Luận văn tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:210

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được nghiên cứu với mục tiêu nhằm nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường THCS theo tiếp cận năng lực; đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GDPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH LƢU HỒNG UYÊN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH LƢU HỒNG UYÊN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 9 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. PHẠM MINH HÙNG NGHỆ AN - 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập. Các số liệu và kết quả nêu trong luận án này chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Lƣu Hồng Uyên
ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..........................................................................x MỞ ĐẦU ...........................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ............................................................ 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 3 6. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ........................................ 4 7. Những luận điểm cần bảo vệ ....................................................................... 6 8. Đóng góp mới của luận án ........................................................................... 7 9. Cấu trúc luận án............................................................................................. 7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC......................................................................8 1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ............................................8 1.1.1. Các nghiên cứu về giáo viên chủ nhiệm trƣờng phổ thông .........8 1.1.2. Các nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm trƣờng phổ thông .......................................................................12 1.1.3. Đánh giá chung ..........................................................................16 1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI .....................................18 1.2.1. Giáo viên chủ nhiệm....................................................................... 18 1.2.2. Đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ........................................................ 20 1.2.3. Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm........................................ 21 1.2.4. Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm theo tiếp cận năng lực ...... 21
iii 1.3. GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRONG BỐI CẢNH HIỆN NAY ....................................................25 1.3.1. Những khó khăn, thách thức đối với giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở trong bối cảnh hiện nay ..................................25 1.3.2. Vai trò của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở ...............29 1.3.3. Chức năng, nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở ............................................................................................32 1.3.4. Nội dung công tác của giáo viên chủ nhiệm.........................................33 1.3.5. Khung năng lực của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở ...............................................................................................................37 1.4. VẤN ĐỀ VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ......................................................................................45 1.4.1. Sự cần thiết phải phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực.................................45 1.4.2. Định hƣớng phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................47 1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................48 1.4.4. Chủ thể phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................51 1.4.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực............53 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .........................................................................56 Chƣơng 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ....................................................................................................57 2.1. KHÁI QUÁT VỀ TÌNH HÌNH DÂN SỐ, KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ GIÁO DỤC CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ....................57
