thành phố Vĩnh Long từ năm 1980 cho đến năm 2010. 3/- MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Mục đích nghiên cứu là tìm hiểu sự chuyển biến của quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long từ sau năm 1986 đến năm 2010 trên tất cả các lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, xã hội. Luận văn tập trung nghiên cứu các lĩnh vực cụ thể: sự thay đổi cảnh quan và hệ thống kết cấu hạ tầng, sự phát triển kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, những biến đổi về mặt xã hội như dân số, mật độ dân số, nhân lực lao động, văn hóa, giáo dục, y tế, … Việc nghiên cứu này góp phần nêu một số đặc điểm của quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long, làm sáng tỏ những tác động của quá trình đô thị hóa đối với sự phát triển của thành phố, từ đó đề nghị một số định hướng, giải pháp cho sự phát triển bền vững trong tương lai. 4/- ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu được xác định là quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long từ năm 1986 đến năm 2010, trong đó tập trung làm rõ các bước phát
6 triển và sự chuyển dịch từng bước về kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, y tế, kết cấu hạ tầng, ... theo hướng đô thị hóa. 4.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu được xác định là: Về không gian: Địa bàn Thị xã Vĩnh Long trước đây và Thành phố Vĩnh Long ngày nay. Về thời gian: từ năm 1986 đến năm 2010. Đây là giai đoạn lịch sử có nhiều biến đổi quan trọng và sâu sắc đối với tỉnh Vĩnh Long nói chung và thành phố Vĩnh Long nói riêng. Năm 1986 là mốc mở đầu công cuộc đổi mới ở Việt Nam. Đại hội VI Đảng Cộng sản Việt Nam đề ra đường lối đổi mới toàn diện, khắc phục dần những khó khăn thiếu sót trong nền kinh tế bao cấp chuyển sang thực hiện nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, trên cơ sở đó thị xã Vĩnh Long tất yếu đã có những bước chuyển mình trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt trong đó có sự chuyển dịch cơ bản về cơ cấu kinh tế, sự chuyển biến về kết cấu hạ tầng, đời sống dân cư, văn hóa, xã hội, ... Năm 2010 là năm Đảng và nhân dân Vĩnh Long tổng kết thực hiện kế hoạch 5 năm về các mục tiêu kinh tế, văn hóa, xã hội, y tế, giáo dục,... đặc biệt là tổng kết 25 năm phát triển của tỉnh kể từ khi đất nước thực hiện công cuộc đổi mới đến nay. 5/- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Quá trình đô thị hóa được nghiên cứu dưới góc độ Sử học nghĩa là tập trung xem xét diễn tiến của quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long từ năm 1986 đến năm 2010 để thấy được những thay đổi trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, … Việc nghiên cứu cũng đồng thời làm rõ những nhân tố chủ quan và khách quan đã tác động và chi phối của quá trình đô thị hóa đến cảnh quan môi trường và đời sống dân cư. Do vậy, phương pháp được sử dụng chủ yếu để nghiên cứu đề tài này là phương pháp lịch sử và phương pháp logic, bên cạnh đó tôi còn sử dụng phương pháp liên ngành giữa sử học, xã hội học, nhân học, văn hóa học, kinh tế học, dân tộc học,… Trên cơ sở vận dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác
7 nhau sẽ giúp cho đề tài phản ánh một cách khách quan, tiếp cận được nhiều lĩnh vực, có hệ thống, đa dạng và phù hợp với tính chất của vấn đề đô thị hóa. 6/- NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN Việc nghiên cứu Đề tài này góp phần làm nổi bật sự phát triển, sự thay đổi của địa phương và cộng đồng trên nhiều lĩnh vực kinh tế, văn hóa, y tế, giáo dục, đời sống cư dân trong quá trình đô thị hóa, … đặc biệt là sự thay đổi bộ mặt đô thị của thành phố Vĩnh Long. Luận văn tập hợp, hệ thống hóa và xử lí các tư liệu, nhất là các chỉ số phát triển đô thị của thành phố Vĩnh Long trong những năm qua góp phần hình thành một tập tin đáng tin cậy về tình hình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long, là tài liệu tham khảo có ích đối với những người quan tâm đến lịch sử đô thị và đô thị hóa. 7/- BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn có ba chương: Chương 1: Đô thị hóa và quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long trước năm 1986, trình bày một số vấn đề lí luận về đô thị và đô thị hóa, khái quát về tình hình đô thị hóa ở Thành phố Vĩnh Long đến trước năm 1986 để làm rõ bối cảnh chung của sự phát triển Thành phố Vĩnh Long. Nội dung nghiên cứu tập trung vào các yếu tố vị trí địa lí, đặc điểm tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, lịch sử hình thành và quá trình đô thị hóa ở thành phố Vĩnh Long trước năm 1986. Chương 2: trình bày Sự chuyển biến về cơ cấu kinh tế và cơ sở hạ tầng của thành phố Vĩnh Long trong quá trình đô thị hóa từ năm 1986 đến năm 2010. Chương 3: trình bày Sự chuyển biến về văn hóa - xã hội của thành phố Vĩnh Long trong quá trình đô thị hóa từ năm 1986 đến năm 2010, chủ yếu làm rõ sự chuyển biến về dân số và lao động, sự chuyển biến trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục và y tế; đồng thời, nêu được những tác động tích cực và những hạn chế cơ bản của quá trình đô thị hóa đối với các lĩnh vực trên.
8 Chương 1 - ĐÔ THỊ HÓA VÀ QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở THÀNH PHỐ VĨNH LONG TRƯỚC NĂM 1986 1.1 Đô thị và đô thị hóa 1.1.1 Đô thị: Nguồn tư liệu dùng làm cơ sở lí luận cho đề tài là các sách viết về đô thị và đô thị hóa ở Việt Nam dưới dạng khái quát cụ thể: Đô thị Việt Nam tập I và tập II của GS. Đàm Trung Phường, Nhà xuất bản Xây dựng xuất bản năm 1995, Đô thị hóa tại Việt Nam và Đông Nam Á của Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Quy hoạch xây dựng phát triển đô thị của GS.TS.KTS. Nguyễn Thế Bá, Nhà xuất bản Xây dựng xuất bản năm 1999, Đô thị hóa và chính sách phát triển đô thị trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam, xuất bản năm 1998 của các tác giả Trần Ngọc Hiền và Trần Văn Chữ bản năm 1998 của nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội cùng nhiều bài nghiên cứu trên các báo, tạp chí khác nhau. Đô thị hay khu đô thị là một khu vực có mật độ dân số cao và mật độ gia tăng các công trình kiến trúc do con người xây dựng so với các khu vực xung quanh nó. Đô thị bao gồm thành phố, thị xã, trung tâm dân cư đông đúc nhưng thuật ngữ “đô thị” thông thường không mở rộng đến các khu định cư nông thôn như làng, xã, ấp. Các đô thị được thành lập và phát triển do quá trình đô thị hóa. Việc đo đạc tầm rộng của một đô thị sẽ giúp cho việc phân tích mật độ dân số, sự mở rộng đô thị, cung cấp các số liệu về dân số nông thôn và thành thị. Hiện nay, thuật ngữ đô thị được nhiều nước định nghĩa khác nhau: Tại Úc, các đô thị thường được ám chỉ là các “trung tâm thành thị” và được định nghĩa như là những khu dân cư chen chúc có từ 1000 người trở lên và mật độ dân cư phải tối thiểu là 200 người trên một cây số vuông. Tại Canada, một đô thị là một vùng có trên 400 người trên một cây số vuông và tổng số dân phải trên 1.000 người. Nếu có hai đô thị hoặc nhiều hơn trong phạm vi 2 km gần kề, các đô thị này được nhập thành một đô thị duy nhất. Các ranh giới
9 của một đô thị không bị ảnh hưởng bởi ranh giới của các khu tự quản (thành phố) hoặc thậm chí là ranh giới bang, tỉnh... Tại Trung Quốc, một đô thị là một khu thành thị, thành phố và thị trấn có mật độ dân số hơn 1.500 người trên một cây số vuông. Đối với các khu thành thị có mật độ dân số ít hơn 1.500 người trên một cây số vuông thì dân số sống trong các đường phố, nơi có dân cư đông đúc, các làng lân cận nhau được tính là dân số thành thị. Tại Nhật Bản, các đô thị được định nghĩa như là các vùng cận kề nhau gồm các khu dân cư đông đúc. Điều kiện cần thiết là đô thị phải có mật độ dân số trên 4.000 người trên một cây số vuông. Dưới khía cạnh xã hội học, đô thị và nông thôn là hai khái niệm về mặt nội dung có hàng loạt đặc điểm có tính đối lập nhau. Các nhà xã hội học đã đưa ra rất nhiều cơ sở khác nhau để phân biệt đô thị và nông thôn. Sự phân chia đó có thể dựa trên cơ sở các lĩnh vực hoạt động sống của xã hội như lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp, giao thông, vận tải, dịch vụ, ... hoặc dựa trên các thiết chế chủ yếu của xã hội như thiết chế kinh tế, văn hóa, giáo dục, chính trị, gia đình, ... hoặc theo các nhóm, các giai cấp, tầng lớp xã hội, hay theo bình diện lãnh thổ. Cũng có một số nhà lý luận xã hội học lại cho rằng, để phân biệt giữa đô thị và nông thôn theo sự khác biệt giữa chúng về các mặt kinh tế, xã hội và môi trường. Như về mặt kinh tế thì giữa đô thị và nông thôn có sự khác biệt về lao động, nghề nghiệp, mức độ và cách thu nhập về dịch vụ, … Về mặt xã hội thì đó là sự khác biệt trong lối sống, giao tiếp, văn hóa, gia đình, mật độ dân số, nhà ở, … Về mặt môi trường thì chủ yếu ở đây là môi trường tự nhiên, mức độ ô nhiễm, ... Nhấn mạnh từ góc độ xã hội thì cả đô thị và nông thôn đều được coi là những hệ thống xã hội, những cộng đồng xã hội có những đặc trưng riêng biệt như những xã hội nhỏ và trong đó có đầy đủ các yếu tố, các vấn đề xã hội và các thiết chế xã hội. Vì vậy, trước hết đô thị và nông thôn cần được xem xét như một cơ cấu
10 xã hội, trong đó có hàng loạt các yếu tố, các lĩnh vực nằm trong mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Để xác định đô thị và nông thôn dễ dàng được chấp nhận, là việc coi đô thị và nông thôn như các hệ hệ thống xã hội được phân biệt theo ba đặc trưng cơ bản sau: Về các nhóm giai cấp, tầng lớp xã hội thì ở đô thị đặc trưng chủ yếu là giai cấp công nhân, ngoài ra còn có các tầng lớp giai cấp khác như tư sản, thợ thủ công, viên chức, trí thức,… Còn đối với nông thôn thì đặc trưng chủ yếu ở đây là nông dân, ngoài ra ở từng xã hội còn có các giai cấp, tầng lớp như địa chủ, phú nông, nhóm thợ thủ công nghiệp, buôn bán nhỏ, … Về lĩnh vực sản xuất chủ yếu ở đô thị có đặc trưng là sản xuất công nghiệp; ngoài ra, còn có các lĩnh vực khác như dịch vụ, thương nghiệp, sản xuất tinh thần. Còn đối với nông thôn thì đặc trưng rõ nét nhất là sản xuất nông nghiệp; ngoài ra, còn phải kể đến cấu trúc phi nông nghiệp bao gồm: dịch vụ, buôn bán, tiểu thủ công nghiệp mà có vai trò rất lớn đối với lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Về lối sống, văn hóa của từng loại cộng đồng, thì đối với nông thôn thường rất đặc trưng với lối sống văn hóa của cộng đồng làng xã mà được phân biệt rất rõ ràng với lối sống thị dân đặc trưng cho khu vực đô thị. Đặc trưng này có rất nhiều khía cạnh để chỉ ra sự khác biệt giữa đô thị và nông thôn: từ hệ thống dịch vụ, sự giao tiếp, đời sống tinh thần, phong tục, tập quán, hệ giá trị, chuẩn mực cho hành vi, ... đến khía cạnh dân số, lối sống gia đình, sinh hoạt kinh tế, ... ngay cả đến hệ thống đường xá, năng lượng, nhà ở đều nói lên đây là hai cộng đồng có các khía cạnh văn hóa, lối sống tách biệt nhau. Đây là đặc trưng cơ bản nhất về mặt xã hội học khi phân tích sự khác biệt giữa đô thị và nông thôn. Chính đặc trưng thứ ba đã tạo ra bản sắc riêng, diện mạo riêng cho hai hệ thống xã hội đô thị và nông thôn. Ở Việt Nam, đô thị được định nghĩa như sau: Đô thị là khu vực tập trung dân cư sinh sống có mật độ cao và chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực kinh tế phi nông nghiệp, là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hoá hoặc chuyên ngành, có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của