Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:283

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận của giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM; Thực trạng giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM; Biện pháp giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM và thực nghiệm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ĐẶNG ÚT PHƯỢNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ĐẶNG ÚT PHƯỢNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM Chuyên ngành: Giáo dục mầm non Mã số: 9140101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Hoàng Quý Tỉnh 2. TS. Đinh Văn Vang HÀ NỘI, 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng công trình luận án này là của tôi và không có bất kỳ sự gian lận, đạo văn hay sao chép từ bất kỳ nguồn nào khác. Tất cả những nội dung, ý tưởng, và kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án này là sự sản phẩm của công việc nghiêm túc và tự chủ của riêng tôi. Tất cả thông tin và dữ liệu từ các nguồn tham khảo đã được trích dẫn rõ ràng và chính xác, theo các tiêu chuẩn văn bản học thuật và quy định của trường đại học. Hà Nội, ngày 19 tháng 02 năm 2024 Tác giả luận án Đặng Út Phượng
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Giáo viên hướng dẫn của tôi, PGS.TS. Hoàng Quý Tỉnh - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và TS. Đinh Văn Vang - Trường Đại học Thủ đô Hà Nội, đã tận tình hướng dẫn, định hướng và giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Tôi gửi lời cảm ơn đến các giáo sư, giảng viên và những người đồng nghiệp tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Thủ đô Hà Nội đã chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm của mình, tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển nghiên cứu và sự hoàn thành của tôi trong quá trình học tập. Tôi bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình và bạn bè đã luôn động viên, tin tưởng và hỗ trợ vô điều kiện trong suốt quá trình nghiên cứu và viết luận án. Sự ủng hộ và tình yêu thương của họ đã truyền động lực, giúp tôi vượt qua những thử thách, khó khăn trong quá trình hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi bày tỏ lòng biết ơn đến tất cả những người đã không được đề cập trực tiếp trong luận án nhưng đã đóng góp thông qua thảo luận, hỏi đáp, chia sẻ ý kiến và ý tưởng. Sự phản hồi và góp ý của các đồng nghiệp là một phần quan trọng của quá trình nghiên cứu. Lời cảm ơn của tôi không thể đủ để diễn tả lòng biết ơn sâu sắc và tôn trọng của mình. Tôi hi vọng rằng công trình luận án này sẽ có đóng góp tích cực cho lĩnh vực nghiên cứu và làm phong phú thêm kiến thức trong lĩnh vực này. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn tất cả những người đã đồng hành và ủng hộ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Sự đóng góp của quý thầy/cô đã rất quan trọng và có ý nghĩa đối với thành công của luận án này. Hà Nội, ngày 19 tháng 02 năm 2024 Tác giả luận án Đặng Út Phượng
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................2 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu..............................................................................2 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .........................................................3 8. Các luận điểm bảo vệ ..........................................................................................6 9. Những đóng góp mới của luận án .......................................................................6 10. Cấu trúc của luận án..........................................................................................7 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM .................................................................................................8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...........................................................................8 1.1.1. Những nghiên cứu về kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi .............................................................................................................8 1.1.2. Những nghiên cứu về hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi............................................................................................................16 1.1.3. Những nghiên cứu về giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ....................................21 1.1.4. Đánh giá chung về những nghiên cứu có liên quan đến giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .......................24 1.2. Kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ..................................25 1.2.1. Khái niệm kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ..........25 1.2.2. Cấu trúc kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi.............29 1.2.3. Đặc điểm kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ...........32 1.2.4. Quá trình hình thành kỹ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ...........................................................................................................34 1.3. Hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi..............................34 1.3.1. Khái niệm giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi .......................34 1.3.2. Hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ở trường mầm non ...........................................................................................................37