iv 2.1.1. Tình hình dân số ............................................................................................57 2.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội ............................................................................57 2.1.3. Tình hình giáo dục ........................................................................................58 2.2. TỔ CHỨC KHẢO SÁT THỰC TRẠNG ..........................................61 2.2.1. Mục tiêu khảo sát thực trạng ......................................................................61 2.2.2. Nội dung khảo sát thực trạng......................................................................61 2.2.3. Mẫu và đối tƣợng khảo sát ..........................................................................61 2.2.4. Phƣơng pháp khảo sát ..................................................................................62 2.2.5. Cách thức xử lý số liệu và thang đánh giá...............................................63 2.2.6. Thời gian khảo sát .........................................................................................64 2.3. THỰC TRẠNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................................................................................64 2.3.1. Thực trạng nhận thức về vai trò của đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở .....................................................64 2.3.2. Thực trạng số lƣợng, trình độ đào tạo, thâm niên công tác của đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở ở địa bàn khảo sát .......................................................................................65 2.3.3. Thực trạng phẩm chất nhà giáo của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở ...........................................................................67 2.3.4. Thực trạng năng lực của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở............................................................................................69 2.4. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC.................................92 2.4.1. Thực trạng nhận thức về sự cần thiết phải phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực .........................................................................................................92 2.4.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực .............93
v 2.4.3. Thực trạng lựa chọn và sử dụng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực..................................95 2.4.4. Thực trạng đào tạo, bồi dƣỡng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực..................................97 2.4.5. Thực trạng đánh giá đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................99 2.4.6. Thực trạng thiết lập môi trƣờng thuận lợi để đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở phát huy tốt vai trò của mình ................................................................................. 101 2.4.7. Thực trạng ảnh hƣởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở.................................. 103 2.5. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ CÔNG TÁC GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM ....104 2.5.1. Kinh nghiệm của Trung Quốc ..................................................... 104 2.5.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản ......................................................... 106 2.5.3. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ............................................................ 107 2.5.4. Kinh nghiệm của Australia .......................................................... 108 2.6. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG .....................................110 2.6.1. Mặt mạnh ....................................................................................... 110 2.6.2. Mặt hạn chế ................................................................................... 110 2.6.3. Nguyên nhân.................................................................................. 111 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .......................................................................112 Chƣơng 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ..................................................................................................113 3.1. NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ........................................113 3.1.1. Bảo đảm tính mục tiêu ................................................................. 113 3.1.2. Bảo đảm tính thực tiễn ................................................................. 113 3.1.3. Bảo đảm tính hệ thống ................................................................. 113 3.1.4. Bảo đảm tính hiệu quả.................................................................. 113 3.1.5. Bảo đảm tính khả thi .................................................................... 113
