Luận văn Thạc sĩ Triết học: Nghệ thuật và vai trò của nghệ thuật trong việc hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam giai đoạn hiện nay

Chia sẻ: Nguyen Van Thuong | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:91

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Triết học: Nghệ thuật và vai trò của nghệ thuật trong việc hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam giai đoạn hiện nay được thực hiện với mục tiêu nhằm phân tích làm rõ bản chất của nghệ thuật và nhân cách; khảo sát chiều tác động của nghệ thuật đến nhân cách từ đó xác định tính quy luật của sự tác động của nghệ thuật đến nhân cách; khảo sát, phân tích làm rõ sự biến động của nhân cách con người Việt Nam trước và sau thời kỳ đổi mới trong sự tác động của những biến đổi của xã hội;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Triết học: Nghệ thuật và vai trò của nghệ thuật trong việc hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam giai đoạn hiện nay

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Như chúng ta đã biết, ý thức thẩm mỹ là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng mà nghệ thuật là biểu hiện đỉnh cao của ý thức thẩm mỹ. Nghệ thuật phản ánh xã hội ở nhiều tầng, nhiều dạng khác nhau. Nghệ thuật là một hình thái ý thức xã hội, nó không chỉ được sinh ra từ hoạt động lao động mà nó còn có tính độc lập tương đối và tác động trở lại tồn tại xã hội. Cũng như bao hình thái ý thức xã hội khác, sự tác động của nghệ thuật luôn diễn ra theo hai chiều hướng trái ngược nhau, nếu tác phẩm nghệ thuật là biểu hiện của những tư tưởng tiến bộ, phù hợp với ý thức hệ của giai cấp cầm quyền thì nó sẽ thúc đẩy xã hội phát triển, ngược lại nó sẽ kìm hãm sự phát triển của xã hội. Trong giai đoạn đổi mới hiện nay, sự góp phần của nghệ thuật vào việc hoàn thành mục tiêu chung của đất nước là hết sức to lớn, do đó phải “Tiếp tục phát triển nền văn học nghệ thuật Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, giàu chất nhân văn, dân chủ, vươn lên hiện đại, phản ánh chân thật, sâu sắc đời sống, lịch sử dân tộc và công cuộc đổi mới đất nước; cổ vũ, khẳng định cái đúng, cái đẹp, đồng thời lên án cái xấu, cái ác. Khuyến khích tìm tòi, thể nghiệm những phương thức thể hiện và phong cách nghệ thuật mới, đáp ứng nhu cầu tinh thần lành mạnh, đa dạng và bồi dưỡng lý tưởng, thị hiếu thẩm mỹ cho công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ” (Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.224). Theo quan điểm Mác Lê nin, con người là con người xã hội, chịu sự chi phối của xã hội. Có thể nói, trong quá trình vận động và phát triển, nhân cách con người là một “sản phẩm” của sự tổng hợp các yếu tố “còn sót lại” trong ý thức và được biểu hiện ra bên ngoài thông qua hoạt động thực tiễn. Nhân cách là cái mang tính chất tổng hợp, tích hợp của nhiều yếu tố, nhân cách không mang tính cá biệt, 1
thuần tuý. Để là một con người có giá trị cho cuộc sống, cho xã hội thì việc hoàn thiện nhân cách là yếu tố không thể thiếu, con người muốn hoàn thiện nhân cách thì phải có bề dầy kinh nghiệm sống, không chỉ bản thân mà của người khác mang lại, trong đó có yếu tố gia đình. Nghệ thuật, với vai trò là một hình thái ý thức xã hội, là thế giới riêng của các nghệ sĩ, nó luôn tìm đến cái đẹp và phản ánh cuộc sống thực tại, nói lên những ước muốn của nhân loại do người nghệ sĩ khắc hoạ thông qua hình tượng nghệ thuật, nghệ thuật luôn mang trong nó những khả năng tìm ẩn, giáo dục nhân cách con người. Chỉ có thế giới nghệ thuật mới mang con người đến những ước mơ mà cuộc sống đối khi không thể tạo ra cho họ, nó góp phần làm nên sự hoàn thiện nhân cách con người, nó chất chứa nhân tố tình cảm, tức là nó tác động đến con người bằng con đường tình cảm. Thông qua hình tượng nghệ thuật, người nghệ sĩ muốn gửi đến người thưởng thức một thông điệp về cuộc sống, một ước mơ cho hiện thực. Hêghen từng nói “Các hình tượng cảm tính và thanh âm trong nghệ thuật xuất hiện không chỉ vì mình và sự bộc lộ trực tiếp của mình, mà để thoả mãn dưới hình thức này, những hứng thú tinh thần cao nhất, vì chúng có khả năng thất tĩnh và lay động mọi chiều sâu ý thức và gây nên tiếng vọng trong tâm hồn” (M. Ốpxiannhicốp, Những vấn đề về giáo dục thẩm mỹ trong điều kiện xã hội chủ nghĩa phát triển, Tạp chí Triết học, tháng 02 năm 1981, tr.177). Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói “Muốn xây dựng Chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ nghĩa” (Hồ Chí Minh toàn tập, Tập 1, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.448), con người cần phải được đặt vào vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước, phát huy nguồn lực con người là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Con người vừa là mục đích, vừa là động lực cửa sự phát triển. Phát triển con người là sự gia tăng cho con người cả về tinh thần, đạo đức, tâm hồn, trí tuệ, kỹ năng, .. Phải làm cho con người trở thành người lao động có năng lực và phẩm chất cần 2
thiết, đáp ứng được những yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội. Để đạt được nhiệm vụ, mục tiêu đó, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta phải đồng sức đồng lòng trên mọi mặt trận, trên mọi lĩnh vực. Mỗi chúng ta phải “có ý thức làm chủ, ý thức trách nhiệm công dân; có tri thức, sức khỏe và lao động giỏi; sống có văn hóa và tình nghĩa, giàu lòng yêu nước và tinh thần quốc tế chân chính” (Đảng Cộng sản Việt nam, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1991, tr. 114). Trong quá trình xây dựng và đổi mới đất nước nhằm thực hiện thành công mục tiêu Xã hội chủ nghĩa, trước hết chúng ta cần “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung, tôn trọng nghĩa tình, có lối sống văn hóa, quan hệ hài hòa trong gia đình, cộng đồng và xã hội.” (Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần IX, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 15). Đây là mục tiêu trọng điểm, vừa mang tính cấp bách, vừa mang tính lâu dài nhằm tích cực chủ động quá trình hội nhập quốc tế. Nhằm phát huy một cách tối đa nguồn lực con người, chúng ta cần phải xây dựng con người hoàn thiện cả về tri thức lẫn đời sống tinh thần. Bởi lẽ, mối quan hệ giữa văn hóa nghệ thuật với vấn đề xây dựng và phát triển nhân cách trong thời kỳ đổi mới là mối quan hệ tất yếu và nội tại. Văn hóa nghệ thuật đẩy mạnh sự nghiệp giải phóng nhân cách trong thời kỳ mới. Khi nhân cách được giải phóng thì văn hóa nghệ thuật không chỉ có nội dung mới mà còn có công chúng mới. Đổi mới trong tiến trình xây dựng và phát triển nhân cách là nhận thức lại việc chuyển con người từ phương tiện sang mục đích. Xây dựng và phát triển nhân cách trong sự nghiệp đổi mới là làm cho mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng được phát triển trên một tầm cao mới, con người Xã hội chủ nghĩa toàn diện về thể lực và trí lực. Một con người toàn diện về thể lực và trí lực là “Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức là động lực của sự nghiệp phát triển xã hội mới, đồng thời là mục tiêu Chủ nghĩa xã hội” (Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị 3
lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương khoá VII, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1993, tr.5). Xuất phát từ thực tiễn trên, tác giả đã quyết định chọn vấn đề “Nghệ thuật và vai trò của nghệ thuật trong việc hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam giai đoạn hiện nay” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài 2.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đề tài nghiên cứu những khía cạnh tác động của nghệ thuật đến nhân cách góp phần tạo nên sự hoàn thiện nhân cách của con người Việt Nam giai đoạn hiện nay. 2.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Lý luận chung về nghệ thuật và nhân cách theo quan điểm Mácxít; những biến động trong xã hội tác động tới nhân cách con người Việt Nam giai đoạn hiện nay, những phương hướng và giải pháp với thực trạng đó. 3. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Việc nghiên cứu về nghệ thuật đã được nhiều nhà khoa học thực hiện dưới nhiều góc độ, chiều sâu khác nhau. Dưới góc độ khoa học đại cương có thể kể đến một số tác phẩm như: Lịch sử mỹ học, Nxb.Văn Hóa, Hà Nội, 1983 của lưỡng quốc Tiến sĩ Đỗ Văn Khang; Giáo trình Mỹ học đại cương, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2010 của Lê Văn Dương Lê Đình Lục Lê Hồng Vân; Giáo trình Mỹ học cơ sở, Nxb.Giáo dục, Hà Nội, 2011 của Đỗ Văn Khang; Nghệ thuật với tư cách là một khoa học, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1996 của GS TS Đỗ Huy, ... 4
Trong hiện thực nói chung, lĩnh vực văn hoá nói riêng, nghệ thuật là một hoạt động được nhiều ngành khoa học nghiên cứu như: nghệ thuật học, tâm lý học, triết học, ... Tất cả các đề tài nghiên cứu ấy càng làm rõ hơn những đặc điểm, thuộc tính nội tại cũng như sự tác động, ảnh hưởng của nghệ thuật trong cuộc sống. Ứng với mỗi quan điểm khoa học, hiện thực tồn tại và thời đại của tác giả sẽ có cách nhìn nhận khác nhau về nghệ thuật. Một số công trình khoa học, tác phẩm của một số nhà khoa học nước ngoài như: Những vấn đề về giáo dục thẩm mỹ trong điều kiện xã hội chủ nghĩa phát triển, Tạp chí Triết học, tháng 02 năm 1981 của M. Ốpxiannhicốp; Mỹ học cơ bản và nâng cao, Nxb. Văn hoá thông tin, Hà Nội, 2001 của M. Ốpxiannhicốp; Về văn học và nghệ thuật, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1960 của V.I. Lê nin; Quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật đối với hiện thực , Nxb. Văn hoá – Nghệ thuật, Hà Nội, 1962, của Tsecnưsepxki; Nghệ thuật và vật lý, Nxb. Tri Thức, Hà Nội, 2010 của Leonard Shlain; Một đề dẫn về lý thuyết nghệ thuật, Nxb.Tri thức, Hà Nội, 2010 của Cynthia Freeland; ... Tương ứng với các tác giả đó, tại Việt Nam cũng xuất hiện nhiều tác giả, nhà khoa học cừng với các tác phẩm, công trình như: Về lãnh đạo, quản lý văn học nghệ thuật trong công cuộc đổi mới , Nxb. Chính trị Quốc gia, 2001 do TS Nguyễn Duy Bắc tuyển ch ọn; Cái đẹp trong cuộc sống và trong nghệ thuật, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội , 2002 của Như Thiết, Văn hoá thẩm mỹ và sự phát triển con người Việt Nam trong thế kỷ mới , Nxb. Văn hoá, Hà Nội, 2001 của PGS, TS. Nguyễn Văn Huyên; Tổ quốc ta, nhân dân ta, sự nghiệp ta và người nghệ sĩ, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1969 của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng; ... Về vấn đề nhân cách, tuy hiện nay có rất nhiều tài liệu nghiên cứu về con người, giải phóng con người như: Quan niệm của C. Mác, Ph. Ăng ghen về con người và sự nghiệp giải phóng con người , Nxb. Tổng hợp Tp. HCM, 2006 của TS Bùi Bá Linh; Triết học xã hội, tập I, II, Nxb. Tuyên huấn, Hà Nội, 1989 của A.G. Xpi Rkin; Chủ nghĩa xã hội và nhân cách, tập I, II , Nxb. Sách giáo khoa Mác Lê 5
nin, Hà Nội, 1983 do Đào Anh San dịch; ... nhưng chưa có tác phẩm nào nghiên cứu một cách trọn vẹn sự tác động của nghệ thuật đến việc hoàn thiện nhân cách. Điều này, đặt ra một nhu cầu thực tiễn hết sức to lớn, đó là phải có những đề tài tìm mối quan hệ giữa nghệ thuật và nhân cách. 4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài Nghệ thuật là một lĩnh vực hoạt động nghiêng về năng khiếu nhưng nghệ thuật đòi hỏi mỗi chúng ta phải tập trung cao độ ý thức thẩm mỹ để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật có sức thuyết phục. Một khi con người quan tâm đến nghệ thuật cũng đồng nghĩa quan tâm đến cái đẹp, cái đẹp không tồn tại một cách độc lập, mà nó phải đi kèm với cái thật và cái thiện, tức là chân – thiện – mỹ luôn tồn tại trong mối quan hệ gắn bó, không thể tách rời nhau. Nhiệm vụ của người nghệ sĩ là phản ánh lý tưởng của mình trên tác phẩm nghệ thuật, đó là bức tranh về cuộc sống, về tình cảm của con người trước thiên nhiên, xã hội. Việc hoàn thiện nhân cách là một trong những vấn đề cốt lõi của mọi thời đại. Chuẩn mực đạo đức xã hội bắt nguồn từ nhân cách của mỗi cá nhân. Mỗi một lĩnh vực đều có vai trò nhất định giúp con người ngày càng hoàn thiện mình hơn, có thể mỗi chúng ta được hoàn thiện hơn về thể lực, hoặc trí lực, … nhưng nhân cách của mỗi người ngày càng được nâng cao. Thông qua tác phẩm nghệ thuật, đối với người nghệ sĩ thì đó là sự trau chuốt để nói lên tư tưởng, lý tưởng của mình, nhưng đối với người thưởng thức thì tác phẩm nghệ thuật giúp họ nhìn thấy những lý tưởng, sự kiện, thời đại mà người nghệ sĩ phản ánh. Nghệ thuật có một vai trò hết sức to lớn trong việc hoàn thiện nhân cách, nghệ thuật tạo ra những giá trị tinh thần góp phần làm phong phú cho thời đại. Đối với người nghệ sĩ, việc nhìn nhận một cách nhạy cảm là một vấn đề tất nhiên, do đó, người nghệ sĩ sớm nhận ra sự thay đổi của thế giới và tìm ra hướng cải tạo cuộc sống. 6
Mỗi chúng ta một một cá nhân, nhân cách là nói chung cho tri thức, khả năng của con người trong xã hội nên mỗi người có mỗi cách thể hiện khác nhau trước mọi tình huống. Nhân cách của con người không phải là một cái “nhất thành bất biến” mà nó sẽ thay đổi theo thời gian, vấn đề là xu hướng vận động của nó. Đề tài tập trung phân tích, làm rõ vai trò của nghệ thuật đối với nhân cách. Qua đó, thiết lập hệ thống phương hướng và giải pháp xây dựng nhân cách con người Việt Nam hiện nay. Với mục đích như trên đối với việc nghiên cứu đề tài, tác giả cần phải thực hiện nhiệm vụ sau: Một là, phân tích làm rõ bản chất của nghệ thuật và nhân cách Hai là, Khảo sát chiều tác động của nghệ thuật đến nhân cách từ đó xác định tính quy luật của sự tác động của nghệ thuật đến nhân cách. Ba là, khảo sát, phân tích làm rõ sự biến động của nhân cách con người Việt Nam trước và sau thời kỳ đổi mới trong sự tác động của những biến đổi của xã hội. Bốn là, đưa ra hệ thống phương hướng và giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam hiện nay thông qua nghệ thuật. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận Mác Lê nin, quan điểm của Đảng và nhà nước ta làm tiền đề nghiên cứu. Để nội dung của luận văn được làm sáng tỏ hơn, tác giả đã kết hợp với nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học khác như: so sánh, phân tích tổng hợp, lịch sử logic, ... 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài Về ý nghĩa khoa học: Luận văn góp phần làm sáng tỏ vai trò của nghệ thuật trong việc hoàn thiện nhân cách con người. 7
Về ý nghĩa thực tiễn: Luận văn có thể trở thành tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy các môn thuộc lĩnh vực triết học, xã hội học, nhân học, ... 7. Kết cấu Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 02 Chương 05 Tiết. 8
Chương 1 LÝ LUẬN VỀ NGHỆ THUẬT, NHÂN CÁCH VÀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA NGHỆ THUẬT ĐẾN NHÂN CÁCH 1.1. Lý luận về nghệ thuật 1.1.1. Khái niệm về nghệ thuật Nghệ thuật ra đời như là một tất yếu của sự đam mê cái đẹp của con người trước thế giới hiện thực. Dựa vào nguồn gốc hình thành các loại hình nghệ thuật, người ta đã có nhiều cách hiểu khác nhau về nghệ thuật. Quan niệm thứ nhất, nghệ thuật là sự khéo léo, đi kèm với tài nghệ nào đó của con người. Quan niệm thứ hai, nghệ thuật là phương tiện dùng những cách thức nhất định để biểu đạt và lưu giữ tình cảm, suy nghĩ của con người. Quan niệm thứ ba, nghệ thuật là một hình thái ý thức, ra đời từ lao động và chiến đấu, từ các nhu cầu miêu tả, tín ngưỡng và rút ra bài học về cuộc sống. Quan điểm thứ tư, nghệ thuật là khái niệm dùng để chỉ hoạt động sáng tác theo quy luật của cái đẹp. Xét về nguồn gốc hình thành mà nói, nghệ thuật ra đời sau xã hội loài người, hay nói khác hơn, tác phẩm nghệ thuật do con người sáng tạo ra. Thứ hai, không một tác phẩm nghệ thuật nào không gắn liền với cuộc sống con người, tác phẩm nghệ thuật luôn ẩn chứa tâm tư, tình cảm của người nghệ sĩ. Thứ ba, tác phẩm nghệ thuật luôn phản ánh một sự vật, hiện tượng, phản ánh một vấn đề nào đó trong xã hội. Tóm lại, nghệ thuật là hoạt động phản ánh thế giới theo quy luật của cái đẹp của con người bằng hình tượng thông qua những phương thức nhất định. Với ý nghĩa này, sáng tạo nghệ thuật không phải là hoạt động phản ánh trực tiếp, mà nó thông qua người nghệ sĩ (người sáng tác), mang tính chất chủ quan, cảm 9
tính. Đây là quá trình phản ánh hiện thực khách quan qua lăng kính chủ quan, mức độ phản ánh, nội dung và hình thức phản ánh phụ thuộc vào người sáng tác. 1.1.2. Bản chất của nghệ thuật 1.1.2.1. Nghệ thuật là giá trị xã hội được đánh giá theo quy luật tình cảm Đời sống tình cảm của con người vô cùng phong phú và đa dạng. Tình cảm là những thái độ thể hiện sự rung cảm của con người đối với những sự vật, hiện tượng có liên quan tới nhu cầu và động cơ của họ. Những giá trị của nghệ thuật được sáng tạo và hưởng thụ thông qua những quy luật của tình cảm. Đó là các quy luật: quy luật thích ứng, quy luật lây lan, quy luật di chuyển, quy luật tương phản, quy luật pha trộn và quy luật về sự hình thành tình cảm. Quy luật thích ứng là một xúc cảm, tình cảm được lặp đi lặp lại nhiều lần một cách không thay đổi thì cuối cùng sẽ bị suy yếu, bị lắng xuống. Đó là hiện tượng “chai sạn” tình cảm. Khi xem một bộ phim mới, chúng ta rất hào hứng và cảm thấy vui thích trướng những ý tưởng nghệ thuật, hình thức thể hiện, âm thanh, ánh sáng của nó nhưng khi ta xem đi xem lại bộ phim ấy nhiều lần, cảm xúc vui thích ấy không còn nữa, thậm chí rơi vào buồn chán. Ở đây, những giá trị xã hội của bộ phim không phải bị mất đi, nó vẫn vậy, nhưng sự thích ứng của tình cảm làm cho con người đã quen với nó, vì thế nó không còn gây tác động mạnh mẽ đến cảm nhận con người nữa. Khi hiện tượng thích ứng đối với một giá trị nghệ thuật ở con người xuất hiện thì có hai trường hợp xảy đến: Một là, giá trị ấy đủ sức hấp dẫn cá nhân thì nó sẽ thâm nhập vào nhân cách cá nhân ấy góp phần nâng cao năng lực của cá nhân; hai là, nếu nó không đủ sức hấp dẫn thậm chí đối lập hệ giá trị của cá nhân nó sẽ nhanh chóng bị cá nhân loại ra khỏi đời sống thẩm mỹ của mình, nó góp phần giúp cá nhân phân định rõ cái đối lập với nhu cầu thẩm mỹ của mình và qua đó củng cố lý tưởng thẩm mỹ cá nhân. Có thể nói, thông qua quy luật thích ứng của tình cảm, mọi giá trị xã hội của nghệ thuật đều có lợi cho nhân cách. 10
Quy luật lây lan là xúc cảm, tình cảm của chủ thể này có thể truyền, lây sang chủ thể khác. Sự biểu hiện của quy luật này có thể thấy ở phạm vi ngoại diên chủ thể . Khi một chủ thể đã yêu thích một đối tượng thì những chủ thể người xung quanh do bị ảnh hưởng mà cũng yêu thích đối tượng ấy. Ví dụ như Hồ Chí Minh yêu thích văn hóa xã hội chủ nghĩa vì thế mà đa số người Việt Nam cũng yêu thích văn hóa xã hội chủ nghĩa. Kỳ thực, đa số người dân có thể chưa đọc truyện Kiều nhưng lại rất yêu mến Thúy Kiều là bởi vì họ nghe kể về Kiều, tình cảm của người kể đã lan truyền đến họ. Quy luật tương phản ám chỉ rằng trong quá trình hình thành và biểu hiện tình cảm, sự xuất hiện hoặc suy yếu của một tình cảm này có thể làm giảm hoặc tăng của một hiện tượng khác diễn ra đồng thời. Người càng yêu nước thì càng thù giặc ngoại xâm. Với quy luật tương phản như thế, khi nghệ thuật đẩy cái ác lên cao trào, con người sẽ càng hướng về cái thiện; nghệ thuật càng tôn vinh cái đẹp, con người sẽ càng xa rời cái xấu. Quy luật tương phản giúp con người hướng đến những giá trị xã hội của nghệ thuật đó là chân – thiện – mỹ. Quy luật di chuyển là hiện tượng tình cảm, cảm xúc của chủ thể có thể di chuyển từ khách thể này sang khách thể khác. Khi một khách thể được yêu thích thì tất cả những khách thể có liên quan cũng sẽ được yêu thích theo. Ví dụ như một người đã yêu thích chủ nghĩa lãng mạn thì ít nhiều đều yêu thích những sản phẩm nghệ thuật chứa đựng tính mộng tưởng và đề cao sự tự do. Quy luật di chuyển giúp con người tiếp nhận những giá trị xã hội của nghệ thuật một cách rất chủ động và toàn vẹn. Quy luật pha trộn là sự cùng tồn tại của những thái độ khác nhau về đối tượng bên trong tình cảm của chủ thể. Trong đời sống tình cảm của con người, nhiều khi hai tình cảm đối cực nhau có thể xảy ra cùng một lúc nhưng không loại trừ nhau, chúng pha trộn vào nhau. Đứng trước một khách thể thẩm mỹ con người có thể vừa cảm thấy hài lòng nhưng cũng đồng thời khó chịu với những khiếm khuyết của nó. 11
Nhân vật Đường Tăng vừa làm ta khinh khi ngài phàm tục tin lời Bạch Cốt Tinh đuổi Tôn Ngộ Không đi nhưng đồng thời cũng kính phục ý chí và lòng nhân từ của ngài. Quy luật về sự hình thành tình cảm thể hiện rằng xúc cảm là cơ sở của tình cảm, tình cảm được hình thành từ những xúc cảm đồng loại, chúng được động hình hóa, tổng hợp hóa và khái quát hóa mà thành. Động hình hóa là khả năng làm sống lại một phản xạ thẩm mỹ hoặc một chuỗi phản xạ thẩm mỹ đã được hình thành từ trước. Tổng hợp hóa là quá trình dùng trí óc để hợp nhất các thuộc tính thẩm mỹ đã được tách rồi nhờ sự phân tích thành một chỉnh thể thẩm mỹ. Khái quát hóa là quá trình dùng trí óc để hợp nhất nhiều thuộc tính thẩm mỹ của những đối tượng khác nhau thành một nhóm, một loại theo những cái chung nhất định. Quá trình hoạt động nghệ thuật luôn chất chứa những tình cảm của người nghệ sĩ, đó là tình cảm thẩm mỹ. Tình cảm thẩm mỹ là sự rung động của con người trước cái đẹp, cái bi, cái hài, … nó không đơn thuần là những rung độ về mặt tâm lý, cảm xúc mà nó còn chứa bên trong khả năng ý thức của con người. Quá trình hoạt động nghệ thuật là quá trình tìm đến cái đẹp. Trước mắt chúng ta phải trải ra một cánh đồng lúa chín, bà con xã viên đang vui vẻ gặt hái, hay trong một khu cửa của nhà khu công nhân tạp thể, thể hiện lên cảnh một người mẹ trẻ súng vẫn khoác vai mà đã vội ôm hôn đúa con bụ bẩm của mình sau khi ta tầm ! Ngay tức khắc, trong khoảnh khắc vừa thoạt thấy những cảnh đó, ở trong ta có dấy lên một phản ứng tình cảm. Tuy ta chưa kịp tìm hiểu về những cảnh gặt lúa ấy hay người mẹ trẻ nọ, trong tay đã nảy sinh một cảm xúc nhất định. Phản ứng tình cảm này, cảm xúc này chính là cảm xúc thẩm mỹ, vì nó đã dấy lên những cái đẹp khách quan trong cuộc sống sản xuất và chống Mỹ cứu nước. Như vậy, khi ta tiếp xúc với các hiện tượng thẩm mỹ khách quan, nếu các hiện tượng thẩm mỹ khách quan, nếu các hiện tượng này có khả năng tác động kích thích đối với chúng ta, thì chúng ta lại có khả năng tiếp nhận và phản ứng lại sự tác động 12
kích thích đó : hân hoan, vui sướng, thích thú trước những cái đẹp ; bất bình, căm ghét, giận dữ trước những cái xấu ; đau xót, mến phục, thương xót trước những cái bi ; cảm phục, tôn kính trước những cái hùng, v.v… Do đó, cảm xúc thẩm mỹ là dấu hiệu thường trực xác nhận sự có mặt của qua hệ thẩm mỹ, là biểu thị đâu tiên của ý thức thẩm mỹ của con người đối với hiện thực. Đồng thời, cảm xúc thẩm mỹ cũng là bằng chứng nói lên khả năng cảm thụ thẩm mỹ của con người trước các hiện tượng thiên nhiên và xã hội. Có thể nói rằng quan hệ thẩm mỹ của mỗi người chúng ta đối với những hiện tượng thẩm mỹ này khác trong cuộc sống được bắt đầu từ khi ở trong ta có dấy nên ở cảm xúc thẩm mỹ. Bởi vì quan hệ thẩm mỹ của con ngưởi đối với một hiện tượng nào đó bao giờ cũng gắn liền trước sự rung cảm trước hiện tượng ấy. Điều đáng chú ý ở đây là : tuy cảm xúc thẩm mỹ là cảm xúc được dấy nên trong ta khi có sự tác động của các hiện tượng khách quan, song nó hoàn toàn không phải là một cảm giác mang tính chất sinh lý, một phản ứng đơn thuần của cơ thể con người. Đang đói, được ăn no, hoặc đang bị rét ngoài trời lạnh, giờ được sưởi ấm bên bếp lửa trong nhà, ta đều có cảm giác thoải mái, dễ chịu. Những cảm giác no và ấm ấy củng là những phản ứng trực tiếp, song đáy là những cảm giác sinh lý, chứ không phải cảm xúc thẩm mỹ. Mac đã gọi cảm xúc thẩm mỹ là cảm xúc tinh thần. Bởi vì cảm xúc thẩm mỹ bao giờ cũng có chứa đựng yếu tố tinh thần, luôn luôn gắn với tình cảm và nhận thức của con người. Thật vậy, nếu một người nào đó không nhận thức đúng đắn được đường lối chống Mỹ, cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng ta, không có tình cảm tha thiết với sự nghiệp vĩ đại đó, thì làm sao người đó có được cảm xúc thẩm mỹ lành mạnh và trong sáng khi đứng trước cảnh bà con xã viên hợp tác đang gặt hái tập thể hay cảnh người mẹ trẻ công nhân (( tay búa, tay súng )) nói trên. Đã đành các hiện tượng thẩm mỹ khách quan phải đi vào ta qua các giá quan, song bản thân mắt và tai – hai cửa ngõ chủ yếu của quan hệ thẩm mỹ của con người xã hội ( chứ không phải của một sinh vật thông thường ) lại có mang tính tinh thần, như ta đã chứng minh ở phần trên. Như vậy, dù xét ở mặt nội dung hay dù xét ở măt cơ chế tâm thần, ta đều tháy cảm xúc thẩm mỹ luôn luôn phỉa là cảm xúc linh thần. 13
Tất nhiên, không vì sự khác biệt trên đây giữa cảm xúc thẩm mỹ với cảm giác sinh lý mà chúng ta đi tới chỗ cực đoan, tách biệt một cách siêu hình và máy móc sự vật, hay các thuộc tính của sự vật. Sau một ngày lao động hăng say do yêu cầu của một nhiệm vụ đột xuất phục vụ cho một trận đánh, chẳng hạn, lúc về nhà được ngồi vào bàn ăn không những có đủ thức ăn cần thiết, mà còn được nấu nướng ngon lành, sạch sẽ và bày biện gọn ghẽ, đẹp mắt bởi bàn tay khéo léo của bàn tay khéo léo của người thân, dường như có gửi gắm vào đó cả tình thương yêu lẫn niềm thông cảm đối với ta, thì cảm giác dấy lên ở ta trong và sau bữa ăn đó chắc chắn à một cảm giác tổng hợp chứa đựng nhiều yếu tố và tính chất khác nhau : sinh lý, đạo đức, tâm lý, thẩm mỹ, v.v… Thật khó có thể tách bạch riêng rẽ các yếu tố đó ra khỏi nhau, đồng thời cũng rõ ràng là trong chúng ta không một ai nỡ nói rằng cảm giác sau bữa ăn đó chỉ là no bụng, chỉ là một cảm giác sinh lí đơn thuần. Như vậy, cùng với tính chất cảm tính – trực tiếp , cảm xúc thẩm mỹ luôn luôn mang tính chất tinh thần. canh trăng thanh gió mát bi ̉ ết bao lần đã diễn ra trước mắt những con quạ, con diều hâu, song chúng không hề và không thể run động nổi, còn đói với chúng ta cảnh đẹp tự nhiên đó rất không phải là vô nghĩa. Cảm xúc thẩm mỹ, một mặt, nói lên sức hấp dẫn của các hiện tượng thẩm mỹ khách qua đối với con người, mặt khác, xác nhận khả năng cảm thụ thẩm mỹ, cảm thụ tinh thần của con người đối với hiện thực. Có thể coi cảm xúc thẩm mỹ là kết quả sự gặp gỡ của hai mặt khách qua và chủ quan: sức hấp dẫn của các hiện tượng thẩm mỹ khách quan có khả năng tác động và kích thích, và những quan năng và khả năng chủ quan ở con người biết tiếp thu và phản ứng trước sự phản ứng kích thích đó. Nói gọn lại, cảm xúc thẩm mỹ là kết quả biện chứng của khả năng kích thích từ hiện tượng thẩm mỹ ở ngoài ta, và khả năng tiếp nhận sự kích thích từ ý thức thẩm mỹ ở trong ta. Nói như vậy hoàn toàn không có nghĩa là khả năng tiếp nhận kích thích ở con người là thụ động, ngược lại, đó là một khr năng tích cực của con người. Tính tích cực này được thể hiện ở chỗ, trước hết, như ta đã biết, nhờ hoạt động đánh giá của ý thức thẩm mỹ mà sự tác động của một sự vật khách quan vào ta trở thành sự tác động của hiện tượng thẩm mỹ chứ không phải của vật tự nó ; thứ hai, dựa vào sự đánh giá đó của ý thức thẩm mỹ ta sẽ 14
có thái độ cảm xúc trước các hiện tượng thẩm mỹ tích cực ( cái đẹp, cái hùng…) hay tiêu cực ( cái xấu, cái thấp hèn…) một cách hoàn toàn khác nhau : yêu, sướng, thích… trước các hiện tượng thẩm mỹ tích cực và ghét, buồn, chán trước các hiện tượng thẩm mỹ tiêu cực ; thứ ba, tình cảm thẩm mỹ này sẽ là một động lực mạnh mẽ thôi thúc chúng ta có những hành động thích ứng trong sự nghiệp đấu tranh khắc phục cái axấu và phát huy cái đẹp. Phép biện chứng về mối liên hệ giữa hiện tượng thẩm mỹ khách quan với cảm xúc thẩm mỹ chủ quan và tính tích cực chủ động của ý thức thẩm mỹ ở chủ thể đã dẫn tới một tình hình thú vị mà mới nghe có vẻ ngược đời là : cảm xúc bao giờ chả là cái của ta và ở ngay trong chính ta, ấy thế mà xưa nay giới văn nghệ sĩ – những đại diện tiêu biểu của tình cảm thẩm mỹ vẫn cứ phải (( đi tìm cảm xúc )) ! Số là, tình cảm thẩm mỹ phải được thường xuyên nuôi dưỡng bằng các hiện tượng thẩm mỹ ( tình cảm bao giờ cũng gắn liền với các hiện tượng cụ thể ) và tình cảm thẩm mỹ càng đúng đắn và sâu sắc bao nhiêu, (( sức ăn ) càng khỏe, càng nhiều bấy nhiêu. Đến với các hiện tượng thẩm mỹ ấy là để có cảm xúc thẩm mỹ, dể nuôi dưỡng và phát triển tình cảm thẩm mỹ. Các văn nghệ sĩ của chúng ta lâu nay thường (( đến với những nơi tiên tiến, sống giữa những người tiên tiến )) – chính là vì vậy. Cuộc sống khách quan chỉ có thể đi vào tác phẩm nghệ thuật thông qua rung động tình cảm của nghệ sĩ ! Thiếu mất cơ sở chủ quan này, tác phẩm nghệ thuật sẽ chỉ còn là một sự phản ánh lạnh lùng về hiện thực khách quan, không có sức mạnh bắt người thưởng thức phải yêu – ghét… và do đó, nó không còn tác phẩm nghệ thuật nữa. Nhưng cảm xúc thẩm mỹ không chỉ là kết quả, mà còn là quá trình. Sau khi được nảy sinh do kết quả sự gặp gỡ của hai mặt khách quan và chủ quan như vừa nói trên, cảm xúc thẩm mỹ lại diễn ra như một quá trình rung động của tình cảm trước các hình tượng của thiên nhiên và xã hội. Và mức độ dài ngắn, cường độ mạnh yếu của quá trình rung động này lại vẫn phụ thuộc vào hai yếu tố khách quan và chủ quan ấy. Bởi vì một hiện tượng khác quan nào đó có ý nghĩa không lớn lắm đối với chủ thể, thì dù ý thức và trình độ thẩm mỹ của chủ thể phát triển đến mấy, vẫn không thể gây nên một sự rung động lên tục, kéo dài và mạnh mẽ. Mặt khác, một hiện tượng khách quan dù có ý nghĩa to lớn đến mây đối với xã hội, song ý thức và trình độ thẩm mỹ ở chủ 15
thể lại kém phát triển thì kết quả cũng như vậy thôi. Đã đành là một người có ý thức và trình độ thẩm mỹ phát triển cao, có thể phát hiện dễ dàng và nhanh chóng các ý nghĩa của những hiện tượng và sự vật khách quan, có thể phản ứng nhạy bén trước chúng, song không vì vậy mà đi tới chỗ thổi phồng ý nghĩa của những hiện tượng hay sự việc rất đỗi thông thường nào đó. Một thanh niên vội xách đỡ chiếc va li nặng cho một cụ già hay một phụ nữ lên tàu, hành động đẹp này rõ ràng có dấy nên một phản ứng tình cảm tốt đẹp cho chúng ta, song không thể tạo ra nổi một quá trình rung động liên tục và mạnh mẽ và sâu sắc được. Là biểu hiện của ý thức thẩm mỹ ở con người xã hội, cảm xúc thẩm mỹ không thể chịu sự chi phối tới một chừng mực nào đó của các yếu tố khác trong ý thức noi chung ́ ở môi ng ̃ ươi : vôn kinh nghiêm t ̀ ́ ̣ ừng trai, s ̉ ự hiêu ̉ ́ ̀ ̃ ̣ ̀ ̣ ́ ̃ ̣ ̉ ́ ̀ ́ ́ ̉ ́ ̉ biêt vê xa hôi va vi tri xa hôi cua ca nhân minh… noi khac đi, trong cam xuc thâm mỹ ́ ự tham gia cua cac yêu tô thuôc tri tuê hay ly tinh, thuôc kinh nghiêm hay luôn luôn co s ̉ ́ ́ ́ ̣ ́ ̣ ́ ́ ̣ ̣ ́ ưc. Quan hê thâm my la quan hê đanh gia. Cam xuc thâm my la biêu hiên cua y th tri th ́ ̣ ̉ ̃ ̀ ̣ ́ ́ ̉ ́ ̉ ̃ ̀ ̉ ̣ ̉ ́ ức ̉ ̣ ́ ̉ ̉ thâm my trong quan hê đo, nên cam xuc thâm my luôn luôn ch ̃ ́ ̃ ưa đ ́ ựng yêu tô đanh gia. ́ ́ ́ ́ ̀ ự đanh gia cua tinh cam, s Va tuy đây la s ̀ ́ ́ ̉ ̀ ̉ ự đanh gia đ ́ ́ ược thê hiên băng cam xuc, song ̉ ̣ ̀ ̉ ́ ̉ ̉ ̃ ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ̉ ̃ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ự tinh cam cua môi ca thê không năm ngoai tinh cam xa hôi, tinh cam giai câp. Do đo, s ̀ ́ ̉ ̉ đanh gia chu quan cua con ng ́ ươi xa hôi không thê hoan toan năm ngoai hay đoi lâp v ̀ ̃ ̣ ̉ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ới sự đanh gia khach quan cua xa hôi hay giai câp. ́ ́ ́ ̉ ̃ ̣ ́ ̣ ̃ ́ ưng điêu kiên khach quan va chu quan cân thiêt đê khoanh khăc Môt khi đa co nh ̃ ̀ ̣ ́ ̀ ̉ ̀ ́ ̉ ̉ ́ ́ ́ ̀ ở thanh môt qua trinh liên tuc kich thich, thi cam xuc thâm my ban kich thich ban đâu tr ̀ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̉ ́ ̉ ̃ ̀ ̃ ược diên ra trong môt qua trinh liên tuc phan đâu se đ ̃ ̣ ́ ̀ ̣ ̉ ưng cua tinh cam. Trong qua trinh ́ ̉ ̀ ̉ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ́ ức thi, cac so sanh va liên t nay cac yêu tô đanh gia t ̀ ́ ́ ̀ ưởng bât giac se đ ́ ́ ̃ ược không ngừng ́ ̉ ̀ ̉ ̀ ̣ ̃ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ phat triên vê ca bê rông lân chiêu sâu. Điêu nay giup cho nhân thức thâm my cua chung ta ̉ ̃ ̉ ́ ̃ ̀ ̉ ̣ ượng thâm my, phat hiên ra đ tiên sâu mai vao ban chât cac hiên t ́ ́ ́ ̉ ̃ ́ ̣ ược cai đep, nh ́ ̣ ững mực thươc trong cac hiên t ́ ́ ̣ ượng cua thiên nhiên va xa hôi. Đây la môt qua trinh hoat ̉ ̀ ̃ ̣ ̀ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ́ ực cua y th đông rât tich c ̉ ́ ưc thâm my, cua ca con tim lân khôi oc, ca tinh cam lân tri tuê. ́ ̉ ̃ ̉ ̉ ̃ ́ ́ ̉ ̀ ̉ ̃ ́ ̣ Nhờ qua trinh nay, ta lân l ́ ̀ ̀ ̀ ượt thây ro h ́ ̃ ơn va nhân ra cac yêu tô, cac măt, cac bô phân ̀ ̣ ́ ́ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̉ khac nhau va cac môi liên hê cua chung: s ́ ự cân đôi hay t ́ ương phan, s ̉ ự hai hoa hay ̀ ̀ tương xưng,… va quan trong h ́ ̀ ̣ ơn nưa la s ̃ ̀ ự tương ưng gi ́ ưa nôi dung va hinh th ̃ ̣ ̀ ̀ ức trong 16
̣ ượng khach quan. Vi du, cac hiên t ́ ́ ́ ̣ ở canh ng ̉ ươi me bông con noi trên, ta se thây đ ̀ ̣ ̀ ́ ̃ ́ ược ́ ́ ̉ ươc da hông hao, canh tay tron trinh, bô măt hân hoan, căp măt linh voc dang son tre, n ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̃ ̣ ̣ ̣ ́ lợi cử chi triu mên… cua môt con ng ̉ ̀ ́ ̉ ̣ ươi phân kh ̀ ́ ởi yêu đời, săn sang v ̃ ̀ ượt kho khăn đê ́ ̉ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ lam moi điêu tôt đep, môt con ng ươi giau nghi l ̀ ̀ ̣ ực thê chât va tinh thân; va trên tay ̉ ́ ̀ ̀ ̀ ngươi me đe đo: môt đ ̀ ̣ ̉ ́ ̣ ứa be bu bâm v ́ ̣ ̃ ới bô măt mum mim, căp măt đen lay, hai ma ̣ ̣ ̃ ̃ ̣ ́ ́ ́ửng ̉ ́ ́ ̉ hông, đôi môi chum chin… Phai chăng cai triu mên ây cua ng ̀ ́ ́ ́ ̀ ười me v ̣ ơi cai th ́ ́ ơ dai ây ̣ ́ ̉ ứa be không phai la môt biêu hiên cu thê sinh đông cua môt quy luât vê s cua đ ́ ̉ ̀ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ ự hai hoa? ̀ ̀ ̉ Phai chăng s ự tương phan gi ̉ ưa khâu sung trên vai v ̃ ̉ ́ ơi đ ́ ứa be trong long không noi lên ́ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ́ ́ ̉ ̃ ̣ ́ ́ ̣ ́ ̉ ̣ ̣ môt tinh quy luât tât yêu cua xa hôi co đâu tranh giai câp ac liêt muôn bao vê hanh phuc ́ ́ ́ ̉ ̣ ́ ́ ̉ ̃ ̀ cho con tre, cha me cac chau phai săn sang chiên đâu va chiên đâu khi cân thiêt? ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̣ ̉ ̣ ̀ ̣ ̉ Rung đông thâm my sâu săc va manh liêt la rung đông cua nh ̃ ́ ̀ ̃ ững con ngươi đang ̀ ̣ ̀ ́ ự được cac s chiên thăng: đang chinh phuc va chê ng ́ ́ ́ ưc manh cua thiên nhiên, đang khăc ́ ̣ ̉ ́ ̣ ̀ ượt qua được cac kho khăn, cac mâu thuân trong xa hôi. Trong s phuc va v ́ ́ ́ ̃ ̃ ̣ ự nghiêp cai ̣ ̉ ̣ ̀ ̃ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ực cua nh tao thiên nhiên va xa hôi, cac hoat đông sang tao tich c ́ ́ ̉ ưng con ng ̃ ươi co ly ̀ ́ ́ tưởng cao đep luôn luôn đ ̣ ưa lai nh ̣ ưng rung đông thâm my. Nhiêu em thiêu nhi miên ̃ ̣ ̉ ̃ ̀ ́ ̀ Nam nhưng năm tr ̃ ươc đây tuy ch ́ ưa đu tuôi nhâp ngu, vân c ̉ ̉ ̣ ̃ ̃ ứ năng năc đoi xin cac chu ̀ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ̣ bô đôi cho đi theo đê đanh My, đanh Nguy, v ̃ ́ ơi ly do rât đ ́ ́ ́ ơn gian: (( Đ ̉ ược đanh giăc ́ ̣ sương lăm! ). Va trong sô đo co nh ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ững em đa tr ̃ ở thanh dung si diêt My. Cac em rât ̀ ̃ ̃ ̣ ̃ ́ ́ sương khi đ ́ ược gop phân minh vao thanh tich cua môi trân đanh trong s ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̉ ̃ ̣ ́ ự nghiêp c ̣ ứu nươc, c ́ ưu nha. Cai s ́ ̀ ́ ương ́ ̀ ̣ ̉ ̃ ́ ̉ ́ ́ ́ ơn: caí ́ ây la rung đông thâm my. Co thê noi chinh xac h sương ây chinh la yêu tô khoai cam trong rung đông thâm my. Hiên nay trong s ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̣ ̉ ̃ ̣ ự nghiêp ̣ xây dựng chu nghia xa hôi, v ̉ ̃ ̃ ̣ ơi y th ́ ́ ưc lam chu đât n ́ ̀ ̉ ́ ươc lam chu xi nghiêp va h ́ ̀ ̉ ́ ̣ ̀ ợp tać ̉ ̣ xa, lam chu may moc va đông ruông, nh ̃ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ững người công nhân va nông dân đang ra s ̀ ức ̉ ̣ ́ ̣ ̣ ưng dung khoa hoc, nhăm không ng cai tiên ky thuât, phat minh, sang chê, manh dan ́ ̃ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ừng ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ nâng cao năng suât, tiêt kiêm va tân dung nguyên vât liêu… đê san xuât ngay cang nhiêu ́ ̀ ̀ ̀ ̉ ̉ ̀ ́ ̀ ̀ ̉ ́ ́ ̀ ̃ ̣ ̀ san phâm cân thiêt cho nhân dân, lam giau cho Tô Quôc. Đây la nghia vu va vinh d ự, đây ́ ̃ ̀ ̀ ́ ́ ới moi ng cung la niêm vui thich đôi v ̣ ươi, nên qua trinh nay luôn luôn đ ̀ ́ ̀ ̀ ưa lai cho môi ̣ ̃ ngươi nh ̀ ưng rung đông va khoai cam thâm my sâu săc. Qua trinh lao đông t ̃ ̣ ̀ ́ ̉ ̉ ̃ ́ ́ ̀ ̣ ự do va sang ̀ ́ ̣ ươi chê đô xa hôi chu nghia va công san chu nghia, xet trên môt y nghia nhât đinh, tao d ́ ́ ̣ ̃ ̣ ̉ ̃ ̀ ̣ ̉ ̉ ̃ ́ ̣ ́ ̃ ́ ̣ 17
̉ ̉ ́ ̉ ̣ ̉ ̣ cung la qua trinh (( san xuât )) ra cac cam xuc, cac rung đông thâm my lanh manh va ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̃ ̀ ̀ trong sang. ́ ̣ ̣ ̣ ̉ Nêu hoat đông sang tao cua con ng ́ ́ ươi luôn luôn tao ra nh ̀ ̣ ưng cam xuc va rung ̃ ̉ ́ ̀ ̣ ̉ ̃ ̀ ược trở lai, rung đông đông thâm my lai th đông thâm my, thi ng ̣ ̣ ̣ ̉ ̃ ̣ ương xuyên kich thich, ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ̣ thuc đây qua trinh hoat đông sang tao. S ự kich thich va thuc đây nay diên ra trong ban ́ ́ ̀ ́ ̉ ̀ ̃ ̉ thân ngươi hoat đông, nên no co kha năng phat huy cao đô tinh thân t ̀ ̣ ̣ ́ ́ ̉ ́ ̣ ̀ ự giac, t ́ ự nguyên, ̣ ̣ ̣ ̀ ̣ ̉ ́ ́ ̀ ̣ tinh thân hăng say lam viêc, lao đông quên minh vi muc đich cao ca. Do đo, no la môt ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ điêu kiên tinh thân cân thiêt, môt đông l ̀ ̀ ̀ ́ ực tinh cam to l ̀ ̉ ơn giup môi ng ́ ́ ̃ ười vượt qua nhưng kho khăn, gian khô va giai quyêt thăng l ̃ ́ ̉ ̀ ̉ ́ ́ ợi công viêc cua minh. S ̣ ̉ ̀ ự kich thich va ́ ́ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ̉ ̃ ́ ới hoat đông sang tao gi thuc đây cua rung đông thâm my đôi v ̣ ̣ ́ ̣ ữ môt vai tro quan trong ̣ ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ̀ ̃ ̉ ̀ ̀ ̉ trong qua trinh tim toi, suy nghi căng thăng va lâu dai cua nh ưng ng ̃ ươi lao đông tri oc ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̣ ơi nh nhăm đat t ́ ưng công trinh va phat minh gia tri, co y nghia công hiên đôi v ̃ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ́ ́ ̃ ́ ́ ́ ới Tô quôc ̉ ́ ̀ ̉ ̃ ̃ ̣ ́ ới dân tôc va nhân loai. va chu nghia xa hôi, đôi v ̣ ̀ ̣ ́ ơi sang tao nghê thuât, cam xuc thâm my, rung đông thâm my đong Riêng đôi v ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ ̉ ̃ ̣ ̉ ̃ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̃ môt vai tro đăc biêt quan trong. Qua trinh hoat đông cua nghê si bao gi ́ ̀ ờ cung băt đâu t ̃ ́ ̀ ư ̀ sự tim hiêu va tiêp xuc v ̀ ̉ ̀ ́ ́ ơi cuôc sông. Co thê noi răng đôi v ́ ̣ ́ ́ ̉ ́ ̀ ́ ới nghê si, s ̣ ̃ ự tiêp xuc tr ́ ́ ực ́ ơi cuôc sông, cuôc sông san xuât va chiên đâu cua nhân dân co y nghia t tiêp v ́ ̣ ́ ̣ ́ ̉ ́ ̀ ́ ́ ̉ ́ ́ ̃ ương tự như viêc bât (( công tăc )) đê nôi liên mach điên cho may chay hay đen sang vây. Thê ̣ ̣ ́ ̉ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ́ giơi cac hiên t ́ ́ ̣ ượng thâm my khach quan la nguôn năng l ̉ ̃ ́ ̀ ̀ ượng băt buôc phai co đê bô ́ ̣ ̉ ́ ̉ ̣ ́ ́ ưc thâm my cua nghê si san xuât ra nh may y th ́ ̉ ̃ ̉ ̣ ̃ ̉ ́ ững cam xuc va rung đông thâm my – ̉ ́ ̀ ̣ ̉ ̃ thưc ăn tr ́ ực tiêp cua sang tac nghê thuât. Cang tiêp xuc nhiêu v ́ ̉ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ́ ́ ̀ ới thê gi ́ ới thâm my ̉ ̃ khach quan, kho tang d ́ ̀ ự trữ thưc ăn nay cang l ́ ̀ ̀ ơn, nh ́ ờ đo (( c ́ ơ thê )) tac phâm nghê ̉ ́ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ ̀ ̀ ưc sông. Chinh vi thê ma Đang ta luôn luôn khuyên thuât cang khoe manh va dôi dao s ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̉ ̣ ̃ ̀ ̀ ̣ ́ ́ ́ ́ ̀ ̉ ̣ ́ ̉ cac văn nghê si (( lăn minh )) vao cuôc sông, sông sâu săc, sông đây đu cuôc sông cua ́ nhân dân. ̉ ̉ ̣ ̉ ̃ ̀ ̣ ơ sở, môt điêu kiên không thê Cam xuc thâm my, rung đông thâm my la môt c ́ ̃ ̣ ̀ ̣ ̉ ́ ược đê nghê si xây d thiêu đ ̉ ̣ ̃ ựng nên cac hinh t ́ ̀ ượng nghê thuât. Ta hay nh ̣ ̣ ̃ ớ lai nh ̣ ưng ̃ ̉ ̣ ̉ ́ ̀ ́ ̣ ̉ ̀ ơ Tô H cam xuc va rung đông thâm my sâu săc va tê nhi cua nha th ́ ̀ ̃ ́ ữu trước vô sô cac ́ ́ ̣ ượng thâm my cua chiên khu Viêt Băc, t hiên t ̉ ̃ ̉ ́ ̣ ́ ừ nhưng canh (( m ̃ ̉ ưa nguôn suôi lu )), ̀ ́ ̃ 18
́ ơm châm muôi )) qua canh (( trăng lên đâu nui, năng chiêu l (( miêng c ́ ́ ̉ ̀ ́ ́ ̀ ưng nương )), và (( rưng xanh hoa chuôi đo t ̀ ́ ̉ ươi, đeo cao năng anh dao gai thăt l ̀ ́ ́ ̀ ́ ưng )),… cho đên canh ́ ̉ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̉ ̣ ơn ca la canh (( Ông cu măt sang (( mai đinh Hông Thai, cây đa Tân Trao )), va nôi bât h ̉ ̀ ̉ ̣ ́ ́ ngơi, ao nâu, tui vai… ung dung yên ng ̀ ́ ́ ̉ ựa trên đường suôi reo! ))…Co thê noi, y nghia ́ ́ ̉ ́ ́ ̃ ̉ cua nh ưng rung đông thâm my ây đôi v ̃ ̣ ̉ ̃ ́ ́ ơi tac phâm th ́ ́ ̉ ơ ca Viêt Băc cung t ̣ ́ ̃ ương tự như ý ̃ ̉ nghia cua bê tông côt thep, nh ́ ́ ưng khung c ̃ ửa lam săn đôi v ̀ ̃ ́ ới toa nha nhiêu tâng đ ̀ ̀ ̀ ̀ ược xây dựng theo kiêu lăp ghep hiên nay. ̉ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ̉ ́ ̀ ̣ ̉ Trong sang tao nghê thuât, cac cam xuc va rung đông thâm my con đong vai tro ̃ ̀ ́ ̀ ̣ ự thuc bach tinh cam môt s ́ ́ ̀ ̉ . Chung đoi hoi phai đ ́ ̀ ̉ ̉ ược thê hiên trên giây, trên lua, trên man ̉ ̣ ́ ̣ ̀ ̉ anh, trên sân khâu… Nh ́ ưng cuôn sach, nh ̃ ́ ́ ưng b ̃ ưc tranh, nh ́ ưng tac phâm nghê thuât ̃ ́ ̉ ̣ ̣ ̉ ̉ ừ khăp cac măt trân, đăc biêt t nong bong tinh cam t ́ ̀ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ừ tiên tuyên l ̀ ́ ớn gửi vê trong nh ̀ ững ̃ ưu n năm chông My, c ́ ́ ươc la băng ch ́ ̀ ̀ ứng ro nhât noi lên cac rung đông thâm my manh ̃ ́ ́ ́ ̣ ̉ ̃ ̃ ̣ ̉ ̣ ̃ ́ liêt cua văn nghê si chung ta tr ươc nh ́ ưng cai hung, cai đep trong cuôc chiên đâu vi đai ̃ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ́ ́ ̃ ̣ ̉ ̀ ự thê hiên tinh cam cua văn nghê si ta đoi v cua quân va dân ta. Đo cung la s ̀ ́ ̃ ̉ ̣ ̀ ̉ ̉ ̣ ̃ ́ ới Tô quôc va ̉ ́ ̀ ̉ ̃ ̃ ̣ ̣ ̣ ́ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ chu nghia xa hôi. Đung trên môt măt nhât đinh ma xet, tac phâm nghê thuât chăng khac ́ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̣ ́ ứa đựng ca môt (( khôi tinh )). Vây nên qua trinh sang tao nao cai tui ki hiêu vât chât ch ̉ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ̉ ̣ ̣ ̃ ̀ ̣ ̀ ự giac, t cua môt nghê si la môt qua trinh hoan toan t ́ ̀ ̀ ́ ự nguyên; không môt ai, ngoai l ̣ ̣ ̀ ương ̀ ̀ ̉ ̉ ́ ̀ ́ ̀ ̉ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ tri va tinh cam cua chinh minh, băt minh phai sang tao nghê thuât, mênh lênh cua Tổ ̉ ̣ ̉ ̉ ̉ ́ ̉ ược thực hiên tôt đep, sau khi mênh lênh đo, chi thi đo quôc, chi thi cua Đang chi co thê đ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ̉ ̣ ́ ̣ ̣ ̀ ̉ ̣ ̉ ương tâm, cua long minh! đa biên thanh mênh lênh va chi thi cua l ̃ ́ ̀ ̉ ̀ ̀ ̉ ̉ ̃ ̀ ̣ ̣ Ban thân tinh cam đa la môt đông l ̀ ực, môt s ̣ ưc manh to l ́ ̣ ơn. Khi tinh cam xuc ́ ̀ ̉ ́ ̣ ̣ ̀ ưc manh ây con tăng lên gâp bôi. No con không chi đông sâu săc va thôi thuc cao đô, thi s ́ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ̉ ́ ươi nghê si phai sang tao, ma con lam cho nghê si phân kh băt ng ̀ ̣ ̃ ̉ ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ̣ ̃ ́ ởi va hăng say, đông ̀ ̀ thơi tao thêm cho nghê si nh ̀ ̣ ̣ ̃ ưng nguôn năng l ̃ ̀ ượng vât chât va tinh thân đê khăc phuc ̣ ́ ̀ ̀ ̉ ́ ̣ nhưng kho khăn, gian khô trong qua trinh sang tao. Xuc đông tr ̃ ́ ̉ ́ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ước cai chêt cua anh ́ ́ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ hung Pham Ngoc Thach, môt ng ̀ ươi công san chân chinh, môt tri th ̀ ̣ ̉ ́ ̣ ́ ức xa hôi chu nghia, ̃ ̣ ̉ ̃ ̉ ̀ ̀ ̀ ơi nha khăc Diêp Minh Châu đa lam xong đ chi trong vong vai ba ngay tr ̀ ̀ ́ ̣ ̃ ̀ ược pho tượng ̀ ́ ̃ ̀ ̀ ̀ ̉ ̀ ̣ ̃ ̣ ban thân cao gân 2 met! Ro rang trong thanh công ty nay cua nha nghê si tao hinh không ́ ̀ ̉ ̉ ́ ưc manh cua tai năng va tri tuê ma con co phai chi co s ́ ̣ ̉ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ̀ ́ở mưc đô cao h ́ ̣ ơn sưc manh cua ́ ̣ ̉ 19
̉ tinh cam. Chinh nh ̀ ́ ưng rung đông thâm my sâu săc va manh me cua nhiêu nhac si trên ca ̃ ̣ ̉ ̃ ́ ̀ ̣ ̃ ̉ ̀ ̣ ̃ ̉ ́ ươc ta tr hai miên Nam Băc n ̀ ́ ươc hiên t ́ ̣ ượng thâm my đep đe hay sôi nôi, diu dang hay ̉ ̃ ̣ ̃ ̉ ̣ ̀ hung trang, tr ̀ ́ ữ tinh hay d ̀ ữ dôi trong cuôc sông chông My, c ̣ ̣ ́ ́ ̃ ưu n ́ ươc đa dân t ́ ̃ ̃ ới sự ra đời cua rât nhiêu bai hat đ ̉ ́ ̀ ̀ ́ ược đông đao nhân dân va bô đôi ta yêu thich. ̉ ̀ ̣ ̣ ́ ́ ưng nh Cang năm v ̀ ̃ ưng y nghia quan trong cua cam xuc thâm my, cua rung đông ̃ ́ ̃ ̣ ̉ ̉ ́ ̉ ̃ ̉ ̣ ̉ ̃ ́ ơi sang tao nghê thuât, chung ta cang thâm thia nh thâm my đôi v ́ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ́ ững lời day bao va ̣ ̉ ̀ ̉ ̉ ̉ ̉ ́ ̀ ự cân thiêt phai sông, phai thâu hiêu va cam thông v khuyên nhu cua Đang, cua Bac va s ̀ ́ ̉ ́ ̉ ́ ̉ ̀ ̉ ới đời sông, tâm t ́ ư va nguyên vong cua nhân dân, phai lam sao cho nhip đâp cua tim minh ̀ ̣ ̣ ̉ ̉ ̀ ̣ ̣ ̉ ̀ ̀ ̀ ơi nhip đâp cua dân tôc va th hoa cung v ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ ời đai. ̣ ̣ … Lich s ử nghê thuât Viêt Nam gân đây đa ghi nhân môt s ̣ ̣ ̣ ̀ ̃ ̣ ̣ ự kiên hêt s ́ ức đăc̣ ̣ ̣ ự kiên băt nguôn t biêt, môt s ̣ ́ ̀ ừ sự xuc đông tinh cam vô cung sâu săc va manh liêt. Môt ́ ̣ ̀ ̉ ̀ ́ ̀ ̃ ̣ ̣ sự xuc đông đa dây lên, cung v ́ ̣ ̃ ́ ̀ ơi cac phong trao khac, môt phong trao sang tac văn nghê ́ ́ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̀ ́ ̀ ̣ dôn dâp, đêu khăp va rông lớn chưa tưng thây, không chi ̀ ́ ̉ ở toan gi ̀ ơi văn nghê. Va ́ ̣ ̀ không chi ̉ ở đât n ́ ươc ta, ma ca ́ ̀ ̉ ở cac n ́ ươc anh em, cac n ́ ́ ươc bâu ban, ́ ̀ ̣ ở bât c ́ ứ nơi nao ̀ ́ ươi biêt t co ng ̀ ́ ơi va thông cam v ́ ̀ ̉ ơi cuôc chiên đâu cua dân tôc Viêt Nam, trên khăp năm ́ ̣ ́ ́ ̉ ̣ ̣ ́ ̉ ̣ ̉ ̀ ược dâng lên từ khăp moi ng châu bôn biên. Ngon triêu tinh cam nay đ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ười, từ khăp moi ́ ̣ nơi cung môt luc: ngay mông ba thang chin năm môt ngan chin trăm sau m ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ́ ́ ươi chin! ́ ̀ ̉ ̣ ̣ Ngay ca mây chuc dân triêu ng ́ ươi Viêt Nam chiu tang môt CON NG ̀ ̣ ̣ ̣ ƯƠI! Môt con ̀ ̣ ngươi manh khanh va không lô, binh th ̀ ̉ ̉ ̀ ̉ ̀ ̀ ương va vi đai, hiên t ̀ ̀ ̃ ̣ ̀ ừ va dung l ̀ ̃ ược! Môt con ̣ ngươi mang tâm voc cua ca môt dân tôc! Môt con ng ̀ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ̣ ̣ ươi (( li t ̀ ́ ưởng lơn lao ma gian di ́ ̀ ̉ ̣ như la chân li )). Môt con ng ̀ ́ ̣ ươi (( ren luyên ra trăm van anh hung )) va (( đao tao nên ̀ ̀ ̣ ̣ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ nhiêu lanh tu )). Môt con ng ̀ ̃ ươi ma (( tai đ ̀ ̀ ̀ ức, phong tư đa thanh nh ̃ ̀ ững thiên thân thoai ̀ ̣ ́ ́ ̀ ơ Bac đ sông! )) ( Trich trong bai th ́ ời đời vân sông ̉ ̣ ̃ ́ cua Hoang Trung Thông). Môt con ̀ ngươi đa (( lam rang r ̀ ̃ ̀ ̣ ỡ dân tôc ta, nhân dân ta va non sông đât n ̣ ̀ ́ ươc ta )) ( Xem: Điêu ́ ́ ̉ văn cua ban châp hanh Trung ́ ̀ Ương Đang Lao Đông Viêt Nam do đông chi Lê Duân đoc ̉ ̣ ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ̣ ̃ ̣ ̣ ̉ ̀ ̉ ̣ ̣ tai lê truy điêu trong thê Hô chu tich. ). Môt con ngươi đa (( đê lai cho chung ta môt di ̀ ̃ ̉ ̣ ́ ̣ ̉ ́ ̀ ờ đai HÔ CHI MINH, th san vô cung quy bau. Đo la th ̀ ́ ́ ̣ ̀ ́ ơi đai r ̀ ̣ ực rỡ nhât trong lic s ́ ̣ ử ̉ ̣ ́ ̀ ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ̉ ̉ quang vinh cua dân tôc. Đo la ky nguyên đôc lâp, tu do cua Tô quôc, ky nguyên chu nghia ́ ̃ ̃ ̣ ở nươc ta )) … ( xem: Điêu văn cua ban châp hanh Trung xa hôi ́ ́ ̉ ́ ̀ Ương Đang Lao Đông ̉ ̣ 20