1.3.3. Đặc trưng hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ở trường mầm non. ...........................................................................................40 1.3.4. Quy trình tổ chức hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ...........................................................................................................41 1.4. Quá trình giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ở trường mầm non ................................44 1.4.1. Khái niệm giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ...........................................................44 1.4.2. Mối quan hệ giữa hoạt động giáo dục STEAM và kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ....................................................................45 1.4.3. Các biểu hiện kỹ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ....................................................................48 1.4.4. Về mục tiêu, sự cần thiết, nội dung giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ............................................................51 1.4.5. Phương pháp GD KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .......................................................................................................52 1.4.6. Đánh giá sự phát triển KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ..............................................................................................53 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ......................55 1.5.1. Bản thân trẻ ............................................................................................55 1.5.2. Môi trường giáo dục ..............................................................................57 1.5.3. Nhà giáo dục ..........................................................................................57 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................................59 Chương 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM ...........................................................................................................60 2.1. Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong chương trình GDMN ............................................................................................................60 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ..................................60 2.2.1. Mục đích khảo sát...................................................................................60 2.2.2. Cỡ mẫu, địa bàn, thời gian khảo sát ......................................................60
2.2.3. Nội dung và phương pháp khảo sát ........................................................62 2.2.4. Tiến trình khảo sát ..................................................................................64 2.2.5. Tiêu chí và thang đánh giá kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ....................................................65 2.3. Phân tích kết quả khảo sát thực trạng.................................................................68 2.3.1. Thực trạng hiểu biết của giáo viên mầm non về hoạt động giáo dục STEAM, kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi .......................68 2.3.2. Thực trạng về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. .............................................................................................73 2.3.3. Thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ...92 2.3.4. Đánh giá chung về thực trạng giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ...................................................................106 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................109 Chương 3: BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM ...................................................................................................................110 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM .........................110 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu ..............................................................110 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................110 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính tích cực hoạt động .......................................112 3.1.4. Đảm bảo phù hợp với các đặc trưng của hoạt động giáo dục STEAM....113 3.2. Các biện pháp giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ...................................................................114 3.2.1. Biện pháp 1. Thiết kế môi trường tổ chức hoạt động giáo dục STEAM đa dạng, hấp dẫn, an toàn, phát huy tính tích cực của trẻ ...............114 3.2.2. Biện pháp 2. Tăng cường sự tham gia của trẻ trong đề xuất ý tưởng, lập và thực hiện kế hoạch giải quyết vấn đề dựa trên vốn hiểu biết của trẻ về các lĩnh vực trong GD STEAM ......................................................116 3.2.3. Biện pháp 3. Tạo tình huống có vấn đề, nảy sinh nhu cầu GQVĐ ở trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .....................................................119