vi 3.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ......114 3.2.1. Lập kế hoạch phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm phù hợp với quy mô của nhà trƣờng và năng lực của giáo viên............. 114 3.2.2. Xây dựng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm cốt cán có sức lan tỏa và hỗ trợ đồng nghiệp ............................................................ 118 3.2.3. Tổ chức bồi dƣỡng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm theo khung năng lực .......................................................................................... 123 3.2.4. Đánh giá đội ngũ giáo viên chủ nhiệm theo khung năng lực và thực hiện sự điều chỉnh, cải tiến ............................................ 130 3.2.5. Tạo môi trƣờng, điều kiện thuận lợi để đội ngũ giáo viên chủ nhiệm phát huy, phát triển năng lực làm công tác chủ nhiệm lớp ............................................................................... 134 3.3. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT ...................137 3.4. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT...................................................................139 3.4.1. Mục đích khảo sát .......................................................................... 139 3.4.2. Nội dung và phƣơng pháp khảo sát .............................................. 139 3.4.3. Đối tƣợng khảo sát ......................................................................... 139 3.4.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ...................................................................... 140 3.5. THỬ NGHIỆM ................................................................................143 3.5.1. Tổ chức thử nghiệm ....................................................................... 143 3.5.2. Phân tích kết quả thử nghiệm........................................................ 147 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .......................................................................156 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..............................................................157 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................159 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................160 PHỤ LỤC
vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BCHTW Ban chấp hành Trung ƣơng CBQL Cán bộ quản lý CMHS Cha mẹ học sinh CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNL Chủ nhiệm lớp CSVC Cơ sở vật chất ĐTBD Đào tạo bồi dƣỡng GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên GVCN Giáo viên chủ nhiệm HS Học sinh KT-XH Kinh tế - xã hội KN Kỹ năng LĐSP Lao động sƣ phạm NL Năng lực QLGD Quản lý giáo dục THCS Trung học cơ sở TN Thử nghiệm TP Thành phố
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thống kê cơ sở giáo dục/giáo viên/học sinh của TP. Hồ Chí Minh ...... 59 Bảng 2.2. Thông tin về đối tƣợng khảo sát .................................................. 62 Bảng 2.3. Thang đánh giá kết quả khảo sát về GVCN và phát triển đội ngũ GVCN ............................................................................ 63 Bảng 2.4. Nhận thức về vai trò của đội ngũ GVCN trƣờng THCS ................. 64 Bảng 2.5. Số lƣợng, trình độ đào tạo, thâm niên công tác của đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS ở địa bàn khảo sát.................................. 65 Bảng 2.6. Kết quả đánh giá phẩm chất nhà giáo của GVCN....................... 67 Bảng 2.7. Kết quả đánh giá năng lực chuyên môn của GVCN ................... 69 Bảng 2.8. Kết quả đánh giá năng lực nghiệp vụ của GVCN ....................... 71 Bảng 2.9. Kết quả đánh giá năng lực xây dựng kế hoạch CNL của GVCN........ 72 Bảng 2.10. Kết quả đánh giá năng lực quản lý hoạt động học tập của GVCN........ 73 Bảng 2.11. Kết quả đánh giá năng lực quản lý HS của GVCN ..................... 75 Bảng 2.12. Kết quả đánh giá năng lực quản lý tổ chức, hành chính lớp học của GVCN ................................................................................... 76 Bảng 2.13. Kết quả đánh giá năng lực quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của GVCN ...................................................................... 77 Bảng 2.14. Kết quả đánh giá năng lực xây dựng tập thể lớp của GVCN ...... 78 Bảng 2.15. Kết quả đánh giá năng lực tổ chức các hoạt động giáo dục của GVCN ................................................................................... 79 Bảng 2.16. Kết quả đánh giá năng lực giáo dục cá biệt của GVCN .............. 80 Bảng 2.17. Kết quả đánh giá năng lực tổ chức, phối hợp các lực lƣợng giáo dục của GVCN..................................................................... 82 Bảng 2.18. Kết quả đánh giá năng lực xây dựng môi trƣờng giáo dục của GVCN ................................................................................... 83 Bảng 2.19. Kết quả đánh giá năng lực tƣ vấn tâm lý học đƣờng cho học sinh của GVCN..................................................................... 85 Bảng 2.20. Kết quả đánh giá năng lực hiểu HS của GVCN .......................... 87 Bảng 2.21. Kết quả đánh giá năng lực tin học và ngoại ngữ của GVCN ...... 88
