Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH 

VVÕÕ TTHHỊỊ TTHHÚÚYY KKIIỀỀUU PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG

NGÂN HÀNG VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

MÃ NGÀNH: 60.34.02.01

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. TRẦN VIỆT THU

TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013

LỜI MỞ ĐẦU

Tính cấp thiết của đề tài:

Hoạt động rửa tiền ngày càng tinh vi, phức tạp đã và đang trở thành một mối

nguy cơ lớn đối với nhiều quốc gia trên thế giới. Theo ước tính lượng tiền có nguồn gốc

không sạch đổ vào các nền kinh tế mỗi năm khoảng 1.000 tỷ USD, tương đương 5%

GDP toàn cầu, có khả năng sụp đổ hệ thống tài chính bất cứ lúc nào. Hoạt động rửa tiền

hiện nay được thực hiện qua nhiều cửa ngõ như mua bán chứng khoán, bất động sản,

thông qua tổ chức từ thiện, tổ chức phi chính phủ…. Nhưng ngân hàng vẫn là cửa ngõ

chính của hoạt động rửa tiền. Hoạt động rửa tiền ảnh hưởng rất lớn đến nền kinh tế quốc

gia, không những làm lũng đoạn nền kinh tế quốc gia mà nó còn bóp méo hoạt động

ngoại thương, tác động xấu lên hệ thống tài chính, thị trường chứng khoán và còn nhiều

ảnh hưởng khác nữa. Do đó, nhiều tổ chức như Ngân Hàng Thế Giới, Quỹ Tiền Tệ Quốc

Tế, Lực lượng Đặc Nhiệm Tài Chính (FATF) ….đã vào cuộc để thực hiện công tác

phòng, chống rửa tiền bằng cách xem xét tình hình thực tế và các dự đoán để đưa ra các

đề nghị .

Ở Việt Nam chưa có một công bố thống kê chính thức nào về hoạt động rửa tiền

cũng như độ lớn của nó trong nền kinh tế. Tuy nhiên, một nghiên cứu công bố gần đây

về hoạt động không chính thức của nền kinh tế Việt Nam làm chúng ta lo ngại. Nghiên

cứu của Stoyan và cộng sự cho rằng hoạt động phi chính thức của Việt Nam vào năm

2001 vào khoảng 50% GDP và có xu hướng tăng dần hàng năm. Trong đó, các hoạt

động phụ của các hộ gia đình ở nông thôn chiếm 24%, hoạt động kinh doanh và dịch vụ

không khai báo ở thành thị là khoảng 10,5% và hoạt động không khai báo khác là 10%.

So với hoạt động kinh tế ngầm của các khu vực trên thế giới thì, ở châu Phi chiếm 44%,

ở Trung và Nam Mỹ chiếm 39% và 35% ở Châu Á. Với đặc điểm của từng nền kinh tế

và chất lượng của hoạt động thống kê ở từng nước thì lượng tiền được rửa sẽ chiếm ít

hoặc nhiều trong các hoạt động kinh tế ngầm, tuy nhiên một điều chắc chắn rằng nó có

tương quan thuận với nhau. Như vậy chúng ta có thể thấy dù ít hay nhiều thì hoạt động

rửa tiền ở Việt Nam vẫn tồn tại và nếu tính qui đổi theo tỉ lệ phần trăm nào đó đối với

hoạt động kinh tế ngầm theo nghiên cứu của Stoyan nêu trên thì Việt Nam cũng có cơ sở

quan tâm và nghiên cứu đến chủ đề này khá phức tạp và khó đo lường này.

Thời gian gần đây, ngày càng nhiều các ngân hàng dính líu đến hoạt động tội

phạm rửa tiền, dù vô tình hay cố ý thì vô hình chung đã làm cho hệ thống ngân hàng nói

riêng và nền kinh tế mang rủi ro lớn, khả năng phá sản hàng loạt là có thể xảy ra. Vì vậy

việc nghiên cứu về các phương thức và xu hướng rửa tiền thông qua hệ thống ngân hàng

Việt Nam là rất cần thiết, góp phần tích cực vào việc xây dựng khuôn khổ pháp lý, hoạch

định chính sách về phòng chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố hiệu quả. Đồng thời

nâng cao hiệu quả, tính minh bạch và bền vững của hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu : thực trạng rửa tiền và công tác phòng, chống rửa tiền.

Phạm vi nghiên cứu : hệ thống ngân hàng tại Việt Nam.

Phƣơng pháp nghiên cứu:

Phương pháp mô tả nhằm tổng quát về tình hình rửa tiền trên thế giới và Việt

Nam.

Phương Pháp Thống kê nhằm tập hợp các số liệu và đánh giá thực trạng rửa tiền,

hiệu quả của công tác phòng, chống rửa tiền.

Phương Pháp lịch sử : dựa vào các thông tin trong quá khứ để tìm hiểu nguyên

nhân và có các kết luận phù hợp.

Nguồn dữ liệu của luận văn chủ yếu lấy từ:

Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam

Cơ quan thanh tra giám sát ngân hàng

Tổng cục thống kê

Nhóm Châu Á Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG)

Lực lượng đặc nhiệm tài chính (FATF)

Kết quả nghiên cứu chủ yếu nhằm đạt đƣợc:

Một là : Phản ánh được những phương thức, hành vi rửa tiền qua hệ thống ngân

hàng.

Hai là : phản ánh được thực trạng rửa tiền tại Việt Nam và những nỗ lực của các

ngân hàng trong công tác phòng chống rửa tiền. Từ đó đánh giá được hiệu quả của công

tác phòng chống rửa tiền, nêu ra những điểm tồn tại và nguyên nhân của nó.

Ba là : Từ những thực trạng rửa tiền và nguyên nhân của những tồn tại thì tác giả

sẽ kiến nghị những giải pháp nhằm năng cao hiệu quả phòng, chống rửa tiền tại Việt

Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực ngân hàng.

Kết cấu của luận văn gồm 3 chƣơng:

Chương 1: Tổng quan về rửa tiền và phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân

hàng.

Chương 2 : Thực trạng của việc phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng

Việt Nam hiện nay.

Chương 3 : Giải pháp phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam.

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỬA TIỀN VÀ PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN

QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG

1.1. Khái niệm rửa tiền và những vấn đề liên quan đến rửa tiền

1.1.1. Khái niệm rửa tiền

1.1.1.1. Khái niệm của quốc tế

Rửa tiền theo liên hợp quốc dựa vào công ước Vienna (1988) và công ước

Palermo (2000) được rất nhiều quốc gia đồng thuận nhất là “ việc sử dụng (nghĩa là với

bất cứ hình thức gì kể cả cho và nhận) bất cứ tài sản nào mà nó được cho là có nguồn

gốc từ hoạt động hoàn toàn hay một phần của phạm tội mà có được hoặc từ hoạt động

che đậy, trá hình nhằm giúp đỡ người phạm tội đó thoát khỏi pháp luật”.

Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF) đưa ra định nghĩa súc

tích cho thuật ngữ “rửa tiền” là “việc xử lý tiền do phạm tội mà có nhằm che đậy nguồn

gốc bất hợp pháp của chúng” nhằm “hợp pháp hóa” những món lợi thu được một cách

bất chính từ hành vi phạm tội.

Để hiểu một cách chính xác, cặn kẽ khái niệm rửa tiền chúng ta phải tìm hiểu một

thuật ngữ khác đó là chuyển vốn tư bản hay gọi là vốn bay. Đây là vốn rút ra cấp tốc

khỏi một nước do sự mất lòng tin vào chính phủ, khi nước đó xảy ra biến động về kinh

tế, chính trị. Vốn bay còn được hiểu là “tiền nóng”, tiền được chuyển từ một địa điểm

này sang địa điểm khác do sự lo ngại về chính sách của chính phủ. Trong nhiều trường

hợp, khó có thể phân biệt tiền hợp pháp và tiền bất hợp pháp. Những bộ phận hợp pháp

của vốn bay thường là những dòng tiền sau thuế từ một quốc gia này sang quốc gia khác,

và nó thường được ghi vào trong sổ sách và được lưu giữ để báo cáo. Trong khi những

bộ phận hợp pháp này được chuyển đi một cách an toàn, công khai thì những bộ phận

bất hợp pháp của vốn bay thường được che dấu đi.

Một thuật ngữ liên quan đến hoạt động rửa tiền là “smurfing”. Thuật ngữ này

được đặt tên theo những sinh vật hoạt hình, người chuyển tiền liên tục để che dấu nguồn

gốc và chủ sở hữu của tiền. Smurf là những nhân vật giúp chuyển tiền từ tổ chức này

sang một tổ chức rửa tiền hoặc từ quốc gia này sang quốc gia khác. Hoạt động của

Smurf thường liên quan đến người cầm đầu, gọi là Papa Surf, người chỉ đạo cho Surf gửi

tiền thu được từ buôn bán ma túy tại nhiều ngân hàng với số lượng nhỏ hơn số lượng tối

thiểu mà các tổ chức tín dụng được yêu cầu phải báo cáo.

Chúng ta tìm hiểu thêm tội phạm nguồn của tội rửa tiền, là hành vi phạm tội

chính, từ đó đã tạo ra những đồng tiền mà khi đã được rửa thì sẽ dẫn tới hành vi phạm

tội rửa tiền. Thuật ngữ “tiền bẩn”, “tiền dơ”, “tiền đen” đều hàm ý là tiền có nguồn gốc

từ phạm tội mà có được.

Có nhiều cách đo lường trực tiếp hoặc gián tiếp để ước lượng tiền được rửa ở một

nền kinh tế nào đó. Chẳng hạn cách tiếp cận vĩ mô, phổ biến vào những năm 1980, họ

ước lượng hoạt động kinh tế ngầm chiếm bao nhiêu phần trăm của GDP và thông qua đó

phỏng đoán mức rửa tiền. Công cụ thường dùng là quan sát sự dịch chuyển bất thường

nhu cầu xã hội theo thời gian, hoặc là sự tăng vọt hay giảm thuế đột ngột. Một cách tiếp

cận khác là tiếp cận vi mô. Cách này thường ước lượng gộp thông qua các hoạt động tội

phạm được phát hiện, các kênh thông tin đường phố. Thông thường thì các thống kê

mức độ rửa tiền công bố với một biên độ dao động khá rộng bằng phần trăm GDP.

Chẳng hạn như những kết quả công bố của IMF số lượng được rửa ở Úc khoảng 4-12%

GDP, ở Đức là 2-11%, ở Ý là 10 – 33%, ở Anh là 1 – 15% và ở Mỹ là 4 – 33%.

Trong báo cáo năm 2000, cơ quan chống các chất độc gây nghiện quốc tế

(INCSR) đã sắp xếp nguy cơ rửa tiền ở các nước trên thế giới vào một hệ thống phân

loại gồm 3 mức: nhóm mức độ lo ngại cao, nhóm mức độ lo ngại trung bình và các

nhóm được theo dõi. Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có mức độ lo ngại trung bình.

1.1.1.2. Khái niệm theo luật Việt Nam

Theo luật 07/2012/QH13 ngày 18/06/2012 về phòng chống rửa tiền thì Rửa tiền

là hành vi của tổ chức, cá nhân nhằm hợp pháp hóa nguồn gốc của tài sản do phạm tội

mà có thông qua các hoạt động cụ thể sau đây:

(i) Hành vi được quy định trong Bộ luật hình sự; (theo điều 251)

(ii) Trợ giúp cho tổ chức, cá nhân có liên quan đến tội phạm nhằm trốn tránh trách

nhiệm pháp lý bằng việc hợp pháp hóa nguồn gốc tài sản do phạm tội mà có;

(iii) Chiếm hữu tài sản nếu tại thời điểm nhận tài sản đã biết rõ tài sản đó do phạm tội

mà có, nhằm hợp pháp hóa nguồn gốc tài sản.

Định nghĩa rửa tiền theo luật Việt Nam đã phần nào đáp ứng khuyến nghị 1 của

FATF về phòng, chống rửa tiền. Trong điều 251 của bộ luật hình sự có quy định rõ các

hành vi nào được xem là tội rửa tiền. Việc gắn kết các tội phạm rửa tiền với các hành vi

phạm tội trong bộ luật hình sự nhằm mục đích hình sự hóa tội danh rửa tiền. Thêm vào

đó, hành vi tài trợ khủng bố nhằm che dấu nguồn tiền bẩn cũng được xem là rửa tiền.

1.1.2. Qui trình rửa tiền

Để hiểu rõ hơn về rửa tiền, chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về quá trình vận động

của tiền bẩn để nhận dạng đầy đủ bản chất của rửa tiền.

1.1.2.1. Đầu tư phân tán (Placement)

Đây là thuật ngữ nói lên việc phân phối nguồn tiền từ các hoạt động phi pháp vào

trong hệ thống tài chính mà không gây ra sự chú ý của các định chế tài chính và của cơ

quan chức năng. Các tội phạm rửa tiền có thể thực hiện đầu tư phân tán bằng cách chia

các khoản tiền bẩn thành nhiều khoản tiền nhỏ dưới mức qui định – theo đề xuất của tổ

chức chống rửa tiền quốc tế là 15.000USD hoặc EURO, và thường là ở những ngân hàng

có các quy chế kiểm soát nội bộ yếu kém, hoặc những ngân hàng có uy tín thấp. Thậm

chí các tội phạm rửa tiền còn thực hiện một cách hoàn hảo các kế hoạch của mình bằng

cách chuyển tiền vào những tài khoản của các đối tác mà những hóa đơn thu tiền của các

đối tác này không bao giờ có các hàng hóa dịch vụ đối ứng. Bước này thực hiện nhằm

hai mục đích: giải tỏa việc nắm giữ lượng tiền mặt lớn của bọn tội phạm và đưa số tiền

này vào hệ thống tài chính hợp pháp. Do đó nó được xem là rủi ro nhất bởi khả năng

nghi ngờ là lớn nhất.

Đã từng có một số đối tác nước ngoài đề xuất với NHNN, nếu cho họ mở tài

khoản và ký kết hợp đồng tín dụng thì họ sẽ chuyển vào 20 tỷ USD để cho vay với lãi

suất ưu đãi trong vòng 30 năm và thậm chí 10 năm đầu họ sẽ xóa luôn các khoản nợ gốc.

1.1.2.2. Phân tán lòng vòng (layering)

Đây là thuật ngữ nói lên một quy trình tạo ra một chuỗi các giao dịch nhằm mục

đích che đậy các nguồn tiền từ các hoạt động phi pháp và làm rối tung các dấu vết kiểm

toán sau này. Các kỹ thuật phân tán thông thường là chuyển tiền điện tử ra nước ngoài,

thường trực tiếp vào các ngân hàng dễ dãi “bank secrecy haven” hoặc vào những chứng

chỉ tiền gửi có những qui chế pháp lý thông thoáng mà người chủ của nó sẵn sàng có thể

rút ra vào bất kỳ lúc nào. Đó là những công cụ có tính thanh khoản rất cao như các séc

du dịch. Bước kế tiếp kẻ đồng lõa sẽ làm cho vấn đề phức tạp hơn bằng cách chuyển tiền

điện tử tới những người nắm giữ những tài khoản bí mật – thường là ở các quốc gia có

các qui tắc quản trị ngân hàng hải ngoại lỏng lẻo. Những người này sẽ cho tiền tới các

đối tác mà sau này sẽ hoàn trả lại bằng các hóa đơn “có vấn đề”. Đây là bước phức tạp

nhất và bản chất có tính quốc tế hóa cao nhất.

1.1.2.3. Hợp nhất (Integration)

Đây là thuật ngữ nói lên giai đoạn cuối cùng của việc rửa tiền, là việc tái phân

phối trở lại vào nền kinh tế các nguồn tiền không thể lần ra dấu vết được nữa. Giai đoạn

này được tiến hành thông qua hàng loạt các hành vi tiêu dùng xa hoa lãng phí, các chi

tiêu đầu tư vào các doanh nghiệp và đầu tư tài chính.

Là bước mà tiền bẩn hòa nhập vào hệ thống và từ thời điểm này trở đi số tiền này

quay trở lại bọn tội phạm dưới dạng tiền hợp pháp. Những khoản tiền tội ác giờ đây đã

hòa lẫn trong hệ thống tài chính và có thể sử dụng cho bất kỳ mục đích nào kể cả việc tài

trợ cho những mục đích tội ác mới

1.1.3. Những ảnh hƣởng của hoạt động rửa tiền đến nền kinh tế xã hội

Một số nhà kinh tế cực đoan (tôn sùng thị trường) cho rằng không có tiền nào là

bẩn, tiền nào là sạch. Theo họ, “rửa tiền” chỉ là phản ứng “hợp lý” của mọi “cá thể kinh

tế”, không ai muốn trả tiền thuế và ai cũng muốn vận dụng tài sản của mình vào những

hoạt động đem lại nhiều lợi nhuận nhất. Như vậy tiền bẩn theo họ đã giúp phát triển kinh

tế.

Tuy nhiên ý kiến này là hoàn toàn sai lầm. Tự bản chất của nó, sự phân bố tài

nguyên do rửa tiền không chỉ theo tín hiệu lợi nhuận, mà phần lớn là để trốn tránh pháp

luật. Hoạt động rửa tiền vừa lãng phí nguồn lực kinh tế của xã hội (vào các hoạt động tội

phạm sinh ra tiền bẩn, thay vì vào các hoạt động sản xuất thật sự hữu ích), vừa bóp méo

sự phân bố các nguồn lực ấy. Sau đây là những tác động xấu của hoạt động rửa tiền đến

nền kinh tế xã hội.

1.1.3.1. Vĩ mô

Vì những đồng tiền bẩn có thể xuất phát từ bất cứ khu vực nào và chuyển đến các

nước có hệ thống tài chính ổn định, nên chúng có ảnh hưởng nhất định đến các chỉ tiêu

kinh tế vĩ mô không chỉ ở cấp quốc gia mà còn cấp khu vực, cấp quốc tế. Trong một

nghiên cứu, tổ chức tư vấn dịch vụ John Walker đã sử dụng mô hình I-O để phân tích

những kịch bản của tác động rửa tiền. Trong một kịch bản trung hòa nhất cho thấy tác

động như sau: 1 tỷ USD rửa tiền làm giảm đi 1,13 tỷ USD giá trị sản lượng, 609 ngàn

USD thu nhập và 25 việc làm. Đây là một tác động thật sự lớn và thực tế ở các nền kinh

tế lớn số tiền rửa nhiều hơn chứ không dừng lại như kịch bản đã phân tích. Có thể đưa ra

một loạt các hậu quả tiêu cực về kinh tế vĩ mô của tình trạng rửa tiền. Hoạt động này làm

ảnh hưởng đến các giao dịch tiền tệ truyền thống hợp pháp, làm thay đổi các dòng vốn

quốc tế, làm tỷ giá tiền tệ biến động mạnh, làm người ta không thể đánh giá được chính

xác quy mô thực tế của vốn đầu tư.

 Làm lũng đoạn nền kinh tế quốc gia

Các dòng tài chính phi pháp từ hoạt động rửa tiền sẽ làm lũng đoạn nền kinh tế

quốc gia. Thực tế cho thấy nền kinh tế của nước Nga đã bị lũng đoạn như thế nào khi

đến hơn 50% các ngân hàng Maxcova có liên quan đến hoạt động của mafia. Theo bà

Susan J Adams trưởng đại diện của IMF tại Việt Nam, Việt Nam cần phải cảnh giác với

dòng tài chính phi pháp này bởi nếu chúng chảy vào thì sớm muộn nền kinh tế và hệ

thống tài chính tiền tệ quốc gia cũng sẽ bị tàn phá.

 Rửa tiền có thể làm méo mó nền kinh tế và tạo ra tính bất ổn của thị trường

Những tội phạm rửa tiền có thể chuyển vốn tới những khu vực hoặc những vùng

mà những nguồn tiền phi pháp khó có khả năng bị phát hiện bất chấp việc đầu tư đó có

cần thiết và mang lại lợi nhuận hay không. Các dự án đầu tư kiểu này chắc chắn là

không có lợi cho sự phát triển của ngành công nghiệp tại địa phương và quốc gia bởi vì

chúng không tuân thủ theo bất kỳ qui tắc nào của sự phát triển.

 Đồng tiền của một quốc gia cũng bị đe doạ

Do nguồn cung ứng tiền tệ từ các hoạt động rửa tiền không dựa trên các yếu tố kỳ

vọng hợp lý của thị trường mà dựa trên những yếu tố ngoài thị trường. Theo các chuyên

gia, Tây Ban Nha là quốc gia có lượng tiền có nguồn gốc bất hợp pháp cao nhất Châu

Âu. Điều này đôi khi khó nhận ra nhưng các dấu hiệu thì rõ ràng. Chẳng hạn tờ giấy bạc

500 Euro: gần 1/3 tổng số lượng lưu hành tại EU tập trung vào Tây Ban Nha.

 Thị trường chứng khoán tăng tính rủi ro

Là nơi tiếp vốn đầu tư gián tiếp, thị trường chứng khoán không nằm ngoài danh

mục đầu tư của các nhà rửa tiền. Với sự tham gia của nguồn tiền bẩn làm cho giá cả cổ

phiếu không phản ảnh đúng theo cung cầu thực của thị trường. Những đợt thu gom cổ

phiếu của các nhà rửa tiền làm thị trường lên cơn sốt giá ngoài tầm dự đoán, thậm chí

giá cổ phiếu của các doanh nghiệp làm ăn thua lỗ cũng lên giá đáng kể. Và cũng ào ạt

như lúc mua, họ bắt đầu bán tháo cổ phiếu thu hồi tiền như kịch bản của họ đã dựng sẵn,

điều đó làm cho giá chứng khoán rớt giá thê thảm mà không có mô hình chứng khoán

nào có thể dự đoán được. Nó thuộc vào nguy cơ đảo ngược dòng vốn của chứng khoán.

 Các hoạt động rửa tiền làm mất đi uy tín của quốc gia

Và do đó làm giảm đi những cơ hội tăng trưởng do các nhà đầu tư giờ đây đã mất

đi niềm tin vào các quốc gia đó. Đầu tư nước ngoài vào các quốc gia như thế chắc chắn

sẽ giảm đi đáng kể. Năm 2003, Bộ Tài Chính Mỹ ra thông báo tách Myanmar khỏi hệ

thống tài chính Mỹ sau khi nước này là trung tâm của rửa tiền. Washington khẳng định

hai ngân hàng Mayflower và Wealth Bank của Myanmar liên quan tới các nhóm buôn

lậu thuốc phiện. Trước đó Ukraina và quốc đảo Nauru cũng là đối tượng chịu sự trừng

phạt của Mỹ.

1.1.3.2. Vi mô

 Tác động lên hệ thống tài chính

Uy tín của hệ thống ngân hàng tài chính chủ yếu dựa vào quan niệm hệ thống này

hoạt động trong một khuôn khổ khắc khe về đạo đức, pháp lý và chuyên môn. Bởi vậy

uy tín là tài sản vô giá đối với các tổ chức tín dụng. Do nó được xây dựng trên cơ sở

lòng tin của khách hàng nên ngân hàng rất khó tồn tại khi lòng tin đó bị lung lay. Các

định chế tài chính nào tiếp nhận những dòng tài chính phi pháp thì tính thanh khoản, tình

hình tài chính, danh tiếng của các định chế tài chính sẽ bị đe dọa nghiêm trọng khi một

số lượng lớn các nguồn tiền phi pháp này bất chợt rút ra khỏi quốc gia như là một phần

của kế hoạch rửa tiền mà điển hình là sự sụp đổ của ngân hàng quốc tế BCCI của Mỹ.

Rửa tiền làm suy yếu hệ thống tài chính và do đó làm xói mòn việc tích tụ vốn

trong nước bằng 3 lý do:

Thứ nhất: rửa tiền làm xói mòn bản thân nội tại của các tổ chức tài chính

Điều dễ dàng nhận thấy mối quan hệ nguy hiểm giữa hành vi rửa tiền và cán bộ

phụ trách của các tổ chức tài chính. Rửa tiền làm tăng khả năng khách hàng bị lừa gạt

bởi tham nhũng do chính nhân viên của ngân hàng gây ra, làm suy yếu chính ngân hàng

từ nội bộ, làm tăng khả năng vỡ nợ của ngân hàng. Nếu số lượng tiền có nhu cầu được

rửa càng cao thì tính nguy hiểm càng lớn thông qua các hành vi tham nhũng và các tìm

kiếm đặc lợi khác. Điều này làm thiên lệch các quyết định đầu tư tài chính và dẫn đến

làm giảm hiệu quả của hệ thống tài chính ở cấp độ vi mô lẫn vĩ mô.

Thứ hai: Suy giảm niềm tin của khách hàng vào tổ chức tài chính

Đặc biệt ở các nước đang phát triển, lòng tin của khách hàng đối với hệ thống tài

chính là một yêu cầu quan trọng để phát triển hệ thống này qua thời gian. Và như vậy,

bất cứ một tín hiệu nào mà khách hàng cho rằng những định chế tài chính là gian lận

hoặc tiếp tay cho hoạt động gian lận này đều có thể làm suy sụp niềm tin và có thể tổn

hại đến cả hệ thống. Trong tình trạng tồi tệ có thể làm khủng hoảng ngân hàng vì công

chúng sẽ cư xử theo hiệu ứng tâm lý bầy đàn hoặc rút vốn hàng loạt nếu lòng tin này

không còn.

Thứ Ba : Nguy cơ bị thâu tóm của các công ty trong nước kể cả ngân hàng

Ngoài ra, với việc giúp rửa sạch những nguồn tiền bẩn bất hợp pháp trong và

ngoài nước, các ngân hàng sẽ giúp các tổ chức tội phạm có điều kiện thâu tóm một cách

hợp pháp các công ty kinh doanh trong nước kể cả các ngân hàng và biến chúng thành

công cụ rửa tiền. Và vụ bê bối của ngân hàng Commezbank (ngân hàng lớn thứ 4 tại

Đức) là một minh chứng cho vấn đề này.