3.2.4. Biện pháp 4. Áp dụng đa dạng các kĩ thuật sư phạm trong quy trình tìm tòi khám phá và thiết kế kĩ thuật để giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .............................................................122 3.2.5. Biện pháp 5. Động viên, khích lệ trẻ trong quá trình giải quyết vấn đề .....132 3.2.6. Biện pháp 6. Phối hợp với gia đình thúc đẩy việc giáo dục, rèn luyện kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ trong tổ chức hoạt động giáo dục STEAM ............................................................................................................133 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM .........................138 3.4. Thực nghiệm một số biện pháp giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ................................139 3.4.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm .....................................................139 3.4.2. Kết quả thực nghiệm .............................................................................142 Kết luận chương 3 .................................................................................................160 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................162 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ..........................................................................164 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................165 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 1PL
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN Chữ viết TT Chữ đầy đủ tắt Engineering Design Process 1 EDP Quy trình thiết kế kĩ thuật 2 ĐC Đối chứng 3 ĐCN Đối chứng nội thành 4 ĐCNG Đối chứng ngoại thành GD 5 Giáo dục STEAM STEAM 6 GQVĐ Giải quyết vấn đề 7 GVMN Giáo viên mầm non 8 GVQS Giáo viên quan sát 9 GVS Giáo viên tham gia phỏng vấn sâu 10 KH Khoa học 11 KNGQVĐ Kĩ năng giải quyết vấn đề 12 NGT Ngoại thành 13 NT Nội thành Science (Khoa học), Technology (Công nghệ), Engineering (Kỹ 14 STEAM thuật), Art (Nghệ thuật), Maths (Toán) 15 TN Thực nghiệm 16 TNN Thực nghiệm nội thành 17 TNNG Thực nghiệm ngoại thành 18 THK Tình huống khoa học 19 THV Tình huống Vật liệu, kĩ thuật 20 TP Thành phần
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Sự tương đồng giữa quy trình 5E, 6E, thiết kế kỹ thuật và quy trình GQVĐ ...........................................................................................46 Bảng 2.1. Thông tin giáo viên tham gia nghiên cứu ..............................................61 Bảng 2.2. Thông tin trẻ tham gia nghiên cứu ........................................................62 Bảng 2.3. Thang đo nhận thức của GVMN về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .........................................64 Bảng 2.4. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM .............66 Bảng 2.5. Hiểu biết của GVMN về các thành tố S, T, E, A, M trong GD STEAM ..................................................................................................68 Bảng 2.6. Hiểu biết của GVMN về đặc trưng hoạt động GD STEAM .................69 Bảng 2.7. Hiểu biết của GVMN về mục đích hoạt động GD STEAM..................70 Bảng 2.8. Hiểu biết của GVMN về nội dung hoạt động GD STEAM ..................71 Bảng 2.9. Tần suất các kĩ năng hướng đến trong hoạt động GD STEAM của GVMN ...................................................................................................72 Bảng 2.10. Hiểu biết của GVMN về nội hàm khái niệm KNGQVĐ.......................73 Bảng 2.11. Nhận thức của GVMN về sự cần thiết của giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .............................74 Bảng 2.12. Hiểu biết của GVMN về các kĩ năng thành phần của KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .............................75 Bảng 2.13. Tần suất sử dụng các phương pháp, biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM của GVMN .........77 Bảng 2.14. Tần suất sử dụng các quy trình giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM của GVMN.............................................78 Bảng 2.15. Tần suất đưa mục tiêu giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi vào hoạt động GD STEAM của GVMN ...............................................79 Bảng 2.16. Nguồn ý tưởng cho hoạt động GD STEAM hướng đến việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ...................................................81 Bảng 2.17. Các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .........................................................82 Bảng 2.18. Những khó khăn trong việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .........................................................83