ix Bảng 2.22. Kết quả đánh giá năng lực tự hoàn thiện bản thân của GVCN ........ 89 Bảng 2.23. Đánh giá chung về năng lực của GVCN ..................................... 90 Bảng 2.24. Nhận thức về sự cần thiết phải phát triển đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực .................................................................. 92 Bảng 2.25. Xây dựng kế hoạch phát triển đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực ....................................................................................... 93 Bảng 2.26. Lựa chọn và sử dụng đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực ..... 95 Bảng 2.27. Đào tạo, bồi dƣỡng đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực ........ 97 Bảng 2.28. Đánh giá đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực....................... 100 Bảng 2.29. Thiết lập môi trƣờng thuận lợi để đội ngũ GVCN phát huy tốt vai trò của mình .................................................................... 101 Bảng 2.30. Ảnh hƣởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ GVCN ........ 103 Bảng 3.1. Tổng hợp các đối tƣợng khảo sát .............................................. 140 Bảng 3.2. Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất ........................ 140 Bảng 3.3. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất ........................ 142 Bảng 3.4. Kết quả tƣơng quan giữa sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất ................................................................. 143 Bảng 3.5. Kết quả khảo sát trình độ đầu vào về kiến thức của GVCN ở trƣờng THCS .......................................................................... 147 Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số F về số GVCN ở trƣờng THCS đạt điểm Xi (đầu vào) ...................................................................... 147 Bảng 3.7. Khảo sát trình độ đầu vào về KN của GVCN ở trƣờng THCS ......................................................................................... 148 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số F về số GVCN ở trƣờng THCS đạt điểm Xi sau TN .......................................................................... 149 Bảng 3.9. Bảng tần suất kết quả kiểm tra đầu vào và sau TN về kiến thức của GVCN ở trƣờng THCS ....................................................... 150 Bảng 3.10. Phân bố tần suất f i và tần suất tích luỹ f i  về kiến thức của GVCN ở trƣờng THCS trƣớc TN và sau TN...................... 150 Bảng 3.11. Kết quả về trình độ KN của GVCN ở trƣờng THCS sau TN ... 152
x DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Phân bố tần suất f i về kiến thức của GVCN ở trƣờng THCS trƣớc TN và sau TN ................................................... 151 Biểu đồ 3.2. Tần suất tích lũy f i  về kiến thức của GVCN ở trƣờng THCS trƣớc TN và sau TN ................................................... 151 Biểu đồ 3.3. So sánh kết quả về trình độ KN của GVCN ở trƣờng THCS trƣớc TN và sau TN ................................................... 154
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Nghị quyết số 29/NQ-TW của BCHTW Đảng đã xác định, mục tiêu đổi mới GDPT là “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dƣỡng năng khiếu, định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tƣởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [4]. Để thực hiện mục tiêu trên, GDPT cần đổi mới một cách căn bản, toàn diện trên tất cả phƣơng diện: từ nội dung, chƣơng trình đến phƣơng pháp, hình thức tổ chức giáo dục, đánh giá kết quả học tập của HS; từ quản lý giáo dục đến phát triển đội ngũ GV, CBQL. Trong đó, phát triển đội ngũ GV, CBQL đƣợc xem là giải pháp trung tâm, có ảnh hƣởng quyết định đến chất lƣợng GDPT. 1.2. Từ năm học 2020 - 2021, GDPT chính thức thực hiện chƣơng trình và sách giáo khoa mới, theo hƣớng phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất ngƣời học, đảm bảo hài hòa giữa “dạy chữ”, “dạy người” và từng bƣớc dạy nghề. Chƣơng trình và sách giáo khoa mới tạo áp lực lớn đối với đội ngũ GV nói chung, GVCN trƣờng THCS nói riêng; đòi hỏi đội ngũ này không chỉ phải đổi mới phƣơng pháp, hình thức dạy học mà còn phải đổi mới cách thức tổ chức cũng nhƣ quan tâm đến hoạt động học tập hàng ngày của HS. 1.3. HS lứa tuổi THCS là một giai đoạn phát triển trong cuộc đời của một con ngƣời. Đây là giai đoạn đƣợc xem là “khủng hoảng” trong sự phát triển tâm, sinh lý; kèm theo các biểu hiện “khó dạy, khó bảo”. So với 10 năm trƣớc đây, đời sống tâm lý của HS lứa tuổi THCS đã có nhiều thay đổi mà không phải GVCN nào cũng có thể nhận ra, đó là: Nhu cầu đƣợc tự do và tự lập cao; muốn đƣợc tôn trọng một cách đầy đủ; thách thức thẩm quyền của cha mẹ và thầy, cô giáo; nhận ra đƣợc khuyết điểm của cha mẹ và thầy, cô