 Ảnh hưởng của các hoạt động kinh tế chính thức

Bên cạnh tác động đến hệ thống tài chính, rửa tiền còn có tác động tiêu cực trực

tiếp đến tăng trưởng của khu vực kinh tế chính thức.

Một là : Cạnh tranh không cân sức, ảnh đến lợi nhuận của các công ty chân

chính

Các doanh nghiệp chân chính thấy rằng họ không thể nào cạnh tranh nổi với các

công ty liên quan đến hoạt động rửa tiền. Những công ty được bảo kê như thế sẽ cung

cấp những dịch vụ và hàng hóa dưới giá trị thị trường và thậm chí chịu lỗ bởi vì mục tiêu

chủ yếu của họ là rửa tiền hơn là phải cạnh tranh tìm kiếm lợi nhuận như những công ty

chân chính khác. Và hậu quả tất yếu là sự phá sản hàng loạt của các công ty chân chính

mà nguyên nhân chính không nằm ở năng lực điều hành hoặc bất cứ nguyên nhân nội tại

nào.

Hai là : Chệch hướng đầu tư và phân bổ nguồn lực không hiệu quả

Hơn thế nữa, rửa tiền làm chệch hướng và phân bố nguồn lực trong khu vực chính

thức kém hiệu quả. Theo báo cáo rửa tiền, phần lớn lượng tiền này được đem đi đầu tư ở

những khu vực được xem như là hợp pháp để đảm bảo tính an toàn hơn là suất sinh lời.

Những khoản đầu tư này không chỉ tạo ra ít hiệu suất hơn cho nền kinh tế mà còn chệch

hướng cung và cầu tự nhiên của khu vực chính thức. Thị trường trong khu vực bất động

sản, các hoạt động nghệ thuật, đồ cổ, nữ trang và các ngành ôtô đắt tiền được giới rửa

tiền quan tâm. Những dấu hiệu bất thường về cung hoặc cầu trong xã hội thường là do

những hoạt động bất chính gây ra và rửa tiền là một hoạt động quan trọng tạo nên sự mất

cân đối trong xã hội. Việt Nam có thể cho chúng ta thấy một dấu hiệu khác thường về

cung cầu trong lĩnh vực bất động sản. Giá bất động sản cao sấp xỉ bằng Nhật Bản, trong

khi thu nhập bằng 1/20, nghiêm trọng hơn là bất động sản đa số đã có chủ nhưng hầu

như lại ít sử dụng thật sự.

1.2. Phƣơng thức, thủ đoạn rửa riền qua hệ thống ngân hàng

Nghiên cứu phương thức, thủ đoạn rửa tiền rất hữu ích đối với việc quản lý ngân

hàng, giúp ngân hàng hiểu được khách hàng của mình. Điều này giúp ngân hàng phát

hiện các giao dịch có dấu hiệu nghi vấn để đưa ra biện pháp phòng ngừa kịp thời.

Phương thức, thủ đoạn rửa tiền được nghiên cứu ở 3 góc độ: Không gian, hành vi, công

đoạn rửa tiền.

1.2.1. Về mặt không gian

Phương thức thủ đoạn rửa tiền thể hiện dưới 5 trường hợp

 Trường hợp 1: Các nguồn tiền được tẩy rửa và sử dụng ngay trong nước. Đây là

quá trình rửa tiền trong đó số tiền bất hợp pháp được thu, được rửa cũng như

được tái đầu tư qua hệ thống tài chính của nước đó.

 Trường hợp 2: Lượng tiền “bẩn” có nguồn gốc trong nước, sau đó chuyển ra nước

ngoài để rửa trong hệ thống tài chính khác và cuối cùng đem trở lại lưu thông trên

thị trường trong nước.

 Trường hợp 3: Tiền “bẩn” được tạo ra ở nước ngoài, được tẩy rửa ở đó hay một

nước khác và cuối cùng được đầu tư cho các nước đang phát triển.

 Trường hợp 4: Số tiền được rửa và rút ra khỏi hệ thống tài chính của một quốc gia

đang phát triển để sử dụng ở nơi khác, không quay lại đầu tư cho quốc gia đó.

 Trường hợp 5: Lượng tiền sau khi rửa được chuyển vào một quốc gia đang phát

triển nhưng không phải để đầu tư mà được lưu thông tản mạn, tiêu thụ khắp nơi.

1.2.2. Các hành vi rửa tiền qua ngân hàng

Hành vi, phương thức, thủ đoạn rửa tiền rất phong phú đa dạng, gắn liền với khe

hở trong hệ thống pháp luật mỗi nước, nhất là pháp luật hình sự, pháp luật về tài chính,

ngân hàng... Từ thực tiễn phòng chống rửa tiền của nhiều nước có thể mô tả phương

thức, thủ đoạn tội phạm rửa tiền qua ngân hàng như sau:

 Rửa tiền qua các giao dịch trực tiếp bằng tiền mặt: Đây là phương thức rửa tiền

truyền thống và chủ yếu của bọn tội phạm. Năm 1999, một quầy đổi tiền ở Pari đã

phát hiện hành vi khả nghi của một người Pháp trong thời gian ngắn đã đổi 1,7

triệu Frăng Pháp sang Mác Đức. Kết quả điều tra cho thấy, kẻ tình nghi có quan

hệ với một nhóm tội phạm buôn bán ma tuý ở Tây Ban Nha, Đức, Pháp, và đang

tìm cách đổi tiền sang Mác Đức để tiêu thụ.

 Rửa tiền thông qua việc mua vàng, bạc, kim cương...là những tài sản gọn nhẹ, có

giá trị cao, có thể mua đi bán lại ở mọi nơi, mọi thời điểm trên thế giới. Đây là

phương thức rửa tiền được bọn tội phạm sử dụng nhiều nhất do cách thức đơn

giản, dễ thực hiện, nhưng lại dễ bị cơ quan điều tra phát hiện.

 Rửa tiền thông qua đầu tư vào gửi tiết kiệm, mua tín phiếu, trái phiếu: Bọn tội

phạm sẽ gửi tiết kiệm vào ngân hàng hoặc mua tín phiếu, trái phiếu... làm cho

đồng tiền nằm im trong một thời gian phù hợp với quy định với mỗi nước. Sau

đó, người gửi tiền có thể rút ra toàn bộ gốc và lãi hoặc rút một phần, biến số tiền

đó thành tiền hợp pháp.

 Rửa tiền thông qua hệ thống ngân hàng “ngầm”: Tại một số nước, hệ thống ngân

hàng hoạt động kém hiệu quả, đắt đỏ mà lại quan liêu. Do đó, trong cộng đồng

những người nước ngoài tại các quốc gia này tồn tại hệ thống ngân hàng không

chính thức gọi là ngân hàng “ngầm”. Hệ thống ngân hàng ngầm này hoạt động và

luân chuyển tài chính như các ngân hàng chính thức nhưng với chi phí dịch vụ rẻ

hơn, bí mật hơn các ngân hàng hợp pháp. Các ngân hàng ngầm có đại diện ở

nhiều nước khác nhau để thực hiện dịch vụ chuyển tiền từ nước này sang nước

khác hoặc từ thành phố này sang thành phố khác trong cùng một quốc gia. Sự

hoạt động của ngân hàng này chủ yếu dựa trên niềm tin giữa ngân hàng và bạn

hàng nên thủ tục giấy tờ gọn nhẹ. Bọn tội phạm lợi dụng nguyên tắc giữ bí mật

của những ngân hàng này đã đem tiền đến gửi và yêu cầu nhận lại ở một thành

phố khác. Những địa chỉ cần nhận tiền tẩy rửa thông thường là những quốc gia

khao khát đầu tư tài chính nhưng ít quan tâm đến nguồn gốc đồng tiền, việc thanh

toán qua ngân hàng chưa phải là yêu cầu bắt buộc và phổ biến, hệ thống pháp luật

về phòng chống rửa tiền chưa nghiêm...

1.2.3. Công đoạn rửa tiền

 Công đoạn 1: Đưa tiền bất hợp pháp vào lưu chuyển trong hệ thống kinh tế tài

chính, gọi tắt là “gài đặt”, “gửi tiền”. Đây là thao tác đầu tiên của hoạt động rửa

tiền nhằm chuyển đổi các khoản tiền do phạm tội mà có sang các hình thức hợp

pháp khác và đưa vào các chu trình kinh tế tài chính. Giai đoạn này được coi là

khó khăn nhất đối với bọn tội phạm vì tiền và tài sản có được là bất hợp pháp và

đang được cơ quan điều tra theo dõi, hơn thế nữa nhà nước và các cơ quan đặt ra

nhiều quy chế để đón “lõng” bọn tội phạm rửa tiền, ví dụ như quy định lượng tiền

mặt được đưa qua biên giới, được phép thanh toán, các quy định về khai báo ngân

hàng.

 Công đoạn 2: Quá trình tích tụ và quay vòng các khoản tiền sau khi chúng đã

thâm nhập hệ thống tài chính, gọi tắt là “chuyển dịch”, “sắp xếp”. Trong công

đoạn này, hàng ngàn thao tác nghiệp vụ được thực hiện làm cho đồng tiền chuyển

dịch khắp nơi, quay vòng nhiều lần để xoá đi dấu vết tội phạm, cắt đứt một cách

giả tạo mối liên hệ giữa tài sản và tổ chức tội phạm. Quốc gia nào có hệ thống

luật doanh nghiệp càng thông thoáng càng dễ bị lợi dụng thông qua việc thành lập

công ty ma. Ngoài ra, các giao dịch tài chính tinh vi như tham gia vào thị trường

tài chính thứ cấp gắn liền với việc sử dụng công nghệ ngân hàng tiên tiến như

Internet Banking cũng gây khó khăn cho hoạt động điều tra.

 Công đoạn 3: Đầu tư hợp pháp, gọi tắt là “hoà nhập”. Đây là lúc bọn tội phạm sử

dụng tiền, tài sản đã được tẩy rửa để đầu tư một cách hợp pháp vào hoạt động sản

xuất kinh doanh dưới các hình thức như vốn đầu tư cho các doanh nghiệp, các

khoản vay cá nhân, cổ phiếu, tín phiếu, bất động sản...Việc đầu tư vào các doanh

nghiệp sản xuất kinh doanh sẽ làm gia tăng giá trị đồng tiền phạm tội, trộn lẫn

đồng tiền hợp pháp và bất hợp pháp, đây cũng là công đoạn khó khăn để có thể

xác định hành vi cấu thành tội phạm.

1.3. Phƣơng thức phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng

Dưới đây là những phương thức phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng

được hầu hết các quốc gia áp dụng. Những phương thức này được thực hiện dựa trên cơ

sở thực tế và những khuyến nghị FATF. Nó đồng thời cũng là những tiêu chí đánh giá

hiệu quả của công tác phòng chống rửa tiền. Dựa vào mức độ tuân thủ các phương thức

này ở mức độ nào mà chúng ta có những đánh giá tính hiệu quả của công tác phòng

chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng.

Với những phương thức và thủ đoạn của tội phạm rửa tiền ngày càng tinh vi và

khó phát hiện thì hầu hết các quốc gia phát triển đều có các phương thức thực hiện

phòng chống rửa tiền như sau:

1.3.1. Ban hành luật phòng chống rửa tiền và các quy định hƣớng dẫn liên quan

đến phòng chống rửa tiền

Hoạt động rửa tiền hoạt động mang tính toàn cầu, xuyên quốc gia, tính chất và

hành vi gần như giống nhau giữa các quốc gia. Do đó, luật rửa tiền ở các nước có những

điểm chung như:

 Luôn hướng đến việc tuân thủ các khuyến nghị của FATF.

 Liệt kê tất cả các tội danh liên quan đến rửa tiền, thường thì các nước sẽ tham

khảo khuyến nghị 1 của FATF về 20 tội danh được xem là có liên quan đến tội

rửa tiền.

 Yêu cầu các tổ chức tín dụng phải thực hiện quy tắc nhận biết khách hàng.

 Quy định mức giao dịch phải báo cáo.

 Các dấu hiệu của giao dịch đáng ngờ.

 Trách nhiệm, quyền hạn của cơ quan chuyên trách về phòng, chống rửa tiền.

Bên cạnh đó phải đảm bảo luật phòng chống rửa tiền không mâu thuẫn với những

luật khác và có thể kết hợp với nhau. Đặc biệt là phải có sự đảm bảo rằng luật bí mật

thông tin ngân hàng không làm cản trở việc báo cáo các giao dịch đáng ngờ của các ngân

hàng.

1.3.2. Thành lập cơ quan chuyên trách về phòng chống rửa tiền

Có hai mô hình cơ quan chuyên trách về phòng chống rửa tiền, dù cơ quan này có

trực thuộc bộ máy chính phủ, thường là trực thuộc ngân hàng trung ương hay cơ quan

độc lập hoàn toàn với bộ máy chính phủ thì nhiệm vụ của nó cũng là giám sát việc thực

hiện luật phòng chống rửa tiền của quốc gia đó. Đầu mối để nhận các báo cáo giao dịch

đáng ngờ và đưa ra biện pháp liên quan đến công tác phòng, chống rửa tiền. Là một cơ

quan chịu trách nhiệm nhận (và được phép yêu cầu) thông tin báo cáo, phân tích và

báo cáo tới các cơ quan có thẩm quyền những thông tin cần thiết để đấu tranh chống

hoạt động rửa tiền.

1.3.3. Thiết lập quy trình phòng, chống rửa tiền tại các ngân hàng thƣơng mại

1.3.3.1. Đánh giá khách hàng, phân loại rủi ro

Nhìn chung, các ngân hàng thương mại đều thiết lập cho mình những quy trình để

đánh giá, phân loại khách hàng. Thông thường các ngân hàng thương mại trên thế giới

thường phân khách hàng thành 3 loại : Khách hàng có rủi ro cao, khách hàng có rủi ro

trung bình và khách hàng có rủi ro thấp. Trên cơ sở đó ngân hàng có những cách quản lý

khác nhau đối với những nhóm khách hàng khác nhau.

1.3.3.2. Kiểm soát các giao dịch đáng ngờ

Giao dịch đáng ngờ là giao dịch có dấu hiệu bất thường liên quan đến rửa tiền

được quy định cụ thể trong các văn bản quy phạm pháp luật của từng quốc gia. Các dấu

hiệu bất thường này thường được nhận diện qua dấu hiệu định tính hoặc định lượng tùy

quy định của từng quốc gia.

Khi phát hiện các giao dịch đáng ngờ thì nhân viên có trách nhiệm phải báo cáo

tới cấp trên. Sau khi kiểm tra tính xác thực của các giao dịch này, thì thông tin này sẽ

được chuyển đến cho cơ quan phòng, chống rửa tiền nhưng phải đảm bảo nguyên tắc bí

mật thông tin khách hàng.

1.3.3.3. Lưu giữ hồ sơ về khách hàng

Các ngân hàng thương mại thực hiện nghiêm chỉnh việc lưu giữ hồ sơ, thông tin

về khách hàng. Các thông tin về nhận dạng khách hàng và thông tin giao dịch được lưu

giữ trong thời gian tối thiểu là 5 năm hoặc dài hơn theo yêu cầu của cơ quan chức năng,

đặc biệt là hồ sơ liên quan đến công tác điều tra khởi tố.

Hồ sơ lưu giữ của khách hàng thường bao gồm các thông tin như : tên của khách

hàng và/ hoặc người thụ hưởng, địa chỉ, ngày, tính chất của giao dịch, giá trị của giao

dịch, số tài khoản và các thông tin liên quan khác mà tổ chức tài chính muốn ghi lại để

dễ quản lý và truy xuất.

Việc lưu giữ hồ sơ về khách hàng giữ vị trí quan trọng đối với cả việc ngăn ngừa

lẫn phát hiện các mục đích rửa tiền. Nếu một khách hàng tiềm năng biết rằng hồ sơ sẽ

được lưu trữ thì người đó có thể sẽ không cố gắng sử dụng tổ chức đó cho những mục

đích phi pháp. Lưu trữ hồ sơ cũng giúp phát hiện những đối tượng liên quan và cung cấp

những dấu vết về tài chính để giúp các cơ quan có thẩm quyền truy nã những đối tượng

liên quan.

1.3.4. Tuân thủ các khuyến nghị của FATF và thực hiện hợp tác quốc tế về phòng,

chống rửa tiền

Các khuyến nghị của FATF được các nước đánh giá cao, nó mang lại kết quả hữu

hiệu trong công tác phòng chống rửa tiền. FATF ban hành các khuyến nghị lần đầu tiên

vào năm 1990, sau vài lần sửa đổi bổ sung thì hiện tại FATF đã sở hữu 40 khuyến nghị

về chống rửa tiền và 9 khuyến nghị đặt biệt về chống tài trợ cho khủng bố. Tùy vào tình

hình kinh tế xã hội mỗi nước sẽ có những biến tấu khác nhau nhưng hầu như đều dựa

vào các khuyến nghị này.

Và hợp tác quốc tế là việc tất yếu trong hoạt động phòng chống rửa tiền vì rửa

tiền mang tính xuyên quốc gia. Do đó cần có sự liên hệ chặt chẽ với các quốc gia trên

thế giới cũng như các tổ chức quốc tế như FATF, APG, IMF … để hoạt động phòng

chống rửa tiền mang lại hiệu quả cao nhất.

1.3.5. Đào tạo các nhân viên chuyên trách về phòng chống rửa tiền

Hàng năm, các ngân hàng sẽ tiến hành đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ chuyên

trách về phòng chống rửa tiền với sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế về phòng, chống

rửa tiền. Việc làm này là hết sức cần thiết để năng cao trình độ chuyên môn, nâng cao ý

thức của đội ngũ cán bộ chuyên trách. Không những thế, các ngân hàng đã mở rộng đối

tượng đào tạo về phòng chống rửa tiền ra toàn bộ nhân viên trong hệ thống.

1.3.6. Ứng dụng công nghệ vào phòng chống rửa tiền

Trước thực trạng hoạt động rửa tiền qua các tổ chức tài chính, ngân hàng đang

diễn ra tinh vi mang quy mô quốc tế thì việc ứng dụng phần mền để chống rửa tiền là

giải pháp hữu hiệu hiện nay của các nước trên thế giới. Phần mền sẽ hỗ trợ rất nhiều cho

các tổ chức trong việc tuân thủ các quy định về phòng chống rửa tiền.

1.4. Phòng, chống rửa tiền ở một số nƣớc trên thế giới và bài học kinh nghiệm ở

Việt Nam

1.4.1. Nguyên nhân và điều kiện phát triển nạn rửa tiền trên thế giới

Từ thập niên 1990, công nghiệp rửa tiền lại được thêm nhiều “cú hích” do các

thay đổi về thể chế, chính sách tài chính cũng như những tiến bộ về công nghệ và sự nỗi

lên của các tổ chức khủng bố.

Thứ nhất: Nới lỏng kiểm soát ngoại hối

Hầu hết mọi quốc gia đều nới lỏng kiểm soát ngoại hối, nhất là từ đầu thập niên

1990. Ở nhiều nước, việc đổi nội tệ ra ngoại tệ và ngược lại là hoàn toàn tự do. Lượng

tiền hoán đổi hằng ngày tăng từ 590 tỷ USD năm 1989 lên 1.880 tỷ USD năm 2004. Đi

xa hơn, nhiều quốc gia đã chính thức sử dụng chung một đồng tiền ( đồng euro), hoặc

công nhận USD hay EURO như đồng nội tệ bán chính thức của họ. Một số công cụ tài

chính mới (như các loại hợp đồng chứng khoán), đôi khi rất phức tạp đã xuất hiện. Nhờ

thế, một lượng tiền (sạch hay bẩn) khổng lồ có thể được chuyển từ nước này sang nước

khác trong nháy mắt ngoài tầm kiểm soát của các cơ quan công lực.

Thứ hai: Nền kinh tế thế giới hội nhập sâu

Tiến bộ mở cửa kinh tế ở hầu hết các nước đã tăng vọt, nhất là từ 10 – 15 năm

gần đây. Các thị trường tài chính (đặc biệt là vốn) trở nên thông thoáng hơn. Số lượng

tiền lưu hành toàn cầu đã tăng gấp 3 lần ( từ 6.800 tỷ USD năm 1990 lên đến 19.900 tỷ

năm 2005), mức độ phức tạp cũng tăng lên. Hiển nhiên, càng nhiều loại hình dịch vụ tài

chính thì càng nhiều các cơ hội và cách thức để chuyển tiền phi pháp hơn, hoặc đưa

luồng tiền bẩn vào luồng tiền sạch.

Thứ ba: áp lực cạnh tranh thu hút vốn

Cạnh tranh thu hút vốn ngày càng kịch liệt giữa các nước, các công ty phát hành

chứng khoán, các ngân hàng, các loại định chế tài chính trung gian khác. Đây cũng là sự

kiện mà những tay rửa tiền thích thú vì họ biết rằng sớm muộn gì cũng có ngân hàng hay

công ty chứng khoán sẵn sàng nhận tiền của họ mà không cần biết nguồn gốc của tiền

ấy.

Thứ tư: tác động của các cuộc cách mạng thông tin

Ở rất nhiều nước, ngân hàng là lĩnh vực đầu tiên đưa các tiến bộ công nghệ thông

tin vào ứng dụng sớm và nhanh nhất. Những thành quả của cuộc cách mạng thông tin đã

được những người rửa tiền tận dụng triệt để, trong khi đó ở lĩnh vực này các cơ quan

công lực tỏ ra chậm chạp hơn nhiều, nhất là khi họ cần phối hợp nhiều địa phương hay

xuyên quốc gia.

Thứ năm: nhu cầu hợp thức hóa các tài sản bất hợp pháp

Theo số liệu của bộ nội vụ Nga, giữa thập kỷ 90 thu nhập của nhóm tội phạm là

2000 tỷ rúp. Dưới sự kiểm soát của các cơ cấu ngầm, ở nước này có hơn 40.000 chủ thể

kinh tế, trong đó có hơn 400 ngân hàng, 47 sở giao dịch chứng khoán, gần 15.000 doanh

nghiệp thuộc khu vực nhà nước, 42% tổng doanh thu bán hàng trên thị trường hàng tiêu

dùng là thuộc các chủ thể không đăng ký, khu vực kinh tế ngầm ở Nga chiếm khoảng

40-60% nền kinh tế đất nước.

Trong lĩnh vực hợp thức hóa các nguồn thu nhập tội phạm hiện có không dưới

3.000 nhóm tội phạm được hợp thức hóa bằng cách đổi ra ngoại tệ mạnh rồi chuyển ra

nước ngoài. Theo đánh giá của Ngân hàng trung ương Nga, lượng tiền chuyển ra khỏi

nước Nga là không dưới 1 tỷ USD/tháng. Theo các đánh giá khác, việc chuyển vốn bất

hợp pháp ra khỏi nước Nga trong những năm cải cách là 100-300 tỷ USD. Kết quả là

năm 1996 tình trạng chảy vốn của Nga đã cao gấp 10 lần đầu tư trực tiếp vào Nga trong

năm đó. Theo ước tính trong 5 năm, ngân sách Nga đã bị mất khoảng 60 tỷ USD. Điều

hết sức đáng lo ngại là hiện có hơn 60.000 công ty hải ngoại do người Nga thành lập.

Theo ước tính của các chuyên gia nghiên cứu thì trong năm 2008 giá trị chợ đen

thu được từ ma túy (100 USD/ gram) của Colombia đã lên tới hơn 300 tỷ USD. Phần lớn

số tiền khổng lồ này lại được rửa qua hệ thống ngân hàng Mỹ và chỉ có khoảng hơn 7 tỷ

USD (hơn 2%) là được giữ lại tại đế chế ma túy đình đám thế giới này

Thứ sáu: Khủng hoảng tài chính toàn cầu

Chính khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã làm sụp đổ hàng loạt các ngân hàng lớn

trên thế giới và nổi lên là cuộc khủng hoảng nợ Châu Âu. Lợi dụng việc các quốc gia

châu Âu đang vật lộn với khủng hoảng tài chính, hoạt động rửa tiền tại châu lục này trở

nên nhộn nhịp trong vài năm trở lại đây. Chính cuộc khủng hoảng nợ công châu Âu đã

tạo thuận lợi cho các tổ chức mafia thâm nhập vào lĩnh vực tài chính bằng cách cung cấp

những khoản vay với nhiều điều kiện “ưu đãi” hơn so với các nhà băng tới tay người sử

dụng vốn.

Thứ bảy: Nổi lên của nhiều tổ chức khủng bố

Từ sau sự kiện khủng bố 11/9 thì một câu hỏi được đặt ra làm sao các tổ chức

khủng bố tồn tại và hoạt động lớn mạnh như vậy được? Phải chăng nó được tài trợ bởi

nguồn tiền rất lớn từ khắp nơi trên thế giới, và không loại trừ khả năng tiền này là tiền

hoạt động phi pháp mà có.

1.4.2. Xu hƣớng rửa tiền hiện nay

1.4.2.1. Đầu tiên là sự dính líu ngày càng nhiều các chuyên gia rửa tiền trong hoạt

động rửa tiền

Các tổ chức tội ác ngày càng có xu hướng chuyển giao nhiệm vụ rửa tiền cho các

chuyên gia rửa tiền bởi vì những phương pháp cần sử dụng để lách luật và tránh bị phát

hiện rất tinh vi và phức tạp. Ngày nay, số lượng luật sư, người giao dịch chứng khoán,

mua bán bất động sản, cố vấn thuế vụ, nhân viên kế toán tham gia vào đường dây này

ngày càng tăng. Các chuyên gia này không chỉ giỏi che dấu gốc gác của tiền phi pháp

mà còn có thể sử dụng số tiền đó đầu tư vào bất động sản, cổ phiếu – trái phiếu hay các

lĩnh vực kinh doanh hợp pháp khác. Thù lao trả cho các chuyên gia rửa tiền ngày càng

tăng từ 6 – 8 % hồi đầu thập niên 80 lên 20% vào giữa thập niên 90.

Năm 1996, nhà kinh tế học Franklin Jurado xuất thân từ trường Harvard danh giá

đã đi tới… nhà tù vì rửa tiền 36 triệu USD cho trùm ma túy Colombia Jose Santacruz-

Londono trong những năm cuối thập niên 80 và đầu 90 của thế kỷ trước.