Bảng 2.19. Những trở ngại của GVMN liên quan đến các lĩnh vực trong hoạt động GD STEAM ..................................................................................85 Bảng 2.20. Đánh giá của GVMN về cách trẻ MG 5 - 6 tuổi ứng phó với những vấn đề gặp phải ...........................................................................87 Bảng 2.21. Thực trạng mức độ khó khăn trẻ gặp phải khi thực hiện các bước của quy trình 5E, EDP ...........................................................................89 Bảng 2.22. Thống kê kết quả của các bước trong quy trình 5E, EDP với các kĩ năng thành phần của KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ..........................................................................................91 Bảng 2.23. Thực trạng về KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ...................................................................................93 Bảng 2.24. Thực trạng về KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ...................................................................................95 Bảng 2.25. Thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi ở các tình huống liên quan đến khoa học trong hoạt động GD STEAM .................................96 Bảng 2.26. Thực trạng KNGQVĐ ở tình huống công nghệ và kĩ thuật của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .........................................99 Bảng 2.27. Tương quan giữa các KN thành phần 5 bài tập tình huống về khoa học với các KN thành phần 6 bài tập tình huống về công nghệ, kĩ thuật. .......101 Bảng 2.28. Tương quan giữa sáu kĩ năng thành phần của KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM của trẻ MG 5 - 6 tuổi .....................................102 Bảng 2.29. Thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ và kĩ thuật ...................................................................................104 Bảng 3.1. Ví dụ minh hoạ về áp dụng đa dạng các kĩ thuật sư phạm trong quy trình tìm tòi khám phá (5E) để giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM khám phá về chất tan và không tan. .......................................................................................125 Bảng 3.2. Ví dụ Áp dụng đa dạng các kĩ thuật sư phạm trong quy trình thiết kế kĩ thuật (EDP) để giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Thiết kế xe ô tô đồ chơi từ hộp sữa ....127 Bảng 3.3. Ví dụ Áp dụng đa dạng các kĩ thuật sư phạm trong quy trình 6E để giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Lực kéo, lực đẩy ..................................................................130
Bảng 3.4. Thống kê chung về trẻ tham gia thực nghiệm .....................................140 Bảng 3.5. Thống kê chung về GV tại các nhóm thực nghiệm và đối chứng .......141 Bảng 3.6. KNGQVĐ của nhóm TN và ĐC trước TN .........................................143 Bảng 3.7. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC trước TN ở các tình huống liên quan đến khoa học trong hoạt động GD STEAM .............144 Bảng 3.8. Kỹ năng GQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC trước TN ở các tình huống liên quan đến công nghệ, kĩ thuật trong hoạt động GD STEAM ................................................................................................145 Bảng 3.9. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC trước TN trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ, kĩ thuật ..............................................................................146 Bảng 3.10. KNGQVĐ của nhóm TN và ĐC sau TN .............................................147 Bảng 3.11. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC sau TN ở các tình huống liên quan đến khoa học trong hoạt động GD STEAM .............149 Bảng 3.12. Kỹ năng GQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC sau TN ở các tình huống liên quan đến công nghệ, kĩ thuật trong hoạt động GD STEAM ...151 Bảng 3.13. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC sau TN trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ và kĩ thuật ...................................................................................153 Bảng 3.14. Mức độ KNGQVĐ của trẻ nhóm ĐC trước và sau TN .......................155 Bảng 3.15. Mức độ KNGQVĐ của trẻ nhóm TN trước và sau TN .......................156 Bảng 3.16. Kiểm tra mức độ ảnh hưởng của các biện pháp tác động....................157 Bảng 3.17. KNGQVĐ của trẻ nhóm ĐC trước và sau TN trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ, kĩ thuật ....158 Bảng 3.18. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN trước và sau TN trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ, kĩ thuật ....159
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức của GVMN về sự cần thiết của giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5-6 tuổi trong hoạt động GD STEAM .............................74 Biểu đồ 2.2. Thực trạng hiểu biết của GVMN về các bước trong quy trình 5E ......88 Biểu đồ 2.3. Thực trạng hiểu biết của giáo viên về các bước trong quy trình EDP ......89 Biểu đồ 2.4. Thống kê kết quả của các bước trong quy trình 5E, EDP với các kĩ năng thành phần của KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ...................................................................................92 Biểu đồ 3.1. KNGQVĐ của nhóm TN và ĐC trước TN .......................................143 Biểu đồ 3.2. KNGQVĐ của nhóm TN và ĐC sau TN ..........................................147 Biểu đồ 3.3. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC sau TN ở các tình huống liên quan đến khoa học trong hoạt động GD STEAM ...........149 Biểu đồ 3.4. Kỹ năng GQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC sau TN ở các tình huống liên quan đến công nghệ, kĩ thuật trong hoạt động GD STEAM .............................................................................................152 Biểu đồ 3.5. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC sau TN trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ, kĩ thuật ............................................................................154 Biểu đồ 3.6. Mức độ KNGQVĐ của trẻ nhóm ĐC trước và sau TN ....................155 Biểu đồ 3.7. Mức độ KNGQVĐ của trẻ nhóm TN trước và sau TN .....................156 Biểu đồ 3.8. KNGQVĐ của trẻ nhóm ĐC trước và sau TN trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ và kĩ thuật .................................................................................158 Biểu đồ 3.9. KNGQVĐ của trẻ nhóm TN trước và sau TN trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ, kĩ thuật ...............................................................................................159
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cách kết hợp các lĩnh vực trong S, T, E, M ..........................................18 Hình 1.2. Cấu trúc kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi. ............31 Hình 1.3. Quy trình 6E ..........................................................................................43 Hình 1.4. Hiệu chỉnh quy trình thiết kế kĩ thuật thích hợp cho GD kĩ thuật từ Mầm non đến lớp 5 ................................................................................44
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Cuộc sống luôn vận động và biến đổi không ngừng, nảy sinh trong nó những tình huống, những vấn đề tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến con người. Trong quá trình tương tác với môi trường, con người hoặc phải thay đổi bản thân để thích ứng với môi trường, hoặc phải cải tạo môi trường để đáp ứng nhu cầu, dù lựa chọn cách nào, con người cũng cần phải có kĩ năng giải quyết được các vấn đề gặp phải. Điều này đặt ra cho giáo dục (GD) thách thức: phải tạo ra nguồn nhân lực có năng lực sáng tạo, giao tiếp, hợp tác, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề (GQVĐ) để sẵn sàng đối mặt với những tình huống đầy thách thức, phức tạp nảy sinh trong cuộc sống và thích ứng với xã hội hiện đại. Trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế nhấn mạnh việc “phát triển phẩm chất và năng lực người học, biết vận dụng tri thức vào GQVĐ thực tiễn…” [1]. 1.2. Giáo dục mầm non (GDMN) - cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, cũng cần phải đổi mới mạnh mẽ về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển được cho trẻ mầm non những kiến thức, kĩ năng, thái độ tổng hợp, nâng cao tính tích cực, độc lập, sáng tạo, KNGQVĐ trong quá trình hoạt động để đáp ứng, phù hợp với yêu cầu xã hội nói chung và xu thế đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng phát triển năng lực người học nói riêng. 1.3. Vào lớp Một là bước ngoặt trong cuộc đời đứa trẻ, nảy sinh nhiều vấn đề mới buộc trẻ phải giải quyết để thích nghi với môi trường mới. Trong thực tiễn, nhiều trẻ MG 5 - 6 tuổi gặp nhiều khó khăn trong việc GQVĐ nảy sinh trong môi trường mới. Do vậy, việc GD KNGQVĐ cho trẻ em ở trường MN, đặc biệt là trẻ MG 5 - 6 tuổi là một vấn đề cần được đặt ra trong công tác chăm sóc, giáo dục trẻ em. 1.4. GD KNGQVĐ cho trẻ em ở trường MN được tiến hành trong nhiều hoạt động khác nhau. Trong đó, tích hợp liên môn như hoạt động GD STEAM được coi là lựa chọn thích hợp để GD KNGQVĐ cho trẻ [2]–[5], đồng thời nó cũng phù hợp với chương trình GDMN theo hướng tích hợp theo chủ đề, GD qua trải nghiệm, GD lấy trẻ làm trung tâm [6]… Trong hoạt động GD STEAM, trẻ MG 5 - 6 tuổi được trực tiếp trải nghiệm, khám phá [7], [8] giúp thúc đẩy tiến trình phát hiện vấn đề, mong muốn GQVĐ, tìm kiếm, thực hiện các giải pháp GQVĐ. Tuy nhiên, khi tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ mầm non, nhiều giáo viên mầm non (GVMN)
2 do chưa hiểu biết đầy đủ về hoạt động GD này nên còn lúng túng trong tìm kiếm ý tưởng, thiết kế, tổ chức các hoạt động GD STEAM cho trẻ [9]–[11]. 1.5. Những nghiên cứu sâu về GD KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM trên thế giới cũng như ở Việt Nam còn hạn chế [12]–[14], mặc dù hoạt động GD STEAM là một môi trường thuận lợi để GD KNGQVĐ cho trẻ. Từ những lí do trên, đề tài “Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM” được lựa chọn nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM, đề tài đề xuất một số biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non, góp phần chuẩn bị cho trẻ vào lớp Một. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. 4. Giả thuyết khoa học KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM còn hạn chế. Nguyên nhân là do các biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM còn hạn chế trẻ phát hiện và GQVĐ trong quá trình hoạt động. Nếu đề xuất được các biện pháp kích thích trẻ tự phát hiện vấn đề, thực hành, luyện tập GQVĐ khi tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ thì KNGQVĐ của trẻ được phát triển tốt hơn. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. 5.2. Khảo sát thực trạng của giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. 5.3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu. + Nội dung giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM tập trung vào nội dung của hai lĩnh vực khoa học và kĩ thuật thuộc hai hoạt động giáo dục tại trường mầm non là hoạt động khám phá khoa học và hoạt động tạo hình.