2 giáo... Bên cạnh đó, tác động của xã hội đến với HS ngày càng đa chiều hơn, bao gồm cả tác động tích cực đan xen những tác động tiêu cực, nhiều khi khó phân biệt một cách rạch ròi. Trong bối cảnh đó, để giáo dục HS lứa tuổi THCS một cách hiệu quả, đòi hỏi GVCN phải có những năng lực và phẩm chất mới. 1.4. GVCN là nhà giáo đƣợc giao trách nhiệm quản lý, giáo dục một lớp HS trong trƣờng THCS. Vì thế GVCN đƣợc xem là “linh hồn của lớp học, là ngƣời cố vấn đáng tin cậy dẫn dắt, định hƣớng, giúp HS vƣơn lên tự hoàn thiện và phát triển nhân cách” [56]. Trong bối cảnh đổi mới GDPT hiện nay, khi vai trò của ngƣời GV có sự thay đổi căn bản, từ chỗ là “người truyền thụ tri thức có sẳn” sang đóng vai trò của ngƣời trọng tài, cố vấn cho hoạt động nhận thức của HS thì vai trò của ngƣời GVCN trƣờng THCS cũng có những thay đổi căn bản. GVCN phải chăm lo sự phát triển toàn diện nhân cách HS lớp mình phụ trách để các em không chỉ đƣợc phát triển về trí năng mà còn đƣợc phát triển cả về thể năng và tâm năng; không chỉ đƣợc phát triển về mặt NL mà còn đƣợc phát triển cả về mặt phẩm chất. Khi triển khai thực hiện chƣơng trình và sách giáo khoa mới, GVCN còn là ngƣời tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS. Những thay đổi trong vai trò dẫn đến những thay đổi trong LĐSP của ngƣời GVCN và đặt họ trƣớc những thách thức lớn. LĐSP của GVCN ngày càng đƣợc “tích hợp” và “phân hóa” đậm nét. Tích hợp, khi tổ chức một hoạt động giáo dục bất kỳ, GVCN phải hƣớng đến việc thực hiện nhiều mục tiêu phát triển khác nhau đối với HS, nhất là phát triển những phẩm chất, năng lực công dân cho HS. Phân hóa, khi chú ý đến từng HS với những đặc điểm cá nhân khác biệt; tạo cơ hội bình đẳng cho sự phát triển của tất cả HS. 1.5. Hiện nay, công tác GVCN ở trƣờng THCS còn nhiều hạn chế mà nguyên nhân chủ yếu là do GVCN chƣa đƣợc đào tạo, bồi dƣỡng một cách đầy đủ, hệ thống để có những năng lực cần thiết, nhất là những năng lƣc nhƣ: năng lực chuyên môn, nghiệp vụ; năng lực quản lý lớp học; năng lực giáo dục HS. Vì thế, phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực
3 vừa có ý nghĩa cấp thiết, vừa có ý nghĩa lâu dài; đảm bảo sự vững chắc cho đội ngũ này. Từ những lý do trên, đề tài: “Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực” đã đƣợc chọn để làm luận án tiến sĩ, chuyên ngành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực; đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GDPT. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS trong giai đoạn hiện nay. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực. 4. Giả thuyết khoa học Đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS hiện nay còn chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới GDPT. Nguyên nhân của hạn chế trên là do đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS chƣa đƣợc phát triển một cách có cơ sở khoa học và phù hợp với thực tiễn. Nếu đề xuất và thực hiện đƣợc các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực trên tất cả các phƣơng diện (xây dựng kế hoạch, sử dụng, đào tạo, bồi dƣỡng, đánh giá, đãi ngộ...) thì có thể đáp ứng yêu cầu về số lƣợng, cơ cấu và nâng cao chất lƣợng của đội ngũ này. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực. 5.1.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh.
4 5.1.3. Đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực; khảo sát sự cấp thiết, tính khả thi và thử nghiệm các giải pháp đề xuất. 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực với chủ thể quản lý chính là Trƣởng phòng GD&ĐT quận/huyện và Hiệu trƣởng trƣờng THCS. - Khảo sát thực trạng và thử nghiệm các giải pháp đề xuất ở các trƣờng THCS tại TP. Hồ Chí Minh. - Thời gian khảo sát thực trạng và thử nghiệm các giải pháp đề xuất trong các năm học 2017-2018 và 2018-2019. 6. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận 6.1.1. Quan điểm tiếp cận hệ thống - cấu trúc Quan điểm này đòi hỏi khi nghiên cứu thực trạng, đề xuất giải pháp phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực phải xem xét đối tƣợng trong trạng thái vận động và phát triển một cách toàn diện, nhiều mặt, nhiều mối quan hệ, trong những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể để tìm ra bản chất và quy luật vận động của đối tƣợng. 6.1.2. Quan điểm tiếp cận năng lực Tiếp cận năng lực là một xu thế mới của giáo dục hiện đại, tập trung vào việc hình thành ở ngƣời học những năng lực theo chuẩn đầu ra. Trong phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực đòi hỏi phải hình thành ở đội ngũ này những năng lực cần thiết, đáp ứng tốt yêu cầu của công tác CNL ở trƣờng THCS. 6.1.3. Quan điểm tiếp cận phát triển nguồn nhân lực Phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS là phát triển nguồn nhân lực quan trọng của hệ thống giáo dục nói chung, trƣờng THCS nói riêng. Vì thế, phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS phải dựa trên mục đích, yêu cầu, nội dung và phƣơng pháp phát triển nguồn nhân lực; đồng thời phải dựa trên đặc trƣng lao động sƣ phạm của GVCN ở trƣờng THCS.