1.4.2.2. Toàn cầu hóa hoạt động rửa tiền

Xu hướng này bắt nguồn từ hai nhân tố:

Thứ nhất: Việc thực thi pháp luật chống rửa tiền ở một số nước chưa nghiêm

Sự hội nhập toàn cầu của thị trường tài chính và các nỗ lực của bọn tội phạm

nhằm tránh sự phát hiện và tịch thu các tài sản bất minh bằng cách lợi dụng các nước

thiếu pháp luật chống rửa tiền hoặc pháp luật chống rửa tiền chưa phát triển và việc thực

thi pháp luật chưa nghiêm. Đáng tiếc là những nước có nền kinh tế chưa phát triển hoặc

mới nổi lại bị liệt vào danh sách này.

Thứ hai: Rửa tiền thông qua ngoại thương quốc tế

Bằng cách quốc tế hoá hơn nữa hoạt động tội ác các chuyên gia rửa tiền thực tế

đang lợi dụng xu hướng toàn cầu hoá để đầu tư vào hàng hoá và dịch vụ tài chính hợp

pháp. Trong các nguồn tiền cần rửa thì có lẽ nguồn kinh doanh là thể hiện tính toàn cầu

hoá nhiều nhất, mà một trong những biểu hiện là việc khai man giá chuyển giao (transfer

price) để tránh thuế của các công ty xuyên quốc gia.

1.4.2.3. Áp dụng công nghệ hiện đại vào hoạt động rửa tiền

Ở những năm 90 có thể phỏng đoán được mức độ rửa tiền thông qua nhu cầu về

tiền trong nền kinh tế. Hiện nay các biện pháp rửa tiền đã khác, chúng được chuyển từ

hệ thống ngân hàng và lĩnh vực tiền mặt sang thị trường tài chính với công cụ phi tiền

mặt như trao đổi hàng hoá, trao đổi vũ khí để lấy ma túy và nhiều khi giao dịch được

thực hiện qua internet. Những trang web đen như sex, cờ bạc, cá cược… thường được

dùng để rửa tiền vì các cơ quan công lực khó có thể truy ra tiền ấy từ đâu đến và về tay

ai. Những xu hướng như vậy đang gây khó khăn nghiêm trọng trong công tác phòng

chống rửa tiền. Loại giao dịch này chỉ thông qua chữ ký điện tử để nhận biết khách hàng

cho nên khó xác định chính xác nguồn gốc của tiền giao dịch, chủ nhân thực sự của nó...

1.4.2.4. Ngày càng nhiều ngân hàng tham gia vào việc rửa tiền

Hiện nay, ngày càng nhiều các ngân hàng bị điều tra liên quan đến hoạt động rửa

tiền. Điều đó không những ảnh hưởng xấu đến uy tín của chính các ngân hàng đó mà

còn ảnh hưởng lòng tin của khách hàng đến hệ thống ngân hàng nói chung.

Với những vi phạm khác nhau nhưng đều liên quan đến tội danh rửa tiền, các

ngân hàng được nêu trong bảng 1.1 đã bị chính phủ Mỹ phạt với số tiền khổng lồ. Ngân

hàng HSBC phải chịu mức phạt hơn 1,9 tỷ USD, chiếm 8,5% lợi nhuận trước thuế vì

mối quan hệ của ngân hàng này với Cuba và các băng nhóm ma túy ở Mecico. Đồng thời

ngân hàng này còn liên quan đến các hỗ trợ tài chính cho Iran, Sudan, Myanmar và

Lybia.

Cùng với Ngân hàng HSBC thì Ngân hàng Standard Chartered cũng bị chính phủ

Mỹ cáo buộc liên quan đến hoạt động rửa tiền. Theo thông báo của Sở dịch vụ tài chính

(DFS) bang New York ngày 06/08/2012 thì Ngân hàng Standard Chartered chi nhánh

New York vừa bị nhà chức trách Mỹ phát hiện che giấu các giao dịch trị giá 250 tỷ USD

với Iran. Với việc vi phạm nghiêm trọng lệnh cấm của chính phủ Mỹ, ngân hàng này

đang đối diện nguy cơ bị tước giấy phép. Theo đó ngân hàng nước Anh bị cáo buộc đã

"bí mật phối hợp" với chính phủ Iran và che giấu khoảng 60.000 giao dịch bí mật phi

pháp để thu về hàng trăm triệu USD tiền phí trong quãng thời gian gần 10 năm. Từ tháng

8/2012 – 12/2012, số tiền mà Ngân hàng Standard Chartered phải nộp phạt là 667 triệu

USD, chiếm 9,1% lợi nhuận trước thuế của ngân hàng này.

Bảng 1.1 : Những ngân hàng bị chính phủ Mỹ cáo buộc liên quan đến rửa tiền với số tiền

phạt lớn nhất

Ngân hàng Ngày Nƣớc có liên quan trong cáo buộc

Số tiền phạt (triệu USD)

HSBC 1.921 Tháng 12/2012 Cuba, Iran, Libya, Mexico, Myanmar và Sudan

Stardard Chartered ING Tháng 8 và 12/2012 667 619 Tháng 6/2012

536 Tháng 12/2009 Iran, Libya, Myanmar và Sudan Cuba và Iran Cuba, Iran, Libya, Myanmar và Sudan

500 Tháng 5/2010 Iran và Libya

Credit Suisse RBS (ABN AMRO) Lloyds Banking Group Barclays 350 Tháng 1/2009 298 Tháng 8/2010 Iran và Sudan Cuba, Iran, Myanmar và Sudan

Nguồn: Tổng hợp của tạp chí The Economist năm 2012

1.4.3. Phòng, chống rửa tiền ở một số nƣớc trên thế giới và bài học rút ra cho Việt

Nam

1.4.3.1. Một số tổ chức quốc tế về phòng, chống rửa tiền trên thế giới

 Tổ chức chống rửa tiền quốc tế (FATF)

Vào năm 1989 các nước G7 đã thành lập lực lượng đặc nhiệm trong lĩnh vực tài

chính FATF (Financial Action TasK Force). FATF được xem như là một công cụ hợp tác

quốc tế trong lĩnh vực chống rửa tiền: có nhiệm vụ đánh giá, giám sát các biện pháp

chống rửa tiền, theo dấu các hoạt động rửa tiền ở các quốc gia thành viên và không phải

là thành viên của tổ chức này.

Thành tích lớn nhất của tổ chức này là đưa ra 40 kiến nghị nhằm chống lại sự lạm

dụng hệ thống tài chính để rửa tiền buôn lậu ma túy và 9 khuyến nghị đặc biệt về chống

khủng bố. Những khuyến nghị này đã tạo nên khuôn khổ cơ bản cho việc phát hiện,

ngăn ngừa rửa tiền và chống tài trợ cho khủng bố trên toàn thế giới.

FATF còn có một nhiệm vụ nữa là công bố danh sách các nước và vùng lãnh thổ

không cam kết hoặc không hưởng ứng tích cực chống lại nạn rửa tiền. Ngay khi danh

sách này được công bố lần đầu tiên vào tháng 6/2000, 15 nước và lãnh thổ trong danh

sách không hợp tác đã nhanh chóng hành động để thực hiện những chuẩn mực do FATF

đề ra. Đây là một trong những cảnh báo cho những quốc gia nào không có thiện chí

trong nổ lực hợp tác quốc tế chống lại rửa tiền và khủng bố. Và mới đây FATF đã ghi

thêm tên Ecuador, Yemen và Việt Nam vào danh sách những nước chưa có đủ tiến bộ

trong việc đối phó với những hoạt động rửa tiền và tài trợ khủng bố.

 Nhóm Châu Á Thái Bình Dương về phòng chống rửa tiền (APG)

APG được thành lập vào năm 1997, là một tổ chức mang tính tự nguyện và hợp

tác trong lĩnh vực chống rửa tiền. Hiện nay, APG đã có 40 thành viên và 20 quan sát

viên. APG có 5 chức năng chính là:

(1) Đánh giá việc thực hiện đầy đủ các tiêu chuẩn quốc tế về chống rửa tiền và

chống tài trợ khủng bố của các thành viên thông qua một chương trình đánh giá chéo lẫn

nhau giữa các quốc gia thành viên;

(2) Phối hợp song phương với các tổ chức quốc tế trong việc đào tạo và hỗ trợ kỹ

thuật trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương để nâng cao việc chấp hành đầy đủ các

tiểu chuẩn quốc tế về chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố của các thành viên;

(3) Tích cực tham gia và mở rộng quan hệ hợp tác với hệ thống các tổ chức chống

rửa tiền quốc tế, đặc biệt là với FATF và tổ chức vùng kiểu FATF khác;

(4) Nghiên cứu, phân tích những thủ đoạn mới về rửa tiền và xu hướng chống tài

trợ khủng bố, trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp cho các tổ chức thành viên APG;

(5) Thực hiện tốt vai trò thành viên tích cực trong FATF để góp phần xây dựng

chính sách và các tiêu chuẩn quốc tế về chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố.

1.4.3.2. Tình trạng rửa tiền ở các nước

 Chuyển từ lĩnh vực tiền mặt và hệ thống ngân hàng sang các thị trường tài chính

với các công cụ phi tiền mặt

Thông thường rửa tiền bẩn do những băng nhóm tội phạm có tổ chức thực hiện từ

lợi nhuận khổng lồ thu từ buôn bán ma túy hay buôn lậu, gian lận thương mại….Thế

nhưng, thời gian gần đây những tổ chức khủng bố quốc tế cũng thực hiện các biện pháp

rửa tiền hết sức tinh vi. Đây thật sự là thách thức đối với an ninh thế giới. Thêm vào đó

mối tương quan giữa nhu cầu về tiền đã có những thay đổi đáng kể. Vào những năm 90

thì tội phạm tăng làm cho nhu cầu tăng nhưng hiện nay điều đó không còn đúng. Đó là

do sự thay đổi phương thức rửa tiền của bọn tội phạm, chúng chuyển từ lĩnh vực tiền

mặt và hệ thống ngân hàng sang các thị trường tài chính với các công cụ phi tiền mặt

như trao đổi hàng, trao đổi vũ khí lấy ma túy và nhiều khi các giao dịch được thực hiện

với sự hỗ trợ của Internet. Những xu hướng như vậy đang gây khó khăn nghiêm trọng

cho công tác phòng chống rửa tiền

 Tăng lượng tiền rửa hàng năm

Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) vừa đưa ra con số dự báo, trong năm 2004 tổng số tiền

bẩn được tẩy rửa dưới nhiều hình thức khác nhau có thể lên đến 1.000 tỉ USD. Trong khi

đó, tổng số tiền bẩn được rửa trong hai năm 2002 và 2003 chỉ xấp xỉ ở mức 1.200 tỉ

USD, còn trước đó mỗi năm chỉ ở mức 500 tỉ USD. Sở dĩ số tiền bẩn được tẩy rửa tăng

vọt lên trong thời gian gần đây là có sự nhúng tay vào của những tổ chức khủng bố quốc

tế. Tính riêng nước Mỹ, số tiền rửa có thể chiếm từ 20 – 20% (từ 100-300 tỉ USD) toàn

thế giới, các nước Châu Âu cũng chiếm một lượng khá lớn. Pháp, Nga, Italia là những

quốc gia có nhiều băng nhóm tội phạm quốc tế hoạt động nên số tiền bẩn rửa hàng năm

từ 10-20 tỉ USD. Cũng trong báo cáo này thì Châu Á có mức độ rửa tiền thấp, nhưng

theo đánh giá thì Nhật là nơi rửa tiền lý tưởng của bọn tội phạm.

 Rửa tiền ở Trung Quốc ngày càng tăng cùng với tốc độ phát triển của nền kinh tế

Hiện nay, Trung Quốc được xem là một trong ba trung tâm kinh tế của thế giới.

Cùng với tốc độ phát triển kinh tế như vũ bão, Trung Quốc trở thành đối thủ cạnh tranh

đáng gờm của Mỹ và Nhật. Tuy nhiên Trung Quốc cùng quá trình toàn cầu hóa nền kinh

tế đã tạo điều kiện cho những hoạt động phi pháp như trốn thuế, tham nhũng hay gian

lận tài chính sinh sôi. Thiếu Cát Bình, giáo sư đại học Nhân Dân Trung Quốc tại Bắc

Kinh cho biết trong những năm gần đây rửa tiền thông qua tham nhũng ngày càng trở

nên phổ biến. Trong vòng 3 năm qua, đã có ít nhất 73 tỉ USD được chuyển từ Trung

Quốc ra nước ngoài thông qua hình thức rửa tiền, trong số đó tới 60 tỉ USD là tiền tham

nhũng.

Một ví dụ điển hình là trường hợp của Lai Xương Tỉnh, một trong những đối

tượng Trung Quốc truy nã đã bị giam giữ tại Canada. Lai từng là chủ tịch công ty

Nguyên Hoa, buôn lậu 6 tỉ USD hàng cao cấp, xe hơi, dầu lửa và nguyên liệu thô từ

nước ngoài vào Trung Quốc thời gian đầu thập niên 90 thông qua thành phố cảng Hạ

Môn, Tỉnh Phúc Kiến. Lai đã thuê người đưa tiền có được do buôn lậu tại Trung Quốc

bỏ vào tài khoản ngân hàng của những nhân vật đổi tiền tại Hồng Kông. Số tiền này sau

đó được rửa sạch bằng cách chuyển sang tài khoản của nhiều công ty khác nhau.

 Khủng hoảng nợ ở Châu Âu tạo điều kiện thuận lợi cho bọn tội phạm rửa tiền

Khủng hoảng kinh tế tài chính toàn cầu và khủng hoảng nợ Châu Âu tạo điều kiện

cho hoạt động rửa tiền tại đây tăng mạnh. Theo Ngân hàng Trung ương Italia, trong năm

2010-2011, các vụ giao dịch tài chính có dấu hiệu rửa tiền tăng 147% so với hai năm

trước đó.

1.4.3.3. Luật phòng chống rửa tiền ở các nước

Ở một số nước có hệ thống chống rửa tiền nghiêm khắc và hoàn chỉnh như Mỹ và

cộng đồng Châu Âu thì đối tượng hoạt động rửa tiền khá rộng. Ngoài những cá nhân,

pháp nhân có hành vi rửa tiền một cách trực tiếp, nhân viên ngân hàng vô ý hay cố ý tiếp

tay cho hành vi rửa tiền qua ngân hàng đều phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Vì

vậy, luật ngân hàng các nước này quy định: Mọi nhân viên ngân hàng khi tiếp nhận các

khoản tiền gửi lớn đều phải có nghĩa vụ yêu cầu khách hàng khai báo nguồn gốc tiền,

chủ sở hữu thực … phục vụ thông tin phòng chống rửa tiền. Nhân viên nào không thực

hiện đầy đủ các nghĩa vụ trên, nếu phát hiện ra các khoản tiền bất hợp pháp, cơ quan

pháp luật hoàn toàn có thể truy tố họ về một trong các tội rửa tiền vì mất cảnh giác,

không thực hiện nghĩa vụ quy định cho dù họ cho rằng họ không biết đây là tiền có

nguồn gốc tội phạm và như vậy, họ cũng bị quy kết tham gia vào quá trình rửa tiền.

Do đặc thù của các nước khác nhau, cơ sở vật chất và hạ tầng không giống nhau ở

các nước nên ngoài những điểm cơ bản trong luật phòng chống rửa tiền thì chúng cũng

có những điểm riêng biệt ở các nước khác nhau. Chúng ta sẽ tìm hiểu luật phòng chống

rửa tiền ở một số nước từ đó rút ra bài học kinh nghiệm trong công tác này ở Việt Nam.

(1) Luật phòng chống rửa tiền ở Mỹ và hiệu quả đạt được

 Luật phòng chống rửa tiền ở Mỹ

Mỹ là nước có luật pháp về phòng chống rửa tiền toàn diện và khắc khe nhất trên

thế giới mà tất cả các định chế tài chính và nhân viên của họ đều phải tuân theo. Một

trong những đạo luật quan trọng nhất liên quan đến phòng chống rửa tiền là luật bí mật

ngân hàng (BSA) năm 1970 và những quy tắc của nó. Mục đích của BSA là tạo ra một

văn bản pháp lý tạo điều kiện thuận lợi trong việc điều tra tội phạm rửa tiền, trốn thuế…

Bằng cách yên cầu các tổ chức tài chính phải lưu giữ những chứng từ liên quan đến giao

dịch trên 10.000 USD.

Luật chống rửa tiền quy định nghĩa vụ của các đối tượng, cá nhân đến các tổ chức

là khi phát hiện có sự tham gia của bất kì các hoạt động rửa tiền nào và là căn cứ để tịch

thu, sung quỹ tiền và tài sản liên quan đến hoạt động rửa tiền. Việc không tuân thủ

những quy tắc và luật lệ liên quan đến hoạt động phòng chống rửa tiền của các nhân

viên, các tổ chức tín dụng có thể dẫn tới bị phạt dân sự. Về mặt dân sự, nhân viên ngân

hàng có thể bị phạt với 100.000 USD cho việc cố tình vi phạm những quy định về báo

cáo và lưu giữ chứng từ của BSA. Về mặt hình sự, người vi phạm có thể bị phạt tới

250.000 USD, hoặc 5 năm tù hoặc cả hai.

 Hiệu quả đạt được luật phòng chống rửa tiền

Số trường hợp kết án về tội rửa tiền hàng năm ở Mỹ lên đến hàng nghìn trường

hợp, con số này thể hiện sự nỗ lực rất lớn của chính phủ trong công tác phòng, chống rửa

tiền và hiệu quả của luật phòng chống rửa tiền ở Mỹ.

Biểu đồ 1.1: Số Trường hợp bị kết án về tội rửa tiền từ năm 2006 –2011

Nguồn: FATF, APG (2012), Mutual Evaluation Report on Anti-money Laundering

and combating the financing of terrotirsm in USA

Với luật pháp khắc khe, các ngân hàng và các tổ chức liên quan phải có trách

nhiệm báo cáo giao dịch đáng ngờ, giao dịch vượt ngưỡng….cho mạng lưới chống tội

phạm tài chính (FinCEN). Năm 2011, tổ chức này nhận gần 14 triệu báo cáo trong đó

giao dịch đáng ngờ chiếm khoảng 5% trong tổng số báo cáo nhận được.

Biểu đồ 1.2: Số lượng báo cáo giao dịch đáng ngờ (SAR) nhận được

từ năm 2006 - 2011

Nguồn: FATF, APG (2012), Mutual Evaluation Report on Anti-money Laundering

and combating the financing of terrotirsm in USA

Mỹ rất mạnh tay trong việc xử phạt các ngân hàng vi phạm các quy định về

phòng chống rửa tiền

Một trong những vụ lớn nhất và nổi tiếng nhất có liên quan đến việc ngân hàng bị

do vi phạm các quy định và luật lệ liên quan đến hoạt động rửa tiền tại Mỹ là trường hợp

ngân hàng Boston. Mặc dù đã được yêu cầu phải tuân thủ chặt chẽ hơn trong việc lưu

giữ các chứng từ giao dịch vào năm 1980, song ngân hàng Boston vẫn tiếp tục giao dịch

với các ngân hàng nước ngoài, bao gồm cả ngân hàng đại lý mà không hề lưu giữ chứng

từ đến tận năm 1984. Nghiêm trọng hơn, các chi nhánh của các ngân hàng Boston đã

tiếp tục giao dịch với những tội phạm nổi tiếng qua nhiều năm. Những nhân vật này đã

thực hiện những phi vụ kinh doanh bất động sản, những nhân viên ngân hàng Boston đã

không báo cáo và lưu giữ chứng từ của những giao dịch này mặc dù chúng không được

loại trừ theo quy định và luật lệ về tài chính. Khi sự việc bị phát hiện ngân hàng Boston

đã bị kết án và còn bị phạt 500.000 USD.

Tuy nhiên vẫn có những khe hở trong công tác phòng chống rửa tiền ở Mỹ

Theo nghiên cứu của hai nhà kinh tế học tại đại học Andes trong năm 2008 cho

rằng có khoảng 298 tỷ USD lợi nhuận buôn bán ma túy tại Columbia được rửa qua hệ

thống ngân hàng Mỹ.

(2) Luật phòng chống rửa tiền ở Anh

Tương tự như ở Mỹ, 12/1990 Anh ban hành một loạt các văn bản liên quan đến

việc phòng chống rửa tiền. Trong đó hướng dẫn các ngân hàng trong việc phát hiện và

chấm dứt các hoạt động rửa tiền, tập trung chủ yếu vào các nhiệm vụ của ngân hàng

trong việc cảnh báo cho các cơ quan quyền lực những hoạt động và giao dịch ngờ. Theo

đó, các ngân hàng phải đích thân nhận dạng tất cả các khách hàng bằng mọi cách có thể,

kể cả bằng cách gặp mặt trực tiếp. Hướng dẫn cũng chỉ rõ các cách thức xác nhận thông

tin cá nhân, trong đó hộ chiếu là hình thức được ưu tiên, ngoài ra các hình thức khác

cũng được chấp nhận như thẻ nhân viên, bằng lái xe… Hơn nữa, các ngân hàng phải lưu

giữ tất cả các chứng từ giao dịch trong 6 năm để phục vụ điều tra. Hướng dẫn chỉ ra rằng

các nhân viên của các định chế tài chính phải hợp tác một cách toàn diện với các cơ quan

pháp luật và phải thông báo trước cho các cơ quan này các giao dịch đáng ngờ. Trong

khi các ngân hàng là chủ thể chính, các tổ chức tài chính khác như công ty bảo hiểm, tổ

chức môi giới ….cũng phải thực hiện theo đúng hướng dẫn này.

(3) Luật phòng chống rửa tiền ở Nga

Ngày 31/10/2002, Nga tiến hành sửa đổi Luật Phòng, chống rửa tiền. Lần sửa đổi

này chỉ tiến hành xử lý trên phương diện kỹ thuật lập pháp, thay đổi tên gọi của đạo luật

thành Luật Phòng, chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, đưa thêm cụm từ “chống

tài trợ khủng bố” vào tên các chương 2, chương 4 cũng như các điều, khoản cụ thể có

liên quan. Ngoài ra, trong điều 5, có sửa đổi và mở rộng phạm vi của các tổ chức tài

chính, cụ thể bao gồm 8 loại tổ chức sau đây: tổ chức tín dụng; cá nhân tổ chức chuyên

môn trên thị trường chứng khoán; công ty bảo hiểm và các công ty cho thuê tài chính;

đơn vị bưu chính và thông tin liên bang; công ty cầm đồ, thế chấp; tổ chức mua bán kim

loại quý, đá quý; các công ty tổ chức đua ngựa, xổ số và các loại trò chơi có thưởng

khác; các cơ quan quản lý các quỹ đầu tư và các quỹ trợ cấp phi chính phủ.

Tiếp theo, ngày 28/7/2004, nước Nga thông qua Đạo luật số 88-FZ, tiếp tục sửa

đổi lần thứ hai Luật Phòng, chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố. Tại Điều 5 đã quy

định thêm loại tổ chức tài chính thứ 9 là tổ chức trung gian môi giới mua bán bất động

sản. Luật sửa đổi cũng bổ sung thêm quyền từ chối mở tài khoản của các tổ chức tài

chính, đồng thời bổ sung Khoản 7.1 quy định “quyền và nghĩa vụ của một số cá nhân

khác”. Theo đó, những người hành nghề luật sư, công chứng viên, những nhân viên cung

cấp các dịch vụ kế toán, kiểm toán và các dịch vụ pháp lý khác, khi họ đại diện danh

nghĩa của khách hàng, hoặc vì quyền lợi của khách hàng mà tiến hành các hoạt động liên

quan đến tiền, tài sản, cũng phải thực hiện các nghĩa vụ nhận biết khách hàng, thiết lập

cơ chế kiểm soát nội bộ, nghĩa vụ lưu trữ hồ sơ... như quy định tại Điều 7 đối với các tổ

chức tài chính.

Lần sửa đổi cuối cùng gần đây nhất (năm 2008, Luật số 275-FZ) đã bổ sung thêm

quy định về nhận biết khách hàng là những người có ảnh hưởng chính trị vào trong các

quy định về nhận biết và cập nhật thông tin khách hàng.

Có thể thấy, trải qua một quá trình hơn 10 năm trong lịch sử lập pháp về chống

rửa tiền, các quy định về PCRT của Liên bang Nga không ngừng được sửa đổi, bổ sung

và hoàn thiện, đáp ứng những yêu cầu của thực tiễn phát triển đất nước, đồng thời đưa

hệ thống pháp luật của nước Nga về chống rửa tiền đạt tới các chuẩn mực quốc tế.

(4) Luật phòng chống rửa tiền ở một số nước

Nước Úc cũng thực hiện hệ thống báo cáo giao dịch tiền tệ tương tự như tại Mỹ.

Bất cứ một giao dịch tiền tệ nào tương đương hoặc lớn hơn 10.000 USD đều phải báo

cáo. Những dữ liệu này sau đó được truyền tự động tới các cơ quan báo cáo giao dịch

tiền tệ.

Tại Nhật, các ngân hàng được yêu cầu phải báo cáo tất cả các giao dịch tiền tệ

trong nước vượt quá 30 triệu Yên và các giao dịch tiền tệ quốc tế vượt quá 5 triệu yên.

Hơn nữa, trong trường hợp liên quan đến ma túy, tòa án có thể kết án ngân hàng và các

tổ chức tín dụng về tội rửa tiền.

Các nước trong khu vực như Singapore, Thái Lan, Myanma, Indonesia, Philipin

đều có các văn bản về phòng chống rửa tiền với những phạm vi và mức độ khác nhau.