3 + Luận án tập trung vào các tình huống có vấn đề liên quan đến khoa học tự nhiên, đến việc sử dụng công nghệ, kĩ thuật tạo ra sản phẩm để GQVĐ. - Khách thể nghiên cứu: + Khách thể khảo sát thực trạng: 236 trẻ MG 5 - 6 tuổi và 579 GVMN + Khách thể thực nghiệm: 159 trẻ MG 5 - 6 tuổi và 12 GVMN - Về địa bàn nghiên cứu: 2 trường mầm non công lập (1 ở nội thành – MN ĐNA, 1 ở ngoại thành – MN TLB) trên địa bàn thành phố Hà Nội. 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận mục tiêu Mục tiêu của GD KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi là hướng vào việc phát triển các kĩ năng thành phần của KNGQVĐ nảy sinh trong thực tiễn. Đó là phát triển ở trẻ kĩ năng phát hiện vấn đề, làm nảy sinh nhu cầu (mong muốn) GQVĐ, phát triển ở trẻ kĩ năng lập và thực hiện kế hoạch GQVĐ, kĩ năng đánh giá kết quả GQVĐ, giúp trẻ giải quyết được vấn đề gặp phải trong khi chơi, khi học và trong sinh hoạt hằng ngày. 7.1.2. Tiếp cận hoạt động KNGQVĐ của trẻ được hình thành, bộc lộ và phát triển trong hoạt động. Việc nghiên cứu thực trạng, phát hiện nguyên nhân, đề xuất biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ phải xuất phát từ hoạt động của trẻ. Tạo cơ hội cho trẻ MG 5 - 6 tuổi được tham gia vào các hoạt động GD STEAM đa dạng, phong phú, kích thích trẻ phát hiện vấn đề, nảy sinh nhu cầu GQVĐ, tự đưa ra các cách giải quyết và giải quyết được vấn đề phù hợp với thực tiễn, mục tiêu đặt ra. Đồng thời các các hoạt động GD STEAM phải đảm bảo tăng tính kết nối giữa trẻ với GV và bạn bè, kích thích được sự tìm tòi, hứng thú tham gia hoạt động GD STEAM nhằm phát triển KNGQVĐ ở trẻ. 7.1.3. Tiếp cận hệ thống KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động được cấu thành bởi một hệ thống các kĩ năng thành phần có liên quan chặt chẽ với nhau. Vì vậy nghiên cứu giáo dục KNGQVĐ cần hướng vào việc nghiên cứu phát triển các kĩ năng thành phần của KNGQVĐ. Bên cạnh đó, kết quả giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM chịu sự ảnh hưởng của nhiều yếu tố khách quan và chủ quan khác nhau như: khả năng của trẻ, năng lực tổ chức hoạt động GD STEAM của GV, môi trường giáo dục của nhà trường… Do vậy, nghiên cứu việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM cần phải tính đến các yếu tố khách quan, chủ quan ảnh hưởng đến việc giáo dục kĩ năng này cho trẻ.
4 7.1.4. Tiếp cận tích hợp Chương trình GDMN mang tính tích hợp, trong đó đảm bảo sự lồng ghép, đan cài các hoạt động hướng vào các lĩnh vực phát triển của trẻ, trên cơ sở lấy hoạt động chủ đạo là hoạt động công cụ; đảm bảo sự liên kết hài hòa giữa các nội dung, các yếu tố tác động. GD STEAM với đặc trưng cơ bản mang tính lồng ghép tích hợp, do vậy giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM phải mang tính tích hợp, phù hợp với Chương trình GDMN hiện hành. 7.1.5. Tiếp cận thực tiễn Giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM, cần dựa trên xu hướng đổi mới GD hiện nay; dựa trên đặc điểm nhận thức của trẻ MG 5 - 6 tuổi, điều kiện thực tế địa phương để xây dựng môi trường, nội dung hoạt động GD STEAM phù hợp, gần gũi đối với trẻ và biện pháp giáo dục phù hợp. 7.1.6. Tiếp cận theo hướng trải nghiệm Môi trường trải nghiệm là hướng tiếp cận tích cực và quan trọng trong quá trình tổ chức hoạt động GD STEAM, nó mang lại hiệu quả giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi. Các biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM được đưa ra cần theo hướng nhấn mạnh vào việc cho trẻ được trực tiếp trải nghiệm trong môi trường tự nhiên và xã hội. 7.1.7. Tiếp cận phát triển Giáo dục là sự phát triển với ý nghĩa là phát triển con người, phát triển mọi tiềm năng, kinh nghiệm của con người để giúp họ có thể làm chủ được bản thân, khẳng định được chính mình trong thực tế, thích ứng chủ động, sáng tạo. Giáo dục KNGQVĐ là một trong những biểu hiện phát triển về năng lực nhận thức của trẻ. Việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM dựa trên đặc điểm phát triển trí tuệ, đặc điểm phát triển sinh lý của trẻ để xác định các vấn đề, các nội dung S, T, E, A, M, mục tiêu, xây dựng các hoạt động và biện pháp tổ chức hoạt động phù hợp với nhu cầu, hứng thú và khả năng của trẻ. Đồng thời các tình huống có vấn đề đặt ra khi tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ cần phức tạp dần (từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp) nhằm kích thích tính tích cực nhận thức của trẻ. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Tổng quan các tài liệu liên quan tới vấn đề nghiên cứu, phân tích, tổng hợp và rút ra kết luận về các công trình nghiên cứu đã công bố có liên quan, trên cơ sở đó xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài.
5 Xây dựng các khái niệm công cụ, cơ sở lí luận về giáo dục KNGQVĐ; phân tích lợi thế của hoạt động GD STEAM đối với việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ, biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ trong hoạt động GD STEAM. 7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Sử dụng phiếu hỏi để điều tra thực trạng, những việc làm của GVMN về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non hiện nay. 7.2.2.2. Phương pháp quan sát Quan sát hoạt động của GV: Quan sát các biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non của GV và những điều kiện cơ sở vật chất để tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ ở trường mầm non. Quan sát hoạt động của trẻ: Quan sát để đánh giá thực trạng KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM của trẻ MG 5 - 6 tuổi và những thay đổi về KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM của trẻ khi có những tác động thực nghiệm. Kết quả quan sát được ghi chép, mô tả bởi phiếu quan sát, làm cơ sở để phân tích, đối chiếu, minh họa cho kết quả nghiên cứu từ các phương pháp khác để phân tích, rút ra nhận xét khoa học. 7.2.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu Phỏng vấn trực tiếp GV để có thông tin về thực trạng tổ chức hoạt động GD STEAM; phương pháp, hình thức và những thuận lợi, khó khăn trong việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. Ngoài ra, trò chuyện trực tiếp với trẻ MG 5 - 6 tuổi để thu thập thêm thông tin về mức độ phát triển KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM của trẻ. 7.2.2.4. Phương pháp chuyên gia Tham khảo ý kiến của các nhà khoa học, đồng nghiệp, những nhà nghiên cứu về vấn đề GD STEAM và giáo dục KNGQVĐ cho trẻ trong hoạt động GD STEAM, thang đo KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi, từ đó có thông tin đầy đủ, đúng đắn, khoa học hơn về cách tiếp cận, nội dung, phương pháp nghiên cứu vấn đề. 7.2.2.5. Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động Thu thập sản phẩm của trẻ sau quá trình tham gia vào các hoạt động GD STEAM từ đó nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng KNGQVĐ của trẻ; đánh giá KNGQVĐ của trẻ trước và sau thực nghiệm (TN). 7.2.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Để xác định hiệu quả và tính khả thi của các biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM đã đề xuất.
6 7.2.3. Phương pháp xử lí số liệu Sử dụng một số công thức toán thống kê có liên quan với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS 20.0 để xử lí số liệu thu được qua khảo sát thực trạng và tổ chức thực nghiệm sư phạm. 8. Các luận điểm bảo vệ 8.1. KNGQVĐ là một kĩ năng quan trọng giúp trẻ MG 5 - 6 tuổi giải quyết được những vấn đề nảy sinh trong cuộc sống và hoạt động nhằm thích ứng với môi trường luôn thay đổi, nhất là khi trẻ vào lớp Một. Do vậy GD KNGQVĐ cho trẻ cần được xem là một vấn đề quan trọng trong công tác chăm sóc, giáo dục trẻ em lứa tuổi này. 8.2. Hoạt động GD STEAM là môi trường GD có nhiều lợi thế trong việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ 5 - 6 tuổi. Trong hoạt động GD STEAM trẻ có cơ hội để vận dụng linh hoạt những kiến thức, kĩ năng về khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật và toán học để phát hiện vấn đề, nảy sinh nhu cầu GQVĐ, đề xuất ý tưởng GQVĐ, lập và thực hiện kế hoạch GQVĐ, cũng như tự đánh giá kết quả GQVĐ. 8.3. Việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM sẽ có hiệu quả nếu áp dụng các biện pháp giáo dục làm nảy sinh vấn đề một cách tự nhiên giúp trẻ tự phát hiện, thực hành, luyện tập giải quyết vấn đề thường xuyên. 9. Những đóng góp mới của luận án 9.1. Đóng góp về mặt lý luận: Bổ sung và làm phong phú thêm cơ sở lí luận về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. Trong đó xác định được khái niệm về KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi, mối quan hệ giữa tổ chức hoạt động GD STEAM với giáo dục KNGQVĐ cho trẻ, biểu hiện KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM, biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. 9.2. Đóng góp về mặt thực tiễn Mô tả bức tranh thực trạng giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non tại thành phố Hà Nội, làm cơ sở thực tiễn để điều chỉnh quá trình giáo dục kịp thời. Luận án kế thừa và thiết kế được bộ công cụ đo lường KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi với độ tin cậy Cronbach’alpha bước đầu đáp ứng tiêu chuẩn. Các biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non được đề xuất có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo giúp GVMN, các nhà quản lí, nhà nghiên cứu về GDMN sử dụng và vận dụng sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục trẻ em. Ngoài