5 6.1.4. Quan điểm thực tiễn Quan điểm này đòi hỏi quá trình nghiên cứu phải bám sát thực tiễn của các trƣờng THCS; phát hiện đƣợc những mâu thuẫn, những khó khăn của thực tiễn để đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực có cơ sở khoa học và có tính khả thi. 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận 6.2.1.1. Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp tài liệu Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để phân tích, tổng hợp tài liệu có liên quan đến GVCN trƣờng THCS và phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS, làm cơ sở để khảo sát thực trạng, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực. 6.2.1.2. Phƣơng pháp khái quát hóa các nhận định độc lập Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để rút ra những khái quát, nhận định riêng về các vấn đề nghiên cứu, trƣớc hết là các khái niệm cơ bản của đề tài, từ những quan điểm, quan niệm độc lập. 6.2.1.3. Phƣơng pháp mô hình hóa Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để xây dựng mô hình (lý luận và thực tiễn) về đối tƣợng nghiên cứu, từ đó tìm ra bản chất vấn đề mà đề tài cần đạt đƣợc. 6.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhóm phƣơng pháp này nhằm thu thập các thông tin thực tiễn để xây dựng cơ sở thực tiễn của đề tài. Thuộc nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn có các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: 6.2.2.1. Phƣơng pháp điều tra Phƣơng pháp này sử dụng để tìm hiểu sâu thêm các vấn đề về thực trạng phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực thông qua việc trao đổi trực tiếp với các đối tƣợng điều tra. 6.2.2.2. Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục Phƣơng pháp này sử dụng để thu thập các thông tin thực tế về đội ngũ GVCN trƣờng THCS và kinh nghiệm phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh và cả nƣớc.
6 6.2.2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động Phƣơng pháp này sử dụng để nghiên cứu các sản phẩm hoạt động của GVCN, CBQL trƣờng THCS, TP. Hồ Chí Minh liên quan đến vấn đề nghiên cứu. 6.2.2.4. Phƣơng pháp lấy ý kiến chuyên gia Phƣơng pháp này sử dụng để thu thập, xin ý kiến các chuyên gia về vấn đề nghiên cứu, tăng độ tin cậy của kết quả điều tra. 6.2.2.5. Phƣơng pháp thực nghiệm Phƣơng pháp này sử dụng để thử nghiệm giải pháp đề xuất vào thực tiễn phát triển đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực tại các trƣờng THCS, TP. Hồ Chí Minh. 6.2.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng các công thức thống kê để xử lý dữ liệu thu đƣợc, phân tích và đƣa ra kết quả nghiên cứu của luận án. 7. Những luận điểm cần bảo vệ 7.1. Phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS là nhằm làm cho đội ngũ này đủ về số lƣợng, đồng bộ về cơ cấu và nâng cao chất lƣợng. Vì vậy, để phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS có hiệu quả cần theo tiếp cận năng lực, đó là cách tiếp cận mà từ xây dựng kế hoạch phát triển đến bồi dƣỡng, đánh giá đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS phải dựa trên năng lực/khung năng lực của chính đội ngũ này. 7.2. Đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS hiện nay về cơ bản đã làm tròn chức năng, nhiệm vụ của mình nhƣng trƣớc yêu cầu đổi mới GDPT còn có những hạn chế nhất định mà nguyên nhân chủ yếu là do đội ngũ này chƣa đƣợc phát triển theo tiếp cận năng lực. 7.3. Lập kế hoạch phát triển đội ngũ GVCN phù hợp với quy mô của nhà trƣờng và năng lực của giáo viên; xây dựng đội ngũ GVCN cốt cán có sức lan tỏa và hỗ trợ đồng nghiệp; tổ chức bồi dƣỡng đội ngũ GVCN theo khung năng lực; đánh giá đội ngũ GVCN theo khung năng lực và thực hiện sự điều chỉnh, cải tiến; tạo môi trƣờng, điều kiện thuận lợi để đội ngũ GVCN phát huy, phát triển năng lực làm công tác CNL của mình... là những giải
7 pháp chủ yếu để phát triển hiệu quả đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực. 8. Đóng góp mới của luận án 8.1. Bổ sung, hoàn thiện những vấn đề lý luận của đề tài, trên cơ sở làm rõ tổng quan nghiên cứu vấn đề, các khái niệm cơ bản; đặc biệt đã xem xét vị trí, vai trò; yêu cầu về phẩm chất và năng lực của GVCN ở trƣờng THCS; cũng nhƣ phát triển đội ngũ này theo một hƣớng tiếp cận mới so với trƣớc đây. 8.2. Xây dựng đƣợc khung năng lực của GVCN ở trƣờng THCS trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 8.3. Việc khảo sát toàn diện, đầy đủ thực trạng phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đã đem lại những đánh giá khách quan về đội ngũ này làm cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các giải pháp của đề tài. 8.4. Các giải pháp đề xuất của đề tài không chỉ có khả năng vận dụng vào phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh mà còn có thể vận dụng vào phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực trên các địa bàn khác, trên phạm vi cả nƣớc. 8.5. Luận án đã xây dựng đƣợc Chương trình bồi dưỡng GVCN ở trường THCS theo tiếp cận năng lực có cơ sở khoa học, có tính khả thi. 9. Cấu trúc luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục nghiên cứu, luận án gồm 03 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực. Chƣơng 2: Cơ sở thực tiễn của phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh theo tiếp cận năng lực. Chƣơng 3: Giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực.
8 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC 1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ 1.1.1. Các nghiên cứu về giáo viên chủ nhiệm trƣờng phổ thông 1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Trong các công trình nghiên cứu của mình, nhiều tác giả đã nhấn mạnh vị trí, vai trò quan trọng của GVCN. Theo tác giả Qi Shi & Leuwerke W.C [82], GVCN có vai trò rất quan trọng trong nhà trƣờng và có ảnh hƣởng lớn đối với HS. Khi ai đó nhìn lại quãng thời gian đi học của mình, ngƣời đầu tiên họ nghĩ đến chính là GVCN của mình. Tác giả Rhodes L.N [83] cho rằng, làm GVCN là một công việc khó khăn và tốn nhiều thời gian, nhƣng rất đƣợc tôn trọng trong nhà trƣờng và trong xã hội; trong nhiều trƣờng hợp GVCN và lớp chủ nhiệm tƣơng tác nhƣ một gia đình lớn, do đó HS chịu ảnh hƣởng đáng kể từ cách hành xử của GVCN. Tác giả Tsenkharla. M.S [87] đã chỉ ra các vai trò của GVCN: Duy trì kỷ luật, sĩ số, trật tự và an toàn của lớp học; Giao nhiệm vụ cho HS; Xây dựng tinh thần đồng đội và tình bạn giữa HS; Tƣ vấn tâm lý cho HS; Xác định các vấn đề và nhu cầu của HS; Thiết lập mối quan hệ GV - HS tích cực; Thực hành và khuyến khích sử dụng hiệu quả thời gian trong lớp học; Cung cấp hỗ trợ học tập cá nhân để giúp HS thành công; Giao tiếp với phụ huynh/ngƣời giám hộ để trao đổi về sự tiến bộ/ thiếu hụt của con em họ, các hoạt động và kỳ vọng... Theo tác giả Tharby A. [86], ngƣời GVCN hiệu quả phải đáp ứng tốt 6 vai trò: Hình mẫu về sự chuẩn mực; Giúp HS cảm thấy thoải mái trong học tập và sinh hoạt; Tạo nên mối quan hệ tích cực giữa HS với mọi ngƣời xung