Các nước này cũng thành lập những cơ quan chuyên trách, chuyên xử lý các vấn đề liên

quan đến phòng, chống rửa tiền như AMLO hay AMLC. Các cơ quan này có chức năng

chủ yếu là thu thập và sử lý thông tin liên quan đến tài sản, liên quan đến buôn bán ma

túy và rửa tiền. Có quốc gia chỉ rõ những hành vi phạm tội cụ thể như: pháp luật

Malaixia liệt kê 18 tội danh, Thái Lan 24 tội danh, Ôtxtraylia 180 tội danh… Có quốc

gia (như ở Việt Nam) không xác định rõ nguồn tiền được sinh ra từ hành vi phạm tội nào

cụ thể, miễm đó là thu nhập từ hành vi phạm tội.

1.4.3.4. Những bài học có thể rút ra cho Việt Nam

Một là: Cần phải kết hợp một cách hợp lý giữa việc ban hành và thực thi pháp

luật nghiêm ngặt và ngăn ngừa rủi ro

Mặc dù khuôn khổ pháp luật về phòng, chống rửa tiền của nước Anh được coi là

rất nghiêm ngặt, nhưng đa số những người được hỏi lại cho rằng, khuôn khổ này không

hiệu quả hơn của các nước khác trong việc nhận biết và phòng ngừa rửa tiền. Vì thế, bên

cạnh cách tiếp cận truyền thống dựa trên các quy định pháp luật ngặt nghèo, trao nhiều

quyền cho các cơ quan có thẩm quyền (rule – based approach) thì gần đây diễn ra xu

hướng chuyển sang cách tiếp cận ngăn chặn rủi ro (risk - based approach) ở cả cấp độ

quốc tế và quốc gia. Theo đó, các nguồn lực được phân bổ theo độ rủi ro – lĩnh vực, hoạt

động nào có nguy cơ, rủi ro diễn ra rửa tiền cao hơn thì phân bổ nguồn lực lớn hơn để

theo dõi, giám sát. Theo cách tiếp cận này, mối quan hệ hợp tác giữa các cơ quan nhà

nước hữu quan và các định chế tài chính có ý nghĩa lớn. Các cơ quan nhà nước định ra

những tiêu chí cho các định chế tài chính rà soát, giám sát khách hàng, đồng thời quy

định các nghĩa vụ bắt buộc như nhận diện khách hàng, báo cáo về các giao dịch đáng

ngờ, thiết lập mạng lưới giữa các định chế tài chính, mở rộng phạm vi các tổ chức, cá

nhân phải thực hiện các nghĩa vụ đó gồm có cả tư vấn thuế, kế toán viên, nhân viên bất

động sản, môi giới nghệ thuật, luật sư, casino. Theo đánh giá của các chuyên gia, chiến

lược này dẫn đến những kết quả tốt hơn đối với hệ thống pháp luật quốc gia về chống

rửa tiền.

Hai là : Gắn phòng chống rửa tiền với chống tài trợ khủng bố

Việc đưa rửa tiền và tài trợ khủng bố vào điều chỉnh trong cùng một đạo luật sẽ

tạo thành một khung pháp lý thống nhất cho hai loại tội phạm có liên quan chặt chẽ, hình

thức, thủ đoạn tương đồng, đồng thời, khi xây dựng Luật Chống khủng bố sẽ tránh được

việc lặp lại không cần thiết các quy định tương tự để phòng, chống tài trợ khủng bố như:

nhận biết khách hàng, báo cáo các giao dịch đáng ngờ, phong tỏa, tịch thu tài sản, hợp

tác quốc tế và các quy định liên quan đến chuyển tiền điện tử, chuyển tiền thay thế giống

như các quy định về phòng, chống rửa tiền.

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1

Trong chương 1, tác giả đã đưa ra cái nhìn khái quát về rửa tiền, các phương thức

phòng chống rửa tiền qua ngân hàng trên thế giới, các hành vi thủ đoạn rửa tiền ngày

càng tinh vi hiện nay. Thêm vào đó tác giả còn đưa ra đươc xu hướng rửa tiền trên thế

giới, đồng thời đưa ra kinh nghiệm phòng chống rửa tiền của các nước trên thế giới

thông qua luật rửa tiền của nó. Từ đó rút ra bài học cho Việt Nam trong việc hình thành

khung pháp lý

Qua thực tế cho thấy ngân hàng vẫn là cửa ngõ chính của các hoạt động rửa tiền

trên thế giới. Do đó Ngân hàng Việt Nam đang đứng trước nguy cơ trở thành công cụ

rửa tiền hữu hiệu của bọn tội phạm rửa tiền thế giới. Thực trạng phòng, chống rửa tiền

qua hệ thống ngân hàng Việt Nam được trình bày trong chương 2 sẽ làm rõ vấn đề này.

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CỦA VIỆC PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ

THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM HIỆN NAY

2.1. Tình hình kinh tế xã hội Việt Nam

Trong tình hình khủng hoảng tài chính kinh tế toàn cầu kinh tế nước ta vẫn giữ

được tốc độ tăng trưởng khá, 5,89% là mức tăng trưởng đạt được 2011. Lạm phát được

kiềm chế ở mức thấp, hội nhập quốc tế được đẩy mạnh từ khi Việt Nam là thành viên

của WTO, kiều hối không ngừng tăng qua các năm.

Bên cạnh những thành tựu đạt được thì nền kinh tế Việt Nam còn nhiều thách

thức và khó khăn như nền kinh tế sử dụng tiền mặt, nguồn kiều hối chưa được kiểm soát,

công tác cổ phần hóa không đạt hiệu quả cao. Thêm vào đó tình hình an ninh xã hội

không được đảm bảo, sự nổi lên của nhiều băng nhóm tội phạm.

2.1.1. Kiều hối tăng qua các năm

Biểu đồ 2.1: Lượng kiều hối chuyển về Việt nam giai đoạn 2006-2012 (Tỷ USD)

Nguồn: Tổng cục thống kê

Tính đến 2011 có khoảng 4 triệu người Việt đang làm việc, sinh sống và học tập ở

nước ngoài. Hằng năm số kiều bào này vừa chuyển tiền trợ giúp thân nhân trong nước

vừa chuyển vốn về nước đầu tư kinh doanh. Theo số liệu của tổng cục thống kê, năm

2012 kiều hối chuyển về đạt hơn 10 tỷ USD, tăng 11% so với cả năm 2011.

Biểu đồ 2.2: Danh sách 10 quốc gia nhận chuyển tiền lớn nhất thế giới năm 2011

(tỷ USD)

Nguồn : World Bank (2011), Migration and Development Brief 17

Với những chính sách kiều hối thông thoáng, phù hợp với thông lệ quốc tế thì

Việt Nam được lọt vào top 10 nước những nước nhận chuyển tiền lớn nhất thế giới năm

2011. Người nhận kiều hối không phải đóng thuế thu nhập, giá trị kiều hối chuyển về

không hạn chế, các đơn vị chi trả kiều hối có dịch vụ giao tận nhà cho người thụ

hưởng… cho phép thu hút lượng kiều hối chuyển về nước liên tục tăng nhanh.

Tuy nhiên nguồn tiền này thường rất khó xác định nguồn gốc, do đó đây là kênh

để các bọn tội phạm rửa tiền.

2.1.2. Tình trạng tham nhũng chƣa đƣợc đẩy lùi

Tình hình tham nhũng ở Việt Nam khá bổ biến và nghiêm trọng. Theo đánh giá

của tổ chức minh bạch quốc tế thì Việt Nam thuộc nhóm nước có tình trạng tham nhũng

nghiêm trọng. Cũng theo tổ chức này, tham nhũng trong lĩnh vực cảnh sát chiếm 82%,

cán bộ công chức nhà nước 61%. Trước thực trạng đó thì nhu cầu hợp thức hóa nguồn

tiền do tham nhũng là rất cao.

2.1.3. Cổ phần hóa ngân hàng nhà nƣớc

Hiện Việt Nam có 5 ngân hàng thương mại nhà nước, trong đó có 3 ngân hàng

Vietcombank, Vietinbank và MHB đã cổ phần hóa xong , BIDV đang trong những bướ c cuố i cù ng còn Agribank cũng đang tích cực tiến hành cổ phần hóa.

Khi cổ phần hóa các ngân hàng sẽ được phát hành chứng khoán huy động vốn

trên thị trường chứng khoán. Đây là kênh huy động rất tốt nhưng tiềm ẩn rủi ro bị lạm

dụng rửa tiền và thâu tóm.

Mặc khác, vì mục tiêu lợi nhuận các ngân hàng này sau khi cổ phần hóa có thể

huy động bằng mọi giá, không quan tâm đến nguồn gốc của tiền.

2.1.4. Tình hình tệ nạn xã hội, tội phạm còn nghiêm trọng

Tội phạm ma túy, mại dâm, buôn lậu, cờ bạc…nhất là tội phạm có tổ chức, xuyên

quốc gia hoạt động ngày càng tinh vi. Những loại tội phạm này có nhu cầu rửa tiền rất

lớn nhằm hợp thức hóa nguồn thu nhập do phạm pháp mà có.

2.2. Thực trạng của hệ thống ngân hàng Việt Nam

2.2.1. Đa dạng về hình thức sở hữu

Hệ thống ngân hàng Việt Nam có đa dạng về sở hữu : sở hữu nhà nước, tập thể,

liên doanh, 100% vốn nước ngoài, cổ phần. Bên cạnh đó, hệ thống ngân hàng có sự đa

dạng về hình thức: ngân hàng thương mại, ngân hàng phát triển, ngân hàng chính sách,

quỹ tín dụng…Theo thống kê của ngân hàng nhà nước hiện nay có 1 ngân hàng chính

sách xã hội, 1 ngân hàng phát triển, 5 ngân hàng thương mại nhà nước, 37 ngân hàng

thương mại cổ phẩn, 54 chi nhánh ngân hàng nước ngoài, 17 công ty tài chính, 12 công

ty cho thuê tài chính, gần 1.100 quỹ tín dụng cùng 60 văn phòng đại diện của ngân hàng

nước ngoài tại Việt Nam.

Nếu xét về tỷ trọng tổng tài sản so với toàn hệ thống ngân hàng thương mại nhà

nước vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất và có xu hướng giảm qua các năm, từ 62,3% năm 2006

xuống còn 43,3% năm 2012.

Sự tăng lên về tỷ trọng tài sản của khối ngân hàng cổ phần từ 22,8% năm 2006

lên 42,5% năm 2012 phần nào phản ảnh được xu hướng cổ phần hóa trong lĩnh vực ngân

hàng nói riêng và toàn nền kinh tế nói chung. Đó là xu hướng tất yếu để phát triển nền

kinh tế. Tuy nhiên, vì mục tiêu chính của khối ngân hàng này là lợi nhuận nên thường

bất chấp các quy định về rửa tiền để tiếp nhận các nguồn vốn không rõ nguồn gốc, giúp

các đối tượng rửa tiền lách các quy định để nhằm che dấu nguồn gốc của tiền bẩn. Đồng

thời giúp các đối tượng này những đồng tiền bẩn mà không để lại dấu vết nào.

Bảng 2.1: Tỷ trọng tổng tài sản của các NHTM so với toàn hệ thống (%)

Loại hình TCTD 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

NHTM nhà nước 62,3 53,3 51,48 49,4 48,2 39,7 43,3

NHTM cổ phần 22,8 31,5 32,45 33,2 34,7 45,4 42,5

Chi nhánh NH Nước Ngoài, 10,9 10,8 11,51 12,79 13,27 11,11 10,92

NH liên doanh

Khác 4 4,4 4,56 4,61 3,83 3,79 3,28

Nguồn: Thống kê các chỉ tiêu cơ bản của NH Nhà Nƣớc

2.2.2. Tăng trƣởng tín dụng

Bảng 2.2: Thị phần tín dụng của các NHTM (đơn vị %)

Loại hình TCTD 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

NHTM Nhà nước 67,1 59,7 58,2 54,1 51,36 51,3 51,8

NHTM CP 19,6 27,5 26,54 32 35,14 35,5 34,8

Chi nhánh NH Nước 9,69 9,76 11,57 9,1 9 8,6 8,5

Ngoài, NH liên doanh

Khác 3,61 3,04 3,69 4,8 4,5 4,6 4,9

Nguồn: Báo cáo của ngân hàng nhà nƣớc và ngân hàng thƣơng mại từ 2006 – 2012

Trong vòng 10 năm, từ năm 2000-2010, tăng trưởng tín dụng của hệ thống ngân

hàng: 29,45%/năm, tương đương 116% GDP vào cuối năm 2010. Tính đến cuối tháng

12/2012 tổng dư nợ tín dụng đạt hơn 3,03 triệu tỉ đồng gấp 16 lần so với năm 2000.

Trên đây là thị phần tín dụng phân theo từng loại hình tổ chức tín dụng, trong đó

ngân hàng thương mại nhà nước chiếm thị phần lớn nhất nhưng có xu hướng giảm qua

các năm.Tăng trưởng tín dụng có xu huớng giảm trong những năm gần đây. Tính đến

cuối năm 2012, tỷ lệ tăng trưởng tín dụng chỉ đạt 7%, giảm 35,8% so với năm 2011.

Điều đó ảnh hưởng rất lớn đến thu nhập của các ngân hàng thương mại Việt Nam, tạo

động lực cho các ngân hàng tìm kiếm lợi nhuận từ những nguồn khác và những món lợi

khổng lồ từ việc tiếp nhận nguồn vốn bẩn sẽ được các ngân hàng nghĩ đến.

2.2.3. Áp lực tăng vốn điều lệ của các ngân hàng

Theo quy định của Ngân hàng Nhà nước tại Nghị định 141/2006/NĐ-CP, hạn

cuối của lộ trình tăng vốn điều lệ lên 3.000 tỷ vào cuối năm 2010. Trong bối cảnh huy

động vốn khó khăn, áp lực tăng vốn đối với những ngân hàng nhỏ thật sự rất khó khăn.

Các ngân hàng có thể huy động vốn bằng nhiều cách như phát hành cổ phiếu, huy động

cổ đông lớn trong nước, tìm đối tác chiến lược nước ngoài. Trước áp lực đó các ngân

hàng đã tận dụng tất cả nguồn vốn có thể để đáp ứng cuộc chạy đua tăng vốn điều lệ,

không loại trừ được nguồn tiền bẩn.

2.2.4. Xu hƣớng sáp nhập, mua lại rầm rộ trong thời gian qua

Gần đây nhất, ngày 27/12/2012, Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương

Việt Nam-VietinBank đã giao dịch bán 20% cổ phần trị giá 15.465 tỷ đồng, tương đương

743 triệu đô la Mỹ, cho nhà đầu tư chiến lược là Ngân hàng Bank of Tokyo-Mitsubishi

UFJ (“BTMU”)-ngân hàng bán lẻ và thương mại chính của Tập đoàn Mitsubishi UFJ

Financial Group Inc (“MUFG”). Từ trước tới nay, đây là giao dịch mua bán sáp nhập lớn

nhất trong ngành ngân hàng Việt Nam và là bước ngoặc lớn giúp Vietinbank tăng vốn

điều lệ đáng kể.

Việc tìm kiếm đối tác chiến lược nước ngoài là bước đi đúng đắn của các ngân

hàng Việt Nam. Tuy nhiên khi bán cổ phần cho các đối tác này các ngân hàng trong

nước phải đối mặt với nguy cơ bị lạm dụng làm công cụ rửa tiền nếu đối tác này dùng

nguồn vốn bất hợp pháp để đầu tư.

Bảng 2.3: Sở hữu của các ngân hàng nước ngoài tại ngân hàng Việt Nam

Tên ngân hàng nƣớc ngoài Tỷ lệ sở hữu Tại ngân hàng

BNP Paribas 20% OCB

Commonwealth Bank of Australia 20% VIB

HSBC Holding Plc 20% Techcombank

Malayan Baning Bhd (Maybank) 20% ABBank

Societe Generale 20% SeaBank

United Overseas Bank 20% Phương Nam

Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ 20% VietinBank

Nguồn : Reuters, tổng hợp

2.2.5. Huy động vốn khó khăn và thanh khoản trở thành mối quan ngại sâu sắc với

hệ thống ngân hàng

 Thị trường huy động vốn từ dân cư và các tổ chức kinh tế sụt giảm so với các năm

Đối với toàn bộ thị trường, lượng tiền gửi huy động đã suy giảm nhanh chóng.

Những tháng cuối năm 2011 được xem là khó khăn trong huy động của các NHTM cụ

thể tháng 10/2011 giảm 0,74% so với tháng 9, còn tháng 9 giảm 1,07% so với tháng 8 và

giảm mạnh nhất là tiền gửi VND. Huy động thị trường đạt 2.858,3 nghìn tỷ đồng tính

đến cuối năm 2011, chỉ tăng 9.89% so cuối năm 2010. Trong năm 2012 thì tình hình huy

động vốn có phần cải thiện hơn nhưng tốc độ tăng trưởng cũng vẫn còn thấp, chỉ tăng

16% so với năm 2011.

Biểu đồ 2.3: Tăng trưởng huy động, tín dụng của các NHTM Việt Nam từ năm 2006-

2012

Nguồn: Báo cáo hàng năm của NHNN

Huy động giảm mạnh trong năm gần đây làm giảm giảm tốc độ luân chuyển tiền

tệ của toàn nền kinh tế do nguồn tiền nhàn rỗi trong dân cư chuyển sang đầu từ vào lĩnh

vực khác như vàng, ngoại tệ, bất động sản….. Điều này gây khó khăn trong công tác

bình ổn thị trường của NHNN nhằm chống vàng hóa và đôla hóa nền kinh tế Việt Nam.

 Các đối phó với chính sách nhằm đảm bảo thanh khoản

Do tình hình huy động khó khăn kéo dài từ những tháng cuối năm 2010 đến cuối

2011 nên buộc các ngân hàng phải vượt rào lãi suất nhằm đảm bảo thanh khoản. Có

nhiều lúc lãi suất lên rất cao 18% bất chấp những nỗ lực của NHNN nhằm hạn chế cuộc

đua lãi suất và kéo hạ lãi suất cho vay. Chính những áp lực này khiến các ngân hàng bất

chấp nguồn gốc của tiền gửi vào.

Bảng 2.4: Thị phần tiền gửi của các NHTM (%)

Loại hình TCTD 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

NHTM Nhà Nước 65,1 53,4 56,91 49,7 45,1 43,6 43,4

NHTM CP 21,3 31,5 31,23 40,8 46,7 47,1 47,1

Chi nhánh NH Nước 9 8,8 8,1 7,5 6,6 7,6 7,2

Ngoài, NH liên doanh

Khác 4,6 6,3 3,76 2 1,6 1,7 2,3

Nguồn: Báo cáo của ngân hàng nhà nƣớc và ngân hàng thƣơng mại từ 2006 - 2012

2.2.6. Ngân hàng điện tử phát triển

Ở Việt Nam, dịch vụ ngân hàng điện tử ngày càng phát triển mà phát triển nhất là

dịch vụ thẻ ATM. Tính đến tháng 6/2011 là có hơn 12.800 máy ATM và 63.400

POS/EDC đã được lắp đặt để đáp ứng cho nhu cầu sử dụng thẻ ngày càng tăng của

người dân. Đến cuối tháng 6/2011, lượng thẻ phát hành đạt khoảng 36 triệu thẻ với

khoảng 234 thương hiệu thẻ, trong đó thẻ ghi nợ chiếm tới 95%. Đối với thẻ thanh toán

quốc tế với tốc độ tăng trưởng ấn tượng khoảng 49% mỗi năm và luôn được đánh giá

Việt Nam là một thị trường đầy tiềm năng cho lĩnh vực thẻ.

Biểu đồ 2.4: Số lượng máy ATM và POS đến 30/6/2011

Nguồn: Tạp chí Ngân hàng số tháng 9/2011

Tuy nhiên những giao dịch điện tử không thể xác định được chính xác chủ thể

thực hiện giao dịch, nguồn gốc của tiền giao dịch…. Do đó, nó đã trở thành một công cụ

rửa tiền đắc lực của các chuyên gia rửa tiền.

2.3. Những kẽ hở dẫn đến hoạt động rửa tiền qua ngân hàng hiện nay

Việc phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng của một chủ đề mà các ngân

hàng phải quan tâm, do đó, để tìm ra cách giải quyết tốt vấn nạn rửa tiền chúng ta sẽ tìm

hiểu xem Việt Nam có những khe hở nào dẫn đến nguy cơ rửa tiền lớn ở Việt Nam.

2.3.1 Hệ thống tài chính lỏng lẻo

Việt Nam là hệ thống tài chính tiền tệ đang trong giai đoạn phát triển với những

quy định lỏng lẻo trong cơ chế giám sát từ phía các ngân hàng và các định chế tài chính.

Chính sự lỏng lẻo đó mà hệ thống tài chính, tiền tệ Việt Nam đang phải đối mặt với rủi

ro đáng kể đó là rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam và đó chính là cầu nối thuận

lợi cho hoạt động rửa tiền của tội phạm trong và ngoài nước. Với hệ thống tài chính như

thế thì không tránh khỏi nguy cơ bị lợi dụng trong hoạt động rửa tiền, thông qua các

hình thức:

Thứ nhất: Mua cổ phần ngân hàng

Trước tiên, do sức ép về hội nhập, ngân hàng nhà nước yêu cầu các ngân hàng

tăng vốn điều lệ là đến 2008, mức vốn pháp định đối với ngân hàng TMCP là 1000 tỷ

đồng, đến 2010 sẽ là 3000 tỷ đồng. Do vậy nguy cơ các NHTM cổ phần dễ dàng chấp

nhận việc góp vốn của bất kỳ ai mà không cần biết nguồn gốc của khoản vốn đó. Nếu

các ngân hàng không cẩn thận thì có khả năng rửa tiền thông qua việc chiếm giữ phần

lớn cổ phần của ngân hàng.

Thứ hai : Gửi tiền qua hệ thống ngân hàng để biến tiền bẩn thành tiền sạch

Một điểm cần lưu ý là hiện nay các ngân hàng đang cạnh tranh nhau huy động cần

tiền gửi từ cá nhân, doanh nghiệp và thậm chí còn sử dụng nhiều biện pháp khác nhau để

chiêu dụ khách hàng gửi tiền vào ngân hàng. Do đó sẽ tạo tâm lý không quan tâm đến

nguồn gốc của các khoản tiền gửi vào ngân hàng mình. Một ngân hàng có lẽ sẽ vui

mừng khi nhận được một lượng tiền gửi lớn từ công chúng với một mức lãi suất huy

động thấp hơn đối thủ cạnh tranh khác nhưng lưu ý rằng khi cá nhân hoặc tổ chức có

tiền bất hợp pháp họ sẽ sẵn sàng đầu tư vào cả những nơi không sinh lợi cho chúng

nhưng có hiệu quả là làm cho tiền bẩn của chúng được biến thành tiền sạch.

2.3.2. Tự do hóa dòng chu chuyển vốn quốc tế

2.3.2.1. Tự do tài khoản vãng lai

Một trong những cải cách triệt để nhất trong pháp lệnh ngoại hối năm 2005 có

liên quan đến giao dịch tài khoản vãng lai là vấn đề đơn giản hóa các thủ tục cấp giấy

phép mua chuyển ngoại tệ ra nước ngoài của cá nhân. Theo đó người cư trú sẽ được

phép tự do hơn nữa trong việc mua, chuyển ngoại tệ ra nước ngoài. Đối với những người

không cư trú và người cư trú là người nước ngoài có nguồn thu hợp pháp bằng đồng Việt

Nam thì được mua ngoại tệ để chuyển ra nước ngoài.

Đây là bước đột phá mới trong quá trình tiến tới tự do hóa hoàn toàn các giao dịch

vãng lai bởi trước đây khi các doanh nghiệp và cá nhân có nhu cầu ngoại tệ trong các

giao dịch vãng lai đều được xin NHNN cấp phép. Chủ trương xóa bỏ việc cấp giấy phép

mua chuyển ngoại tệ ra nước ngoài một mặt phù hợp với việc cam kết WTO nhưng mặt

khác chúng tạo ra nguy cơ mới cho các loại tội phạm lợi dụng khe hở này để thực hiện

những hành vi rửa tiền ở quy mô lớn, bao gồm:

Thứ nhất: Nguy cơ chia nhỏ tiền và chuyển ra nước ngoài

Trong điều kiện hệ thống quản trị rủi ro và năng lực của các ngân hàng thương

mại ở nước ta vẫn còn yếu kém thì việc nhận diện những nguồn gốc từ các hành vi rửa

tiền của khách hàng quả thực không đơn giản. Các tội phạm rửa tiền có khả năng qua

mặt hệ thống kiểm soát của các định chế tài chính và các ngân hàng bằng cách chia nhỏ

và sau đó chuyển ra nước ngoài.

Thứ hai: Hiện tượng đào hối

Đã có những quan ngại rằng những chủ trương thông thoáng về việc cho phép các

cá nhân và các tổ chức được phép tự do mua ngoại tệ sẽ tạo ra một rủi ro thất thoát dự

trữ ngoại hối trên cán cân thanh toán, mà một trong những nguồn gốc dẫn đến rủi ro này

là hiện tượng “đào hối” từ các hành vi rửa tiền của tội phạm trong và ngoài nước.

2.3.2.2. Tự do hóa tài khoản vốn

Pháp lệnh ngoại hối 2005 trong việc tự do hóa tài khoản vốn giúp mở rộng kênh

đầu tư cũng như huy động vốn của các cá nhân và tổ chức trong nước. Tuy nhiên với

những quy định thông thoáng của pháp lệnh giúp bọn tội phạm rửa tiền có cơ may xâm

nhập để có thể thực hiện hành vi rửa tiền ngay trên lãnh thổ Việt Nam hoặc ngược lại,

thông qua các quy định sau đây:

Thứ nhất: Pháp lệnh cho phép các cá nhân được vay và cho vay vốn nước ngoài

tạo nguy cơ rửa tiền

Trước đây khi chưa có pháp lệnh này ban hành, các cá nhân muốn vay vốn người

thân, bạn bè ở nước ngoài phải thông qua con đường kiều hối và chuyển tiền bất hợp

pháp. Tuy nhiên hiện nay điều này đã được pháp luật cho phép các cá nhân vay nợ nước

ngoài. Điều này đã tạo nguy cơ cho các hoạt động rửa tiền quốc tế xảy ra trên lãnh thổ

Việt Nam.

