Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quá trình giao lưu và hội nhập văn hóa Việt – Chăm trong lịch sử

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

179
lượt xem 56
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quá trình giao lưu và hội nhập văn hóa Việt – Chăm trong lịch sử khái quát về lịch sử của Đại Việt và Champa trước thế kỷ X; quá trình hội nhập; lãnh vực giao lưu và tương tác về quá trình giao lưu và hội nhập văn hóa Việt – Chăm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quá trình giao lưu và hội nhập văn hóa Việt – Chăm trong lịch sử

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ___________________________ Trần Dũng QUÁ TRÌNH GIAO LƯU VÀ HỘI NHẬP VĂN HÓA VIỆT – CHĂM TRONG LỊCH SỬ LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh – 2009
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH __________________________ Trần Dũng QUÁ TRÌNH GIAO LƯU VÀ HỘI NHẬP VĂN HÓA VIỆT – CHĂM TRONG LỊCH SỬ Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 60 22 54 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HÀ BÍCH LIÊN Thành phố Hồ Chí Minh – 2009 LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Cho đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào về đề tài này được công bố. Tác giả Luận văn TRẦN DŨNG
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ LỊCH SỬ CỦA ĐẠI VIỆT VÀ CHAMPA TRƯỚC THẾ KỶ X .............................................. 17 1.1. Nước Đại Việt giai đoạn một ngàn năm Bắc thuộc ........................... 17 1.2. Nước Champa từ cuộc khởi nghĩa Khu Liên đến vương triều Đồng Dương ....................................................................................... 19 Chương 2: QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP ........................................................ 30 2.1. Chiến tranh, quan hệ bang giao (Từ thế kỷ X đến XIV) .................... 30 2.2. Từ Chiêm Thành quốc đến trấn Thuận Thành – quá trình cộng cư và hội nhập văn hóa sôi động (Từ thế kỷ XV đến XVII) ....................... 36 2.3. Hội nhập Việt – Chăm, dòng chảy tất yếu của lịch sử (Từ thế kỷ XVII đến nay) .............................................................................................. 42 Chương 3: LÃNH VỰC GIAO LƯU VÀ TƯƠNG TÁC .......................... 55 3.1. Kinh tế – vật chất ............................................................................... 55 3.2. Xã hội – tinh thần................................................................................ 80 KẾT LUẬN .................................................................................................. 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 104 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 121
LỜI CẢM ƠN  Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, Ban Chủ nhiệm khoa Lịch sử và các thầy cô trong khoa Lịch sử trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.  Xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Hà Bích Liên đã tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn.  Cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn gia đình, những người thân yêu, bạn hữu đã dành tình cảm, động viên và giúp đỡ trong những ngày học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh - 2009
MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi Treân laõnh thoå nöôùc Vieät Nam ngaøy nay, trong lòch söû, ñaõ töøng toàn taïi nhieàu quoác gia khaùc nhau, ñaëc bieät phaûi keå ñeán vöông quoác Champa cuûa ngöôøi Chaêm. Ngöôøi Chaêm voán sinh soáng ôû mieàn duyeân haûi mieàn Trung Vieät Nam töø raát laâu ñôøi vaø hoï ñaõ sôùm xaây döïng neân vöông quoác Champa vôùi moät neàn vaên hoùa röïc rôõ, mang maøu saéc aûnh höôûng töø neàn vaên minh Aán Ñoä. Traûi qua nhöõng bieán thieân cuûa lòch söû, vöông quoác Champa ñaõ dần dần saùp nhaäp vaøo laõnh thoå cuûa Ñaïi Vieät. Ñoù cuõng laø quaù trình ngöôøi Vieät môû roäng laõnh thoå xuoáng phía Nam, quaù trình gaëp gôõ, tieáp xuùc, coäng cö, giao löu vaø tieáp bieán vaên hoùa cuûa hai daân toäc. Hieän nay, ngöôøi Chaêm goàm coù hai boä phaän chính: boä phaän cö truù ôû Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän, chuû yeáu theo ñaïo Baø La Moân (moät boä phaän nhoû ngöôøi Chaêm ôû ñaây theo ñaïo Islam truyeàn thoáng goïi laø ngöôøi Chaêm Baøni). Boä phaän thöù hai cö truù ôû caùc ñòa phöông thuoäc caùc tænh Chaâu Ñoác, Taây Ninh, An Giang, Ñoàng Nai vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh, chuû yeáu theo ñaïo Islam môùi (Hoài giaùo). Cuõng nhö bao daân toäc khaùc, ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Chaêm khaép moïi mieàn ñeàu caàu mong coù moät cuoäc soáng an laønh, aám no, haïnh phuùc vaø cuøng nhau xaây döïng Toå Quoác giaøu maïnh. Tìm hieåu quaù trình giao löu vaên hoùa Vieät – Chaêm trong lòch söû, chuùng ta seõ hieåu roõ hôn söï aûnh höôûng qua laïi giöõa hai toäc ngöôøi coù baûn saéc vaên hoùa ñoäc ñaùo rieâng. Do naèm caïnh nhau vaø coù chung nhöõng ñieàu kieän töï nhieân, lòch söû... , quaù trình töông taùc vaên hoùa ñaõ xaûy ra nhö moät quy luaät taát
yeáu trong nhieàu laõnh vöïc, töø sinh hoaït vaät chaát, keát caáu ñôøi soáng xaõ hoäi ñeán phong tuïc, taäp quaùn, ngoân ngöõ, tín ngöôõng … . Maëc duø ngöôøi Ñaïi Vieät ñaõ chinh phuïc thaønh coâng laõnh thoå cuûa Champa, nhöng chính trong quaù trình Nam tieán, môû ñaát ñoù, ngöôøi Vieät ñaõ tieáp nhaän nhieàu yeáu toá töø moät neàn vaên hoùa giaøu baûn saéc cuûa ngöôøi Chaêm, töø nhöõng ñieäu hoø da dieát, ñeán nhöõng coâng trình kieán truùc nguy nga traùng leä, nhöõng ñieäu muùa say meâ loøng ngöôøi … . Do ñoù, tìm hieåu quaù trình giao löu vaên hoùa Vieät – Chaêm trong lòch söû, chuùng ta seõ ñaùnh giaù ñuùng ñaén hôn, khaùch quan hôn veà vai troø, vò trí cuûa ngöôøi Chaêm trong quaù trình kieán taïo vaên hoùa Vieät Nam – moät neàn vaên hoùa ñaëc saéc, ña daïng, phong phuù ñöôïc keát tinh töø nhieàu saéc maøu vaên hoùa cuûa caùc daân toäc anh em treân moïi mieàn ñaát nöôùc. Tìm hieåu quaù trình giao löu vaên hoùa Vieät – Chaêm trong lòch söû coøn goùp phaàn laøm saùng toû theâm vaán ñeà khoa hoïc lòch söû: quaù trình môû roäng khoâng gian sinh soáng cuûa ngöôøi Vieät. Töø ñoù, chuùng ta coù caùi nhìn saâu saéc hôn veà coäng ñoàng ñaïi gia ñình caùc daân toäc Vieät Nam vôùi ngöôøi Vieät laø toäc ngöôøi ñoùng vai troø chuû theå, coøn ngöôøi Chaêm laø moät trong 53 toäc ngöôøi thieåu soá anh em khaùc.
2. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Luaän vaên tìm hieåu quaù trình giao löu vaø hoäi nhaäp vaên hoùa Vieät – Chaêm töø quaù khöù ñeán hieän taïi, töø khi ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Chaêm coøn laø chuû nhaân cuûa hai quoác gia rieâng bieät, ñeán khi hoï ñaõ trôû thaønh hai daân toäc anh em trong ñaïi gia ñình coäng ñoàng caùc daân toäc Vieät Nam. Moác thôøi gian ñöôïc giôùi haïn ôû luaän vaên naøy laø töø theá kyû X ñeán theá kyû XVII, töùc laø khi quoác gia Ñaïi Vieät ra ñôøi vaø cuõng laø luùc baét ñaàu moät thôøi kyø quan heä soâi ñoäng treân taát caû caùc laõnh vöïc kinh teá, chính trò, ngoaïi giao, vaên hoùa. Theá kyû XVII laø moác thôøi gian ñaùnh daáu Champa töø moät vöông quoác trôû thaønh moät traán cuûa Vieät Nam. Ñöông nhieân quaù trình tieáp bieán sau söï kieän 1693 môùi thaät söï soâi ñoäng vaø nhanh choùng, tuy nhieân, noù nhö laø moät haäu quaû taát yeáu cuûa giai ñoaïn tröôùc, vaø ôû moät giôùi haïn cho pheùp, chuùng toâi cuõng ñeà caäp nhö laø phaàn môû roäng cuûa luaän vaên. Veà noäi dung, luaän vaên cuõng xem xeùt moái quan heä vaên hoùa Vieät – Chaêm treân taát caû caùc laõnh vöïc, töø hoaït ñoäng kinh teá – vaät chaát ñeán ñôøi soáng xaõ hoäi – tinh thaàn. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu Luaän vaên söû duïng hai phöông phaùp chính cuûa chuyeân ngaønh lòch söû laø phöông phaùp lòch söû vaø phöông phaùp logic. Vôùi phöông phaùp lòch söû, chuùng toâi ñaõ phaân tích quaù trình giao löu hoäi nhaäp vaên hoùa Vieät – Chaêm theo trình töï thôøi gian vaø trong nhöõng khoâng gian, hoaøn caûnh cuï theå nhaát ñònh. Vôùi phöông phaùp logic, chuùng toâi ñaõ phaân tích caùc moái quan heä taùc ñoäng qua laïi laãn nhau giöõa vaên hoùa Vieät vaø vaên hoùa Chaêm treân nhieàu laõnh vöïc.
Beân caïnh ñoù, chuùng toâi coøn söû duïng keát quaû nghieân cöùu cuûa moät soá boä moân khoa hoïc gaàn guõi nhö khaûo coå hoïc, daân toäc hoïc, ngoân ngöõ hoïc, ñòa lyù – kinh teá ñeå hoã trôï cho vaán ñeà maø luaän vaên nghieân cöùu. 4. YÙ nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn Tröôùc tieân, luaän vaên laø moät coâng trình nghieân cöùu coù yù nghóa khoa hoïc, nhaèm laøm saùng toû moät vaán ñeà lòch söû: quaù trình giao löu hoäi nhaäp vaên hoùa Vieät Chaêm. Baèng vieäc nghieân cöùu, phaân tích, so saùnh nhieàu nguoàn söû lieäu khaùc nhau moät caùch nghieâm tuùc, chuùng toâi ñaõ coá gaéng döïng laïi böùc tranh lòch söû veà quaù trình giao löu hoäi nhaäp vaên hoùa Vieät Chaêm moät caùch chaân thöïc vaø soáng ñoäng. Ñoàng thôøi, luaän vaên cuõng goùp phaàn laøm saùng toû theâm vaán ñeà vò trí, vai troø cuûa ngöôøi Chaêm trong quaù trình xaây döïng baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam, vaø laøm saùng toû hôn vaán ñeà khoa hoïc lòch söû ñang coøn nhieàu tranh caõi: quaù trình môû roäng khoâng gian sinh soáng cuûa ngöôøi Vieät trong lòch söû. Beân caïnh yù nghóa khoa hoïc, luaän vaên coøn coù yù nghóa thöïc tieãn saâu saéc, ñaëc bieät laø vaán ñeà ñoaøn keát daân toäc trong thôøi ñaïi ngaøy nay. Daân toäc, töø xöa ñeán nay, luoân laø vaán ñeà nhaïy caûm ñoái vôùi söï thoáng nhaát quoác gia vaø an ninh theá giôùi. Lieân Bang Xoâ Vieát bò tan raõ trong nhöõng naêm 90 cuûa theá kyû XX laø do nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù coù vaán ñeà daân toäc. Nghò Quyeát Ñaïi hoäi Ñaïi bieåu Toaøn quoác laàn thöù X cuûa Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam hoïp töø ngaøy 18-4 ñeán 25-4-2006 ñaõ khaúng ñònh: “Vaán ñeà daân toäc vaø ñoaøn keát caùc daân toäc coù vò trí chieán löôïc laâu daøi trong söï nghieäp caùch maïng nöôùc ta. Caùc daân toäc trong ñaïi gia ñình Vieät Nam bình ñaúng, ñoaøn
keát, toân troïng vaø giuùp ñôõ nhau cuøng tieán boä, cuøng nhau thöïc hieän thaéng lôïi söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa. Phaùt trieån kinh teá, chaêm lo ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn, xoùa ñoùi giaûm ngheøo, naâng cao trình ñoä daân trí, giöõ gìn vaø phaùt huy baûn saéc vaên hoùa, tieáng noùi, chöõ vieát vaø truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa caùc daân toäc … . Thöïc hieän chính saùch öu tieân trong ñaøo taïo, boài döôõng caùn boä, trí thöùc laø ngöôøi daân toäc thieàu soá. Caùn boä coâng taùc ôû vuøng daân toäc thieåu soá vaø mieàn nuùi phaûi gaàn guõi, hieåu phong tuïc taäp quaùn, tieáng noùi cuûa ñoàng baøo daân toäc, laøm toát coâng taùc daân vaän, choáng caùc bieåu hieän kyø thò, heïp hoøi, chia reõ daân toäc” [45, tr.121-122]. Tìm hieåu noäi dung ñeà taøi naøy nhaèm phaùt huy tình ñoaøn keát giöõa caùc daân toäc trong coäng ñoàng caùc daân toäc Vieät Nam. Noäi dung naøy coøn giuùp ích cho vieäc giaûng daïy vaø hoïc taäp boä moân lòch söû ôû caùc tröôøng phoå thoâng trung hoïc. 5. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà Cho đến nay, ñaõ coù nhieàu taùc giaû trong vaø ngoaøi nöôùc nghieân cöùu veà nhöõng noäi dung lieân quan ñeán moái quan heä Vieät – Chaêm trong lòch söû nhö sau: - Döông Vaên An (1997), OÂ Chaâu Caän Luïc, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. Trong taùc phaåm cuûa mình oâng ñaõ coù nhuõng caùi nhìn raát saâu saéc tuy coù phaàn phieán dieän cuûa moät nhaø Nho yeâu nöôùc Vieät veà nhöõng aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Chaêm leân Vaên hoùa Vieät khi ngöôøi Vieät môû ñaát sinh soáng veà phöông Nam.
- Phan Huy Chuù (1996), Hoaøng Vieät Ñòa Dö Chí, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá. Theo taùc giaû: Vuøng ñaát Thuaän Hoùa xöa laø nöôùc Vieät Thöôøng, thôøi Haùn thuoäc Töôïng Quaän, thôøi Taán thuoäc Laâm Aáp. Do nhöõng quan heä chính trò, quaân söï vaø ngoaïi giao neân töø naêm 1075 ñeán naêm 1306 ñaõ laàn löôït ñöôïc saùp nhaäp vaøo quoác gia Ñaïi Vieät. Cuõng do nhöõng moái quan heä naøy maø töø naêm 1470 ñeán naêm 1680, laõnh thoå cuûa ngöôøi Vieät ñöôïc môû roäng ñeán Bình Thuaän. - Phan Huy Chuù (1972), Lòch Trieàu Hieán Chöông Loaïi Chí, Taäp I, Nxb Phuû Quoác Vuï Khanh ñaëc traùch Vaên hoùa, Saøi Goøn. Taùc giaû cho raèng: Ngöôøi Vieät ôû Thuaän Hoùa giaùp giôùi vôùi Quaûng Nam ôû phía nam ñaõ tieáp thu gioáng luùa cuûa ngöôøi Chaêm trong saûn xuaát noâng nghieäp. “Phuû naøy (Thuaän Hoùa) coù ít ruoäng muøa, nhieàu ruoäng Chieâm. Vuï Chieâm laø chính muøa, vuï muøa goïi laø traùi vuï, nhöõng saûn vaät toát ñeïp goàm caùc thöù gaám voùc, vaø chieáu coùi deät raát tinh xaûo” (tr. 439). - Leâ Quyù Ñoân (1964), Phuû Bieân Taïp Luïc, Nxb Khoa Hoïc, Haø Noäi. Taùc giaû cho bieát veà boä maùy chính quyeàn cuûa nöôùc Ñaïi Vieät treân vuøng ñaát Thuaän Hoùa vaø Quaûng Nam vaøo theá kyû XVIII. Taùc giaû coøn neâu leân caùc nguoàn taøi nguyeân cuûa vuøng naøy cuøng caùc cheá ñoä thueá maù cuûa nhaø Nguyeãn. Cuõng treân vuøng ñaát naøy, ngöôøi Vieät ñaõ bieát tieáp thu vaø phaùt trieån vieäc khai thaùc caùc saûn vaät thieân nhieân cuûa ngöôøi Chaêm nhö khai thaùc vaøng, tìm kieám traàm höông … . - Ngoâ Gia Vaên Phaùi (1987), Hoaøng Leâ Nhaát Thoáng Chí, Nxb Vaên Hoïc, Haø Noäi. Saùch neâu leân söùc maïnh quaân söï cuûa nöôùc Ñaïi Vieät vaøo theá kyû XVIII, thôøi kyø maø caû hai daân toäc Vieät – Chaêm cuøng nhau ñoaøn keát choáng
ngoaïi xaâm. Ngöôøi Nam (cuûa nöôùc Ñaïi Vieät) luùc naøy hay duøng voi trong chieán traän, khieán töôùng Toân Só Nghò cuûa nhaø Thanh tröôùc khi mang quaân sang xaâm löôïc nöôùc ta, phaûi ban boá nhöõng ñieàu luaät khi ñoái phoù vôùi voi. - Ngoâ Thôøi Só (2001), Vieät Söû Tieâu Aùn, Nxb Thanh Nieân, Haø Noäi. Taùc giaû cho bieát, khi quaân Minh sang xaâm löôïc nöôùc ta vaøo thôøi nhaø Hoà, nhieàu ngöôøi Vieät phaûi laùnh naïn sang Champa maø trong ñoù coù nhieàu ngöôøi laø con chaùu nhaø Traàn. - Nguyeãn Vaên Sieâu (1997), Ñaïi Vieät Ñòa Dö Toaøn Bieân, Nxb Vaên Hoùa, Haø Noäi. Taùc giaû cho raèng: Vua vaø daân Champa ñaõ töøng uûng hoä phong traøo Taây Sôn vaø cuoäc khôûi nghóa cuûa Leâ Vaên Khoâi choáng laïi nhaø Nguyeãn. Khi vua Champa maát, vua Minh Maïng “cho laøm mieáu thôø ôû Loåi Thaønh cuõ, bôø phía Nam soâng Höông, Xuaân Thu cuùng teá, ñeå giöõ vieäc höông khoùi” (tr. 310). - Leâ Quang Ñònh (2005), Hoaøng Vieät Nhaát Thoáng Ñòa Dö Chí, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá. Taùc giaû vieát veà Dinh Bình Thuaän, nôi ñònh cö laâu ñôøi cuûa ngöôøi Chaêm. Khi ngöôøi Vieät môû roäng laõnh thoå veà phía nam, caû hai daân toäc Vieät – Chaêm ñaõ cuøng nhau sinh soáng, tieáp nhaän tín ngöôõng cuûa nhau nhö toân thôø caùc vò thaàn Caù Voi, Thaàn Noâng … . - Khuyeát danh (2005) (Traàn Quoác Vöôïng dòch), Vieät Söû Löôïc, Nxb Thuaän Hoaù, Hueá. Saùch cho raèng caùc vua nhaø Lyù cuõng öa thích caùc nhaïc khuùc cuûa ngöôøi Chaêm vaø cuõng quan taâm ñeán cuoäc soáng cuûa ngöôøi Chaêm treân ñaát Ñaïi Vieät. Vua Lyù Thaùi Toâng ñaõ cho laäp caùc höông aáp ñeå ngöôøi Chaêm sinh soáng. Vua Lyù Thaùnh Toâng ñaõ thaân phieân dòch nhaïc khuùc vaø tieát coå aâm cuûa Chieâm Thaønh, sai nhaïc coâng ca haùt.
- Trịnh Hoaøi Ñöùc (1998), Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí, Nxb Giaùo Duïc, TP.Hoà Chí Minh. Taùc giaû ñaõ neâu moät soá phong tuïc taäp quaùn cuûa caùc daân toäc ôû Nam boä maø chuû yeáu laø cuûa ngöôøi Vieät. Ñaõ coù söï hoäi nhaäp, nhöng moãi daân toäc vaãn coù nhöõng neùt rieâng. “Thaønh Gia Ñònh nöôùc Nam ta, ñaát roäng löông thöïc nhieàu, khoâng lo veà ñoùi reùt, cho neân ít chöùa saün, tuïc daân xa hoa, keû só ñua nhau taøi gioûi. Ngöôøi boán phöông ôû laãn nhau, moãi nhaø coù töï coù tuïc rieâng” (tr. 141). - Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö, Taäp I-II-III (2000), Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø Noäi. Saùch neâu leân quaù trình giao löu vaø hoäi nhaäp cuûa hai daân toäc Vieät – Chaêm töø thôøi Baéc thuoäc ñeán naêm 1656. Noåi baät laø vieäc troàng caây luùa Chieâm, toân thôø caùc vò thaàn, caùch aên maëc, caùc cuoäc hoân nhaân vaø ñaëc bieät laø coâng cuoäc choáng ngoaïi xaâm cuõng nhö caùc chuû tröông chính saùch cuûa nhaø nöôùc Ñaïi Vieät ñoái vôùi ngöôøi Chaêm. - Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn (2006), Ñaïi Nam Thöïc Luïc, Taäp 1, Nxb Giaùo Duïc, Haø Noäi. Saùch cho bieát: Naêm 1693, chuùa Nguyeãn Phuùc Chu ñoåi nöôùc Chieâm Thaønh laøm traán Thuaän Thaønh nhöng vaãn ñeå ngöôøi Chaêm cai quaûn ñeå yeân loøng nhaân daân. Naêm 1694, khi vua Champa laø Baø Tranh cheát, chuùa Nguyeãn Phuùc Chu cho tieàn vaø gaám voùc ñeå haäu taùng. - Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn (2004), Ñaïi Nam Thöïc Luïc, Taäp IV, Nxb Giaùo Duïc, Haø Noäi. Saùch cho chuùng ta bieát raèng, khi vöông quoác Chaêmpa ñaõ trôû thaønh moät tænh cuûa nöôùc ta, thì ngöôøi Chaêm vaãn laø moät boä phaän quan troïng khoâng theå taùch rôøi cuûa coäng ñoàng caùc daân toäc Vieät Nam. Chính vì vaäy, naêm 1836, vua Minh Maïng cho nhöõng keû só ôû Bình Thuaän ñi hoïc chöõ vaø tieáng noùi ngöôøi Chaêm.
- Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn (1975), Ñaïi Nam Thöïc Luïc, Taäp XXXIII, Chính Bieân – Ñeä töù kyû VII, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. Saùch cho raèng, naêm 1874, vua Töï Ñöùc ñaõ quy ñònh laïi tuïc thôø töï mieáu caùc ñeá vöông ôû caùc trieàu ñaïi ôû caùc ñòa phöông, vaãn toân troïng caùc vò vua Chaêm. - Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn (1998), Khaâm Ñònh Vieät Söû Thoâng Giaùm Cöông Muïc, Taäp I, Nxb Giaùo Duïc, Haø Noäi. Saùch cho bieát: Vaøo naêm 1044, nhaø Lyù ñaõ laäp traán Vónh Khang vaø Ñaêng Chaâu treân ñaát Ñaïi Vieät cho ngöôøi Chaêm laøm aên sinh soáng. Naêm 1075, hai vöông trieàu Vieät – Chaêm cuõng ñaõ thoûa thuaän cho ngöôøi Vieät ñeán sinh soáng treân ñaát Champa töø Quaûng Bình ñeán Quaûng Trò. Naêm 1307, nhaø Traàn ñoåi chaâu OÂ vaø chaâu Lyù thaønh Thuaän Chaâu vaø Hoùa Chaâu (Thuaän Hoùa) vaø saùp nhaäp vaøo Ñaïi Vieät moät caùch oân hoøa vôùi söï chaáp thuaän cuûa vua Champa laø Cheá Maân. Ñeán naêm 1472, ngöôøi Vieät ñaõ ñeán laøm aên sinh soáng treân ñaát Champa töø Quaûng Nam cho ñeán Phuù Yeân, do chính quyeàn Ñaïi Vieät cai quaûn. - Thích Ñaïi Saùn (1963), Haûi Ngoaïi Kyù Söï, Nxb Vieän Ñaïi hoïc Hueá. Taùc giaû ñaõ ñeán Hueá vaø Hoäi An töø naêm 1695 ñeán naêm 1696, moâ taû tình hình ñaát nöôùc vaø con ngöôøi döôùi thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Chu. Taùc giaû ca ngôïi söï phaùt trieån kinh teá ôû Hoäi An, nôi maø ngöôøi Vieät keá thöøa vaø phaùt trieån neàn kinh teá cuûa ngöôøi Chaêm. Cuõng theo Baûn Kyù Söï naøy thì chuùa Nguyeãn Phuùc Chu raát quan taâm ñeán vieäc söû duïng voi, con vaät maø ngöôøi Chaêm ñaõ bieát duøng töø raát sôùm. - Traàn Troïng Kim (1999), Vieät Nam Söû Löôïc, Nxb Vaên hoaù Thoâng tin, Haø Noäi. Taùc giaû neâu leân moái quan heä coù töø raát sôùm giöõa ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Chaêm nhöng chuû yeáu laø quan heä chính trò, quaân söï vaø ngoaïi giao.
Moái quan heä naøy coù nhöõng böôùc thaêng traàm nhö coù luùc xung ñoät, coù luùc hoaø hieáu thaân thieän. - Uûy ban Khoa hoïc Xaõ hoäi Vieät Nam (1984), Caùc Daân Toäc Ít Ngöôøi ÔÛ Vieät Nam (Caùc Tænh Phía Nam), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. Saùch cho raèng, naêm 1984, ngöôøi Chaêm ôû Vieät Nam coù 76.000 ngöôøi. Döôùi cheá ñoä Myõ – Nguïy, ngay trong noäi boä ngöôøi Chaêm ôû Phan Rang cuõng ñaõ xaõy ra xung ñoät ñoå maùu vì lyù do toân giaùo. Sau ngaøy giaûi phoùng (1975), Ñaûng, chính quyeàn vaø caùc ñoaøn theå tænh Thuaän Haûi (Ninh Thuận, Bình Thuận ngaøy nay) ñaõ goùp phaàn haøn gaén söï baát hoøa trong noäi boä ngöôøi Chaêm. Nhận đñịnh về vai troø của Người Chăm vaø mối quan hệ bằng hữu của hai tộc người Việt – Chăm, caùc taùc giả cho rằng, ngöôøi Chaêm vaø ngöôøi Vieät coù moái quan heä hoå töông khaùch quan vaø taát yeáu trong cuoäc khaùng chieán choáng caùc theá löïc phong kieán baønh tröôùng Trung Quoác, ñaëc bieät laø choáng quaân xaâm löôïc Nguyeân Moâng vaøo theá kyû XIII. Theá kyû XVIII, ngöôøi Chaêm ñaõ coù maët trong nghóa quaân Taây Sôn ñaùnh ñoå cheá ñoä phong kieán thoái naùt vaø caùt cöù cuûa chuùa Nguyeãn Ñaøng Trong, cuûa Leâ Trònh Ñaøng Ngoaøi, goùp phaàn ñaùnh tan quaân Xieâm xaâm löôïc (1784 – 1785) vaø quaân vieãn chinh nhaø Thanh (1788 – 1789). Ngöôøi Chaêm cuõng ñaõ cuøng vôùi caùc daân toäc anh em ôû Vieät Nam ñaõ ñi theo Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam choáng thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ xaâm löôïc. - Uûy ban Khoa hoïc Xaõ hoäi Vieät Nam, Vieän Söû hoïc (1989), Ñoâ Thò Coå Vieät Nam, Nxb Haø Noäi. Saùch ñaõ ñeà caäp ñeán ñoâ thò coå Hoäi An tröôùc theá kyû XV, vaøo thôøi maø ngöôøi Chaêm coøn tuï cö ñoâng ñuùc, ñaõ coù thuyeàn buoân cuûa
ngoaïi quoác ñeán vaø thuyeàn buoân cuûa hoï töø ñaây ñi ra nöôùc ngoaøi. Cö daân Vieät ñaõ ñeán ôû raûi raùc ven bieån hoaëc laøm ngheà chaøi löôùi hoaëc laøm ruoäng. - Caùc taùc giả Haø Vaên Taán – Phaïm Thò Taâm (1975), Cuoäc Khaùng Chieán Choáng Xaâm Löôïc Nguyeân Moâng TK XIII, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. Löông Ninh (2004), Lòch Söû Vöông Quoác Champa, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. Trong caùc taùc phaåm của mình hoï ñeàu ñeà caäp ñeán tình ñoaøn keát choáng phong kieán xaâm löôïc phöông Baéc cuûa hai daân toäc Vieät – Chaêm töø xa xưa trong lòch söû, quaù trình hoäi nhaäp, hai neàn vaên hoùa ñaõ aûnh höôûng laãn nhau, töø kinh teá – vaät chaát ñeán xaõ hoäi – tinh thaàn nhö: chieác aùo daøi, tuïc thôø cuùng caùc vò thaàn, kieán truùc – ñieâu khaéc, hoân nhaân. - Phan An – Leâ Xuaân Dieäm – Maïc Ñöôøng, Voõ Só Khaûi (2006), Lòch Söû Vieät Nam, Taäp III, Nxb Treû, TP.Hoà Chí Minh. Theo caùc taùc giaû: Nöôùc Champa ban ñaàu coù teân laø Laâm Aáp, ñöôïc thaønh laäp naêm 192. Nhöng chính caùc vua Chaêm luoân töï coi mình laø vua cuûa nöôùc Champa. Veà hoaït ñoäng kinh teá vaät chaát, ngöôøi Vieät ñaõ tieáp nhaän moät loaïi luùa ñaëc höõu cuûa ngöôøi Chaêm (goïi laø luùa Chieâm) töø raát sôùm. “Leâ Quyù Ñoân trong saùch Vaân Ñaøi Loaïi ngöõ, muïc Phaåm Vaät coù ghi Ngöôøi nöôùc Nam (töùc Ñaïi Vieät) tieáp xuùc vôùi ngöôøi Chieâm neân troàng ñöôïc nhieàu thöù luùa ñaïo, chín veà muøa haï, goïi laø luùa Chieâm” (tr. 265). - Phan Xuaân Bieân – Phan An – Phan Vaên Doáp (1991), Vaên Hoùa Chaêm, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, TP.Hoà Chí Minh. Theo caùc taùc giaû: Nhöõng duïng cuï cheá taùc ñoà goám cuûa ngöôøi Chaêm coù phaàn gaàn guõi vôùi moät soá duïng cuï laøm ñoà goám cuûa ngöôøi Vieät. Đặc biệt, dưới caùi nhìn của caùc nhaø daân tộc học, caùc taùc giaû nghieân cứu vaø cho raèng, từ trang phục đñến những sinh
hoaït trong đñời sống haøng ngaøy nhö aên, uoáng, huùt … , ngöôøi Chaêm moät maët aûnh höôûng nhöõng taäp quaùn vaø quy ñònh cuûa toân giaùo, nhöng maët khaùc cuõng coù giao löu vôùi ngöôøi Vieät. - Vuõ Minh Giang (Chuû bieân) (2008), Löôïc Söû Vuøng Ñaát Nam Boä – Vieät Nam, Nxb Theá Giôùi, Haø Noäi. Theo caùc taùc giaû: Vaøo naêm 1999, mieàn Taây Nam Boä coù daân soá laø 16.130.675 ngöôøi, trong ñoù coù 14.000 ngöôøi Chaêm. “Töø raát sôùm caùc coäng ñoàng daân cö Nam Boä ñaõ coù truyeàn thoáng ñoaøn keát, ñuøm boïc laãn nhau, khoâng phaân bieät ngöôøi ñeán tröôùc, ngöôøi ñeán sau, khoâng kyø thò daân toäc” (tr. 69). - Hall D.G.E. (1997) (Ngöôøi dòch: Buøi Thanh Sôn, Nguyeãn Thaùi Yeân Höông, Hoaøng Anh Tuaán, Nguyeãn Vuõ Tuøng, Ñoaøn Thaéng), Lòch Söû Ñoâng Nam AÙ, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. Taùc giaû cho bieát veà söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc Champa laø vaøo naêm 192. Taùc giaû neâu leân keát luaän cuûa Maspero veà nguyeân nhaân suy yeáu cuûa vöông quoác Champa laø “Moái haïân thuø keùo daøi haøng theá kyû vôùi Campuchia ñaõ laøm cho vöông quoác Champa suy yeáu, vaø söï phuïc hoài raát chaäm chaïp” (tr. 301). - Ngoâ Vaên Leä – Ngoâ Vaên Tieäp – Nguyeãn Vaên Dieäu (1997), Vaên Hoaù Caùc Daân Toäc Thieåu Soá ÔÛ Vieät Nam, Nxb Giaùo Duïc, TP.Hoà Chí Minh. Caùc taùc giaû cho raèng: Lôùp thanh nieân nam nöõ ngöôøi Chaêm ngaøy nay ñaõ quen duøng y phuïc hieän ñaïi. Trang phuïc truyeàn thoáng chæ coøn thaáy ôû nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi, ôû nhöõng vuøng xa vaø trong nhöõng ngaøy leã hoäi truyeàn thoáng. Ñieàu ñoù noùi leân quaù trình hoäi nhaäp cuûa caùc daân toäc ôû Vieät Nam. - Nguyeân Ngoïc (Chuû bieân) (2005), Tìm Hieåu Con Ngöôøi Xöù Quaûng, Nxb Ñaø Naüng. Taùc giaû cho raèng: Ñaát Quaûng nguyeân laø xöù Amavati, trung
taâm kinh teá, chính trò, vaên hoùa laâu ñôøi vaø quan troïng nhaát cuûa Champa. Hai ñôït chuyeån cö quan troïng cuûa ngöôøi Vieät vaøo ñaát Quaûng dieãn ra vaøo nhöõng naêm 1470 (thôøi vua Leâ Thaùnh Toâng) vaø töø naêm 1600 (thôøi chuùa Nguyeãn Hoaøng). Taùc giaû coi ôû ñaát Quaûng, ñaõ dieãn ra cuoäc tieáp bieán vaên hoùa laàn thöù ba cuûa ngöôøi Vieät (laàn moät laø vôùi Aán Ñoä, laàn hai laø Trung Quoác, laàn ba laø Champa), ngöôøi Vieät khoâng coù thaùi ñoä kyø thò vôùi vaên hoùa Chaêm. “Coù moät söï dung hôïp tín ngöôõng roäng raõi, côûi môû cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi vaên hoùa taâm linh cuûa ngöôøi Chaêm” (tr. 215). - Sôû Vaên hoùa Thoâng tin Quaûng Nam (2002), Vai Troø Lòch Söû Dinh Traán Quaûng Nam, Nxb Quaûng Nam. Caùc taùc giaû cho raèng: Söï giao löu vaø gaén keát vaên hoùa Vieät – Chaêm ñaõ taïo neân söï ña daïng phong phuù cuûa tieåu vuøng vaên hoùa xöù Quaûng, ñaëc bieät laø ñaõ taïo neân nhöõng ñaëc tính ñaõ trôû thaønh phaåm chaát cuûa con ngöôøi xöù Quaûng. Caùi caøy trong saûn xuaát noâng nghieäp cuûa ngöôøi Vieät ôû xöù Quaûng laø moät minh chöùng cho söï caûi taïo, dung naïp vaên hoùa vaät chaát cuûa ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Chaêm. Chieác ghe baàu cuûa ngöôøi Vieät söû duïng ôû Ñaøng Trong caûi tieán theo moâ thöùc cuûa ngöôøi Chaêm. Trong ngheä thuaät cuõng coù söï giao thoa cuûa hai neàn vaên hoùa Vieät – Chaêm khaù saâu ñaäm nhö daân ca Baøi Choøi thònh haønh töø Quaûng Nam ñeán Bình Ñònh ngaøy nay coù nguoàn goác töø Champa. Vieäc thu thueá cuûa ngöôøi Vieät ôû Ñaøng Trong cuõng theo kieåu ngöôøi Chaêm. Caùc ngheà thuû coâng, ñaëc bieät laø ngheà khai thaùc yeán saøo, laøm ñöôøng phoåi, ñöôøng pheøn traéng vaø ñöôøng caùt ôû Quaûng Nam, ngöôøi Vieät cuõng ñaõ hoïc hoûi cuûa ngöôøi Chaêm. Caùc taùc giaû coøn neâu leân nghi vaán chieác aùo Chieâm maø caùc nhaø daân toäc goïi laø “aùo chui ñaàu” (poncho),
bieát ñaâu laø tieàn thaân cuûa chieác aùo daøi cuûa ngöôøi Vieät sau naøy. Raát nhieàu vò thaàn cuûa ngöôøi Chaêm ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät “Vieät hoùa” ñeå thôø. - Nguyeãn Ñình Tö (1974), Non Nöôùc Ninh Thuaän, Nxb Soáng Môùi, Saøi Goøn. Theo taùc giaû: Ngöôøi Chaêm ôû Ninh Thuaän ñaõ sinh soáng xen laãn vôùi ngöôøi Vieät vaø ñaõ Vieät hoùa hoaøn toaøn nhö noùi ñöôïc 2 thöù tieáng Vieät – Chaêm, khi giao tieáp vôùi ngöôøi Vieät thì noùi tieáng Vieät, khi giao tieáp vôùi nhau thì noùi tieáng Chaêm. Leã Paêng Ka teâ vaø Paêng cha bur haøng naêm gioáng nhö ngaøy Teát cuûa ngöôøi Vieät laø coù aên uoáng vaø teá leã raát linh ñình. Vieäc sinh ñeû, ngaøy nay haàu heát caùc saûn phuï Chaêm cuõng nhö Vieät ñeàu naèm taïi caùc nhaø baûo sanh. Ngay döôùi thôøi trieàu Nguyeãn vieäc ly hoân cuûa ngöôøi Chaêm cuõng phaûi ra nhaø chöùc traùch laøm giaáy ly dò. Ñaát höông hoûa cuûa ngöôøi Chaêm coù hình thöùc vaø tính chaát gioáng nhö cuûa ngöôøi Vieät laø truyeàn laïi cho con chaùu. Tang leã cuûa ngöôøi Chaêm cuõng nhö ngöôøi Vieät laø cho xaùc cheát aên uoáng, duøng nhaø caùi ñeå che xaùc cheát, theát ñaõi aên uoáng cho ngöôøi döï leã tang. - Nguyeãn Phöôùc Töông (2004), Hoäi An Di Saûn Theá Giôùi, Nxb Vaên Ngheä, TP.Hoà Chí Minh. Theo taùc giaû: Töø theá kyû XII ñeán XIX, ngöôøi Chaêm vaø ngöôøi Vieät ñaõ laáy nöôùc ngoït töø caùc gieáng coå cuûa ngöôøi Chaêm ôû Cuø Lao Chaøm ñeå cung caáp cho caùc taøu buoân nöôùc ngoaøi treân haønh trình vöôït ñaïi döông gheù qua Cuø Lao Chaøm. - Nguyeãn Thò Thanh (1998), The French Conquest Of Cochinchina, Ithaca, New York. Taùc giaû cho raèng, ngöôøi Chaêm laø nhöõng cö daân ñònh cö sau cuøng ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Hoï töø Thuaän Haûi vaø Phuù Khaùnh sang Campuchia vaøo nhöõng naêm 1790 vaø 1834. Naêm 1858, haøng ngaøn ngöôøi Chaêm töø Campuchia trôû laïi ñònh cö ôû Chaâu Ñoác, sau ñoù môû roäng ra
caùc vuøng Taân Chaâu, Coàn Tieân vaø Chaâu Phuù ôû ñoàng baèng soâng Meâ Koâng cuûa Vieät Nam. - Sharma J.C. (1992), Temples Of Champa In Viet Nam, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. Ngoâ Vaên Doanh (2003), Thaùnh Ñòa Myõ Sôn, Nxb Treû, TP.Hoà Chí Minh. Caùc taùc giaû moâ taû ngheä thuaät kieán truùc ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Chaêm trong lòch söû, nhöng cuõng chòu aûnh höôûng töø beân ngoaøi, trong ñoù coù Ñaïi Vieät. - Li Tana (1999), Xöù Ñaøng Trong, Nxb Treû, TP.Hoà Chí Minh. Ñaây laø moät baûn Luaän aùn Tieán só vieát veà lòch söû kinh teá – xaõ hoäi Vieät Nam ôû Ñaøng Trong vaøo theá kyû XVII vaø XVIII. Taùc giaû cho raèng, coù söï giao löu hoïc hoûi laãn nhau giöõa hai daân toäc Vieät – Chaêm, töø vaên hoaù vaät chaát ñeán vaên hoaù tinh thaàn. “Tieán xuoáng phía Nam, ngöôøi Vieät ôû Ñaøng Trong ñaõ tieáp xuùc chaët cheõ vôùi caùc daân toäc ñòa phöông thuoäc caùc neàn vaên hoaù khaùc bieät. Ñöùng ñaàu trong soá caùc daân toäc naøy laø ngöôøi Chaêm. Caùc di daân ngöôøi Vieät ñaõ tieáp nhaän vaø thích nghi moät caùch thoaûi maùi nhieàu yeáu toá cuûa neàn vaên hoùa Chaêm trong moät quaù trình daøi vay möôïn coù choïn loïc caùi môùi vaø loaïi boû caùi cuõ khoâng coøn phuø hôïp nôi vuøng ñaát môùi” (tr. 192). - Haø Bích Lieân (2000), Quan Heä Giöõa Vöông Quoác Coå Champa Vôùi Caùc Nöôùc Trong Khu Vöïc, Luaän aùn Tieán só Lòch söû, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi. Taùc giaû neâu leân moái quan heä ñaày bieán ñoäng veà chính trò – quaân söï – ngoaïi giao giöõa hai daân toäc Vieät – Chaêm tröôùc naêm 1832. Ngoaøi ra, Luaän vaên coøn neâu leân moái giao löu, hoäi nhaäp vaø tieáp bieán giöõa hai neàn vaên hoùa.