Luận văn tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổ

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:224

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án nhằm nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đánh giá đúng thực trạng đổi mới phương pháp dạy học và quản lý đổi mới phương pháp dạy học của hiệu trưởng các trường THPT vùng đồng bằng sông Hồng làm cơ sở đề xuất một số biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ---  --- LÊ THỊ THU HẰNG QUẢN LÝ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DỰA THEO LÝ THUYẾT QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ---  --- LÊ THỊ THU HẰNG QUẢN LÝ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DỰA THEO LÝ THUYẾT QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9 14 0114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học : 1. PGS.TS. Trần Kiểm 2. TS. Nguyễn Anh Dũng HÀ NỘI - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận án này chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án
LỜI CẢM ƠN Tác giả trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến : - Trung tâm Đào tạo và Bồi dưỡng - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam; Vụ Giáo dục Trung học; - Các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn cho tác giả trong suốt quá trình học tập; - Lãnh đạo Sở, phòng Giáo dục Trung học, các trường THPT thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo các tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng; - PGS.TS Trần Kiểm và cố TS. Nguyễn Anh Dũng là người hướng dẫn khoa học và các nhà khoa học đã hướng dẫn và chỉ bảo nhiều ý kiến quý báu để tác giả hoàn thành đề tài này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng chắc chắn Luận án còn có nhiều thiếu sót. Kính mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Trân trọng. Hà Nội, tháng 10 năm 2018 Tác giả
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................ 4 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 5 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 5 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 5 8. Các luận điểm bảo vệ ................................................................................. 7 9. Đóng góp mới của đề tài............................................................................. 8 10. Cấu trúc của luận án ................................................................................. 9 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DỰA THEO LÝ THUYẾT QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI .................................... 10 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................. 10 1.1.1. Nghiên cứu về quản lý đổi mới phương pháp dạy học ......................... 10 1.1.2. Nghiên cứu về Quản lý sự thay đổi.......................................................... 16 1.2. Một số khái niệm cơ bản ..................................................................... 22 1.2.1. Quá trình dạy học ....................................................................................... 22 1.2.2. Phương pháp ................................................................................................ 22 1.2.3. Phương pháp dạy học ................................................................................. 23 1.2.4. Quản lý và các chức năng quản lý........................................................... 24 1.3. Những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi ................................................................................................................ 25
1.3.1. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh trung học phổ thông .............................. 25 1.3.2. Phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông .......................... 26 1.3.3. Mối quan hệ phương pháp dạy học với các thành tố của quá trình dạy học ..................................................................................................................... 27 1.3.4. Đổi mới các thành tố của quá trình dạy học ......................................... 29 1.3.5. Đổi mới phương pháp dạy học ................................................................. 29 1.3.6. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học................................................... 32 1.4. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi ........................................... 38 1.4.1. Một số tiếp cận hiện đại trong quản lý giáo dục .................................. 38 1.4.2. Nội dung quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi .................................... 43 1.5. Vai trò của hiệu trưởng trường trung học phổ thông trong quản lý đổi mới phương pháp dạy học dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi .............. 52 1.5.1. Hiệu trưởng là một nhà lãnh đạo và là một nhà quản lý .................... 53 1.5.2. Hiệu trưởng là người hỗ trợ, cổ vũ và là xúc tác kích thích sự thay đổi: ............................................................................................................................ 