Đồng thời, pháp lệnh còn cho phép các cá nhân được quyền cho vay và thu hồi nợ

nước ngoài. Như vậy nếu như việc cho phép các cá nhân vay nợ nước ngoài đã tạo nguy

cơ cho các hoạt động rửa tiền quốc tế xãy ra trên lãnh thổ Việt Nam thì việc cho phép

các cá nhân tự do cho vay và trả nợ nước ngoài lại tạo ra một nguy cơ rửa tiền từ trong

nước ra nước ngoài.

Thứ hai: Pháp lệnh cho phép các tổ chức và cá nhân đầu tư ra nước ngoài tạo

nguy cơ rửa tiền từ trong nước ra nước ngoài

Đây là xu hướng phù hợp với các cam kết của chính phủ trong quá trình hội nhập

như trong hiệp định thương mại Việt Mỹ có quy định các giao dịch thương mại và đầu tư

phải được thực hiện hai chiều. Đồng thời nhằm thông thoáng hoạt động đầu tư trong

nước để thuyết phục các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào thị trường Việt Nam. Tuy

nhiên với năng lực hiện tại có khả năng chính phủ sẽ không kiểm soát được hết các giao

dịch này vì luồng tiền đã đi ra ngoài lãnh thổ và do đó dẫn đến một nguy cơ làm thất

thoát vốn và rửa tiền. Theo kiến nghị của tổ chức chống rửa tiền quốc tế, đây chính là

hình thức rửa tiền ở giai đoạn cuối dưới dạng thâu tóm các khoản tiền đã phân tán trước

đây, nơi mà các loại tiền bẩn đã được tẩy sạch hoàn toàn và được thể hiện cuối cùng ở

các khoản đầu tư tài chính, bất động sản và các tài sản quý hiếm khác.

Bên cạnh đó pháp lệnh còn cho phép các doanh nghiệp được phát hành chứng

khoán ra nước ngoài. Đây cũng là một kênh thoái vốn quan trọng cho các hoạt động rửa

tiền bằng cách bọn tội phạm lập ra các công ty cổ phần hợp pháp rồi sau đó niêm yết

trên thị trường chứng khoán quốc tế.

2.3.2.3. Đôla hóa và nguy cơ rửa tiền

Nền kinh tế Việt Nam hiện nay đang đối phó với tình trạng đôla hóa ở mức cao và

chính vì vậy đã đến lúc chính phủ cần có những biện pháp quyết liệt để giảm hiện tượng

đôla hóa. Không nằm ngoài mục đích đó, trong pháp lệnh ngoại hối, chính phủ đã thừa

nhận việc nắm giữ ngoại tệ của cá nhân. Theo đó, cho phép các cá nhân có quyền được

mở tài khoản và sử dụng ngoại tệ và đương nhiên họ được toàn quyền được thu chi

ngoại tệ trên tài khoản này.

Có lẽ không bàn cải về chủ trương hợp lý này của chính phủ trong quá trình tiến

tới một sân chơi bình đẳng cho các cá nhân và các tổ chức trong và ngoài nước. Tuy

nhiên, khe hở cho hoạt động rửa tiền vì thế mà lộ ra. Thực tế cho có khá nhiều doanh

nghiệp tuy có mở tài khoản ngoại tệ nhưng không hoạt động kinh doanh. Ngoại tệ không

rõ nguồn gốc sẽ được hợp thức hóa trên tài khoản ngoại tệ qua bình phong là doanh thu

từ hoạt động kinh doanh. Và từ đó có khả năng bước tiếp theo chúng sẽ chia nhỏ các

khoản tiền ra, thoát ra khỏi quốc gia bằng các hoạt động rửa tiền .

2.3.3. Tồn tại nền kinh tế phi chính thức

Thực tế cho thấy lượng kiều hối được chuyển bằng con đường phi chính thức là

rất lớn, chiếm khoảng 30-60% lượng kiều hối bằng con đường chính thức. Một điều

không thể phủ nhận song hành với nền kinh tế chính thức là sự hiện diện của nền kinh tế

phi chính thức. Đây là một dạng nền kinh tế mà những bất cập trong lĩnh vực tài chính

tiền tệ đã làm cho đồng USD và vàng vẫn còn là phương tiện thanh toán phổ biến trong

nền kinh tế.

Chính sự tồn tại của nền kinh tế phi chính thức là nguy cơ dẫn đến các hành vi

rửa tiền khó lần ra dấu vết nếu như các nhà hoạch định chính sách không có những định

hướng hợp lý trong chính sách tiền tệ, đặt biệt là tháo gỡ các rào cản phi lý trong việc

chuyển lợi nhuận về nước của các nhà đầu tư nước ngoài.

Điều đó quá rõ ràng trong vụ án buôn lậu ma túy của 9 Việt Kiều Úc, bọn chúng

đã sử dụng bốn công ty chuyển tiền ở Sydney và Melbourne để rửa 93 triệu đôla Úc – lợi

nhuận từ buôn bán ma túy và vũ khí trong 1 năm. Số tiền này được chuyển về Việt Nam

thông qua đường hàng không.

2.3.4. Tham nhũng ngày càng gia tăng

Một nguồn gốc nữa dẫn đến hành vi rửa tiền là tình trạng tham nhũng tràn lan đến

mức đã trở thành một thị trường tham nhũng, trốn thuế, tình trạng tiêu cực lãng phí và

thất thoát trong xây dựng cơ bản cùng với các dạng tổ chức tội phạm đang ngày càng

phát triển. Theo tổ chức Minh Bạch Quốc Tế (TI) công bố chỉ số nhận thức tham nhũng

2012 (CPI) tụt 11 bậc so với năm ngoái, theo đó Việt Nam đứng thứ 123/176 quốc gia và

vùng lãnh thổ.

Trong thời gian gần đây, chính phủ đã có những nỗ lực trong việc phòng chống

tham nhũng, nạn lãng phí. Và kết quả là đã khám phá ra nhiều vụ án tham nhũng lớn như

vụ PMU18 làm thất thoát hàng chục tỉ đồng tiền đầu tư xây dựng cơ bản lấy từ nguồn

vốn vay ODA. Hay đường dây chạy quota dệt may của gia đình Bộ Trưởng Mai Văn

Dâu mà theo những người trong cuộc thì đây là luật bất thành văn nếu muốn có hạn

ngạch xuất khẩu hàng dệt may. Và gần đây nhất là vụ bê bối của các tập đoàn nhà nước

Vinalines, Vinashin được đánh giá có dấu hiệu tham nhũng, lãng phí nghiêm trọng hơn

vụ PMU18.

Tuy nhiên, những phát hiện trong thời gian qua chỉ là bề nổi của tảng băng chìm.

Trên thực tế, có thể còn nhiều nguồn tiền tham nhũng chưa phát hiện hoặc giả chúng đã

được rửa sạch và đã được đầu tư mà vẫn chưa bị phát hiện.

2.3.5. Nền kinh tế sử dụng tiền mặt

Nền kinh tế Việt Nam phần lớn là sử dụng tiền mặt, nó chiếm khoảng 70% tổng

giao dịch trong nền kinh tế. Theo ông Chritt Batt, chuyên gia chống rửa tiền của

UNODC nhận định “Việt Nam dễ bị tội phạm rửa tiền tìm đến do nền kinh tế sử dụng

nhiều tiền mặt, cùng với hoạt động thương mại và đầu tư ngày càng tăng”.

Biểu đồ 2.5: Tỷ lệ tiền mặt trong tổng phương tiện thanh toán (%)

Nguồn : Ngân Hàng Nhà Nƣớc Việt Nam

2.3.5.1. Nền kinh tế thanh toán tiền mặt là phổ biến

Theo khảo sát của cơ quan chức năng vào năm 2003 cho thấy thanh toán bằng

tiền mặt còn rất phổ biến trong nền kinh tế. Tiền mặt vẫn là phương tiện thanh toán

chiếm tỷ trọng lớn trong khu vực doanh nghiệp và chiếm đại đa số trong các giao dịch

thanh toán của khu vực dân cư.

Từ năm 2001 đến nay, tỷ trọng tiền mặt được sử dụng trong thanh toán so với

tổng phương tiện thanh toán có giảm qua các năm. Năm 2001 tỷ lệ này là 23,7% giảm

qua các năm đến năm 2012 là chỉ còn 14,02% . Tuy tỷ trọng hàng năm đã giảm nhưng

còn ở mức cao hơn so với thế giới; tỷ trọng này ở các nước tiên tiến như Thụy Điển là

0,7%, Na Uy là 1%, còn Trung Quốc là nước phát triển trung bình nhưng cũng chỉ ở

mức là 10%.

2.3.5.2. Nguyên nhân tồn tại nền kinh tiền mặt

 Thói quen sử dụng tiền mặt

Thực tế cho thấy, mặc dù các tiện ích về thẻ thanh toán, ngân hàng điện tử với sự

góp sức công nghệ hiện đại nhưng người dân vẫn chưa quen với phương thức thanh toán

này. Họ không thích tiếp xúc quá nhiều với máy móc, thích tự giữ tiền và chi tiêu.

 Bất tiện trong thanh toán bằng thẻ

Hơn thế nữa, ở Việt Nam chưa thật sự khuyến khích, rất ít nơi chấp nhận thanh

toán bằng thẻ chỉ tập trung ở các khu thương mại lớn, khách sạn lớn hay siêu thị mà điều

đáng nói họ sẽ bị tính phí nếu thanh toán bằng thẻ. Do đó, tạo tâm lý bất tiện nếu như

không có có tiền mặt mang theo.

Vì đặc điểm nền kinh tế như thế đã tạo thêm một khe hở cho bọn rửa tiền lợi

dụng. Chúng sử dụng tiền mặt mua bất cứ thứ gì muốn từ cái nhỏ nhất như một ổ bánh

mì hay món có giá trị lớn như viên kim cương với độ tinh khiết mang đẳng cấp quốc tế

hay đầu tư vào bắt động sản. Và đây cũng là thủ thuật của trùm buôn lậu ma túy xuyên

biên giới Trịnh Nguyên Thủy. Hắn đã dùng tiền buôn lậu ma túy để đầu tư vào khu du

lịch sinh thái với giá trị đầu tư lên đến hàng chục tỷ đồng. Ngoài ra hắn còn dùng tiền

này để đầu tư vào bất động sản ở các huyện ngoại thành Hà Nội. Thông qua kênh tiền

mặt, trộn lẫn với các giao dich mua bán thông thường, chúng đưa tiền vào lưu thông một

cách dễ dàng mà khó có thể bị phát hiện.

2.4. Thực trạng phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam

2.4.1. Thực trạng rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam

Với những khe hở như đã trình bày ở trên, cho thấy hệ thống ngân hàng Việt Nam

đứng trước nguy cơ là kênh rửa tiền hữu hiệu của bọn tội phạm rửa tiền. Đến nay, Trung

tâm thông tin phòng, chống rửa tiền đã nhận được khoảng 20 báo cáo về các giao dịch

tình nghi là rửa tiền. Tuy nhiên, chưa một vụ nghi vấn nào được kết luận là hành vi rửa

tiền. Điều này không đồng nghĩa là tại Việt Nam chưa có hành vi rửa tiền. Các giao dịch

về tài chính ở Việt Nam chủ yếu là tiền mặt trao tay, ít dùng các công nghệ thanh toán

như các nước trên thế giới, khiến việc kiểm tra hoạt động rửa tiền gần như không thể

thực hiện. Sau đây là một số trường hợp rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam bị

phát hiện:

Trường hợp 1: Nhận tiền có nguồn gốc phi pháp qua tài khoản ngân hàng.

Vụ việc được phát hiện vào năm 2009 trên tài khoản khách hàng Nguyễn Thị Lan

mở tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín. Tài khoản khách hàng Nguyễn Thị Lan

được mở từ năm 2001, nhưng đến năm 2009, giao dịch trên tài khoản rất nhiều, đặc biệt

là những khoản nhận chuyển tiền từ nước ngoài. Cho đến tháng 11/2009, sau khi nhận

được văn bản đề nghị của Ngân hàng HSBC có trụ sở tại Hồng Kông về việc yêu cầu

Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín tạm thời phong tỏa tài khoản của khách hàng

Nguyễn Thị Lan để phục vụ cho công tác điều tra theo yêu cầu của cơ quan nhà nước có

thẩm quyền của Hồng Kông. Đồng thời Cục Phòng, chống rửa tiền của Việt Nam cũng

nhận được văn bản của cơ quan cảnh sát Hồng Kông cũng với nội dung tương tự thì sự

việc mới bắt đầu được phát hiện. Các khoản tiền mà tài khoản Nguyễn Thị Lan nhận

được không phải là tiền trợ cấp cho nhân thân như thông tin mà khách hàng cung cấp mà

thực chất là khoản tiền có được từ đường dây buôn bán ma túy.

Qua vụ việc cho thấy việc buôn lõng trong công tác phòng, chống rửa tiền của

Ngân Hàng này. Ngân hàng này đã không có bất kỳ thông tin nào báo cáo cho Cục

phòng, chống rửa tiền về việc có sự thay đổi đột biến trong doanh số giao dịch của tài

khoản khách hàng Nguyễn Thị Lan.

Trường hợp 2: Mở tài khoản để nhận tiền phi pháp từ nước ngoài của khách hàng

nước ngoài

Ngày 02/10/2008, công an Đà Nẵng đã phá thành công vụ án rửa tiền xuyên quốc

gia đầu tiên tại Việt Nam. Hai đối tượng người Mozanbique và đồng bọn đã ăn cắp số

tiền 295.650 bảng Anh từ một tài khoản ở nước ngoài. Sau đó số tiền phi pháp này được

chuyển vào một tài khoản khác đã được mở tại ngân hàng thương mại Chi Nhánh Bà

Rịa, Vũng Tàu. Ngày 24/09/2008, Massamba Lendebe Vis (quốc tịch Mozambique) đến

chi nhánh của một ngân hàng thương mại tại Đà Nẵng mở cùng lúc hai tài khoản (gồm

một tài khoản ngoại tệ và một tài khoản tiền Việt). Ngay sau khi có tài khoản, lập tức có

đến hơn 4,1 tỷ đồng từ một ngân hàng ở Bà Rịa - Vũng Tàu chuyển vào và đối tượng

này yêu cầu rút ngay số tiền đó. Được sự mật báo của chi nhánh ngân hàng thương mại

tại Đà Nẵng, công an Đà Nẵng kết hợp với Công an TPHCM, Bà Rịa–Vũng Tàu và

Interpol tiến hành điều tra, bắt khẩn cấp 2 đối tượng là Baggio Carlitos Liuska và

Massamba Lendebe Vis. Đồng thời tiếp tục truy tìm Niaty Lokasso Djamba (quốc tịch

Công Gô) là kẻ đã mở tài khoản và chuyển số tiền trên 3,34 tỉ đồng tại Bà Rịa - Vũng

Tàu qua một tài khoản khác ở một ngân hàng thương mại tại TPHCM.

Trường hợp 3 : Rửa tiền qua hệ thống ngân hàng điện tử

Hệ thống ngân hàng điện tử ngày càng phát triển cùng hoạt với hoạt động thương

mại điện tử ngày càng được ưa chuộng. Thông qua hai hệ thống này mà Trần Quang

Duy đã thực hiện hành vi rửa tiền rất tinh vi. Trần Quang Duy với vỏ bọc là đại lý vé

máy bay giá rẻ của Hãng Hàng không Tiger Airways của Singapore qua mạng internet

đã hợp thức hóa tiền lấy cắp từ thẻ tín dụng của các khách hàng nước ngoài. Khi nhận

được nhu cầu của khách hàng, Duy vào mạng của Hãng Tiger Airways để làm thủ tục

đặt vé cho khách hàng. Sau đó Trần Quang Duy xâm nhập, bẻ khoá dữ liệu trong thẻ tín

dụng của các khách hàng là người nước ngoài rồi sử dụng thông tin từ thẻ tín dụng cá

nhân để chuyển tiền trả cho Hãng Tiger Airways. Với thủ thuật đó thì tiền của khách

hàng đặt vé máy bay trở thành thu nhập hợp pháp của Duy. Trong gần 1 năm hoạt động,

Duy thu khoảng 100 triệu đồng. Với thủ đoạn này thì hành vi ăn cắp và rửa tiền của Duy

rất khó phát hiện và được đánh giá là khá tinh vi.

2.4.2. Một số phƣơng thức rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam bị phát hiện

Việc tẩy rửa tiền đã phức tạp còn việc phát hiện và điều tra các thương vụ rửa

tiền, nhất là thông qua hệ thống ngân hàng là rất khó khăn, phức tạp hơn nhiều.

Thông thường, những khoản tiền do đánh bạc, bảo kê mại dâm …. tương đối nhỏ

có thể được đưa vào các nơi kinh doanh sử dụng nhiều tiền mặt như nhà hàng, quán ăn

hoặc thông qua việc mua bán, việc mua vàng, nhà đất, cổ phần, các loại đá quý, kim loại

quý và các chứng từ có giá khác hoặc mua vé số trúng thưởng với giá không đóng thuế

hoặc cao hơn giá trị giải thưởng. Nhưng đối với những khoản tiền lớn của các tập đoàn

buôn lậu hay ma túy xuyên quốc gia thì chúng sẽ lựa ngân hàng để rửa tiền. Có nhiều

phương pháp rửa tiền qua ngân hàng mà chúng có thể sử dụng và sau đây là một số

phương thức được sử dụng tại Việt Nam đã bị phát hiện.

2.4.2.1. Chia nhỏ các khoản tiền

Đây là phương thức rửa tiền đầu tiên của bọn tội phạm đối với hệ thống ngân

hàng Việt Nam. Để tránh bị để ý và qua mặt bộ phận kiểm soát ngân hàng, chúng thường

chia nhỏ các khoản ngoại tệ (thường là dưới mức luật định) thành nhiều khoản nhỏ và

sau đó từ từ chuyển dần ra nước ngoài. Một trong những nguồn gốc dẫn đến loại rủi ro

này là hiện tượng “đào hối” từ các hành vi rửa tiền của tội phạm trong nước và quốc tế.

2.4.2.2. Dùng chứng từ giả

Chiêu thức này đã được Mussasa sử dụng khi sử dụng hộ chiếu giả để mở tài

khoản rút tiền tại các ngân hàng Việt Nam. Công an Thành Phố Hà Nội đã thực hiện bắt

giam sau khi người đã thực hiện rút tiền ở ngân hàng Ngoại Thương với số tiền là

35.000 Euro và 13.200 USD. Lãnh đạo một ngân hàng cổ phần cho rằng, đây được xem

là một hình thức rửa tiền mới xuất hiện ở Việt Nam mặc dù hình thức này không phải là

xa lạ với các nước khác.

2.4.2.3. Lừa đảo tín dụng

Là phương thức được sử dụng phổ biến để thực hiện rửa tiền thông qua hệ thống

ngân hàng. Tháng 6/2005, trong buổi họp báo về nghị định phòng chống rửa tiền, thống

đốc ngân hàng Lê Đức Thúy đã cho biết cơ quan này đã xử lý một vài vụ người nước

ngoài vào Việt Nam với ý định lừa đảo tín dụng. Vào năm 1998, một nhân vật người

Đức đưa ra một lời để nghị hết sức hấp dẫn là sẽ cho ngân hàng vay 100 triệu USD, lãi

suất cực thấp 2%/năm, cho vay trong vòng 30 năm. Hoặc có những trường hợp đề nghị

vay tiền 20 tỉ USD trong 20 năm, lãi suất ưu đãi và sau 10 năm cũng xóa luôn khoản nợ

chỉ với điều kiện có 5% “lại quả”. Ngoài ra, có chiêu thức lừa đảo qua tín dụng thư

(L/C) và ngân hàng sẽ là người thanh toán cuối cùng.

2.4.2.4. Mua cổ phiếu ngân hàng

Các công ty tại nước ngoài dùng tiền bất hợp pháp sau một thời gian phân chia

lòng vòng để xóa dấu vết, sau đó dùng chính số tiền này để mua cổ phiếu ngân hàng cổ

phần ở Việt Nam. Sau một thời gian, các công ty này chuyển lợi nhuận từ sinh lợi cổ

phiếu ra nước ngoài.

Cụ thể là lực lượng an ninh thuộc công an thành phố Hà Nội đã xác định công ty

TNHH A tại Liên Bang Nga có hành vi chuyển tiền trái phép, vi phạm chính sách quản

lý ngoại hối của Việt Nam. Trong vòng gần 2 năm từ tháng 11/2003, Công ty TNHH A

đã thực hiện trót lọt gần 13 triệu USD thông qua con đường rất hợp pháp là chuyển lợi

nhuận sinh lợi từ đầu tư cổ phiếu ngân hàng ở Việt Nam về nước. Theo kết quả điều tra,

công ty này đã có dấu hiệu rửa số ngoại tệ 15 triệu USD (tương đương gần 232 tỷ đồng)

thông qua 2 tài khoản ngoại tệ (USD) và tài khoản VNĐ được mở tại một chi nhánh

ngân hàng thương mại cổ phần ở Quận Tân Bình, TP HCM. Sau khi đã thực hiện hành vi

bán số ngoại tệ này cho chính ngân chi nhánh ngân hàng thương mại cổ phần này, chúng

tiến hành chuyển tiền lòng vòng thông qua nhiều cá nhân và pháp nhân thuộc nhóm công

ty cổ phần B ở TP HCM nhằm xóa tan nguồn gốc tiền. Và điều đáng nói là sau thời gian

chuyển tiền lòng vòng, chúng đã mua hơn 10.700 cổ phiếu Ngân hàng mẹ của chi nhánh

ngân hàng nói trên với số tiền trên 68 tỷ đồng.

2.4.2.5. Rửa tiền thông qua hệ thống ngân hàng ngầm

Trong bối cảnh hệ thống ngân hàng vẫn còn hạn chế trong khi các hệ thống

chuyển tiền khác lại được sử dụng rộng rãi, vì vậy có một lượng tiền lớn hớn đã được

chuyển về Việt Nam thông qua hệ thống ngân hàng ngầm này. Do những nguồn tiền này

thường khó xác định nguồn gốc thu nhập nên Việt Nam đứng trước nguy cơ rửa tiền

thông qua con đường này là rất lớn.

Thực tế kiều hối Việt Nam được chuyển qua con đường chính thức cũng như con

đường phi chính thức. Theo đánh giá, lượng kiều hối phi chính thức có thể có thể cao

hơn đầu tư trực tiếp nước ngoài, khoảng 30 – 60% lượng kiều hối chuyển qua đường

chính thức.

2.4.2.6. Mua bán chứng khoán qua ngân hàng

Nguy cơ này ngày càng cao khi thị trường chứng khoán Việt Nam liên tục sốt vào

những tháng cuối năm 2006 và những tháng đầu năm mới. Chỉ số Vn-Index đã vượt qua

mức 1000 điểm, con số này là điều không thể nghĩ ở những năm trước đó. Điều mà mọi

người lo lắng hiện nay có lượng tiền khá lớn được đổ vào thị trường chứng khoán là

“tiền bẩn”.

Nhìn chung có hai nguồn tiền đang đổ vào chứng khoán, gồm trong nước và

ngoài nước, riêng nguồn trong nước đầu tư vào chứng khoán hiện nay có một phần được

hình thành từ tiền thất thoát ngân sách, tham nhũng. Với con số thất thoát nguồn vốn đầu

tư xây dựng cơ bản mà thanh tra nêu là 10% thì rõ ràng lượng đổ vào thị trường này

cũng rất lớn.

Điều đáng nói hiện nay ở Việt Nam, việc kinh doanh chứng khoán được thực hiện

thông qua tài khoản tiền gửi được mở tài khoản ngân hàng. Sau một thời gian đầu tư, số

tiền được rút ra từ tài khoản này đã được hợp thức hóa với lớp vỏ bọc là lợi nhuận từ đầu

tư chứng khoán, bất kể nguồn gốc tiền đầu tư ban đầu là tiền hợp pháp hay bất hợp pháp.

2.4.2.7. Sử dụng sản phẩm phái sinh

Đặt biệt gần đây NHNN đã cho phép các định chế tài chính và cá nhân được thực

hiện giao dịch quyền chọn đồng Việt Nam và ngoại tệ. Đây là cơ hội để họ có thể chuyển

hóa ra thành ngoại tệ mạnh. Các tội phạm rửa tiền sẽ thực hiện các hoạt động phát sinh

tại các ngân hàng nào có năng lực quản lý yếu kém và không có cơ chế giám sát các giao

dịch có rủi ro một cách hiệu quả.

2.4.2.8. Rửa tiền ngân hàng điện tử ngày càng phổ biến

Ngân hàng điện tử ngày càng được sử dụng rộng rải trong thời gian qua, góp phần

tích cực trong việc cung cấp dịch vụ ngân hàng nhanh chóng và hiệu quả. Nhờ vào sự

góp sức của nó mà dòng chu chuyển tiền tệ khổng lồ, xuyên biên giới được thực hiện

một cách nhanh chóng. Tuy nhiên những giao dịch điện tử cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro

trong đó có rủi ro rửa tiền vì giao dịch bằng hình thức này không thể xác định được

chính xác chủ thể thực hiện giao dịch, nguồn gốc của tiền giao dịch... Trong thực tế có

nhiều vụ bị phát hiện rửa tiền thông qua hình thức này ngày càng nhiều và vụ án hacker

Trần Quang Duy là một đơn cử.

Bằng thủ đoạn khá tinh vi, những đồng tiền hắn đánh cắp được từ thẻ tín dụng của

người nước ngoài được rửa sạch trước khi vào túi của Trần Quang Duy qua bình phong

là đại lý của hãng Tiger Airways. Thủ đoạn của hacker Duy là khi nhận được nhu cầu

của khách hàng thì Duy sẽ xâm nhập vào hệ thống dữ liệu để lấy tiền trong thẻ tín dụng

của khách hàng là người nước ngoài rồi sử dụng thông tin từ thẻ tín dụng cá nhân để

chuyển tiền trả cho hãng Tiger Airways. Bằng thủ đoạn này, hành vi ăn cắp, rửa tiền của

Duy là rất khó phát hiện vì nó được xen lẫn với các giao dịch có thật.

