Luận văn Thạc sĩ: Tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm chi tiết nội dung của luận văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ: Tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI NGUYỄN THỊ THU HIỀN TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI, NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI NGUYỄN THỊ THU HIỀN TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS.TS. Ngô Thị Thanh Vân HÀ NỘI, NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tác giả. Các kết quả nghiên cứu và các kết luận trong luận văn là trung thực, không sao chép từ bất kỳ một nguồn nào và dưới bất kỳ hình thức nào.Việc tham khảo các nguồn tài liệu (nếu có) đã được thực hiện trích dẫn và ghi nguồn tài liệu tham khảo đúng quy định. Tác giả luận văn Chữ ký Nguyễn Thị Thu Hiền i
LỜI CẢM ƠN Đề tài: “Tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang” được hoàn thành tại trường Đại học Thuỷ lợi - Hà Nội. Trong suốt quá trình nghiên cứu, ngoài sự phấn đấu nỗ lực của bản thân, tác giả đã nhận được sự chỉ bảo, giúp đỡ tận tình của các thầy giáo, cô giáo, của bạn bè và đồng nghiệp. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, thầy cô giáo Phòng Đào Đại học và Sau đại học, thầy cô giáo các bộ môn trong Trường Đại học Thuỷ lợi. Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Ngô Thị Thanh Vân đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng đã tạo điều kiện thuận lợi về cung cấp số liệu, cơ sở vật chất để tác giả hoàn thành các nội dung của đề tài. Xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đến bạn bè, đồng nghiệp đã có những ý kiến góp ý cho tôi hoàn chỉnh luận văn. Cuối cùng, xin cảm ơn tấm lòng của những người thân trong gia đình đã động viên, góp ý tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. ii
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH.....................................................................................vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................................vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .............................................................................. vii PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... viii 1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................... viii 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ............................................................................... viii 3. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... viii 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..............................................................................ix 5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài .......................................................ix 6. Kết quả dự kiến đạt được.............................................................................................x 7. Nội dung của luận văn ...................................................................................................x CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI .............................................................................................1 1.1 Tổng quan về bảo hiểm xã hội và công tác thu bảo hiểm xã hội .......................1 1.1.1 Tổng quan về bảo hiểm xã hội ....................................................................1 1.1.2 Khái quát chung về công tác thu bảo hiểm xã hội.......................................3 1.2 Cơ sở lý luận về công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội .....................................7 1.2.1 Khái niệm, vai trò, mục đích quản lý thu bảo hiểm xã hội .........................7 1.2.2 Căn cứ pháp lý trong quản lý thu bảo hiểm xã hội .....................................8 1.2.3 Mô hình và phân cấp quản lý thu bảo hiểm xã hội ...................................10 1.2.4 Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội ......................................................12 1.2.5 Quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội......................................................12 1.2.6 Các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội .....................17 1.2.7 Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH. ......................................19 1.3 Cơ sở thực tiễn về công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội ................................23 1.3.1 Công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội của một số nước trên thế giới. ......23 1.3.2 Bài học kinh nghiệm về công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại một số địa phương .............................................................................................................27 1.3.3 Các công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến đề tài....................28 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG .......................................................30 iii
2.1 Khái quát về bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng ............................................. 30 2.1.1 Thông tin chung về bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng ........................... 30 2.1.2 Cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng ............................ 33 2.1.3 Đặc điểm địa bàn hoạt động của Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng ảnh hưởng tới quản lý thu. ........................................................................................... 35 2.1.4 Tình hình hoạt động của Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng giai đoạn 2014-2016 .............................................................................................................. 36 2.2 Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội trên đại bàn huyện Yên Dũng .......... 38 2.2.1 Phân cấp quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng ...... 38 2.2.2 Tình hình quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Yên Dũng ................... 39 2.2.3 Quy trình quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Yên Dũng ................... 43 2.2.4 Các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý thu BHXH trên dịa bàn huyện Yên Dũng 45 2.3 Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Yên Dũng ………………………………………………………………………………..51 2.3.1 Những thành tựu đạt được ........................................................................ 51 2.3.2 Những tồn tại hạn chế và nguyên nhân ..................................................... 53 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG ........ 62 3.1 Phương hướng, mục tiêu quản lý thu bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016–2020 . 62 3.1.1 Định hướng phát triển Kinh tế - Xã hội của huyện Yên Dũngđến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 ............................................................................... 62 3.1.2 Định hướng hoạt động chung của BHXH huyện Yên Dũng .................... 63 3.2 Giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Yên Dũng 65 3.2.1 Tăng cường và nâng cao chất lượng Công tác dự báo để có cơ sở xây dựng kế hoạch thu sát với thực tiễn....................................................................... 66 3.2.2 Quản lý đối tượng tham gia, mức lương đóng BHXH một cách có hệ thống 66 3.2.3 Cải tiến phương thức quản lý thu BHXH ................................................. 74 3.2.4 Nâng cao trình độ nguồn nhân lực ............................................................ 77 3.2.5 Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, chính sách, chế độ về BHXH ............................................................................................................... 77 3.2.6 Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát ................................................... 83 iv
3.3 Một số khuyến nghị .........................................................................................83 3.3.1 Đối với cơ quan quản lý nhà nước về BHXH ...........................................83 3.3.2 Kiến nghị với BHXH Việt Nam................................................................85 KẾT LUẬN.. .................................................................................................................87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………..88 v
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 2. 1. Mô hình tổ chức BHXH huyện Yên Dũng................................................... 33 Hình 2. 2. Chỉ tiêu thu BHXH Yên Dũng giai đoạn 2014 - 2016 ............................... 367 Hình 2. 3. Tỉnh hình các đơn vị SDLĐ tham gia BHXH .............................................. 47 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2. 1. Số đơn vị, lao động tham gia BHXH giai đoạn 2014-2016......................... 36 Bảng 2. 2. Tình hình thực hiện kế hoạch thu giai đoạn 2014-2016 .............................. 46 Bảng 2. 3: Tỷ lệ đơn vị SDLĐ tham gia BHXH giai đoạn 2014-2016 ......................... 49 Bảng 2. 4: Tình hình NLD người tham gia BHXH giai đoạn 2014-2016..................... 49 Bảng 2. 5: Tình hình đơn vị SDLĐ nợ đọng và trốn đóng BHXH giai đoạn 2014-2016 ....................................................................................................................................... 49 Bảng 2. 6: Tình hình thu và nợ đọng BHXH giai đoạn 2014 - 2016 ............................ 50 vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASXH An sinh xã hội BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CNTT Công nghệ thông tin ĐHTL Đại học Thủy lợi DN Doanh nghiệp DTNN Đầu tư nước ngoài HCSN Hành chính sự nghiệp NLĐ Người lao động Nông nghiệp và phát triển NN & PTNT nông thôn NSDLD Người sử dụng lao động NSNN Ngân sách nhà nước SXKD Sản xuất kinh doanh Tai nạn lao động – Bệnh TNLĐ-BNN nghề nghiệp UBND Ủy ban nhân dân vii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với Bảo hiểm y tế (BHYT), Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách lớn của Đảng và Nhà nước. Trongnhững năm qua công tác bảo hiểm xã hội đã thể hiện được vai trò, vị trí của nó đối với việc góp phần ổn định đời sống của nhân dân, thực hiện công bằng xã hội và ổn định chính trị - xã hội. Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 đã khẳng định: “BHXH, BHYT là hai chính sách quan trọng, là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội (ASXH), góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế - xã hội”. Bảo hiểm xã hội Việt Nam là cơ quan thuộc Chính phủ, có chức năng tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BHYT, BHTN. Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng là đơn vị trực thuộc Bảo hiểm xã hội Việt Nam và được sự quản lý trực tiếp của Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Giang. Từ khi thành lập đến nay, Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng đã đạt được nhiều kết quả, góp phần đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng nói riêng và trên cả nước nói chung. Tuy nhiên bên cạnh đó công tác thu bảo hiểm xã hội vẫn còn một số hạn chế, yếu kém, nổi bật là một số vấn đề như: tình trạng trốn đóng bảo hiểm xã hội nhiều, tỷ lệ tham gia bảo hiểm xã hội còn thấp, tình trạng gian lận trong việc đăng ký tham gia, kê khai quỹ lương đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động còn cao... Trước những thực trạng trên Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng đứng trước nguy cơ mất cân đối quỹ bảo hiểm xã hội trong tương lai gần, vấn đề tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội càng trở nên quan trọng. Do đó học viên lựa chọn đề tài: “Tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. Nghiên cứu đề tài này tác giả mong muốn và hi vọng những kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng trong thực tế, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu tại Bảo hiểm xã hội huyện Yên Dũng. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. 3. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: viii
- Phương pháp thống kê: Sử dụng điều tra các số liệu đã có liên quan đến hoạt động thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn Huyện Yên Dũng – Bắc Giang. - Phương pháp hệ thống hóa: Phương pháp hệ thống hóa được sử dụng trong phân tích hệ thống các số liệu theo thời gian các năm. Hệ thống hóa các văn bản pháp luật theo từng cấp ngành liên quan đến hoạt động quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bản huyện Yên Dũng – Tỉnh Bắc Giang. - Phương pháp phân tích so sánh: Phương pháp phân tích các số liệu đã có, so sánh đối chiếu hoạt động thu giữa các năm, so sánh với các hoạt quản lý thu của các đơn vị khác để thấy được những tồn tại và để xuất hướng giải quyết. - Phương pháp phân tích tổng hợp: Tổng hợp các kinh nghiệm thực tiễn, tổng hợp các vấn đề, nhóm vấn đề còn tồn tại để định hướng giải pháp khắc phục. - Phương pháp đối chiếu với hệ thống văn bản pháp quy: Sử dụng đối chiếu các số liệu các hoạt động, phạm vi hoạt động được quy định trong hệ thống các văn bản pháp quy liên quan đến hoạt động quản lý thu bảo hiểm xã hội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu a. Đối tượng nghiên cứu Luận văn chủ yếu nghiên cứu các nội dung và công cụ sử dụng trong quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. b. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn là công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội mang tính bắt buộc trên địa bàn Huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Thời gian nghiên cứu số liệu trong giai đoạn từ 2014 – 2017, các giải pháp tăng cường hiệu quả công tác thu được định hướng tới năm 2020. 5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài a. Ý nghĩa khoa học ix
Những kết quả nghiên cứu có giá trị tham khảo trong học tập, giảng dạy và nghiên cứu các vấn đề quản lý thu bảo hiểm xã hội. b. Ý nghĩa thực tiễn Những kết quả nghiên cứu là những tham khảo hữu ích có giá trị gợi mở trong công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng nói riêng và tỉnh Bắc Giang nói chung trong giai đoạn hiện nay. 6. Kết quả dự kiến đạt được Kết quả dự kiến đạt được bao gồm: - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn của quản lý thu bảo hiểm xã hội. - Thực trạng công tác tổ chức quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng. - Đưa ra các giải pháp tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội mang tính hiệu quả và khả thi đối với huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. 7. Nội dung của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, gồm 3 nội dung chính sau: Chương 1 : Tổng quan lý luậnvề bảo hiểm xã hội và quản lý thu bảo hiểm xã hội Chương 2 : Thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang Chương 3 : Giải pháp tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. x
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1 Tổng quan về bảo hiểm xã hội và công tác thu bảo hiểm xã hội 1.1.1 Tổng quan về bảo hiểm xã hội 1.1.1.1 Khái niệm Theo mục 1, điều 3, Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) số 58: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”[Luật BHXH số 58/2014/QH13 ngày 20 tháng 11 năm 2014]. 1.1.1.2 Phân loại Có 2 hình thức Bảo hểm xã hội là BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. - Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia. - Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.[Luật BHXH số 58/2014/QH13 ngày 20 tháng 11 năm 2014]. 1.1.1.3 Vai trò - Cùng với Bảo hiểm y tế (BHYT) thì BHXH với mục đích thực hiện chính sách nhằm ổn định cuộc sống người lao động, trợ giúp người lao động khi gặp rủi ro: ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp... sớm trở lại trạng thái sức khỏe ban đầu cũng như sớm có việc làm. 1
- Tham gia BHXH, BHYT, đảm bảo hỗ trợ chính sách đối với thành phần thuộc chế độ hưu trí, khi người lao động hết tuổi lao động hoặc không có khả năng lao động có thể ổn định cuộc sống. - Thực hiện chính sách BHXH, BHYT góp phần ổn định và nâng cao chất lượng lao động, bảo đảm sự bình đẳng về vị thế xã hội của người lao động trong các thành phần kinh tế khác nhau, thúc đẩy sản xuất phát triển. - BHXH, BHYT là một công cụ đắc lực của Nhà nước, góp phần vào việc phân phối lại thu nhập quốc dân một cách công bằng, hợp lý giữa các tầng lớp dân cư, đồng thời giảm chi cho ngân sách nhà nước, bảo đảm an sinh xã hội bền vững. 1.1.1.4 Quỹ bảo hiểm xã hội Theo mục 4, điều 3, Luật BHXH số 58: “Quỹ bảo hiểm xã hội là quỹ tài chính độc lập với ngân sách nhà nước, được hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và có sự hỗ trợ của Nhà nước”. 1.1.1.5 Các chế độ Bảo hiểm xã hội - Bảo hiểm xã hội bắt buộc có các chế độ sau đây: Ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất. - Bảo hiểm xã hội tự nguyện có các chế độ sau đây: hưu trí, tử tuất. - Bảo hiểm hưu trí bổ sung do Chính phủ quy định (đang xây dựng) [Điều 4 – Luật BHXH số 58/QH/2014 ngày 20 tháng 11 năm 2014] 1.1.1.6 Các nguyên tắc cơ bản của bảo hiểm xã hội - Thứ nhất, mức hưởng BHXH được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng BHXH và có chia sẻ giữa những người tham gia BHXH. - Thứ hai, mức đóng BHXH bắt buộc, Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) được tính trên cơ sở tiền lương, tiền công của người lao động. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính trên cơ sở mức thu nhập do người lao động lựa chọn nhưng mức thu nhập này không thấp hơn mức lương tối thiểu chung. 2
- Thứ ba, người lao động vừa có thời gian đóng BHXH bắt buộc vừa có thời gian đóng BHXH tự nguyện được hưởng chế độ hưu trí và chế độ tử tuất trên cơ sở thời gian đã đóng BHXH. - Thứ tư, quỹ BHXH được quản lý thống nhất, dân chủ, công khai, minh bạch, được sử dụng đúng mục đích, được hạch toán độc lập theo các quỹ thành phần của BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện và BHTN. - Thứ năm, việc thực hiện BHXH phải đơn giản, dễ dàng, thuận tiện, bảo đảm kịp thời và đầy đủ quyền lợi của người tham gia BHXH. 1.1.2 Khái quát chung về công tác thu bảo hiểm xã hội 1.1.2.1 Khái niệm Thu BHXH là việc Nhà nước thông qua cơ quan BHXH dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép một số đối tượng được tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Trên cơ sở đó hình thành một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục đích đảm bảo cho hoạt động BHXH. 1.1.2.2 Đặc điểm - Số đối tượng phải thu là rất lớn và gia tăng theo thời gian nên công tác quản lý thu BHXH là rất khó khăn và phức tạp. - Công tác thu mang tính chất định kỳ, lặp đi lặp lại do đó khối lượng công việc là rất lớn đòi hỏi nguồn nhân lực và cơ sở vật chất phục vụ cho công tác thu cũng phải tương ứng. - Đối tượng thu là tiền nên dễ xảy ra sai pham, vi phạm đạo đức và lạm dụng quỹ vốn tiền thu BHXH. 1.1.2.3 Vai trò Quỹ BHXH hiện đang được thực hiện nhằm đạt mục tiêu là một công quỹ độc lập với ngân sách nhà nước, nhằm đảm bảo về tài chính để chi trả các chế độ BHXH cho 3
NLĐ. Vì thế công tác thu BHXH ngày càng trở thành khâu quan trọng và quyết định đến sự tồn tại và phát triển của việc thực hiện chính sách BHXH. - Công tác thu BHXH là hoạt động thường xuyên và đa dạng của ngành BHXH nhằm đảm bảo nguồn quỹ tài chính BHXH đạt được tập trung thống nhất: Thu đóng góp BHXH là hoạt động của các cơ quan BHXH từ Trung ương đến địa phương cùng với sự phối hợp của các ban ngành chức năng trên cơ sở quy định của pháp luật về thực hiện chính sách BHXH nhằm tạo ra nguồn tài chính tập trung từ việc đóng góp của các bên tham gia BHXH. Đồng thời tránh được tình trạng nợ đọngBHXH từ các cơ quan đơn vị, từ người tham gia BHXH. Qua đó, đảm bảo sự công bằng trong việc thực hiện và triển khai chính sách BHXH nói chung và giữa những người tham gia BHXH nói riêng. - Để chính sách BHXH được diễn ra thuận lợi thì công tác thu BHXH có vai trò như một điều kiện cần và đủ trong quá trình tạo lập cùng thực hiện chính sách BHXH: Bởi đây là đầu vào, là nguồn hình thành cơ bản nhất trong quá trình tạo lập quỹ BHXH. Đồng thời đây cũng là một khâu bắt buộc đối với người tham gia BHXH thực hiện nghĩa vụ của mình. Do vậy công tác thu BHXH là một công việc đòi hỏi độ chính xác cao, thực hiện thường xuyên, liên tục, kéo dài trong nhiều năm và có sự biến động về mức đóng và số lượng người tham gia. - Công tác thu BHXH vừa đảm bảo cho quỹ BHXH được tập trung về một mối, vừa đóng vai trò như một công cụ thanh kiểm tra số lượng người tham gia BHXH biến đổi ở từng khối lao động, cơ quan, đơn vị ở từng địa phương hoặc trên phạm vi toàn quốc. Bởi công tác thu BHXH cũng đòi hỏi phải được tổ chức tập trung thống nhất có sự ràng buộc chặt chẽ từ trên xuống dưới, đảm bảo an toàn tuyệt đối về tài chính, đảm bảo độ chính xác trong ghi chép kết quả đóng BHXH của từng cơ quan đơn vị cũng như của từng người lao động. Hơn nữa, hoạt động thu BHXH là hoạt động liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của cả một đời người và có tính kế thừa, số thu BHXH một phần dựa trên số lượng người tham BHXH để tạo lập lên quỹ BHXH, cho nên nghiệp vụ của công tác thu BHXH có một vai trò hết sức quan trọng và rất cần thiết trong thực hiện chính sách BHXH. Bởi đây là khâu đầu tiên giúp cho chính sách BHXH thực hiện được các chức năng cũng như bản chất của mình. 4
- Hoạt động của công tác thu BHXH ở hiện tại ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. Do BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc có đóng có hưởng BHXH đã đặt ra yêu cầu quy định đối với công tác thu nộp BHXH. Nếu không thu được BHXH thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả cho các chế độ BHXH cho NLĐ. Vậy hoạt động thu BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH. Do đó, thực hiện công tác thu BHXH đóng một vai trò quyết định, then chốt trong quá trình đảm bảo ổn định cho cuộc sống của NLĐ cũng như các đơn vị doanh nghiệp được hoạt động bình thường. 1.1.2.4 Quy trình thu bảo hiểm xã hội - Đăng kí tham gia bảo hiểm xã hội Người sử dụng lao động (NSDLĐ), cơ quan, doanh nghiệp quản lý các đối tượng tham gia có trách nhiệm đăng kí tham gia BHXH với cơ quan BHXH được phân công quản lý nhằm xác định số lượng người tham gia BHXH để thông báo với cơ quan chức năng có thẩm quyền về BHXH. Đây là khâu đầu tiên trong quá trình thu và quản lý thu quỹ BHXH, tuỳ vào mỗi nước mà có quy định khác nhau trong việc nộp hồ sơ đăng kí tham gia BHXH cho người lao động nhưng nhìn chung hồ sơ đăng kí tham gia BHXH thường bao gồm: + Tờ khai cung cấp và thay đổi thông tin đơn vị tham gia BHXH, BHYT (Mẫu TK3- TS) (Ban hành Quyết định số 595/QĐ-BHXH ngày 14 tháng 04 năm 2017) + Danh sách lao động tham gia BHXH, BHYT, BHTN (Mẫu D02-TS)(Ban hành Quyết định số 595/QĐ-BHXH ngày 14 tháng 04 năm 2017) + Bảng kê hồ sơ làm căn cứ hưởng quyền lợi BHYT cao hơn (nếu có) (Phụ lục 03ban hành Quyết định số 595/QĐ-BHXH ngày 14 tháng 04 năm 2017) - Cơ quan BHXH tiếp nhận, thẩm định danh sách tham gia BHXH, tiến hành làm thủ tục cấp sổ cấp thẻ BHYT cho đơn vị. - Sau quá trình đăng kí tham gia BHXH cho người lao động: cơ quan BHXH định kì sẽ tiến hành thu BHXH từ người tham gia BHXH hoặc từ các đơn vị, cơ quan sử dụng 5
lao động tham gia BHXH thông qua việc mở tài khoản tại ngân hàng hoặc tại kho bạc Nhà nước. Hàng tháng nếu có sự biến động so với danh sách đã đăng kí tham gia BHXH, đơn vị quản lý đối tượng lập danh sách điều chỉnh theo mẫu quy định gửi cơ quan BHXH có chức năng để kịp thời điều chỉnh, xử lý. 1.1.2.5 Phương thức thu bảo hiểm xã hội - Trường hợp đóng hàng tháng: Hàng tháng, chậm nhất đến ngày cuối cùng của tháng, đơn vị trích tiền đóng BHXH bắt buộc trên quỹ tiền lương tháng của những người lao động tham gia BHXH bắt buộc, đồng thời trích từ tiền lương tháng đóng BHXH bắt buộc của từng người lao động theo mức quy định, chuyển cùng một lúc vào tài khoản chuyên thu của cơ quan BHXH mở tại ngân hàng hoặc Kho bạc Nhà nước. - Trường hợp đóng 03 tháng hoặc 06 tháng một lần: Đơn vị là doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, tổ hợp tác hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp trả lương theo sản phẩm, theo khoán thì đóng theo phương thức hằng tháng hoặc 03 tháng, 06 tháng một lần. Chậm nhất đến ngày cuối cùng của phương thức đóng, đơn vị phải chuyển đủ tiền vào quỹ BHXH. - Theo địa bàn, đơn vị đóng trụ sở chính ở địa bàn tỉnh nào thì đăng ký tham gia đóng BHXH tại địa bàn tỉnh đó theo phân cấp của BHXH tỉnh. Chi nhánh của doanh nghiệp hoạt động tại địa bàn nào thì đóng BHXH tại địa bàn đó. - Đối với người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng quy định tại Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, phương thức đóng là 03 tháng, 06 tháng, 12 tháng một lần hoặc đóng trước một lần theo thời hạn ghi trong hợp đồng đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài. Người lao động đóng trực tiếp cho cơ quan BHXH trước khi đi làm việc ở nước ngoài hoặc đóng qua đơn vị, tổ chức sự nghiệp đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài. - Trường hợp đóng qua đơn vị, tổ chức sự nghiệp đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài thi đơn vị, tổ chức sự nghiệp thu, nộp BHXH cho người lao động và đăng 6
- Ký phương thức đóng cho cơ quan BHXH. - Trường hợp người lao động được gia hạn hợp đồng hoặc ký hợp đồng lao động mới ngay tại nước tiếp nhận lao động thì thực hiện đóng BHXH theo phương thức quy định tại Điều này hoặc truy nộp cho cơ quan BHXH sau khi về nước. - Đối với người lao động hưởng chế độ phu nhân hoặc phu quân tại cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài thực hiện đóng hằng tháng, 03 tháng hoặc 06 tháng một lần thông qua đơn vị quản lý cán bộ, công chức có phu nhân hoặc phu quân để đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. - Đối với trường hợp đóng cho thời gian còn thiếu không quá 06 tháng: Người lao động đóng một lần cho số tháng còn thiếu thông qua đơn vị trước khi nghỉ việc; Người đang bảo lưu thời gian đóng BHXH bắt buộc hoặc thân nhân của người lao động chết đóng một lần cho số tháng còn thiếu tại cơ quan BHXH huyện nơi cư trú. 1.2 Cơ sở lý luận về công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội 1.2.1 Khái niệm, vai trò, mục đích quản lý thu bảo hiểm xã hội 1.2.1.1 Khái niệm công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội Quản lý thu BHXH là sự tác động có tổ chức của chủ thể quản lý để điều chỉnh hoạt động thu BHXH. Sự tác động đó được thực hiện bởi hệ thống các biện pháp hành chính, kinh tế, pháp luật nhằm đạt được mục đích thu đúng, thu đủ, thu kịp thời và không để thất thu tiền đóng BHXH theo quy định của pháp luật. 1.2.1.2 Vai trò, mục đích của quản lý thu bảo hiểm xã hội Thứ nhất: Tạo sự thống nhất trong hoạt động thu BHXH. Hoạt động thu BHXH có tính chất đặc thù khác với các hoạt động khác: Đối tượng thu đa dạng và phức tạp do đối tượng tham gia BHXH gồm ở tất cả các ngành nghề, độ tuổi, thu nhập khác nhau, khác nhau về vị trí địa lý, về vùng miền nên cần có sự thống nhất để hoạt động thu BHXH có hiệu quả và đảm bảo công bằng. Yếu tố quản lý giúp tạo sự thống nhất ý chí trong hệ thống BHXH, giữa các cấp trong quá trình tổ chức thực hiện thu BHXH. Thông qua hoạt động quản lý, những nội dung quan trọng trong 7
hoạt động thu BHXH được thống nhất: thống nhất về đối tượng thu, về hồ sơ, quy trình thu... Thứ hai: Đảm bảo hoạt động thu BHXH bền vững, hiệu quả BHXH được coi là trụ cột chính trong hệ thống an sinh xã hội. Vì vậy, đảm bảo tính ổn định, bền vững và hiệu quả của hoạt động thu BHXH là mục tiêu mà bất kỳ một quốc gia nào cũng mong muốn đạt được. Muốn vậy, hoạt động thu BHXH phải được định hướng một cách đúng đắn, phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của mỗi quốc gia trong từng thời kỳ; đồng thời, hoạt động thu phải được điều hòa, phối hợp nhịp nhàng. Quá trình quản lý giúp định hướng công tác thu BHXH – cơ sở xác định mục tiêu chung là thu đúng, thu đủ, không để thất thu; từ đó hướng mọi nỗ lực của cá nhân, tổ chức vào mục tiêu chung đó. Việc quản lý thu tốt sẽ huy động được tối đa từ các nguồn thu, đảm bảo cân đối quỹ BHXH. Đồng thời, công tác quản lý thu tốt, quỹ BHXH sẽ tăng và nhờ đó có thể đảm bảo thực hiện tốt các quyền lợi cho người lao động và có điều kiện để mở rộng các chế độ được hưởng. Thứ ba: Quản lý thu giúp Nhà nước có thể kiểm tra, đánh giá hoạt động thu BHXH Thu BHXH là một nội dung tài chính BHXH và dễ gây thất thoát, vô ý hoặc cố ý làm sai. Nhờ hoạt động quản lý, kiểm tra, các quy định về thu BHXH được thực hiện nghiêm túc, đồng thời giúp đánh giá hoạt động một cách kịp thời, toàn diện và gắn với thực tiễn thu BHXH. 1.2.2 Căn cứ pháp lý trong quản lý thu bảo hiểm xã hội 1.2.2.1 Kiểm tra Hằng năm BHXH tỉnh, thành phố, BHXH quận, huyện tổ chức kiểm tra việc chấp hành pháp luật BHXH, BHYT, BHTN đối với các đơn vị tham gia BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn như sau: - Nội dung kiểm tra gồm: a) Tình hình đóng BHXH, BHYT, BHTN: số lao động, tiền lương làm căn cứ đóng, chuyển tiền đóng BHXH, BHYT, BHTN; hồ sơ đăng ký tham gia, đóng BHXH, BHYT của đơn vị, người lao động. 8