54 1.5.3. Hiệu trưởng là người xử lý các tình huống xảy ra trong quá trình thay đổi: ................................................................................................................... 54 1.5.4. Hiệu trưởng là người liên kết các nguồn lực cho sự thay đổi: ........... 54 1.5.5. Hiệu trưởng là người duy trì sự ổn định trong sự thay đổi: ............... 55 1.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý đổi mới phương pháp dạy học dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi ..................................................... 55 1.6.1. Các nhân tố liên quan đến hiệu trưởng .................................................. 55 1.6.2. Các nhân tố liên quan đến tổ trưởng chuyên môn, giáo viên và học sinh ............................................................................................................................ 55 1.6.3. Các nhân tố liên quan đến môi trường quản lý ..................................... 60
1.7. Tiêu chí xác định kết quả quản lý đổi mới phương pháp dạy học dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi ..................................................... 60 Kết luận chương 1 ...................................................................................... 68 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VÀ QUẢN LÝ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG DỰA THEO LÝ THUYẾT QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI .............. 69 2.1. Kinh nghiệm quốc tế về đổi mới phương pháp dạy học và quản lý đổi mới phương pháp dạy học ................................................................... 69 2.1.1. Nhật Bản ....................................................................................................... 69 2.1.2. Hoa Kỳ .......................................................................................................... 70 2.1.3. Vương quốc Anh:......................................................................................... 71 2.1.4. Singapore .................................................................................................... 72 2.1.5. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ......................................................... 73 2.2. Khái quát về giáo dục trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Hồng ............................................................................................................ 74 2.2.1. Vài nét về đặc điểm kinh tế - xã hội......................................................... 74 2.2.2. Vài nét về giáo dục và đào tạo ................................................................. 74 2.3. Khái quát về khảo sát thực trạng ....................................................... 79 2.3.1. Mục đích khảo sát ....................................................................................... 79 2.3.2. Nội dung khảo sát ....................................................................................... 79 2.3.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát ................................................................. 80 2.3.4. Phương pháp và công cụ khảo sát ........................................................... 80 2.3.5. Tiêu chí và thang đo ................................................................................... 80 2.3.6. Tiến hành khảo sát...................................................................................... 80 2.3.7. Thu thập và xử lý kết quả khảo sát: ......................................................... 81 2.3.8. Kết luận và đánh giá thực trạng .............................................................. 81
2.4. Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông ........................................................................................................... 82 2.4.1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về đổi mới phương pháp dạy học...................................................................................................................... 82 2.4.2. Thực trạng việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên ............................................................................................................................ 85 2.4.3. Thực trạng về phương pháp học tập của học sinh................................ 86 2.4.4. Các nguyên nhân ảnh hưởng đến đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên .................................................................................................................... 90 2.5. Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông dựa theo lý thuyết quản lý sự thay đổi .......................................... 92 2.5.1. Giai đoạn chuẩn bị đổi mới phương pháp dạy học .............................. 92 2.5.2. Giai đoạn triển khai thực hiện đổi mới phương pháp dạy học .......... 97 2.5.3. Giai đoạn phát triển bền vững kết quả đổi mới phương pháp dạy học . 110 2.6. Thực trạng các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông ................................................................ 112 2.6.1. Các nhân tố thuộc chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) .............................. 112 2.6.2. Các nhân tố thuộc đối tượng quản lý (GV, HS) .................................. 113 2.6.3. Các nhân tố thuộc môi trường quản lý ................................................. 114 2.7. Đánh giá thực trạng đổi mới phương pháp dạy học và quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi .............. 115 2.7.1. Ưu điểm ...................................................................................................... 115 2.7.2. Tồn tại ......................................................................................................... 115 2.7.3. Nguyên nhân tồn tại ................................................................................. 116 Kết luận chương 2 .................................................................................... 117 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DỰA THEO LÝ THUYẾT QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI ..................................................... 118
3.1. Định hướng đề xuất biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông ..................................................................... 118 3.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi ........ 119 3.2.1. Đảm bảo tính mục tiêu ............................................................................. 120 3.2.2. Đảm bảo tính hiệu quả............................................................................. 120 3.2.3. Đảm bảo tính hệ thống............................................................................. 121 3.2.4. Đảm bảo tính đồng bộ.............................................................................. 121 3.2.5. Đảm bảo tính thực tiễn và khả thi.......................................................... 122 3.3. Các nhóm biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi .................... 122 3.3.1. Nhóm các biện pháp chuẩn bị đổi mới phương pháp dạy học ............. 122 3.3.2. Nhóm các biện pháp triển khai thực hiện đổi mới phương pháp dạy học ................................................................................................................... 133 3.3.3. Nhóm biện pháp phát triển bền vững kết quả đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông ............................................................ 1566 3.4. Mối quan hệ giữa các nhóm biện pháp............................................. 163 3.5. Khảo nghiệm và thử nghiệm biện pháp đề xuất .............................. 164 3.5.1. Khảo nghiệm .............................................................................................. 164 3.5.2. Thử nghiệm ................................................................................................ 169 Kết luận chương 3 .................................................................................... 176 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................... 178 CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................ 181 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 183 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL CBQL CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất CT & SGK Chương trình và sách giáo khoa CNH-HĐH Công nghiệp hóa- Hiện đại hóa GDĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên GDTrH Giáo dục Trung học GQVĐ Giải quyết vấn đề HĐDH Hoạt động dạy học HĐH Hoạt động học HS Học sinh HTDH Hình thức dạy học KTDH Kĩ thuật dạy học NCBH Nghiên cứu bài học PPDH Phương pháp dạy học PTDH Phương tiện dạy học QLGD Quản lý giáo dục QLSTĐ Quản lý sự thay đổi SHCM Sinh hoạt chuyên môn TCM Tổ chuyên môn THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở TTCM Tổ trưởng chuyên môn
DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 1.1. Khả năng của các PPDH trong việc thực hiện các mục tiêu dạy học ...... 28 Bảng 1.2. So sánh cách tiếp cận các thành tố của quá trình dạy học ....................... 29 Bảng 1.3. Tiêu chí xác định kết quả quản lý đổi mới phương pháp dạy học trường trung học phổ thông dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi ................. 61 Bảng 2.1. Qui mô phát triển trường lớp, học sinh, giáo viên .................................. 74 Bảng 2.2. Kết quả xếp loại hai mặt giáo dục, tỉ lệ tốt nghiệp trung học phổ thông . 75 Bảng 2.3. Trình độ đào tạo của cán bộ quản lý và giáo viên................................... 76 Bảng 2.4. Độ tuổi của CBQL và GV...................................................................... 76 Bảng 2.5a. Cơ sở vật chất phục vụ dạy và học ....................................................... 78 Bảng 2.5b. Cơ sở vật chất phục vụ dạy và học ....................................................... 78 Bảng 2.5c. Cơ sở vật chất phục vụ dạy và học ....................................................... 79 Bảng 2.6. Số lượng người khảo sát ........................................................................ 80 Bảng 2.7. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới đổi mới PPDH........................... 90 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất ... 166 Bảng 3.2. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất.. 167
DANH MỤC SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các thành tố của quá trình dạy học ............................ 22 Sơ đồ 1.2. Hoạt động học và phát triển năng lực phẩm chất ................................... 31 Sơ đồ 1.3. Thay đổi cách tiếp cận quản lý giáo dục................................................ 32 Sơ đồ 1.4. Nguyên tắc của Quản lý sự thay đổi ..................................................... 43 Sơ đồ 1.5. Quy trình của Quản lý sự thay đổi ........................................................ 44
DANG MỤC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 2.1. Nhận thức về mức độ cần thiết đổi mới PPDH của CBQL và GV ............................................................................................... 82 Biểu đồ 2.2. Nhận thức về đổi mới PPDH của CBQL và GV.............................. 84 Biểu đồ 2.3. Mức độ thực hiện đổi mới PPDH ................................................. 85 Biểu đồ 2.4. Hoạt động học trên lớp của HS ..................................................... 87 Biểu đồ 2.5. Hoạt động học ở nhà của HS ........................................................ 88 Biểu đồ 2.6: Nhận thức về xây dựng kế hoạch chiến lược đổi mới PPDH ............ 93 Biểu đồ 2.7: Mức độ thực hiện xây dựng KH chiến lược đổi mới PPDH .......... 94 Biểu đồ 2.8: Nhận thức về tuyên truyền, phổ biến kế hoạch đổi mới PPDH........... 95 Biểu đồ 2.9: Mức độ thực hiện tuyên truyền, phổ biến KH đổi mới PPDH ............ 96 Biểu đồ 2.10: Việc tuyên truyền, phổ biến KH đến các đối tượng ...................... 96 Biểu đồ 2.11. Thành lập đội tiên phong .............................................................. 97 Biểu đồ 2.12. Quản lý các nguồn lực .................................................................. 99 Biểu đồ 2.13. Tập huấn, bồi dưỡng GV ............................................................ 101 Biểu đồ 2.14. Chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn đổi mới SHCM theo NCBH ....... 102 Biểu đồ 2.15. Quản lý, chỉ đạo hoạt động dạy của GV......................................... 103 Biểu đồ 2.16. Chỉ đạo GV hướng dẫn phương pháp học tập cho HS ................ 104 Biểu đồ 2.17. Mức độ thực hiện đổi mới KTĐG HS......................................... 106 Biểu đồ 2.18. Chỉ đạo đổi mới kiểm tra, đánh giá học sinh ............................... 107 Biểu đồ 2.19. Đổi mới việc tự chủ chương trình, kế hoạch dạy học .................. 108 Biểu đồ 2.20. Đổi mới đánh giá giờ dạy GV .................................................... 109 Biểu đồ 2.21. Việc khích lệ, tạo động lực của hiệu trưởng................................ 110 Biểu đồ 2.22. Duy trì đổi mới PPDH liên tục ................................................... 111 Biểu đồ 2.23. Kiểm tra đánh giá việc thực hiện Kế hoạch đổi mới PPDH .................. 112 Biểu đồ 2.24. Ảnh hưởng của các nhân tố thuộc chủ thể quản lý ...................... 112 Biểu đồ 2.25. Đối với GV ................................................................................ 113 Biểu đồ 2.26. Đối với HS ................................................................................. 113 Biểu đồ 2.27. Đối với các nhân tố thuộc môi trường quản lý ............................ 114 Biểu đồ 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ... 114
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Một trong những đặc điểm cơ bản của thời đại ngày nay là cuộc cách mạng khoa học – công nghệ phát triển như vũ bão dẫn tới sự bùng nổ thông tin. Thế giới hiện nay đang bước vào cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, bối cảnh đó đòi hỏi mỗi cá nhân phải tiếp thu, cập nhật một khối lượng lớn kiến thức, những thành tựu hiện đại về các lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học xã hội – nhân văn để họ có thể nhanh chóng thích nghi với cuộc sống hiện đại. Chính vì lẽ đó, QTDH ở trường phổ thông đang tồn tại mâu thuẫn giữa một bên là khối lượng tri thức ngày càng tăng lên, phức tạp hơn với thời lượng học tập có hạn. Để giải quyết mâu thuẫn đó phải đổi mới PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS để bồi dưỡng năng lực tự học, có khả năng học tập suốt đời. Thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GDĐT, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, giáo dục phổ thông nước ta nói riêng đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ chủ yếu quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học, PPDH chuyển từ dạy học theo định hướng nội dung, nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GDĐT: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học.
2 Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”; “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [2]. Theo tinh thần đó, các yếu tố của quá trình giáo dục trong nhà trường trung học cần được tiếp cận theo hướng đổi mới. 1.2. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục THPT có vị trí quan trọng góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Đối với quá trình dạy, cần chuyển từ truyền thụ kiến thức sang hình thành phẩm chất và phát triển năng lực người học hay là tổ chức một nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp; chuyển phát triển GDĐT từ chủ yếu theo số lượng sang chú trọng cả số lượng, chất lượng và hiệu quả; chuyển từ chỉ chú trọng GD nhân cách nói chung sang kết hợp GD nhân cách với phát huy tốt nhất tiềm năng cá nhân; chuyển từ quan niệm cứ có kiến thức là có năng lực sang quan niệm kiến thức chỉ là yếu tố quan trọng của năng lực. Đối với việc học, cần chuyển từ học thuộc, ghi nhớ nhiều sang hình thành năng lực vận dụng, thích nghi, giải quyết vấn đề, tư duy độc lập. Không chỉ học trong sách vở, qua tài liệu mà phải học qua nhiều hình thức khác như qua trải nghiệm, liên hệ tương tác, hoạt động thực tiễn, học bằng dự án. Đặc biệt, với học sinh, sinh viên là người lao động trong tương lai cần thay đổi suy nghĩ học một lần cho cả đời bằng việc học cả đời để làm việc cả đời. Như vậy, nền GD cần chuyển đổi cách thức GD từ truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Tức là phương pháp GD cũng phải đổi mới mạnh mẽ hơn nữa, hình thức GD sẽ linh hoạt về thời gian, không gian, phù hợp với điều kiện và nhu cầu cá nhân. Việc phát triển E- learning hay sử dụng ứng dụng công nghệ điện toán đám mây cho phép người dạy có thể cung cấp tài liệu học tập cho người học từ xa và thu thập lại các kết quả của quá trình dạy học từ phía người học một cách liên tục và linh hoạt. Về mặt quản lý, chuyển hướng dần sang tự chủ trong tổ chức và hoạt động,
3 chủ động tìm kiếm các nguồn lực đầu tư bên ngoài, mở rộng các hoạt động đầu tư liên danh, liên kết trong và ngoài nước về đào tạo, nghiên cứu khoa học. 1.3. Trong những năm qua, đổi mới PPDH là một trong những nội dung hoạt động quan trọng nhất của các trường THPT. Toàn ngành và mỗi nhà trường đã có nhiều cố gắng trong việc đổi mới PPDH với mong muốn tạo nên những bước đột phá trong việc thay đổi cách dạy và cách học hiện còn lạc hậu, kém hiệu quả đang tồn tại trong nhà trường. Nhưng đến nay, quá trình đổi mới PPDH chưa đạt hiệu quả mong muốn; việc dạy học phổ biến vẫn là cách dạy truyền thụ một chiều; đa số HS vẫn học tập kiểu thụ động, nghe, ghi, nhớ và tái hiện. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, nhưng nhìn từ góc độ quản lý có thể nhận thấy rằng, quá trình đổi mới nhà trường cũng như đổi mới PPDH chịu sự tác động trực tiếp cách thức quản lý của hiệu trưởng. Ở nhiều nơi, hiệu trưởng các trường còn thiếu những biện pháp cụ thể để tác động và gắn kết người dạy với người học, chưa tạo được động lực của việc dạy học, chưa lựa chọn những nội dung đổi mới thiết thực và có trọng tâm, chưa tổ chức và quản lý quá trình đổi mới PPDH một cách khoa học và hữu hiệu. Từ những vấn đề trên cho thấy cần tăng cường công tác quản lý của hiệu trưởng đối với hoạt động đổi mới PPDH để nâng cao năng lực đội ngũ, phát triển năng lực của HS, qua đó sẽ nâng cao chất lượng dạy và học. 1.4. Vận động và thay đổi là bản chất của mọi mặt đời sống xã hội, do đó để tồn tại và phát triển con người phải có những năng lực nhận biết và thích ứng với những thay đổi này. Việc nhận thức được nhu cầu thay đổi là vấn đề sống còn, và làm thế nào dẫn dắt thành công sự thay đổi trong các nhà trường chính là thách thức lớn nhất trong thời đại ngày nay. Trên thế giới, lý thuyết QLSTĐ đã được áp dụng rất thành công trong việc quản lý và phát triển của nhiều tổ chức kinh tế và giáo dục. Ở Việt Nam, lãnh đạo và QLSTĐ là một vấn đề khá mới mẻ nhưng cũng đã thu hút được sự quan tâm nghiên cứu của một số nhà khoa học. Quá trình đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học, hoạt động đổi mới PPDH và quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT cần tiếp cận lý thuyết QLSTĐ. Xuất phát từ sự cần thiết tất yếu khách quan như đã nêu trên, chúng tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT dựa theo lý thuyết Quản lý sự thay đổi” nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THPT.
4 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đánh giá đúng thực trạng đổi mới PPDH và quản lý đổi mới PPDH của hiệu trưởng các trường THPT vùng đồng bằng sông Hồng làm cơ sở đề xuất một số biện pháp quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT dựa theo lý thuyết QLSTĐ. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Đổi mới PPDH ở trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT theo lý thuyết QLSTĐ. 4. Giả thuyết khoa học Trong nhiều năm qua, ngành giáo dục cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của việc đổi mới PPDH trong các nhà trường phổ thông, tuy nhiên, việc đổi mới PPDH hiện nay ở các trường THPT còn nhiều bất cập. Những bất cập đó do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan. Song nguyên nhân lớn nhất do công tác quản lý đổi mới PPDH của hiệu trưởng các trường THPT chưa có một lý thuyết quản lý thật sự phù hợp làm cơ sở nền tảng, dẫn tới thiếu một tầm nhìn và kế hoạch chiến lược đúng đắn về đổi mới PPDH. Trong chỉ đạo thực hiện đổi mới PPDH chưa nhận diện được và xóa bỏ các rào cản cũng như chưa có các biện pháp phù hợp hỗ trợ tạo động lực và nhu cầu cấp bách phải đổi mới trong các nhà trường; chưa tạo được sự đồng thuận ủng hộ của các lực lượng trong nhà trường và ngoài xã hội nên dễ gặp những phản ứng trái chiều, không chú ý tới các biện pháp nhằm tiếp tục duy trì được những kết quả ban đầu đã đạt được, vì vậy đổi mới PPDH trong các nhà trường THPT chưa thành công như mong muốn. Trong bối cảnh thay đổi hiện nay, nếu vận dụng lý thuyết QLSTĐ theo ba giai đoạn: giai đoạn tan băng (chuẩn bị đổi mới PPDH); giai đoạn thực thi đổi mới (tổ chức và chỉ đạo thực hiện đổi mới PPDH); giai đoạn đóng băng trở lại (triển bền vững kết quả đổi mới PPDH), kết hợp với tiếp cận các chức năng quản lý để đề xuất các biện pháp quản lý đổi mới PPDH thì việc thực hiện đổi mới PPDH ở trường THPT sẽ có hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học nói riêng và chất lượng giáo
5 dục nói chung. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT và QLSTĐ. 5.2. Xác định cơ sở thực tiễn qua nghiên cứu kinh nghiệm một số nước trên thế giới; khảo sát thực trạng quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT vùng đồng bằng sông Hồng; đánh giá thực trạng, xác định nguyên nhân của thực trạng đó dựa theo lý thuyết QLSTĐ. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT dựa theo lý thuyết QLSTĐ. 5.4. Khảo nghiệm và thử nghiệm một số biện pháp 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu một số biện pháp quản lý đổi mới PPDH dựa theo lý thuyết QLSTĐ ở một số trường THPT thuộc các tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Hồng trong thời gian từ năm học 2013- 2014 đến 2015-2016. Chủ thể quản lý chính là hiệu trưởng. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận lý thuyết “Quản lý sự thay đổi” Trên thế giới, QLSTĐ được vận dụng trong rất nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Bản thân PPDH không thể thay đổi, nhưng sự vận dụng PPDH trong QTDH có thể thay đổi nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu dạy học. Có thể xem đây là tiếp cận chủ yếu triển khai nghiên cứu đề tài luận án. Tiếp cận này được kết hợp với các tiếp cận khác. 7.1.2. Tiếp cận hệ thống PPDH là một thành tố của QTDH, có quan hệ mật thiết với các thành tố khác như mục tiêu, nội dung, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học... trong một hệ thống toàn vẹn, thống nhất. Nghiên cứu đổi mới PPDH và quản lý đổi mới PPDH phải được đặt trong mối quan hệ hệ thống chỉnh thể và toàn vẹn của QTDH. Quản lý đổi mới PPDH phải được tiến hành đồng bộ với quản lý đổi mới các thành tố khác của QTDH,
6 tạo nên sự cộng hưởng và sức mạnh tổng thể của hệ thống để đạt tới mục tiêu nâng cao chất lượng dạy học. 7.1.3.Tiếp cận chức năng quản lý và nội dung quản lý Việc hiện thực hóa các mục tiêu quản lý đổi mới PPDH đến thông qua các chức năng quản lý cơ bản: Lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra/đánh giá hoạt động đổi mới PPDH. Đồng thời đổi mới PPDH đòi hỏi phải có sự thay đổi về tư duy, nhận thức, cần có các điều kiện, nguồn lực thực hiện. Đây là những nội dung quan trọng của quản lý đổi mới PPDH. Vận dụng phối hợp hai tiếp cận này để xác định khung lý thuyết và đề xuất các biện pháp quản lý đổi mới PPDH là phương thức GQVĐ của đề tài. 7.1.4. Tiếp cận phức hợp Một đối tượng được nghiên cứu khi kết hợp các mặt: Tâm lý học, Giáo dục học, Điều khiển học, Lý thuyết thông tin, Khoa học QLGD, Lý thuyết quản trị nguồn nhân lực, …làm cơ sở cho việc xây dựng các biện pháp quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa trong nghiên cứu các nguồn tài liệu lý luận và thực tiễn có liên quan đến quản lý đổi mới PPDH ở trường THPT dựa theo lý thuyết QLSTĐ, bao gồm: - Các tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, các văn kiện của Đảng, Nhà nước, Tư tưởng Hồ Chí Minh có liên quan đến đề tài. - Các tác phẩm về tâm lý học, giáo dục học, khoa học QLGD… trong và ngoài nước. - Các công trình nghiên cứu khoa học QLGD của các nhà lý luận, các nhà QLGD, các nhà giáo… có liên quan đến đề tài như các luận văn, luận án, các báo cáo khoa học, các sách chuyên khảo, các bài báo. Các tài liệu trên được phân tích, nhận xét, tóm tắt và trích dẫn phục vụ trực tiếp cho việc giải quyết các nhiệm vụ của đề tài. 7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7 7.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng anket - Điều tra trên GV nhằm tìm hiểu nhận thức và đánh giá của GV đối với việc quản lý đổi mới PPDH của hiệu trưởng trường THPT. - Điều tra CBQL nhằm tìm hiểu nhận thức và tự đánh giá của họ đối với việc quản lý đổi mới PPDH của hiệu trưởng trường THPT. - Điều tra HS nhằm tìm hiểu về phương pháp học trên lớp và ở nhà của HS. 7.2.2.2. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Nghiên cứu các sản phẩm của CBQL để thu thập những thông tin bổ sung cho phương pháp điều tra (Các văn bản, quy định nội bộ, các sản phẩm và kết quả đổi mới PPDH…). 7.2.2.3. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Phương pháp này được sử dụng để xây dựng và hoàn chỉnh bộ công cụ điều tra; lấy ý kiến các chuyên gia, các CBQL và GV về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất. 7.2.2.4. Phương pháp quan sát (Dự giờ đổi mới phương pháp) Tiến hành dự giờ và SHCM ở các TCM, đánh giá theo tiêu chí giở dạy đổi mới PPDH làm cơ sở đánh giá hiệu quả quản lý đổi mới PPDH của hiệu trưởng. 7.2.2.5. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tiến hành sưu tầm, nghiên cứu, phân tích các kinh nghiệm quản lý của đội ngũ CBQL, của GV các trường THPT trên địa bàn khảo sát. 7.2.2.6. Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn Phỏng vấn, trò chuyện với GV, CBQL về vấn đề quản lý đổi mới PPDH, những khó khăn, thuận lợi, nguyện vọng của họ về lĩnh vực này. 7.2.2.7. Phương pháp thống kê toán học Các phương pháp thống kê toán học được sử dụng để xử lí các kết quả nghiên cứu về định lượng (lập bảng phân phối tần số, tần suất, tính điểm trung bình cộng, vẽ biểu đồ, đồ thị) và phân tích định tính các kết quả nghiên cứu. 8. Các luận điểm bảo vệ 8.1. Việc đổi mới PPDH ở trường THPT theo hướng hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực của HS nhằm đào tạo những con người lao động tự chủ, năng