2.4.3. Các phƣơng thức phòng chống rửa tiền trong thời gian qua

Việt nam được đánh giá là mảnh đất màu mỡ cho hoạt động rửa tiền, do đó trong

thời gian qua, chính phủ cũng như các cơ quan có liên quan đã thực hiện một số biện

pháp nhằm giảm nguy cơ này, cụ thể :

2.4.3.1. Xây dựng hệ thống pháp luật về phòng chống rửa tiền

Quy định pháp luật đầu tiên của Việt Nam về phòng, chống rửa tiền được nhắc

đến trong điều 250, 251 của bộ luật hình sự năm 1999 ban hành ngày 21/12/1999 và

được sửa đổi bổ sung ngày 19/06/2009. Theo điều 250 và điều 251 có thể thấy về

nguyên tắc bất kỳ hành vi nào chuyển lợi nhuận thu được từ hoạt động phạm pháp sang

lợi nhuận hợp pháp đều là hành vi rửa tiền. Quyết định sửa đổi điều 251 của Bộ luật hình

sự năm 1999 là một bước tiến mới của Việt Nam trong công cuộc đấu tranh phòng,

chống rửa tiền, đã chứng tỏ Việt Nam tuân thủ và khắc phục theo tinh thần khuyến nghị

thứ 1 “hình sự hóa tội rửa tiền” của FATF.

Bên cạnh đó luật các tổ chức tín dụng có hiệu lực ngày 01/10/1998 cũng có nhắc

tới trách nhiệm của các tổ chức tín dụng đối với các khoản tiền có nguồn gốc bất hợp

pháp.

Tiếp theo là nghị định 74/2005/NĐ-CP ngày 7/6/2005 của Chính Phủ ban hành

tạo cơ sở pháp lý cho việc phòng chống rửa tiền, đồng thời thể hiện cam kết đối với quốc

tế về việc phòng chống rửa tiền. Nghị định này quy định trách nhiệm của cá nhân, tổ

chức trong việc phòng, chống rửa tiền; các biện pháp phòng chống rửa tiền; trách nhiệm

của các cơ quan nhà nước trong phòng chống quốc tế; và hợp tác quốc tế phòng chống

rửa tiền. Nghị định còn đưa ra mức giá trị giao dịch bằng tiền mặt từ 200 triệu đồng trở

lên hay các giao dịch tiền gửi tiết kiệm từ 500 triệu đồng trở lên phải báo cáo theo quy

định.

Và gần đây nhất ngày 18/06/2012 Luật phòng chống rửa tiền được quốc hội thông

qua và chính thức có hiệu lực ngày 01/01/2013. Bộ luật này ra đời nhằm đáp ứng nhu

cầu về hành lang pháp lý của công tác phòng chống rửa tiền, đồng thời đáp ứng yêu cầu

chuẩn mực quốc tế về phòng chống rửa tiền. Bộ luật yêu cầu các tổ chức, cá nhân nhận

biết khách hàng và cập nhật thông tin khách hàng trong quá trình giao dịch, quy định rõ

trách nhiệm báo cáo, cung cấp và lưu giữ chứng từ, trách nhiệm của các cơ quan nhà

nước trong phòng chống rửa tiền. Sau đây là những điểm hạn chế của nghị định 74 mà

luật rửa tiền mới khắc phục được:

 Những hạn chế của nghị định 74

Một là : Không có sự đồng bộ giữa nghị định 74 với các văn bản pháp luật cao hơn,

mặc dù đã có những hướng dẫn nhưng chậm về thời gian ban hành và tổ chức thực hiện

Hai là: Chưa đáp ứng đầy đủ các chuẩn mực quốc tế về phòng, chống rửa tiền theo

khuyến nghị của FATF cũng như công ước quốc tế khác'

Ba là: Nhận thức về công tác phòng, chống rửa tiền còn nhiều hạn chế ở đại bộ

phận dân chúng do chưa được tuyên truyền đúng mức.

Bốn là: Đối tượng có trách nhiệm phòng, chống rửa tiền còn hạn chế, chưa có

những quy định về vấn đề ngân hàng vỏ bọc, tài khoản nặc danh, cá nhân có ảnh hưởng

chính trị …

 Luật mới khắc phục được những hạn chế của nghị định 74

Một là: Khái niệm về rửa tiền phù hợp với chuẩn mực quốc tế, trong đó hành vi tài

trợ khủng bố nhằm che dấu nguồn tiền bẩn cũng được xem là rửa tiền

Hai là: Mở rộng đối tượng áp dụng bao gồm cả tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành

nghề phi tài chính có liên quan như kinh doanh trò chơi có thưởng, kinh doanh dịch vụ

quản lý bất động sản, môi giới bất động sản, ….

Ba là: Trong luật còn điều chỉnh kiểm soát khách hàng nước ngoài là cá nhân có

ảnh hưởng chính trị, quan hệ ngân hàng đại lý

2.4.3.2. Thành lập cơ quan chuyên trách về phòng chống rửa tiền

Trung tâm thông tin phòng, chống rửa tiền (nay là Cục phòng, chống rửa tiền)

trực thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có chức năng làm đầu mối tiếp nhận và xử lý

thông tin; có quyền yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan cung cấp tài liệu, hồ

sơ các thông tin về các giao dịch đáng ngờ . Với chức năng của mình, Cục phòng, chống

rửa tiền sẽ cung cấp thông tin đến Bộ Công An để điều tra.

Bảng 2.5: Số lượng báo cáo giao dịch đáng ngờ được Cục Phòng, chống rửa tiền thu

thập từ năm 2006 – 2012 (số báo cáo)

Loại đơn vị báo cáo 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Ngân hàng TMCP 3 7 8 14 33 58 101

Ngân hàng TM nhà nước 0 3 28 35 65 81 93

Các Ngân hàng liên doanh 0 0 0 1 2 1 3

Các Ngân hàng nước ngoài 1 1 6 9 13 10 7

Các tổ chức tín dụng khác 0 0 1 1 2 2 1

4 Tổng cộng 11 43 60 115 152 205

Nguồn : Cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng

Sau 7 năm thành lập, Cục phòng chống rửa tiền vẫn đang nỗ lực thực hiện những

nhiệm vụ được giao thông qua việc học hỏi kinh nghiệm của các chuyên gia về phòng

chống rửa tiền và xây dựng được chiến lược tuyên truyền về công tác phòng chống rửa

tiền. Tuy nhiên, nhìn chung hoạt động của cục trong thời gian qua không đạt được hiệu

quả như mong đợi với rất nhiều nguyên nhân như nhân sự còn thiếu và yếu, hệ thống

công nghệ thông tin chưa đáp ứng được yêu cầu…

Theo thống kê, từ khi thành lập tháng 7/2005 đến cuối năm 2012, cơ quan này chỉ

nhận được 590 báo cáo giao dịch đáng ngờ, và chỉ có 177 báo cáo giao dịch đáng ngờ

được chuyển sang Bộ Công An để tiến hành điều tra, nhưng không nhận được bất cứ

phản hồi nào từ Bộ Công An. So sánh tổng số báo cáo giao dịch đáng ngờ với số lượng

các tổ chức trong nước phải báo cáo, thì đây là tỷ lệ rất thấp .

Bên cạnh đó tốc độ phản hồi thông tin của Cục còn khá chậm

Đơn cử như trường hợp của Ngân hàng TMCP Á Châu, khi phát hiện ra các giao

dịch đáng ngờ nên Ngân hàng này đã gửi báo cáo cho Cục phòng, chống rửa tiền từ

tháng 7/2010. Tuy nhiên, đến tháng 5/2011, Ngân hàng TMCP Á Châu mới nhận được

yêu cầu của Cục phòng, chống rửa tiền về việc báo cáo bổ sung, cung cấp thông tin bổ

sung liên quan đến giao dịch đáng ngờ này để Cục phòng, chống rửa tiền thực hiện tổng

hợp, xử lý. Như vậy, việc tiếp nhận và xử lý các báo cáo giao dịch đáng ngờ của Cục

phòng, chống rửa tiền khá chậm.

2.4.3.3. Tăng cường phối hợp phòng, chống rửa tiền giữa các cơ quan có liên quan

Điều này đã được thể hiện rất rõ trong luật rửa tiền, trong đó nêu ra nhiệm vụ của

các cơ quan chức năng của nhà nước như : Ngân Hàng Nhà Nước, Bộ Công An, Bộ Tài

Chính, Bộ Xây Dựng, Viện Kiểm Sát Nhân Dân, Tòa Án Nhân Dân….

Một nỗ lực của chính phủ trong công tác phòng chống rửa tiền là thành lập Ban

Chỉ Đạo phòng, chống rửa tiền do Phó thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng làm trưởng ban.

Ban chỉ đạo gồm 11 thành viên là lãnh đạo các bộ, ngành liên quan với mục giúp Thủ

Tướng Chính Phủ chỉ đạo và điều phối hoạt động giữa các bộ, ngành trong công tác

phòng, chống rửa tiền trên lãnh thổ Việt Nam.

Theo đó nhiệm vụ của ban chỉ đạo này được quy định rất rõ trong quyết định:

Một là: Giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo xây dựng chiến lược, chủ trương,

chính sách, chương trình, kế hoạch, cơ chế, giải pháp trong công tác phòng, chống rửa

tiền.

Hai là: Giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, điều phối hoạt động, đôn đốc, kiểm

tra và đánh giá công tác phòng, chống rửa tiền trên lãnh thổ Việt Nam.

Ba là: Giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo việc triển khai thực hiện nghĩa vụ thành

viên của Việt Nam trong Nhóm Châu Á – Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG) và

kế hoạch tiến tới thực hiện đầy đủ 40+9 khuyến nghị của Lực lượng đặc nhiệm tài chính

về chống rửa tiền (FATF).

Bốn là: Phối hợp với các lực lượng nòng cốt trong công tác chống khủng bố

nhằm nghiên cứu, đề xuất cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành chính sách pháp

luật, chương trình, biện pháp chống tài trợ cho khủng bố trên lãnh thổ Việt Nam.

Năm là: Duyệt báo cáo tổng hợp tình hình thực hiện công tác phòng, chống rửa

tiền theo từng thời kỳ và khi Thủ tướng Chính phủ yêu cầu.

Sáu là: Giúp Thủ tướng Chính phủ nghiên cứu, ban hành chủ trương, chính sách

về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực phòng, chống rửa tiền phù hợp từng thời kỳ.

Qua hơn 3 năm thành lập, ban chỉ đạo phòng, chống rửa tiền cũng đạt được một

số hiệu quả nhất định trong công tác phòng chống rửa tiền như tham mưu cho chính phủ

để ban hành luật phòng chống rửa tiền cũng như tăng cường hợp tác giữa các ban, ngành

để hoạt động phòng, chống rửa tiền mang đến hiệu quả. Tuy nhiên, sự hợp tác này vẫn

còn lỏng lẻo, không đạt được hiệu quả như mong đợi.

2.4.3.4. Nâng cao nhận thức của các ngân hàng thương mại trong phòng, chống rửa

tiền

Từ cuối năm 2003 đến nay, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam(VNBA) đã phối hợp

với cơ quan chuyển giao công nghệ tài chính Luxembourg huấn luyện về công tác phòng

chống rửa tiền cho hơn 400 học viên. Trong đó có gần 200 học viên là cán bộ, chuyên

viên đang công tác tại các vụ, cục, chi nhánh Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín

dụng khác đã tham dự khóa học.

Các ngân hàng uy tín như Vietcombank, Viettinbank, BIDV, ACB … đều có các

chương trình đào tạo về phòng, chống rửa tiền cho nhân viên làm công tác phòng, chống

rửa tiền, nhân viên mới tuyển dụng… Và gần đây nhất 19/09/2012, Ngân Hàng Agribank

đã tổ chức tập huấn hơn 300 học viên ở hơn 70 chi nhánh phía nam về công tác phòng,

chống rửa tiền và kiểm soát ngăn ngừa hành vi vi phạm trong giao dịch tiền gửi, thanh

toán.

Tuy nhiên những con số mấy trăm học viên được đạo tạo về phòng, chống rửa

tiền thật sự là rất ít ỏi trong số hàng nghìn cán bộ nhân viên làm việc trong lĩnh vực ngân

hàng.

2.4.3.5. Hợp tác quốc tế trong công tác phòng, chống rửa tiền

Bảng 2.6 : Số lượng yêu cầu tương trợ tư pháp để điều tra các hoạt động rửa tiền

(số yêu cầu)

Quốc gia Số lƣợng yêu cầu Quốc gia Số lƣợng yêu cầu

Séc 109 Ba Lan 36

Nga 12 Đức 11

Ukraina 4 Pháp 4

Trung Quốc 4 Hungary 3

Đài Loan 2 Canada 2

Argentina 1 Slovakia 1

Hàn Quốc 1 Nhật Bản 1

Mông Cổ 1 Hà Lan 1

Nguồn: APG (2009), Mutual Evaluation Report on Anti-money Laundering and

combating the financing of terrotirsm in Viet Nam, France

Vũ khí hữu hiệu nhất trong việc phòng chống rửa tiền chính là việc hợp tác quốc

tế, bởi lẽ, rửa tiền mang tính xuyên quốc gia và mảnh đất sống còn của nó chính là các

yếu kém trong việc liên kết các luật lệ, chính sách, kỹ thuật, biện pháp áp chế chống rửa

tiền giữa các quốc gia với nhau. Do đó, trong thời gian gần đây Việt Nam đã nỗ lực hợp

tác với các tổ chức, ngân hàng trên thế giới để ngăn chặn việc rửa tiền ở Việt Nam.

Trong thời gian qua, Ngân Hàng Nhà Nước đã nhận được một lượng đáng kể các

yêu cầu tương trợ tư pháp để điều tra và phối hợp với các hoạt động rửa tiền của các cá

nhân, tổ chức nước ngoài tại Việt Nam, và các cá nhân, tổ chức Việt Nam ở nước ngoài.

Việt Nam hiện là thành viên thứ 33 của Nhóm Châu Á Thái Bình Dương về

phòng, chống rửa tiền (APG) và cam kết thực thi đầy đủ 40 khuyến nghị về chống rửa

tiền và 9 khuyến nghị đặt biệt về chống tài trợ khủng bố của FATF. Với những nỗ lực

của Việt Nam trong công tác phòng, chống rửa tiền từ khi là thành viên của APG đã

được APG đánh giá đa phương lần thứ nhất năm 2009.

Ngoài ra, nhờ sự giúp đỡ của Ngân Hàng Phát Triển Châu Á (ADB), WB, IMF, tổ

chức chuyển tiền quốc tế Western Union …mà các dự án về phòng, chống rửa tiền mới

được thực hiện. Ngân hàng Phát Triển Châu Á (ADB) đã cung cấp khoảng 1 triệu USD

hỗ trợ kỹ thuật để Việt Nam cải cách thị trường vốn ngoài ngân hàng và kiểm soát việc

rửa tiền.

Trong khi đó Western Union đã tiến hành đàm phán với NHNN để xúc tiến các

hoạt động chống chuyển tiền lậu. Do vấn đề chống chuyển tiền lậu không phải đơn giản

nên cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan. Western Union sẵn sàng chia sẽ

các thông tin, kinh nghiệm trong việc chống chuyển và hợp tác trong việc đào tạo

chuyên môn cho nhân sự Việt Nam khi có yêu cầu. Về phía Việt Nam cần phải tiến hành

rất nhiều thủ tục hoàn thiện về mặt pháp lý như quy định như thế nào là chuyền tiền lậu,

nếu đã xác định chuyển ngân lậu thì cơ quan nào chịu trách nhiệm giải quyết, mức độ

giải quyết như thế nào…

2.5. Thực trạng phòng chống rửa tiền của các ngân hàng thƣơng mại tại Việt Nam

Nhìn chung, NHTM Việt Nam trong việc phòng chống rửa tiền chỉ dừng lại ở mức độ

ban đầu như:

 Xây dựng hệ thống thanh tra, giám sát trong hệ thống.

 Xây dựng quy trình phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng

 Thành lập trung tâm thông tin phòng chống rửa tiền trực thuộc NHNN. Trung tâm

này nằm trong thanh tra NHNN, mới ở giai đoạn phát triển ban đầu với số lượng

nhân viên hạn chế.

2.5.1. Phòng chống rửa tiền tại Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB)

Đối với các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước, một trong những ngân

hàng đi tiên phong trong công tác này là ACB. Kết thúc năm 2011 đầy sóng gió và khó

khăn, ACB một lần nữa khẳng định vị thế một ngân hàng hàng đầu trong ngành ngân

hàng Việt Nam. Lợi nhuận hợp nhất trước thuế năm 2011 đạt sấp xỉ 4.203 tỷ đồng, bằng

1,35 lần cùng kỳ năm trước. Trong đó, hoạt động ngân hàng đạt xấp xỉ 4.175 tỷ đồng,

tăng 24% so với năm 2010.

Có thể nói, việc xây dựng quy trình phòng chống rửa tiền đang đặt ra rất cấp

thiết, và ACB đã nhận ra vấn đề nay tương đối sớm. Ngân hàng này xem vấn đề này như

một yếu tố thể hiện tính an toàn trên cổ phiếu. ACB đã từng bước đầu xây dựng quy

trình và bố trí nhân viên tham gia vào công tác phòng, chống rửa tiền và coi quy trình

này là một trong những hoạt động quan trọng của việc giám sát, kiểm toán nội bộ của

ngân hàng. Vấn đề nhận dạng khách hàng và cập nhật thông tin khách hàng được ngân

hàng đăc biệt quan tâm vì ngân hàng không muốn đặt vào tình thế rủi ro.

Theo hướng dẫn của thông tư 22/2009/TT-NHNN ngày 17/11/2009 của Ngân

Hàng Nhà Nước nhằm hướng dẫn thực hiện các biện pháp phòng chống rửa tiền, ACB

đã ban hành quy chế phòng chống rửa tiền số 766/NVQĐ-PC.11 ngày 01/07/2011. Trong

đó nêu rõ quy định về hệ thống phòng, chống rửa tiền tại ACB, các giao dịch thuộc

phạm vi phòng, chống rửa tiền, biện pháp phòng, chống rửa tiền và các nội dung khác

liên quan đến việc phòng chống rửa tiền.

Điểm chú ý là trong quy chế có quy định rõ người phụ trách phòng, chống rửa

tiền và đưa ra các dấu hiện nhận biết các giao dịch đáng ngờ.

2.5.1.1. Dấu hiệu định lượng

 Giao dịch bất thường, số tiền lớn từ 5 tỷ đồng trở lên hoặc ngoại tệ tương đương

trên tài khoản mới mở.

 Mục đích mở tài khoản không rõ ràng như việc đóng, mở tài khoản liên tục hoặc

hướng dẫn từ 10 trở lên mở tài khoản với mục đích không rõ ràng.

 Giới thiệu khách hàng ngân hàng và đề nghị chi hoa hồng.

 Khách hàng có hiệu lực của Visa dưới 30 ngày với số tiền giao dịch từ 10 tỷ đồng

hoặc ngoại tệ tương đương.

 Tiền được chuyển lòng vòng qua nhiều tài khoản trong cùng ngày.

 Có nhiều giao dịch bất thường như đổi tiền thành mệnh giá lớn, thường xuyên chi

trả hoặc bồi thường bảo hiểm cho cùng 1 khách hàng, có sự thay đổi đột biến

trong doanh số giao dịch…

2.5.1.2. Dấu hiệu định tính

 Khách hàng che dấu, lẫn tránh, e ngại khi giao dịch.

 Đề nghị thưởng hoặc cung cấp những lợi ích khác với điều kiện không trả lời thắc

mắc của nhân viên và phải thực hiện giao dịch nhanh chóng.

 Khách hàng từ chối cung cấp chứng từ nhân thân và chứng từ theo quy định.

 Thông tin của cùng một khách hàng thay đổi qua các lần giao dịch và dấu hiệu giả

mạo chứng từ.

 Chứng từ giao dịch không đúng, không đầy đủ.

 Giao dịch có liên quan đến hoạt động tội phạm.

Bên cạnh đó, ACB còn đưa ra quy trình báo cáo các giao dịch tiền mặt phải báo

cáo và giao dịch chuyển tiền thanh toán quốc tế, quy trình báo cáo giao dịch đáng ngờ và

cuối cùng là quy trình tạo và gắn cảnh báo đối với các đối tượng thuộc danh sách cảnh

bảo của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Điểm đáng chú ý là trong quy trình này, tất cả

các báo cáo đều phải được gửi đến cục phòng chống rửa tiền hoặc cơ quan nhà nước có

thẩm quyền. Theo thống kê trong năm 2010 ACB có 221 báo cáo, trong 06 tháng đầu

năm 2011 có 95 báo cáo gửi đến cục phòng chống rửa tiền.

Tuy nhiên, qua khảo sát tại Ngân hàng TMCP Á Châu, việc nhận biết thông tin

khách hàng không được thực hiện một cách thường xuyên, không được được áp dụng

rộng rãi với mọi khách hàng mà chỉ những khách hàng nào có mở tài khoản hoặc có thực

hiện giao dịch vay tại Ngân hàng thì mới thực hiện thủ tục nhận biết. Các khách hàng

khác như khách hàng thực hiện giao dịch nộp tiền, rút tiền, cho dù với số lượng bao

nhiêu cũng không nằm trong danh sách khách hàng phải nhận biết, cập nhật thông tin.

Mặt khác, nếu có thực hiện việc nhận biết, cập nhật thông tin thì chỉ dừng lại ở những

thông tin như họ tên, số chứng minh nhân dân, địa chỉ thường trú, các thông tin về giao

dịch hầu như không nằm trong quy trình nhận biết.

2.5.2. Phòng chống rửa tiền tại Ngân Hàng TMCP Ngoại Thƣơng Việt Nam

Là một trong những ngân hàng thương mại nhà nước có uy tín, ngân hàng Ngoại

Thương chiếm 30% thị phần các thanh toán xuất nhập khẩu, 30% chuyển tiền quốc tế

của toàn bộ hệ thống ngân hàng. Để trở thành một ngân hàng có thương hiệu không chỉ

trong phạm vi quốc gia mà có vị thế trên thương trường quốc tế, Ngân hàng Ngoại

Thương luôn phấn đấu xây dựng được quy trình phòng chống rửa tiền thích hợp. Trước

khi có nghị định phòng chống rửa tiền, Ngân hàng Ngoại Thương đã tự xây dựng cho

mình một quy trình tạm thời về phòng chống rửa tiền thông qua các tiêu chí như đưa ra

các quy tắc kiểm tra thông tin khách hàng, xây dựng hệ thống kiểm soát trực tuyến các

giao dịch đáng ngờ…

Ngân hàng Vietcombank được xem là một trong những ngân hàng tuân thủ tương

đối tốt trong công tác phòng ngừa, phát hiện các giao dịch đáng ngờ. Khi phát hiện ra

những dấu hiệu bất thường trong các giao dịch của khách hàng, ngân hàng đều đã báo

cáo đến các cơ quan chức năng có thẩm quyền. Theo Ông Lê Như Dương, Trưởng

phòng Quản lý rửa tiền Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam thì đầu năm 2012,

Vietcombank đã phát hiện được hàng chục giao dịch của cả tổ chức và cá nhân trong

nước chuyển tiền hàng chục tỷ đồng lòng vòng. Sau đây là quy trình phòng, chống rửa

tiền của Vietcombank

Sơ đồ 2.1: Quy trình phòng, chống rửa tiền tại Vietcombank

Khách hàng thông thường

Nhận dạng

Có dấu hiệu đáng ngờ

Thu nhập thêm thông tin

Nhận dạng

Có dấu hiệu đáng ngờ

Báo cáo Cục PCRT

Khách hàng thuộc danh sách 1627

Thông tin khách hàng

Nguồn : Phòng thông tin tín dụng và chống rửa tiền Ngân hàng Vietcombank

Nhờ việc ban hành quy trình, quy định nội bộ về phòng, chống rửa tiền, thì việc

phát hiện ra các giao dịch đáng ngờ ngày càng tăng, thông qua báo cáo chuyển về cục

phòng chống rửa tiền từ 1 giao dịch năm 2006 tăng lên 42 giao dịch năm 2012.

Biều đồ 2.6: Số lượng báo cáo giao dịch đáng ngờ được Vietcombank chuyển về cục

phòng, chống rửa tiền qua các năm 2006 - 2012

Nguồn: Phòng thông tin tín dụng và chống rửa tiền – Vietcombank

2.5.3. Phòng chống rửa tiền tại Ngân Hàng TMCP Quân Đội (MB)

Cũng như các ngân hàng thương mại khác, Ngân Hàng MB cũng ban hành quy

chế hoạt động phòng chống rửa tiền. Trong quy chế, Ngân Hàng MB đã đưa ra các dấu

hiệu được xem là giao dịch đáng ngờ như:

 Thông tin về các khoản góp vốn trong nghiệp tài trợ, đầu tư, cho vay, cho thuê tài

chính hoặc ủy thác đầu tư của khách hàng không rõ ràng, minh bạch về nguồn

gốc.

 Thông tin về tài sản thế chấp, cầm cố của khách hàng xn vay vốn không rõ ràng,

minh bạch về nguồn gốc.

 Các bên liên quan tới giao dịch cung cấp thông tin nhận biết khách hàng không

chính xác, không đầy đủ, không nhất quán hoặc thuyết phục cá nhân, tổ chức

cung ứng dịch vụ không báo cáo giao dịch đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền

theo quy định của pháp luật.

 Các giao dịch được thực hiện theo lệnh hay ủy quyền của các cá nhân, tổ chức có

liên quan đến hoạt động tội phạm nằm trong danh sách thống kê và cảnh báo do

Bộ Công An lập ra nhằm phòng ngừa, đấu tranh chống rửa tiền và chống sử dụng

tiền hay tài sản để tạo điều kiện hay tài trợ cho hoạt động phạm tội trong hay

ngoài lãnh thổ Việt Nam.

 Các cá nhân, tổ chức tham gia giao dịch với số hiện có giá trị lớn hoặc có những

giao dịch đột biến trong doanh số giao dịch trên tài khoản.

Ngoài quy định về các giao dịch đáng ngờ, quy chế còn quy định tần suất báo cáo

của bộ phận phòng chống rửa tiền của ngân hàng và các chi nhánh. Hàng tháng bộ phận

phòng chống rửa tiền của ngân hàng phải có trách nhiệm báo cáo các giao dịch nộp, rút

tiền mặt từ 200 triệu trở lên, các giao dịch gửi hoặc rút tiết kiệm từ 500 triệu trở lên, các

giao dịch chuyển tiền thanh toán quốc tế. Còn các chi nhánh phải có trách nhiệm báo cáo

thông tin khách hàng cá nhân, tổ chức, báo cáo giao dịch đáng ngờ, giao dịch liên quan

đến tội phạm khi phát sinh tại chi nhánh.

Bên cạnh quy chế thì Ngân Hàng MB còn ban hành hướng dẫn thực hiện các biện

pháp phòng, chống rửa tiền tại Ngân Hàng. Trong hướng dẫn, Ngân Hàng MB đưa ra

những biện pháp phòng, chống rửa tiền một cách cụ thể như quy định về chính sách

chấp nhận khách hàng, thủ tục nhận biết và cập nhật thông tin khách hàng…Đặc biệt,

trong hướng dẫn Ngân Hàng MB có những biện pháp phòng chống rửa qua việc kiểm

soát chuyển tiền thanh toán quốc tế như:

 Các đơn vị trực thuộc ngân hàng phải lập báo cáo thống kê các giao dịch chuyển

tiền thanh toán quốc tế ra, vào Việt Nam theo từng món chuyển tiền và lưu giữ tại

đơn vị.

 Các đơn vị trực thuộc ngân hàng đã được NHNN cấp phép và thực hiện dịch vụ

thanh toán chuyển tiền quốc tế phải thiết lập hệ thống công nghệ thông tin phục

vụ công tác phòng, chống rửa tiền.

2.5.4. Phòng chống rửa tiền tại Ngân Hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn

Việt Nam (Agribank)

Ngân Hàng Agribank là một trong hai ngân hàng nhà nước chưa cổ phần hóa, vốn

hoạt động ban đầu là 400 tỷ đồng do Ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam góp 200 tỷ

đồng, Ngân hàng Ngoại thương 100 tỷ đồng và Ngân hàng Nhà Nước 100 tỷ đồng. Tính

đến quý 3/2013 thì tổng tài sản của Ngân Hàng Agribank là 590.796 tỷ đồng, đứng đầu

trong toàn ngành ngân hàng.

Để đảm bảo cho hoạt động của Ngân Hàng Agribank tuân thủ theo các quy định

của nhà nước, các thông lệ quốc tế về phòng chống rửa tiền, tránh các rủi ro pháp lý, rủi

ro hoạt động trên thị trường tài chính trong nước cũng như quốc tế… nên Ngân Hàng

này đã ban hành quy chế phòng chống rửa tiền trong hệ thống. Trong quy chế có quy

định chính sách chung về phòng chống rửa tiền của Ngân Hàng Aribank như: tuân thủ

luật pháp về phòng chống rửa tiền của Việt Nam, không tham gia hoặc trợ giúp hoạt

động rửa tiền, báo cáo và lưu trữ hồ sơ liên quan đến hoạt động rửa tiền đúng quy định.

Bên cạnh chính sách chung về phòng, chống rửa tiền, quy chế đã quy định cụ thể

về chính sách chấp nhận khách hàng và nhận biết khách hàng; rà soát, phát hiện và xử lý

các giao dịch đáng ngờ. Thêm vào đó quy chế còn quy định rõ trách nhiệm của trụ sở

chính, chi nhánh và các bộ phận, cán bộ làm đầu mối về phòng chống rửa tiền.

Đặc biệt Ngân Hàng Agribank rất chú trọng đến công tác đào tạo nghiệp vụ

phòng chống rửa tiền cho nhân viên. Hằng năm, Ngân Hàng này xây dựng và thực hiện

chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức về các biện pháp phòng chống rửa tiền cho

hàng trăm cán bộ nhân viên Ngân Hàng.

2.5.5. Phòng chống rửa tiền tại Chi nhánh Ngân hàng nƣớc ngoài

Bên cạnh các ngân hàng thương mại cổ phần, việc phòng, chống rửa tiền đã được

chi nhánh các ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam thực hiện từ rất lâu trước khi có nghi

định 74 ở Việt Nam. Đối với ngân hàng thương mại có đẳng cấp quốc tế thì việc xây

dựng quy trình phòng chống rửa tiền là việc làm tất yếu. Tại các chi nhánh ngân hàng

này, quy trình phòng chống rửa tiền được xây dựng dựa trên hai nền tảng: thứ nhất là căn

cứ theo quy định của tập đoàn, thứ hai là tuân theo nghị định 74 về phòng chống rửa tiền

ở Việt Nam. Do có một số khác biệt về luật pháp nên quy trình này có một số thay đổi

như mức giao dịch đáng ngờ để phù hợp với nghị định 74.

Tập đoàn ngân hàng HSBC là một trong những tổ chức dịch vụ tài chính ngân

hàng lớn nhất thế giới đã bắt đầu hoạt động tại Sài Gòn- Việt Nam cách đây 100 năm,

được coi là một trong những ngân hàng nước ngoài đầu tiên tại Việt Nam. Sau thời gian

dài hoạt động thì tổng tài sản của ngân hàng lên này là khoảng 53.318,6 tỷ đồng, vốn

điều lệ 300 tỷ đồng, là ngân hàng có tổng tài sản lớn rất nhiều so với các ngân hàng có

vốn đầu tư 100% vốn nước ngoài. Ngân hàng HSBC có hai chi nhánh ở Thành phố Hồ

Chí Minh, Hà Nội và một văn phòng đại diện tại Cần Thơ cung cấp nhiều sản phẩm và

dịch vụ trong đó có dịch vụ ngân hàng công ty, dịch vụ ngân hàng cá nhân. Đây là một

trong những tập đoàn tham gia vào chương trình phòng chống rửa tiền toàn cầu của hiệp

hội Wolfberg (một hiệp hội 12 ngân hàng toàn cầu trong đó có HSBC). Cũng như các chi

chánh của HBSC trên thế giới, HSBC tại Việt Nam cũng xây dựng bộ phận thông tin tài

chính của ngân hàng HSBC.

Nhìn chung quy trình phòng, chống rửa tiền của ngân hàng HSBC tại Việt Nam

cũng tương đối chặt chẽ từ các bước nhận dạng, kiểm tra, điều tra, báo cáo và hành

động. Đặc biệt là ở bước điều tra, ngân hàng HSBC có riêng một nhóm điều tra để tiến

hành tìm hiểu rõ các giao dịch, điều tra thông tin khách hàng nếu giao dịch của khách

hàng bị nghi ngờ. Đây là bước cần thiết trong quy trình phòng, chống rửa tiền để phân

nhóm khách hàng quản lý. Thêm vào đó, ngân hàng HSBC đã ứng dụng công nghệ để

báo cáo các giao dịch đáng ngờ.

Sơ đồ 2.2: Quy trình phòng, chống rửa tiền của HSBC Việt Nam

Các báo cáo và ứng dụng Nhận dạng

Kiểm tra

Điều tra

Một nhóm điều tra tiến hành hiểu rõ hơn các giao dịch, hoạt động kinh doanh của khách hàng, thu thập thêm thông tin từ khách hàng

Báo cáo

Nếu khách hàng/giao dịch bị nghi ngờ Hành động

Nguồn: Ngân hàng thế giới, 2006. Nhận biết và theo dõi khách hàng, Hà nội

Bên cạnh HSBC, ngân hàng Standard Charted (S&C) cũng là một trong những

ngân hàng lớn của thế giới, có trụ sở tại Anh và đặt chi nhánh tại nhiều nước trên thế

giới trong đó có Việt Nam. Hoạt động của ngân hàng này chủ yếu ở khu vực Châu Phi,

Nam Á và Trung Đông. Ngân hàng này có trụ sở tại Việt Nam từ năm 1954, đến 1999

trở lại Hà Nội tiếp tục công việc kinh doanh. Nhóm khách hàng của S&C là các công ty

đa quốc gia, công ty xuất nhập khẩu vừa và nhỏ. Sản phẩm của ngân hàng này liên quan

đến ngoại tệ, ngoại hối, chuyển tiền, dịch vụ phái sinh gửi tiền, tư vấn sử dụng vốn vay,

cho vay dự án. Hiện nay, tại S&C tại Việt Nam đã xây dựng được quy trình phòng,

chống rửa tiền về các giao dịch đáng ngờ. Trong việc xác định những dịch vụ có rủi ro bị

lợi dụng vào mục đích rửa tiền, ngân hàng này quan tâm đến các giao dich như gởi tiền,

chuyển tiền, chuyển séc sang tiền mặt, kinh doanh chứng khoán giao dịch với các ngân

hàng ở các nước có quy định dễ dãi về tài chính.

2.6. Đánh giá kết quả của công tác phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng

Việt Nam trong thời gian qua

2.6.1. Những kết quả đạt đƣợc

Qua phân tích ở trên, với sự nỗ lực của các cơ quan chức năng đặt biệt là Ngân

Hàng Nhà Nước và sự hợp tác của các ngân hàng thì công tác phòng, chống rửa tiền qua

hệ thống ngân hàng Việt Nam đã đạt được một số kết quả

Một là: Luật phòng chống rửa tiền đã được ban hành và chính thức có hiệu lực

ngày 01/01/2013.

Hai là: Thành lập được Trung tâm thông tin, phòng chống rửa tiền (nay là cục

phòng chống rửa tiền), là đơn vị trực thuộc ngân hàng nhà nước Việt Nam.

Ba là: Hiện Việt Nam là thành viên thứ 33 của APG và được tổ chức này đánh giá

là đa phương vào năm 2009.

Bốn là: Hoạt động phòng, chống rửa tiền ở Việt Nam được sự hỗ trợ của nhiều tổ

chức quốc tế đặt biệt là WB, IMF, ADB.

Năm là: Hầu hết các ngân hàng thương mại đều có những quy định nội bộ về

phòng, chống rửa tiền. Đồng thời quy định về quy trình báo cáo các giao dịch đáng ngờ

và trách nhiệm của các nhân viên được phân công giám sát, kiểm tra những giao dịch

loại này.

2.6.2. Những tồn tại trong công tác phòng, chống rửa tiền

Bên cạnh những kết quả đạt được trong cuộc chiến chống rửa tiền hiện nay thì

vẫn còn tồn tại.

2.6.2.1. Các ngân hàng thương mại chưa tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp

luật về phòng, chống rửa tiền

Theo quy định thì các ngân hàng phải có trách nhiệm báo cáo các giao dịch đáng

ngờ cũng như các giao dịch vượt ngưỡng … Nhưng thực tế Cục phòng, chống rửa tiền

nhận được số lượng báo cáo rất hạn chế, không phản ánh được hết tiềm năng rửa tiền ở

Việt Nam.

Mặc dù hầu hết các ngân hàng đều có quy trình phòng chống rửa tiền theo luật

định, tuy nhiên quy trình chỉ mang tính chất đối phó và tính thực tiễn không cao.

2.6.2.2. Yếu tố nội tại của Ngân hàng

Hệ thống ngân hàng Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển và hoàn thiện,

nguồn vốn tự có chiếm tỷ trọng thấp trong tổng tài sản ngân hàng. Thêm vào đó, tình

hình huy động trên thị trường gặp khó khăn cộng thêm áp lực tăng vốn theo yêu cầu của

Ngân Hàng Nhà Nước, nên tạo cơ hội cho tội phạm rửa tiền do các ngân hàng thương

không quan tâm đến nguồn gốc tiền gửi.

2.6.2.3. Cơ sở vật chất của các ngân hàng thương mại, Cục phòng, chống rửa tiền

chưa thể đáp ứng được yêu cầu phòng, chống rửa tiền

Do hạn chế về công nghệ thông tin tại các ngân hàng thương mại cũng như ở Cục

phòng, chống rửa tiền Việt Nam nên khả năng xử lý các báo cáo vượt ngưỡng không cho

phép. Hiện tại, trừ một số ngân hàng lớn thì hầu như tại các ngân hàng thương mại chưa

có được phần mền tiến tiến phục vụ công tác phòng, chống rửa tiền.

Nhiều ngân hàng thương mại cũng đã nghĩ đến việc trang bị phần mền tự động để

phòng chống rửa tiền, tuy nhiên, phần mền này thường rất đắt khoảng trên 2 triệu USD.

Đây quả thật là khoản đầu tư khá lớn khiến các ngân hàng phải suy nghĩ lại.

2.6.2.4. Đội ngũ cán bộ còn mỏng tại cục và tại ngân hàng

Thực tế thì số lượng cán bộ chuyên trách phòng chống rửa tiền ở cục và tại ngân

hàng còn rất ít.

Mặc khác, xét về chất lượng thì không cao, đặt biệt là tại các ngân hàng thì đa

phần nhân sự làm ở bộ phận phòng chống rửa tiền đều là kiêm nhiệm,

Còn đối với nhân viên tiếp xúc trực tiếp với khách hàng hầu hết chưa được đào

tạo về nghiệp vụ phòng, chóng rửa tiền.

2.6.2.5. Vấn đề nhận thức về công tác phòng, chống rửa tiền

Thực tế có những nhận thức sai lầm về công tác phòng, chống rửa tiền, chẳng

hạn:

 Phòng chống rửa tiền sẽ làm giảm huy đồng tiền nhàn rỗi trong dân cư

Ngay khi nghị định 74 về phòng chống rửa tiền được ban hành, thì đã gây ra việc

tranh cãi liệu mức giao dịch cần phải báo cáo quá thấp sẽ ảnh hưởng đến tâm lý người

gửi tiền, gây phiền hà cho khách hàng khiến họ ngại gửi tiền tại ngân hàng.

 Phòng, chống rửa tiền là nhiệm vụ của nhà nước, ngân hàng

Nhiệm vụ phòng chống rửa tiền được hiểu là nhiệm vụ của nhà nước, không liên

quan gì đến hoạt động của các cá nhân, tổ chức trong nền kinh tế. Do đó, việc này vẫn

chưa được xem trọng trong nhận thức của công chúng về phòng, chống rửa tiền.

Chính những sai lầm trong nhận thức nêu ở trên đã phần nào cản trở việc thực thi

chính sách phòng, chống rửa tiền.

2.6.3. Nguyên nhân của những tồn tại

2.6.3.1. Chưa có tuyên truyền đúng mức

Xuất phát từ những nhận thức sai lầm về chính sách phòng, chống rửa tiền nên

các chủ thể trong nền kinh tế thường xu hướng thanh toán tiền mặt thay vì thanh toán

qua ngân hàng hoặc tìm một kênh đầu tư mới như vàng, bất động sản thay vì gửi tiền ở

các ngân hàng như trước đây. Do đó, nếu không có sự tuyên truyền đúng mức về mục

tiêu của chính sách này thì sẽ gây hiệu ứng tiêu cực cho nền kinh tế nói chung và hoạt

động của ngân hàng nói riêng.

2.6.3.2. Chi phi đầu tư phần mền chống rửa tiền khá lớn so với quy mô của các ngân

hàng thương mại

Nhận thức được tiện ích của phần mền trong việc phòng, chống rửa tiền. Tuy

nhiên, do chi phí đầu tư phần mền tương đối lớn so với quy mô của các ngân hàng

thương mại nhất là các ngân hàng nhỏ, mới chuyển đổi mô hình.

2.6.3.3. Quyền lợi của ngân hàng chưa được xem trọng

Chắc chắn khi ngân hàng giúp các cơ quan chức năng ngăn chặn các khoản tiền

bất hợp pháp vào hệ thống tài chính ngân hàng để đảm bảo an ninh tài chinh quốc gia họ

đã phải tốn những chi phí nhất định và thiệt hại nhất định. Tuy nhiên quyền lợi của ngân

hàng trong quá trình phát hiện và xử lý các khoản tiền có nguồn gốc phạm tội chưa được

đề cập đến. Do đó cũng hạn chế việc thực hiện nghĩa vụ khai báo các nghi vấn về các

giao dịch đáng ngờ tại các ngân hàng.

2.6.3.4. Luật phòng chống rửa tiền mới được ban hành, chưa được biết đến rộng rãi

Luật phòng chống rửa tiền mới được ban hành cách đây mấy tháng do đó chưa

được nhiều người biết đến và mức thẩm thấu luật chưa nhiều, cần phải có thời gian để

luật mới này đi vào đời sống.

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2

Trong chương 2, tác giả đã điểm qua tình hình kinh tế xã hội Việt Nam nói chung

và hệ thống ngân hàng Việt Nam nói riêng. Từ đó tác giả phân tích những cơ hội cũng

như khe hở cho bọn phạm tội sử dụng để thực hiên hành vi rửa tiền. Đồng thời tác giả

còn phân tích thực trạng rửa tiền qua hệ thống ngân hàng ở Việt Nam trên cơ sở hợp tác

quốc tế. Qua đó đưa ra những điểm làm được và chưa làm được trong quá trình triển

khai thực hiện, tìm ra nguyên nhân của những việc chưa làm được. Trên cơ sở đó, tác giả

sẽ đưa ra giải pháp phòng chống rửa tiền qua ngân hàng trong chương 3 của luận văn để

góp phần làm lành mạnh hệ thống ngân hàng Việt Nam.

CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN

HÀNG VIỆT NAM

3.1. Định hƣớng của chính phủ về phòng, chống rửa tiền

Trước khi đưa ra giải pháp phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt

Nam, chúng ta cần phải tìm hiểu định hướng của chính phủ về hoạt động phòng, chống

rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam. Để hoạt động này đạt được được một số kết

quả nhất định thì cần phải hướng tới các mục tiêu sau:

3.1.1. Định hƣớng chung

Thứ nhất: gắn phòng chống rửa tiền với chống tài trợ khủng bố

Mặc dù dưới góc độ khoa học tội phạm học, rửa tiền, tài trợ khủng bố và khủng

bố là ba tội phạm độc lập và riêng biệt. Tuy nhiên, nếu xét về đặc điểm hình sự tội phạm,

về phương thức, thủ đoạn hoạt động của tội phạm và cách thức tổ chức các hoạt động

phòng ngừa và đấu tranh thì giữa tài trợ khủng bố và rửa tiền lại có nhiều điểm tương

đồng hơn là giữa tài trợ khủng bố và bản thân hoạt động khủng bố. Trên thực tế, các thủ

đoạn được sử dụng để rửa tiền cũng tương tự như các thủ đoạn được dùng để che giấu

nguồn gốc các khoản tiền sử dụng cho mục đích tài trợ khủng bố. Do vậy, các biện pháp

phòng, chống tài trợ khủng bố (chứ không phải là các biện pháp phòng, chống khủng

bố), về cơ bản, cũng bao gồm việc nhận biết khách hàng, báo cáo các giao dịch đáng

ngờ, phong tỏa, tịch thu tài sản, hợp tác quốc tế và các quy định liên quan đến chuyển

tiền điện tử, chuyển tiền thay thế giống như các quy định về phòng chống rửa tiền.

Chính vì những đặc điểm tội phạm học tương đồng nêu trên, nên các nước như Liên

bang Nga, Australia… mặc dù đều có luật chống khủng bố riêng, nhưng vấn đề tài trợ

khủng bố vẫn được quy định trong Luật Phòng, chống rửa tiền.

Dưới góc độ kỹ thuật lập pháp, việc đưa rửa tiền và tài trợ khủng bố vào điều

chỉnh trong cùng một đạo luật sẽ tạo thành một khung pháp lý thống nhất cho hai loại tội

phạm có liên quan chặt chẽ, hình thức, thủ đoạn tương đồng, đồng thời, khi xây dựng

Luật Chống khủng bố sẽ tránh được việc lặp lại không cần thiết các quy định tương tự

để phòng, chống tài trợ khủng bố như: nhận biết khách hàng, báo cáo các giao dịch đáng

ngờ, phong tỏa, tịch thu tài sản, hợp tác quốc tế và các quy định liên quan đến chuyển

tiền điện tử, chuyển tiền thay thế giống như các quy định về phòng, chống rửa tiền.

Thứ hai: xây dựng cơ quan tình báo tài chính (Financial Intelligence Unit-FIU)

với chức năng và vai trò theo khuyến nghị số 26 của FATF.

Hiện nay, Trung tâm thông tin chống rửa tiền thuộc NHNN Việt Nam, mà NHNN

Việt Nam chỉ là cơ quan ngang bộ – chưa có vị trí độc lập như các cơ quan tình báo tài

chính của các quốc gia khác. Ví dụ như Indonesia đã có FIU vào năm 2002 theo một đạo

luật của quốc hội; Philippines có Hội đồng chống rửa tiền (AMLC), cũng là FIU của

Philippines, luật chống rửa tiền cho phép AMLC huy động sự hỗ trợ của bất kỳ nhánh

nào thuộc Chính phủ…

Thứ ba: phát triển hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt.

Phấn đấu đến cuối năm 2015, tỷ lệ tiền mặt trong tổng phương tiện thanh toán ở

mức thấp hơn 11%; tăng mạnh số người dân được tiếp cận các dịch vụ thanh toán, nâng

tỷ lệ người dân có tài khoản tại ngân hàng lên mức 35 – 40% dân số. Đây là một vấn đề

khó khăn, nhưng Việt Nam phải từng bước thực hiện. Việc phát triển hệ thống thanh toán

không dùng tiền mặt như thế nào là một đề tài nghiên cứu khoa học được đầu tư thỏa

đáng.

3.1.2. Định hƣớng trong lĩnh vực ngân hàng

Ngân hàng là một trong một mắc xích quan trọng trong việc phòng, chống rửa

tiền. Ngoài những định hướng chung được nêu ở phần trên thì riêng trong lĩnh vực ngân

hàng cần có những định hướng cụ thể hơn để công tác phòng , chống rửa tiền đạt hiệu

quả cao

Thứ nhất: Tăng cường phát triển hệ thống tài chính Việt Nam trên tinh thần lành

mạnh và bền vững. Từ đó nâng cao chất lượng giám sát và quản lý rủi ro, ngăn chặn hiệu

quả tội phạm rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Thứ hai: Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, các ngân hàng nước ngoài

nhằm học hỏi kinh nghiệm cách thức xây dựng hệ thống phòng, chống rửa tiền.

Thứ ba: Phát triển hệ thống giám sát tự động để phát hiện nhanh các giao dịch

đáng ngờ, đồng thời giảm áp lực trong công tác báo cáo các giao dịch vượt ngưỡng, giao

dịch đáng ngờ…

Thứ bốn: Phát triển các loại hình dịch vụ không dùng tiền mặt để khuyến khích

khách hàng thay đổi thói quen dùng tiền mặt trong thanh toán.

3.2. Giải pháp phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam

3.2.1. Giải pháp vĩ mô

3.2.1.1. Nhóm giải pháp thuộc về chính phủ

Một là: Tăng cường hợp tác quốc tế về phòng chống rửa tiền

Như đã phân tích ở trên, do các hành vi rửa tiền thực hiện rất tinh vi và trong

phạm vi rất rộng có liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác nhau ngoài cả lĩnh

vực ngân hàng, do đó việc tự do hóa các giao dịch thanh toán và đầu tư quốc tế và chống

rửa tiền chỉ có thế thành công nếu như chúng ta có được một cơ chế phối hợp thực hiện

giữa các cơ quan chức năng trong nước như NHNN, bộ tài chính, các công ty kiểm toán,

công an, tư pháp…Cơ chế phối hợp này hiện nay vẫn chưa hiện hữu trong thực tế.

Ngoài ra, cơ chế phối hợp ở tầm cao hơn là sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia,

các tổ chức quốc tế, với cơ quan tình báo về tài chính quốc tế… tạo ra hiệu quả nhanh

chóng trong việc phòng chống rửa tiền trên bình diện quốc gia lẫn quốc tế. Việt Nam

phải tích cực tham gia vào tổ chức chống rửa tiền để tiếp cận được sớm nhất phương

thức rửa tiền mới cũng như những phương pháp phòng, chống rửa tiền hiệu quả. Nên lấy

đề xuất 40+9 của FATF là khung pháp lý cơ bản để “phái sinh” ra các biện pháp chống

rửa tiền mang đặc thù Việt Nam. Điều này có nghĩa là một mặt chung ta không nhất thiết

phải tuân thủ hoàn toàn các đề xuất của FATF nhưng mặt khác phải điều chỉnh theo

những thay đổi liên tục trong các khuyến nghị của FATF cho phù hợp với các diễn biến

mới nhất. Hơn nữa, việc áp dụng những kiến nghị của FATF Việt Nam mới chứng minh

với thế giới quyết tâm thực sự của mình trong việc tuyên chiến chống lại tội phạm tham

nhũng và các tội phạm khác có liên quan đến hoạt động rửa tiền.

Hai là: Tạo hành lang pháp lý vững chắc, đồng bộ

Hiện nay, chúng ta đã có luật phòng, chống rửa tiền phần nào đã thể hiện quyết

tâm trong công tác phòng, chống rửa tiền. Nhưng để luật này đi vào cuộc sống, chính

phủ cần có những buổi tuyên truyền rộng rãi để các ngân hàng nói riêng và các tổ chức,

cá nhân khác nói chung được biết. Qua đó giúp toàn dân có cái nhìn đúng đắn về công

tác phòng, chống rửa tiền. Đồng thời qua đó có những kiến thức cơ bản để nhận dạng

hành vi rửa tiền cơ bản trong xã hội.

Thêm vào đó, trong các văn bản luật về đầu tư , tiền tệ, kinh doanh (khi chỉnh sửa

hoặc ban hành mới) cần chú ý đến các điều khoản có trong luật phòng chống rửa tiền.

Nhất là trong lĩnh vực chứng khoán, một lĩnh vực tài chính đang phát triển rất nóng hiện

nay thì cần phải đảm bảo an ninh tài chính chống rửa tiền qua hoạt động đầu tư chứng

khoán bên cạnh việc tạo môi trường đầu tư thông thoáng bình đẳng. Bên cạnh đó, chính

sách thuế ảnh hưởng đến vấn đề đầu tư, phân phối thu nhập, do đó cần phải phối hợp với

chính sách tài chính tiền tệ quốc gia nhằm hướng tới mục tiêu chung là phòng, chống rửa

tiền, đảm bảo lợi ích của các quốc gia.

Bên cạnh đó, pháp lệnh ngoại hội cần phải sửa đổi trong thời gian tới nhằm mục

tiêu vừa đảm bảo giao thương quốc tế được thuận lợi vừa đảm bảo hạn chế khả năng rửa

tiền của bọn tội phạm.

Ba là: Tích cực phòng chống tội phạm và tham nhũng

Bởi như đã phân tích trong phần trên, tham nhũng chính là nguồn gốc và là rủi ro

lớn nhất dẫn đến tội phạm rửa tiền… Do đó, chính phủ phải chuẩn đoán được và có

những biện pháp kiên quyết đối với các biểu hiện của quản lý sai lầm và tham nhũng

trong cả hai khu vực công và khu vực tư sao cho có khả năng triển khai một chương

trình quốc gia toàn diện và có hiệu quả trong cuộc chiến đấu chống rửa tiền.

Chính phủ cần phải thực hiện tích cực luật phòng chống tham nhũng, nhất là

trong công tác kê khai tài sản của các các bộ nhà nước. Nếu làm tốt công tác này thì hứa

hẹn sẽ góp phần không nhỏ vào thành công tác phòng, chống rửa tiền do giảm đáng kể

nguồn tiền bẩn có nhu cầu cần rửa sạch. Sau đây là một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu

quả phòng, chống tham nhũng:

(i) Cần có những chính sách kiểm soát chặt chẽ nguồn thu nhập của các tổ chức,

cá nhân, đặt biệt quan tâm đến các yếu nhân lợi dụng chức, quyền để tham nhũng. Qua

đó ngăn chặn được phần nào hậu quả của tham nhũng gây ra.

(ii) Cần phải có xử phạt nghiêm minh trong công tác phòng, chống tham nhũng.

Tịch thu những tài sản do tham nhũng mà có để làm quỹ khen thưởng cho người có công

trong công tác phòng chống tham nhũng.

(iii) Áp dụng phương thức quản lý theo cơ chế một cửa, cải cách thủ tục hành

chính làm giảm thiểu cơ hội tham nhũng xãy ra.

(iv) Thành lập tổng cục điều tra ở trung ương cũng như cục điều tra ở các tỉnh để

đảm bảo tính độc lập, khách quan trong quá trình điều tra.

(v) Đào tạo cán bộ chuyên sâu cho hoạt động phòng chống tham nhũng. Do hoạt

động tham nhũng ngày càng phức tạp nên đòi hỏi cán bộ chống tham nhũng phải có

trình độ chuyên môn cao. Thêm vào đó là tinh thần trách nhiệm, không sợ thế lực, không

vì lợi ích cá nhân, dám đấu tranh chống tham nhũng, với tinh thần dám nói, dám làm.

(vi) Đảm bảo cuộc sống cho những cán bộ, công nhân viên qua thu nhập hàng

tháng và những phụ cấp. Vì khi đảm bảo được cuộc sống một cách hợp lý thì các cán bộ,

công nhân viên sẽ giảm bớt động cơ tham nhũng, nhiệt tình trong công việc. Do đó cần

có sự quan tâm xác đáng lẫn vật chất và tinh thần cho những cán bộ, công nhân viên này.

Bốn là: Hạn chế sử dụng tiền mặt trong thanh toán

Như đã phân tích ở chương 2, Việt Nam là nền kinh tế tiền mặt, là điều kiện thuận

lợi trong việc rửa tiền. Để góp phần hạn chế rửa tiền thông qua hình thức này, chính phủ

cần phải:

(i) Ban hành các chính sách bắt buộc các giao dịch mua bán, trao đổi có giá trị lớn

mà bất động sản, mua bán Ô tô … phải được thanh toán qua ngân hàng. Nếu không, nhà

nước sẽ không công nhận quyền sở hữu đối với giao dịch tiền mặt này.

(ii) Ban hành các chính sách ưu đãi về thuế, phí đối với các tổ chức sử dụng dịch

vụ thanh toán cũng như đơn vị cung cấp dịch vụ thanh toán.

(iii) Kết hợp với các chuyên gia đầu ngành tuyển dụng và đào tạo chuyên sâu đội

ngũ cán bộ trong lĩnh vực thanh toán. Nhằm xây dựng chiến lược cho quốc gia để phát

triển hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt

Năm là: Thành lập trung tâm thông tin tài sản quốc gia

Thông tin của trung tâm được tổng hợp từ nhiều nguồn như Bộ tài nguyên, môi

trường, Bộ công an, Bộ giao thông vận tải, ngân hàng nhà nước. Trên nguyên tắc bảo

mật thông tin, Trung tâm chỉ cung cấp thông tin cho các cơ quan điều tra, các nhà hoạt

định chính sách. Đây là ý tưởng rất hay nhằm giúp các cơ quan chức năng nắm được

tổng tài sản của các cá nhân, tổ chức một cách đầy đủ và kịp thời. Điều này rất có ý

nghĩa trong nhiều lĩnh vực như thuế, tham nhũng, rửa tiền …

3.2.1.2. Nhóm giải pháp thuộc về Ngân Hàng Nhà Nước

Một là: Phối hợp cục phòng, chống rửa tiền và bộ công an

Phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng chỉ thật sự hiệu quả khi có sự hợp

tác chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan như Thuế, Hải Quan, Ngân Hàng Nhà Nước,

Cục phòng chống ma túy và tệ nạn …Và đặt biệt là cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cục

phòng, chống rửa tiền và bộ công an, sau đây là một vài giải pháp nhằm tăng cường phối

hợp hiệu quả :

(i) Bộ công an phải có sự phản hồi về kết quả điều tra các giao dịch đáng ngờ mà

Cục phòng, chống rửa tiền chuyển đến

(ii) Cục phòng, chống rửa tiền cần thường xuyên cập nhật “danh sách đen” từ Bộ

công an để cung cấp thông tin cho các ngân hàng

(iii) Cộng tác với nhau để nghiên cứu các loại hình rửa tiền để từ đó đưa ra

phương pháp điều tra cũng như ngăn chặn thích hợp

Hai là: Hỗ trợ ngân hàng trong công tác phòng chống rửa tiền

Để giúp đỡ các ngân hàng thương mại trong công tác phòng chống rửa tiền thì

Ngân hàng nhà nước cần phải:

(i) Có những hướng dẫn cụ thể để ngân hàng dễ dàng thực hiện để khi luật rửa

tiền chính thức có hiệu lực ngày 01/01/2013 thì mọi thứ đã sẵn sàng.

(ii) Trong các văn bản nghiệp vụ của ngành ngân hàng cũng cần chú ý tới các quy

định về phòng, chống rửa tiền, đặt biệt là trong lĩnh vực thanh toán nội địa và thanh toán

quốc tế.

(iii) Biên soạn cẩm nang phòng, chống rửa tiền và phổ biến cho các ngân hàng

thương mại như một nghiệp vụ cần thiết để các ngân hàng này thực hiện hằng ngày.

Ba là: Đầu tư hệ thống công nghệ thông tin cho cục phòng, chống rửa tiền và

trong giao dịch thanh toán liên ngân hàng

Như đã phân tích ở trên, vì thiếu trang bị hệ thống công nghệ thông tin tiên tiến

mà việc tổng hợp các báo cáo các giao dịch phải báo cáo tại cục phòng, chống rửa tiền

quốc gia gặp khó khăn. Do vậy để Cục phòng, chống rửa tiền có thể kịp thời phát hiện

những giao dịch có nguy cơ rửa tiền thì NHNN cần phải đầu tư hệ thống công nghệ

thông tin về phòng, chống rửa tiền cho cục.

Bên cạnh đó, việc thanh toán liên ngân hàng còn chậm chạp làm tăng lượng lưu

thông tiền mặt trong giao dịch. Do đó cần phải ứng dụng phần mền tiến trong giao dịch

thanh toán liên ngân hàng để giảm lượng lưu thông tiền mặt trong thanh toán. Từ đó

giảm rủi ro bị lợi dụng rửa tiền do thói quen sử dụng tiền mặt quá nhiều.

Bốn là: Ban hành các quy chế giám sát, thường xuyên kiểm tra việc tuân thủ các

quy định về phòng chống rửa tiền

Theo đề xuất của Basel II thì Ngân hàng nhà nước phải thực hiện kiểm toán bắt

buộc hàng năm để NHNN kiểm soát được các hoạt động tài chính bất hợp pháp, các

thông tin nội bộ bị tiết lộ hoặc các hoạt động lợi dụng hệ thống ngân hàng để rửa tiền.

Việc ban hành quy chế giám sát giúp cho các cơ quan thuộc ngân hàng nhà nước

chủ động hơn trong việc thanh tra giám sát các ngân hàng thương mại, tránh trường hợp

làm cho có của các ngân hàng thương mại.

Năm là: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền về phòng, chống rửa tiền, thường xuyên

tổ chức các buổi tọa đàm về phòng, chống rửa tiền với các ngân hàng thương mại

Công tác tư tưởng trong việc phòng, chống rửa tiền là hết sức quan trọng.Sự thất

bại của nghị định 74 một phần là do không làm tốt công tác này. Rút kinh nghiệm từ

điều đó nên Ngân hàng nhà nước cần phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền về phòng,

chống rửa tiền.

Cần có những lớp đào tạo cho các cán bộ ngân hàng, người trực tiếp với khách

hàng để có những giải thích rõ ràng cho khách hàng về công tác phòng, chống rửa tiền

của ngân hàng. Giúp khách hàng hiểu rằng việc báo các giao dịch phải báo cáo là nhiệm

vụ của ngân hàng và mọi thông tin của khách hàng sẽ không bị tiết lộ ra ngoài.

Bên cạnh đó việc tổ chức tọa đàm với các ngân hàng thương mại nhằm trao đổi

thông tin 2 chiều giữa cục phòng chống rửa tiền và các ngân hàng thương mại. Qua đó

đưa ra những vướng mắc trong quá trình tác nghiệp của hai bên. Từ đó đưa ra biện pháp

giải quyết nhằm tăng hiệu quả trong công tác phòng, chống rửa tiền

3.2.2. Giải pháp vi mô

3.2.2.1. Nhóm giải pháp thuộc về ngân hàng thương mại

Một là: Hoàn thiện, phát triển dịch vụ ngân hàng và thúc đẩy phương tiện thanh

toán không dùng tiền mặt

Thói quen sử dụng tiền mặt là một trong những nguyên nhân khiến hoạt động rửa

tiền dễ xâm nhập vào Việt Nam. Do đó, việc thay đổi thói quen này là cần thiết trong

cuộc chiến phòng, chống rửa tiền. Để làm được điều đó đòi hỏi các ngân hàng phải hoàn

thiện, phát triển dịch vụ ngân hàng đặt biệt là dịch vụ thẻ. Cụ thể:

(i) Tăng tiện ích của thẻ thanh toán nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng phong phú

của khách hàng

(ii) Tăng về số lượng đơn vị chấp nhận thẻ, áp dụng rộng rãi ở tất cả các cửa

hàng, cửa hiệu buôn bán ở khắp các tỉnh thành, chứ không riêng gì các trung tâm thương

mại, thành phố lớn.

(iii) Bố trí hợp lý các máy rút tiền, đảm bảo sự tiện lợi và an toàn cho người rút

tiền

Hai là: Lựa chọn đối tác tin cậy góp phần giảm rủi ro rửa tiền

Việc chọn đối tác ở nước ngoài như ngân hàng phát hành, ngân hàng xác nhận

cũng như lựa chọn cổ đông chiến lược là các tổ chức nước ngoài dựa vào rất nhiều yếu

tố. Nhưng trước tiên phải là tổ chức có uy tín, có tình hình tài chính lành mạnh, tuân thủ

các quy định quốc tế về rửa tiền làm đối tác trong hoạt động thanh toán quốc tế. Như thế

phần nào tránh việc bị lợi dụng mở L/C và các phương thức tài trợ thương mại khác

nhằm chuyển tiền giữa các quốc gia. Đặt biệt, khi lựa chọn đối tác cần xem xét xem có

nằm trong các nước và vùng lãnh thổ không tuân thủ theo đánh giá của tổ chức FATF

hay không. Nếu đối tác nằm trong danh sách cảnh báo của FATF thì cần phải có những

xem xét kỹ lưỡng, trình cấp thẩm quyền phê duyệt xem có nên thiết lập mối quan hệ mới

này hay không.

Ba là: Phân nhóm khách hàng để theo dõi

Trong luật phòng, chống rửa tiền có phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro. Tùy

vào mức độ rủi ro của khách hàng mà ta có những ứng xử khác nhau. Đặc biệt, đối với

khách hàng có mức rủi ro cao như khách hàng nằm trong danh sách đen FATF, những

nhân vật và người thân có liên quan đến chính trị, cá nhân có tổng tài sản cao, các tổ

chức phi lợi nhuận … thì cần có những biện pháp đánh giá tăng cường.

Tuy nhiên, theo tác giả bên cạnh phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro thì cần theo

dõi bổ sung về nhóm khách hàng liên quan. Nhóm khách hàng liên quan được hiểu là

nhóm khách hàng có quan hệ gia đình với nhau, cụ thể là cha, mẹ, con, vợ chồng. Việc

theo dõi theo nhóm khách hàng liên quan rất có ý nghĩa trong việc điều tra tài sản của

các yếu nhân.

Thêm vào đó, cần thành lập chính sách phân khúc đối với khách hàng mới và

khách hàng hiện hữu. Căn cứ những thông tin chứng minh nhân dân, hộ khẩu, nghề

nghiệp, tuổi tác … mà ta xác định danh tính của khách hàng mới. Còn đối với khách

hàng hiện hữu thì ngoài xác định danh tính thì cần xác định thêm hoạt động sản xuất

kinh doanh, tình trạng nhân thân, nguồn thu nhập chính của khách hàng.

Khi tiếp nhận hồ sơ và nhận dạng khách hàng, nhân viên ngân hàng nên xác định

được khách hàng thực sự của ngân hàng là ai, khách hàng đang giao dịch cho chính

mình hay giao dịch đại diện. Việc xác định này nhằm giúp ngân hàng có những chính

sách phục vụ khách hàng một cách hợp lý và hiệu quả. Đồng thời, điều này giúp ngân

hàng phân loại nhóm khách hàng theo mức độ rủi ro để dễ quản lý.

Bên cạnh đó, cần phải chú ý đến những khách hàng giao dịch không thường

xuyên nhưng giá trị giao dịch lớn, thuộc đối tượng báo cáo theo quy định NHNN hoặc

những giao dịch có dấu hiệu nghi ngờ như sử dụng hộ chiếu tẩy xóa, thời hạn visa nhỏ

hơn 30 ngày, không trả lời những câu hỏi của nhân viên giao dịch, thực hiện hàng loạt

các lệnh chuyển tiền lòng vòng qua nhiều tài khoản khác nhau … Khi phát hiện ra

những giao dịch có những dấu hiệu trên cần phải báo cáo ngay cho cấp trên của mình để

có những hướng xử lý hợp lý, đúng quy định.

Bốn là: Thực hiện nghiêm chỉnh quy trình nội bộ về phòng, chống rửa tiền

Quy trình nội bộ về phòng, chống rửa tiền của các ngân hàng thương mại được

xây dựng giúp ngân hàng có thể chủ động hơn trong công tác phòng, chống rửa tiền. Do

đó các ngân hàng cần phải triển khai thực hiện một cách nghiêm túc quy trình này, tránh

trường hợp làm cho có như thực tế xãy ra trong thời gian qua.

Năm là: Đào tạo năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và kiến thức về

phòng chống rửa tiền cho nhân viên ngân hàng

Để phát hiện và ngăn chặn tội phạm rửa tiền thì đòi hỏi nhân viên ngân hàng phải

có trình độ chuyên môn và kiến thức nhất định về loại tội phạm này. Ngân hàng sẽ

không làm gì được nếu nhân viên của họ không biết có sự tồn tại về loại tội phạm này.

Vì thế ngân hàng nên phối hợp với các tổ chức trong và ngoài nước, có kinh nghiệm

trong lĩnh vực này để đào tạo cho nhân viên biết theo dõi, nhận biết, cập nhật thông tin

về khách hàng.

Song song đó, việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho nhân viên ngân hàng cũng

là một việc không kém phần quan trọng, bởi tội phạm có thể mua chuộc để tiếp tay cho

các hoạt động phạm tội của chúng. Việc đảm bảo đời sống của nhân viên bằng chính

đồng lương của họ là biện pháp hữu hiệu để giúp họ không bị lầm đường lạc lối.

Sáu là: Áp dụng công nghệ thông tin vào hệ thống ngân hàng

Lĩnh vực ngân hàng luôn là lĩnh vực phải đi đầu trong việc áp dụng công nghệ

tiến tiến vào hoạt động của mình. Nhưng thực tế phần mền phục vụ công tác phòng,

chống rửa tiền không áp dụng được yêu cầu công việc như lọc dữ liệu để làm báo cáo ,

phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro, cảnh báo khách hàng thuộc “danh sách

đen”…Do đó việc trang bị phần mền tiến tiến là điều cấp thiết hiện nay.

Bảy là: chế độ tiền lương, thưởng của nhân viên ngân hàng được chú trọng

Việc chú trọng chế độ tiền lương, thưởng của nhân viên ngân hàng giúp nhân viên

làm việc tích cực hơn, giảm khả năng bị mua chuộc làm nội gián của bọn rửa tiền. Bên

cạnh đó, những khích lệ tinh thần cũng rất cần thiết, một lời khen của giám đốc thật sự

có ý nghĩa rất nhiều đối với nhân viên đạt thành tích tốt. Thêm vào đó, cần có những

thưởng phạt xác đáng đối với nhân viên thực hiện tốt hoặc lơ là các biện pháp phòng

chống rửa tiền của ngân hàng.

3.2.2.2. Nhóm giải pháp thuộc về các tổ chức khác

Trách nhiệm phòng, chống rửa tiền không phải trách nhiệm của riêng ngành ngân

hàng, đây là trách nhiệm của toàn xã hội. Trách nhiệm các tổ chức hành nghề phi tài

chính liên quan đồng thời là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước như Bộ công an, bộ

tài chính, bộ xây dựng … được quy định rất rõ trong luật phòng, chống rửa tiền.

Thêm vào đó, hoạt động rửa tiền có quan hệ đến nhiều hoạt động tội phạm khác

nhau và nhiều lĩnh vực đời sống xã hội. Do đó, việc phòng, chống rửa tiền không thể

một mình ngân hàng có thể thực hiện được mà cần có sự hợp tác của các tổ chức, cơ

quan khác. Chính sự hợp tác này sẽ giảm thiểu chi phí và thời gian cho các bên đồng

thời mang lại hiệu quả cao cho công tác phòng, chống rửa tiền.

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3

Từ những tồn tại trong công tác phòng, chống rửa tiền ở Việt Nam và những

nguyên nhân của nó, tác giả đã đề ra một số giải pháp ở tầm vi mô và vĩ mô. Trong đó ở

tầm vĩ mô, tác giả đã đề xuất những công việc cần phải làm của Chính Phủ cũng như

Ngân Hàng Nhà Nước. Thêm vào đó, ở tầm vi mô tác giả cũng đề xuất nhiệm vụ của các

ngân hàng thương mại và các tổ chức khác. Chủ quan mà nói, nếu thực tốt nhiệm vụ

được đề ra ở trên thì công cuộc phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng đạt được

nhiều kết quả như mong muốn.

KẾT LUẬN

Trong thời gian gần đây, hàng loạt các ngân hàng lớn trên thế giới vấp phải những

án phạt khổng lồ vì có dính líu đến tội phạm rửa tiền. Với hệ thống ngân hàng non yếu

như Việt Nam thì nguy cơ này là hoàn toàn có thể xãy ra. Câu hỏi được đặt ra là hệ

thống ngân hàng Việt Nam nói riêng và toàn xã hội nói chung phải làm gì để giảm thiểu

rủi ro này đến mức thấp nhất có thể. Bằng nhiều phương pháp nghiên cứu mô tả, thống

kê, so sánh, luận văn đã phần nào trả lời câu hỏi này. Cụ thể :

Luận văn đã đề cập khái quát về rửa tiền và phòng, chống rửa tiền qua hệ thống

ngân hàng về mặt lý thuyết. Trong đó, luận văn có đề cập đến tình hình rửa tiền qua hệ

thống ngân hàng trên thế giới, luật rửa tiền của các nước, từ đó rút ra bài học cho Việt

Nam

Thêm vào đó, luận văn trình bày thực trạng phòng, chống rửa tiền qua hệ thống

ngân hàng Việt Nam thông qua các số liệu, bảng biểu thu thập được. Qua đó đưa những

phân tích những điểm tồn tại trong công tác phòng, chống rửa tiền Việt Nam.

Và cuối cùng luận văn đưa ra các hướng giải pháp ở tầm vi mô và vĩ mô nhằm

mang lại hiệu quả cao trong công tác phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng nói

riêng và ở Việt Nam nói chung.

Với sự cố gắng của mình, tác giả đã hoàn thành những nội dung của luận văn.

Tuy nhiên chắc chắn vẫn còn nhiều vấn đề thiếu sót trong luận văn. Do đó, rất mong sự

góp ý chân tình của quý thầy cô giáo và các nhà nghiên cứu quan tâm đến vấn đề này.

Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam - Võ Thị Thúy Kiều

VVÕÕ TTHHỊỊ TTHHÚÚYY KKIIỀỀUU PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG

NGÂN HÀNG VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

MÃ NGÀNH: 60.34.02.01

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. TRẦN VIỆT THU

TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013

Kết quả nghiên cứu chủ yếu nhằm đạt đƣợc:

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỬA TIỀN VÀ PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN

Nam

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CỦA VIỆC PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ

2.3.5.2. Nguyên nhân tồn tại nền kinh tiền mặt

2.5.3. Phòng chống rửa tiền tại Ngân Hàng TMCP Quân Đội (MB)

luật về phòng, chống rửa tiền

CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÒNG, CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN

Có thể bạn quan tâm

Bài tập lớn: Phương pháp nghiên cứu khoa học trong kinh tế

Các yếu tố tác động đến khả năng sinh lời tại các công ty thuộc nhóm ngành xây dựng niêm yết trên sàn chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

Bài giảng Tài chính quốc tế - Th.S Đoàn Thị Thu Trang

Bài giảng Tài chính quốc tế - PGS.TS. Đặng Ngọc Đức

Bài giảng Quản trị rủi ro tài chính - Học viện Ngân hàng

Bài giảng Kế toán ngân hàng thương mại - Trường Đại học Thương mại

Bài giảng Tài chính doanh nghiệp - ThS. Võ Thiên Trang

Bài giảng môn học Thanh toán quốc tế - GV. Nguyễn Thị Thanh Trúc

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Tác động của cấu trúc thị trường đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại Việt Nam

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin trên báo cáo thường niên của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu các nhân tố tác động đến hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu các nhân tố tác động đến hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Ảnh hưởng của chính sách thuế đến phát triển bền vững doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam

Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định chấp nhận sử dụng dịch vụ ngân hàng điện tử tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Buôn Hồ (Đắk Lắk)

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin trên báo cáo thường niên của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Ảnh hưởng của chính sách thuế đến phát triển bền vững doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam

Tác động của khả năng sinh lợi và cơ hội tăng trưởng đến cấu trúc vốn của 100 doanh nghiệp niêm yết hàng đầu Việt Nam

Tác động của cấu trúc sở hữu vốn đến thận trọng kế toán: Bằng chứng thực nghiệm tại các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Ảnh hưởng của các yếu tố môi trường tinh thần đến hiệu quả công việc của nhân viên ngân hàng thương mại cổ phần tại Thành phố Hồ Chí Minh

Tác động của biến động dòng tiền đến đòn bẩy tài chính: Nghiên cứu thực nghiệm Việt Nam

Tài liêu mới

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng thuật toán thích nghi và học tăng cường cấu trúc Actor - Critic điều khiển bám quỹ đạo cho robot di động đa hướng mecanum

Luận án Tiến sĩ: Cơ cấu bệnh tim mạch và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim, rung nhĩ điều trị tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng giải pháp đảm bảo an toàn thông tin cho quá trình học liên kết dựa trên mật mã

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Phát triển năng lực đánh giá công nghệ cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ 11 ở trường trung học phổ thông

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu phân loại chi cầu diệp – Bulbophyllum Thouars (Orchidaceae) ở vùng Tây Nguyên bằng phương pháp hình thái và phân tử

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu đặc điểm phân bố và dinh dưỡng của các loài lưỡng cư ở Vườn Quốc gia Bến En và Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa

Luận án Tiến sĩ: Tổng hợp luật dẫn và điều khiển cho một lớp tên lửa đối hải trên cơ sở ứng dụng mạng nơ ron và hệ mờ

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu tổng hợp hệ điều khiển góc Pitch tua bin gió trong điều kiện có nhiễu tác động

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hóa học lipid của hai loài san hô thủy tức Millepora dichotoma và Millepora platyphylla ở Việt Nam

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu kiểm soát phân phối công suất kéo trên cầu chủ động của ô tô con bằng ABS

Luận án Tiến sĩ: Ứng dụng phản ứng Domino vào tổng hợp các dẫn xuất Podophyllotoxin, Pyrimidine và đánh giá hoạt tính sinh học của các chất tổng hợp được

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và một số hoạt tính sinh học của cây chùm ngây (Moringa oleifera)

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và ứng dụng ức chế ăn mòn cho thép của cao chiết xuất từ cây Lộc vừng thuộc họ Lecythidaceae

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok