Luận văn:Ứng dụng phương pháp chọn mẫu trong điều tra chăn nuôi

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:229

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhu cầu nắm bắt thông tin trong nền kinh tế thị trường định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa là rất lớn. Nếu như trước đây trong nền kinh tế bao cấp, với thành phần kinh tế Quốc Doanh chiếm đa số, việc thu thập thông tin chủ yếu bằng hình thức báo cáo thống kê định kỳ, thì nay với nền kinh tế nhiều thành phần đòi hỏi phải cải tiến phương pháp thu thập số liệu sao cho vừa đảm bảo tính chính xác, kịp thời và đầy đủ vừa phải tính đến hiệu quả của chi phí thu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn:Ứng dụng phương pháp chọn mẫu trong điều tra chăn nuôi

1 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi Nhu caàu naém baét thoâng tin trong neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng Xaõ Hoäi Chuû Nghóa laø raát lôùn. Neáu nhö tröôùc ñaây trong neàn kinh teá bao caáp, vôùi thaønh phaàn kinh teá Quoác Doanh chieám ña soá, vieäc thu thaäp thoâng tin chuû yeáu baèng hình thöùc baùo caùo thoáng keâ ñònh kyø, thì nay vôùi neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn ñoøi hoûi phaûi caûi tieán phöông phaùp thu thaäp soá lieäu sao cho vöøa ñaûm baûo tính chính xaùc, kòp thôøi vaø ñaày ñuû vöøa phaûi tính ñeán hieäu quaû cuûa chi phí thu thaäp vaø xöû lyù soá lieäu. Neàn kinh teá nöôùc ta, tröôùc maét noâng nghieäp vaãn ñöôïc xem laø quan troïng, taïo tieàn ñeà cho coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Trong cô caáu toång thu cuûa ngaønh noâng nghieäp: Thu töø troàng troït chieám 68,53%, thu töø chaên nuoâi chieám 29,75% (theo soá lieäu toång ñieàu tra noâng thoân, noâng nghieäp vaø thuûy saûn naêm 2001). Maëc duø chieám tyû troïng khoâng lôùn trong noâng nghieäp nhöng saûn phaåm chaên nuoâi ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng cuûa nhaân daân. Do ñoù vieäc thu thaäp thoâng tin veà chaên nuoâi laø raát caàn thieát ñeå coù caùc chính saùch khuyeán khích, ñaàu tö vaø phaùt trieån chaên nuoâi moät caùch hôïp lyù. Trong chaên nuoâi tyû leä hoä chaên nuoâi caù theå chieám 80%, do vaäy ñeå thu thaäp soá lieäu veà tình hình chaên nuoâi trong ñieàu kieän nguoàn kinh phí haïn heïp, thì vieäc tieán haønh ñieàu tra toaøn boä ñeå naém thoâng tin laø moät vieäc laøm heát söùc khoù khaên. Hôn nöõa nöôùc ta chuyeån töø neàn kinh teá keá hoaïch sang kinh teá thò tröôøng, löôïng thoâng tin ngaøy caøng nhieàu, nhu caàu söû duïng thoâng tin laïi caøng cao thì vieäc ñieàu tra ñeå naém thoâng tin ñaõ trôû thaønh nhu caàu böùc thieát ñoái vôùi taát caû caùc ngaønh, caùc caáp. Trong ñieàu kieän nhö vaäy phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu laïi toû ra coù nhieàu öu theá, noù phuø hôïp vôùi xu theá
2 cuûa thoáng keâ hieän ñaïi. Neáu so vôùi nhieàu nöôùc treân theá giôùi thì vieäc öùng duïng phöông phaùp choïn maãu ôû Vieät Nam coù chaäm hôn. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån theo neàn kinh teá thò tröôøng, vôùi thaønh phaàn kinh teá tö nhaân chieám vò trí chuû yeáu, thì haàu nhö taát caû caùc cuoäc ñieàu tra treân moïi lónh vöïc nhö: coâng nghieäp, noâng nghieäp, thöông nghieäp, dòch vuï,... ñeàu tieán haønh theo phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu. Ñieàu naøy noùi leân tính hieäu quaû vaø taàm quan troïng cuûa ñieàu tra choïn maãu. ÔÛ nöôùc ta phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu ngaøy caøng ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong moät soá cuoäc ñieàu tra thöïc teá, trong ñoù coù caû ñieàu tra ngaønh chaên nuoâi. Tuy nhieân coù theå noùi cho ñeán nay, nhìn chung caùc phöông phaùp choïn maãu aùp duïng trong ñieàu tra chaên nuoâi laø nhöõng phöông phaùp choïn maãu khoâng ngaãu nhieân, do ñoù keát quaû ñieàu tra khoâng ñaùnh giaù ñöôïc ñoä chính xaùc, ñoä tin caäy. Vieäc choïn maãu coøn mang tính chuû quan, do ñoù keát quaû ñieàu tra nhieàu khi khoâng phaûn aùnh ñuùng tình hình thöïc teá. Chính vì nhöõng lyù do treân, baûn thaân taùc giaû quyeát ñònh choïn ñeà taøi: “ ÖÙng duïng phöông phaùp choïn maãu trong ñieàu tra chaên nuoâi “ laøm vaán ñeà nghieân cöùu, vaø mong muoán baèng nhöõng kieán thöùc tích luõy ñöôïc cuûa mình seõ trình baøy nhöõng vaán ñeà lyù luaän veà phöông phaùp choïn maãu moät caùch roõ raøng, deã hieåu, vaø vieäc öùng duïng phöông phaùp choïn maãu vaøo trong ñieàu tra chaên nuoâi, nhaèm goùp phaàn nhoû trong vieäc caûi tieán caùc phöông phaùp ñieàu tra chaên nuoâi cuûa ngaønh Thoáng Keâ tieán haønh haøng naêm. 2. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñaõ coù cuûa caùc taùc giaû coù lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu Nhìn chung, trong phaïm vi taøi lieäu maø taùc giaû tieáp caän ñöôïc cho ñeán nay thì vaán ñeà öùng duïng phöông phaùp choïn maãu trong ñieàu tra chaên nuoâi khoâng coù nhieàu taùc
3 giaû nghieân cöùu. Moät soá baøi baùo trong caùc taïp chí chuyeân ngaønh coù ñeà caäp ñeán ñieàu tra chaên nuoâi nhö: “ Moät soá yù kieán veà nghieân cöùu caûi tieán heä thoáng chæ tieâu thoáng keâ vaø phöông aùn ñieàu tra chaên nuoâi ” cuûa taùc giaû Nguyeãn Hoøa Bình trong Thoâng tin Khoa Hoïc Thoáng Keâ soá 6/2004, hay: “ Moät soá yù kieán veà heä thoáng chæ tieâu thoáng keâ chaên nuoâi vaø phöông phaùp thu thaäp soá lieäu chaên nuoâi ôû nöôùc ta “ cuûa taùc giaû Tieán Só Phuøng Chí Hieàn trong Thoâng tin Khoa Hoïc Thoáng Keâ soá 3/2004. Caùc coâng trình coù lieân quan ñeán öùng duïng phöông phaùp choïn maãu trong nghieân cöùu kinh teá, theo danh saùch löu tröõ cuûa thö vieän Quoác Gia Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, coù 2 coâng trình: - Luaän aùn phoù tieán só khoa hoïc vôùi ñeà taøi: “ Ñieàu tra choïn maãu vaø söï vaän duïng trong thoáng keâ Vieät Nam “ (1983) cuûa taùc giaû Toâ Phi Phöôïng ñaõ trình baøy khaù ñaày ñuû veà lòch söû phaùt trieån cuûa phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu. Ngoaøi ra taùc giaû cuõng ñaõ toùm löôïc quaù trình vaän duïng ñieàu tra choïn maãu trong thoáng keâ Vieät Nam, neâu leân phöông höôùng hoaøn thieän veà ñieàu tra choïn maãu. - Luaän aùn phoù tieán só khoa hoïc kinh teá vôùi ñeà taøi: “ ÖÙng duïng phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu trong nghieân cöùu kinh teá “ (1992) cuûa taùc giaû Leâ Thò Thanh Loan ñaõ trình baøy cô sôû khoa hoïc cuûa phöông phaùp choïn maãu, ñaëc bieät laø cô sôû toaùn hoïc. Ngoaøi ra taùc giaû coøn phaân loaïi ñöôïc caùc cuoäc ñieàu tra choïn maãu vaø caùch thöïc hieän moät cuoäc ñieàu tra maãu trong kinh teá. Rieâng veà baûn thaân, ngoaøi nhöõng baøi baùo baøn luaän veà phöông phaùp choïn maãu trong ñieàu tra chaên nuoâi ñöôïc ñaêng treân taïp chí chuyeân ngaønh thì taùc giaû coù tham gia vieát chöông ñieàu tra choïn maãu trong Giaùo trình Lyù Thuyeát Thoáng Keâ. Nhìn chung, nhöõng vaán ñeà lyù luaän veà ñieàu tra choïn maãu ñaõ coù caùc taùc giaû nghieân cöùu nghieâm tuùc ñöôïc theå hieän trong caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc. Tuy nhieân vieäc hoaøn thieän lyù luaän veà caùc phöông phaùp choïn maãu, sao cho deã hieåu, deã laøm, vaø phaûi coù nhöõng öùng duïng “maãu” trong thöïc teá ñeå cho caùc ñôn vò thöïc
4 teá tham khaûo laø höôùng nghieân cöùu cuûa taùc giaû. Vôùi ñeà taøi naøy, taùc giaû ñaõ taäp trung nghieân cöùu giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà maø caùc taùc giaû tröôùc ñaây chöa ñeà caäp hoaëc chöa giaûi quyeát moät caùch thoûa ñaùng nhaèm boå sung ñaày ñuû hôn caû veà lyù luaän cuõng nhö öùng duïng thöïc tieãn. 3. Muïc ñích nghieân cöùu Vieäc nghieân cöùu caùc vaán ñeà lyù luaän trong lyù thuyeát ñieàu tra choïn maãu laø moät vaán ñeà khoù, vieäc vaän duïng noù vaøo thöïc teá ñeå nghieân cöùu caùc hieän töôïng kinh teá xaõ hoäi phöùc taïp treân moät phaïm vi roäng vôùi caùc ñieàu kieän ñaùp öùng chöa thoûa ñaùng thì laïi caøng khoù hôn. Luaän aùn trình baøy caùc vaán ñeà lyù luaän veà ñieàu tra choïn maãu moät caùch coù heä thoáng, nhöõng öu nhöôïc ñieåm cuûa ñieàu tra chaên nuoâi hieän nay vaø ñeå tìm hieåu nhöõng khoù khaên, lyù do vì sao caùc phöông phaùp choïn maãu ngaãu nhieân ít ñöôïc aùp duïng trong chaên nuoâi, ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa Cuïc Thoáng Keâ Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, Cuïc Thoáng Keâ tænh Taây Ninh taùc giaû thöïc hieän cuoäc ñieàu tra choïn maãu veà chaên nuoâi heo, töø khaâu laäp phöông aùn ñieàu tra, thieát keá maãu, trieån khai thu thaäp soá lieäu, toång hôïp vaø suy roäng soá lieäu ñeå töø ñoù coù nhöõng nhaän ñònh, ñaùnh giaù vaø ñeà ra nhöõng bieän phaùp thích hôïp. 4. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän aùn laø vieäc öùng duïng caùc phöông phaùp choïn maãu trong ñieàu tra chaên nuoâi. Phaïm vi nghieân cöùu luaän aùn giôùi haïn trong vieäc öùng duïng phöông phaùp choïn maãu trong ñieàu tra ñaøn gia suùc ôû phaïm vi hoä gia ñình, cuï theå laø ñieàu tra soá löôïng heo chaên nuoâi ôû caùc hoä gia ñình cuûa Thaønh Phoá Hoà Chí Minh vaø tænh Taây Ninh. Ta bieát trong cô caáu toång thu cuûa ngaønh chaên nuoâi, thu veà chaên nuoâi gia suùc (traâu, boø, heo) chieám tyû leä lôùn nhaát 67,87%. Trong cô caáu toång thu chaên nuoâi gia suùc, thu chaên nuoâi heo chieám tyû troïng lôùn nhaát 76,82%, sau ñoù ñeán thu chaên nuoâi boø 9,49%, thu chaên nuoâi traâu 4,4% (theo soá
5 lieäu toång ñieàu tra noâng thoân, noâng nghieäp vaø thuûy saûn naêm 2001). Luaän aùn taäp trung nghieân cöùu caùch thu thaäp soá lieäu maãu cuûa moät gia suùc chuû yeáu laø heo, caùc gia suùc coøn laïi cuõng thöïc hieän töông töï nhö vaäy. 5. Nguoàn taøi lieäu Nguoàn soá lieäu trình baøy minh hoïa trong luaän aùn laáy töø cuoäc ñieàu tra maãu vaø keát hôïp vôùi soá lieäu cuûa hai phoøng noâng nghieäp Cuïc Thoáng Keâ Thaønh Phoá Hoà Chí Minh vaø Cuïc Thoáng Keâ tænh Taây Ninh. Ngoaøi ra luaän aùn cuõng söû duïng soá lieäu töø caùc nieân giaùm Thoáng Keâ, caùc taïp chí chuyeân ngaønh Thoáng Keâ nhö: Con Soá vaø Söï Kieän, Thoâng Tin Khoa Hoïc Thoáng Keâ, caùc taøi lieäu treân maïng Internet. Taát caû nhöõng taøi lieäu naøy nhaèm daãn chöùng cho ñeà taøi theâm phong phuù vaø coù tính thuyeát phuïc. 6. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu Phöông phaùp nghieân cöùu nhaát quaùn toaøn boä ñeà taøi döïa treân cô sôû chuû nghóa duy vaät bieän chöùng, caùc phöông phaùp toaùn hoïc, ñaëc bieät laø lyù thuyeát xaùc suaát vaø thoáng keâ toaùn, vaø caùc phöông phaùp phaân tích thoáng keâ. Ngoaøi ra ñeà taøi cuõng söû duïng caùc phaàn meàm tin hoïc nhö Excel, Spss ñeå xöû lyù soá lieäu. Moät soá kyù hieäu thoáng keâ caäp nhaät theo giaùo trình thoáng keâ caùc nöôùc vaø caùc giaùo trình xaùc suaát - thoáng keâ toaùn. Ví duï: Sai soá trung bình choïn maãu (coøn goïi laø sai soá choïn maãu) kyù hieäu: μ, seõ ñöôïc kyù hieäu laø σ y (hoaëc s y ). Trung bình cuûa toång theå kyù hieäu Y , seõ ñöôïc kyù hieäu laø μ . Trung bình maãu kyù hieäu ~ , seõ y ñöôïc kyù hieäu laø y . Heä soá tin caäy t theo phaân phoái chuaån seõ ñöôïc kyù hieäu laø z. 7. Nhöõng ñoùng goùp chính cuûa luaän aùn theå hieän treân caùc maët: - Trieån khai hoaøn chænh moät cuoäc ñieàu tra choïn maãu ngaãu nhieân vaøo ñieàu tra chaên nuoâi, töø khaâu laäp phöông aùn ñieàu tra ñeán khaâu cuoái cuøng laø tính toaùn suy
6 roäng soá lieäu vôùi ñoä tin caäy cho tröôùc. Qua ñoù cho thaáy tính khaû thi cuûa vieäc öùng duïng caùc phöông phaùp choïn maãu ngaãu nhieân vaøo ñieàu tra chaên nuoâi. - Thöïc hieän kieåm ñònh χ 2 ñeå kieåm ñònh tính chuaån cuûa maãu. Ñaây laø phöông phaùp tính toaùn phöùc taïp nhöng cho keát quaû chính xaùc. Trong thöïc teá khi aùp duïng phöông phaùp choïn maãu, ngöôøi ta thöôøng boû qua coâng ñoaïn naøy. Nghóa laø sau khi tính toaùn, soá lieäu cuûa maãu seõ ñöôïc suy roäng cho toång theå maø khoâng caàn bieát qui luaät phaân phoái cuûa maãu coù phuø hôïp vôùi qui luaät phaân phoái cuûa toång theå hay khoâng. Chính vì vaäy maø soá lieäu suy roäng nhieàu khi keùm chính xaùc. - Veà phaàn lyù luaän, baûn luaän aùn ñaõ saép xeáp, trình baøy caùc vaán ñeà lyù luaän cuûa ñieàu tra choïn maãu moät caùch coù heä thoáng, roõ raøng, deã hieåu. Veà caùc phöông phaùp choïn maãu, luaän aùn ñaõ trình baøy ñöôïc nhöõng öu nhöôïc ñieåm cuûa töøng phöông phaùp khaù caën keõ laøm cô sôû cho vieäc löïa choïn caùc phöông phaùp choïn maãu öùng duïng vaøo thöïc teá ñieàu tra chaên nuoâi. Ngoaøi ra luaän aùn cuõng chæ ra ñöôïc trong voâ soá caùc coâng thöùc trong ñieàu tra choïn maãu, thì vieäc xaùc ñònh sai soá choïn maãu cuûa töøng phöông phaùp laø troïng taâm trong vieäc tính toaùn vaø phaân tích caùc chæ tieâu khaùc. Luaän aùn cuõng ñaõ tính toaùn cuï theå sai soá choïn maãu theo caùc phöông phaùp choïn maãu khaùc nhau. - Luaän aùn cuõng neâu leân moät soá kieán nghò, giaûi phaùp goùp phaàn caûi tieán phöông phaùp ñieàu tra trong chaên nuoâi. - Thoâng qua noäi dung cuûa baûn luaän aùn seõ giuùp cho laõnh ñaïo caùc caáp caû veà maët nhaän thöùc khoa hoïc cuõng nhö thaáy ñöôïc hieäu quaû vaø tính khaû thi cuûa vieäc öùng duïng caùc phöông phaùp choïn maãu trong ñieàu tra chaên nuoâi.
7 CHÖÔNG I MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ ÑIEÀU TRA CHOÏN MAÃU 1.1 MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM VAØ ÑÒNH NGHÓA DUØNG TRONG ÑIEÀU TRA CHOÏN MAÃU Ñeå thu thaäp taøi lieäu ban ñaàu, hieän nay ngaønh thoáng keâ thöïc hieän hai hình thöùc: Baùo caùo thoáng keâ ñònh kyø vaø ñieàu tra chuyeân moân. Cheá ñoä baùo caùo thoáng keâ ñònh kyø aùp duïng chuû yeáu ñoái vôùi caùc ñôn vò kinh teá nhaø nöôùc, caùc cô quan nhaø nöôùc. Ñieàu tra chuyeân moân ñöôïc aùp duïng ñeå thu thaäp thoâng tin ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp khoâng theå hoaëc khoâng nhaát thieát phaûi thöïc hieän cheá ñoä baùo caùo thoáng keâ ñònh kyø. Ñieàu tra chuyeân moân coù theå tieán haønh treân taát caû caùc ñôn vò cuûa toång theå nghieân cöùu, goïi laø ñieàu tra toaøn boä hoaëc chæ tieán haønh treân moät soá ñôn vò thuoäc toång theå nghieân cöùu goïi laø ñieàu tra khoâng toaøn boä. Ñieàu tra khoâng toaøn boä bao goàm caùc loaïi: ñieàu tra choïn maãu, ñieàu tra troïng ñieåm, ñieàu tra chuyeân ñeà. 1.1.1 Khaùi nieäm ñieàu tra choïn maãu Ñieàu tra choïn maãu laø moät loaïi ñieàu tra khoâng toaøn boä, trong ñoù ngöôøi ta chæ choïn ra moät soá ñôn vò töø toång theå ñeå ñieàu tra thöïc teá, roài sau ñoù baèng caùc phöông phaùp khoa hoïc, tính toaùn vaø suy roäng keát quaû cho toaøn boä toång theå. Nhö vaäy trong ñieàu tra choïn maãu ngöôøi ta ñaëc bieät löu yù tôùi hai vaán ñeà cô baûn: - Quy taéc löïa choïn caùc ñôn vò sao cho coù theå ñaïi dieän cho toaøn boä toång theå.
8 - Duøng coâng thöùc suy roäng thaønh caùc ñaëc ñieåm cuûa toång theå. Cô sôû khoa hoïc cuûa phöông phaùp choïn maãu laø lyù thuyeát xaùc suaát vaø thoáng keâ toaùn. Lyù thuyeát xaùc suaát vaø thoáng keâ toaùn ñaõ chöùng minh laø baèng phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu ta coù theå bieát ñöôïc caùc tham soá cuûa toång theå theo moät ñaëc tröng naøo ñoù vôùi moät möùc ñoä chính xaùc, möùc ñoä tin caäy tính toaùn ñöôïc. Nhö vaäy döïa treân cô sôû khoa hoïc naøy ta thaáy phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu hoaøn toaøn coù theå thay theá ñöôïc ñieàu tra toaøn boä trong moät soá tröôøng hôïp. 1.1.2 Öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa ñieàu tra choïn maãu so vôùi ñieàu tra toaøn boä Trong ñieàu tra choïn maãu, ngöôøi ta chæ thöïc hieän ñieàu tra treân moät boä phaän cuûa toång theå. Do ñoù so vôùi ñieàu tra toaøn boä, ñieàu tra choïn maãu coù caùc öu ñieåm chuû yeáu sau: - Chi phí ñieàu tra giaûm. Do soá ñôn vò phaûi ñieàu tra ít, ñieàu tra choïn maãu tieát kieäm ñöôïc khaù nhieàu söùc ngöôøi, vaät tö vaø tieàn cuûa. - Ñaûm baûo ñöôïc tính ñaày ñuû vaø chính xaùc hôn cuûa taøi lieäu thu thaäp. Taøi lieäu thu thaäp baèng ñieàu tra choïn maãu coù tính ñaày ñuû vaø chính xaùc cao bôûi vì soá nhaân vieân ñieàu tra ít, coù theå löïa choïn nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm, coù kinh nghieäm ñieàu tra vaø huaán luyeän nghieäp vuï kyõ löôõng cho hoï. Ñoàng thôøi vieäc giaùm saùt ñieàu tra, kieåm tra soá lieäu vöøa thu thaäp ñöôïc coù theå thöïc hieän tyû myû vaø taäp trung, khieán cho nguoàn sai soá do ñaêng kyù, ghi cheùp giaûm nhieàu, töùc laø laøm giaûm sai soá phi choïn maãu. - Coù theå môû roäng noäi dung ñieàu tra. Do soá löôïng ñôn vò ñieàu tra ít, caùc nhaân vieân ñieàu tra ñuôïc choïn löïa vaø huaán luyeän nghieäp vuï kyõ löôõng neân coù theå thu thaäp ñöôïc nhieàu thoâng tin chi tieát hôn so vôùi ñieàu tra toaøn boä. - Tieán ñoä coâng vieäc nhanh hôn. Chính vì chæ ñieàu tra treân quy moâ nhoû neân trong ñieàu tra choïn maãu, soá lieäu coù theå thu thaäp vaø toång hôïp nhanh hôn so vôùi ñieàu tra
9 toaøn boä. Ñaây cuõng laø moät öu ñieåm quan troïng cuøa ñieàu tra choïn maãu, ñaùp öùng ñöôïc tính kòp thôøi cuûa thoâng tin caàn thu thaäp. Trong moät neàn kinh teá hoaït ñoäng theo cô cheá thò tröôøng thì ñieàu tra choïn maãu laø coâng cuï cô baûn trong vieäc thu thaäp soá lieäu goác. Tuy nhieân ñieàu tra choïn maãu khoâng hoaøn toaøn coù theå thay theá ñöôïc ñieàu tra toaøn boä vì nhöõng lyù do sau: - Trong ñieàu tra toaøn boä, ngöôøi ta thu thaäp thoâng tin treân töøng ñôn vò toång theå, do ñoù coù theå nghieân cöùu toång theå vaø caùc boä phaän cuûa noù theo taát caû caùc ñaëc tröng caàn nghieân cöùu. Chính vì vaäy ñoái vôùi nhöõng nguoàn thoâng tin thoáng keâ quan troïng ngöôøi ta vaãn phaûi tieán haønh toång ñieàu tra. - Do chæ tieán haønh treân moät soá ñôn vò ñieàu tra roài duøng keát quaû ñeå suy roäng cho toaøn boä toång theå neân keát quaû ñieàu tra choïn maãu bao giôø cuõng coù sai soá ñaïi dieän nhaát ñònh, coøn goïi laø sai soá choïn maãu, maø loaïi sai soá naøy khoâng coù trong ñieàu tra toaøn boä. Tuy ñieàu tra choïn maãu coù nhöôïc ñieåm laø caùc tham soá öôùc löôïng cho toång theå luoân coù sai soá, nhöng sai soá naøy coù theå tính toaùn ñöôïc vaø khoáng cheá vôùi möùc ñoä tin caäy cho pheùp. Ñieàu tra choïn maãu thöôøng ñöôïc duøng trong nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây: - Khi noäi dung nghieân cöùu vöøa coù theå ñieàu tra choïn maãu, vöøa coù theå ñieàu tra toaøn boä thì ngöôøi ta thöôøng quyeát ñònh duøng ñieàu tra choïn maãu vì nhöõng öu ñieåm cuûa noù. - Moät soá tröôøng hôïp khoâng theå duøng ñieàu tra toaøn boä maø chæ coù theå aùp duïng ñieàu tra choïn maãu: Khi toång theå quaù lôùn hoaëc khoâng xaùc ñònh tröôùc ñöôïc; khi ñieàu tra laøm phaù huûy hoaëc bieán daïng ñôn vò ñöôïc ñieàu tra (Ñieàu tra chaát löôïng ñoà hoäp, chaát löôïng thuoác, chaát löôïng boùng ñeøn, phích nöôùc v.v… ). - Trong moät soá cuoäc toång ñieàu tra (chaúng haïn nhö toång ñieàu tra daân soá, toång ñieàu tra noâng nghieäp...) ngöôøi ta keát hôïp ñieàu tra choïn maãu nhaèm muïc ñích: Môû
10 roäng noäi dung ñieàu tra; ñeå kieåm tra, ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa soá lieäu ñieàu tra toaøn boä; xöû lyù nhanh moät soá soá lieäu caàn thieát. - Khi toång theå nghieân cöùu ñöôïc ñieàu tra toaøn boä ñònh kyø, nhöng khoaûng caùch thôøi gian giöõa hai cuoäc ñieàu tra laø quaù lôùn (chaúng haïn 10 naêm ñoái vôùi ñieàu tra daân soá, 5 naêm ñoái vôùi ñieàu tra noâng thoân, noâng nghieäp vaø thuûy saûn) thì ñan xen vôùi ñieàu tra toaøn boä, ngöôøi ta thöôøng tieán haønh ñieàu tra choïn maãu ñeå kòp thôøi naém baét söï vaän ñoäng, bieán ñoåi cuûa toång theå. Ñeå baûo ñaûm tieán haønh cuoäc ñieàu tra choïn maãu thaønh coâng, tröôùc heát phaûi laøm toát coâng taùc chuaån bò. Yeâu caàu cuûa khaâu naøy laø phaûi coù nhöõng thoâng tin tieân nghieäm veà toång theå ñeå laøm caên cöù xaây döïng löôïc ñoà choïn maãu nhö xaùc ñònh côõ maãu, löïa choïn phöông phaùp toå chöùc choïn maãu, laäp daøn choïn maãu… . Do vaäy ñieàu tra choïn maãu phaûi ñöôïc keát hôïp vôùi ñieàu tra toaøn boä. Trong thöïc teá nguoàn soá lieäu do caùc cuoäc toång ñieàu tra (ñieàu tra toaøn boä) mang laïi laø heát söùc quí, ví duï trong chaên nuoâi coù caùc soá lieäu veà soá hoä chaên nuoâi töøng loaïi gia suùc, gia caàm. Phöông phaùp choïn maãu coù theå öùng duïng roäng raõi trong caùc lónh vöïc nghieân cöùu kinh teá xaõ hoäi. Treân giaùc ñoä quaûn lyù kinh teá vó moâ, phöông phaùp choïn maãu ñöôïc aùp duïng cho vieäc thu thaäp thoâng tin treân caùc lónh vöïc sau: - Tình hình thu nhaäp vaø chi tieâu cuûa caùc hoä gia ñình, möùc soáng cuûa caùc taàng lôùp daân cö. - Nhu caàu tieâu duøng caùc loaïi haøng hoùa. - Giaù caû thò tröôøng. - Tình hình bieán ñoäng töï nhieân vaø cô hoïc cuûa daân soá. - Ñieàu tra dö luaän xaõ hoäi. -… Ñoái vôùi quaûn lyù caáp vi moâ, phöông phaùp choïn maãu coù theå ñöôïc öùng duïng cuï theå trong töøng ngaønh nhö:
11 - Coâng nghieäp: Kieåm tra chaát löôïng saûn phaåm, naêng suaát lao ñoäng... - Xaây duïng cô baûn: Kieåm tra tieán ñoä xaây döïng coâng trình, kieåm tra chaát löôïng xaây döïng. - Noâng nghieäp: Xaùc ñònh naêng suaát saûn löôïng caây troàng, tình hình thaâm canh, xaùc ñònh naêng suaát saûn löôïng chaên nuoâi. - Thöông nghieäp: Kieåm tra chaát löôïng haøng hoùa ôû caùc kho haøng, cöûa haøng. Nhìn chung, phöông phaùp choïn maãu coù theå öùng duïng treân phaïm vi roäng vaø ñaûm baûo cung caáp ñöôïc nhöõng thoâng tin chính xaùc, ñaày ñuû, kòp thôøi vôùi chi phí thaáp theo ñuùng nhö yeâu caàu ñaët ra. 1.1.3 Caùc tham soá cuûa toång theå vaø maãu, moái lieân heä giöõa toång theå vaø maãu 1.1.3.1 Caùc tham soá cuûa toång theå Ñeå coù keát luaän thoáng keâ veà toång theå, ta khoâng tröïc tieáp nghieân cöùu toång theå maø nghieân cöùu maãu, bao goàm nhöõng ñôn vò toång theå ñöôïc choïn ra töø toång theå theo nguyeân taéc choïn ngaãu nhieân. Nhö vaäy phaûi caên cöù vaøo caùc tham soá tính ñöôïc töø soá lieäu ñieàu tra maãu ñeå suy ra caùc tham soá cuûa toång theå vôùi sai soá vaø ñoä tin caäy nhaát ñònh. Toång theå bao goàm N ñôn vò, ñöôïc taäp hôïp laïi theo moät tieâu thöùc Y naøo ñoù, ñöùng treân giaùc ñoä tieâu thöùc Y maø xeùt, caùc ñôn vò cuûa toång theå laø ñoàng chaát, nhöng veà maët löôïng thì moãi ñôn vò toång theå coù nhöõng giaù trò khaùc nhau. Neáu goïi y i (i= 1, N ) laø trò soá cuï theå cuûa ñôn vò toång theå vaø giaû ñònh raèng neáu ñieàu tra toaøn boä N ñôn vò cuûa toång theå thì cuoái cuøng seõ bieát ñöôïc taát caû caùc trò soá cuï theå ñoù, vaø töø ñoù tính ra ñöôïc caùc tham soá moâ taû toång theå. Trong soá caùc tham soá ñoù, ôû ñaây chæ chuù yù tôùi moät soá tham soá chuû yeáu sau: - Soá trung bình toång theå (The population mean), kyù hieäu μ, bieåu hieän möùc ñoä ñieån hình theo tieâu thöùc Y cuûa toång theå, ñöôïc tính theo coâng thöùc:
12 N y + y +...+ y N ∑y i μ= 1 2 = i =1 N N - Phöông sai toång theå (The population variance), kyù hieäu σ 2 , bieåu hieän möùc ñoä Y bieán thieân cuûa tieâu thöùc Y trong toång theå, ñöôïc tính theo coâng thöùc: 1 N σ2 = Y ∑ (y i − μ) 2 N i =1 - Tyû leä toång theå, kyù hieäu p, giaû söû trong N ñôn vò toång theå coù theå thoáng keâ ñöôïc M ñôn vò coù mang daáu hieäu caàn nghieân cöùu (ñöông nhieân M < N) khi ñoù tyû leä toång theå ñöôïc tính theo coâng thöùc: M p= N Ñöông nhieân ñieàu giaû ñònh nhö treân laø khoâng theå coù, do ta khoâng ñieàu tra toaøn boä N ñôn vò toång theå. Caùc tham soá noùi treân laø chöa bieát, nhöng chaéc chaén chuùng toàn taïi khaùch quan vaø ta phaûi xaùc ñònh chuùng baèng phöông phaùp choïn maãu, töùc laø xaùc ñònh thoâng qua caùc tham soá cuûa maãu. Taát caû caùc tham soá cuûa toång theå coù theå ñöôïc tröøu töôïng hoùa döôùi moät teân goïi chung laø tham soá θ. 1.1.3.2 Caùc tham soá cuûa maãu Maãu bao goàm n ñôn vò toång theå ñöôïc taäp hôïp laïi theo cuøng tieâu thöùc Y vôùi toång theå. Caùc ñôn vò maãu ñöôïc choïn ra töø toång theå theo nguyeân taéc choïn ngaãu nhieân, theo moät phöông phaùp toå chöùc choïn maãu naøo ñoù. Vì choïn ra caùc ñôn vò maãu moät caùch ngaãu nhieân neân baûn thaân maãu cuõng mang tính chaát ngaãu nhieân, vaø do ñoù caùc tham soá tính ñöôïc töø soá lieäu cuûa maãu cuõng mang tính chaát ngaãu nhieân, do ñoù coù theå aùp duïng caùc coâng thöùc suy roäng ñeå tính caùc tham soá cuûa toång theå ñöôïc. Khi choïn moät maãu goàm n ñôn vò töø toång theå coù N ñôn vò baèng phöông
13 phaùp choïn khoâng laëp ta coù theå laáy ra ñöôïc C n maãu coù keát caáu khaùc nhau. C n laø N N N! toå hôïp chaäp n cuûa N phaàn töû vaø C n = n!( N − n)! N Tuy nhieân ñoái vôùi moãi maãu cuï theå choïn ra thì coù theå tính ñöôïc caùc tham soá maãu cuï theå xaùc ñònh. Goïi U i (i = 1,2,..., n) laø caùc ñôn vò thuoäc ñoái töôïng ñieàu tra ñöôïc choïn vaøo maãu ( ) vôùi y i i = 1, n laø caùc trò soá cuï theå cuûa tieâu thöùc nghieân cöùu treân töøng ñôn vò maãu, sau khi ñieàu tra, coù theå tính ñöôïc caùc tham soá moâ taû cuûa maãu. Trong soá caùc tham soá ñoù, ôû ñaây chæ chuù yù tôùi nhöõng tham soáø chuû yeáu sau: - Soá trung bình maãu (The sample mean), kyù hieäu y bieåu hieän möùc ñoä ñieån hình theo tieâu thöùc Y cuûa maãu , ñöôïc tính theo coâng thöùc trung bình coäng giaûn ñôn: n y + y 2 +...+ y n ∑y i y = 1 = i =1 n n - Phöông sai maãu (The sample variance), kyù hieäu s 2 bieåu hieän möùc ñoä bieán ˆy thieân cuûa tieâu thöùc Y trong maãu, ñöôïc tính theo coâng thöùc: s2 = ˆy 1 n ( ∑ yi − y n i =1 ) 2 - Tyû leä maãu, kyù hieäu p , giaû söû sau khi ñieàu tra treân n ñôn vò maãu, thoáng keâ ñöôïc ˆ m ñôn vò mang daáu hieäu caàn nghieân cöùu, khi ñoù tyû leä maãu seõ laø: m p= ˆ n Taát caû caùc tham soá cuûa maãu coù theå ñöôïc tröøu töôïng hoùa döôùi moät teân chung laø tham soá θ ' . Nhö vaäy tham soá θ ' laø moät tham soá naøo ñoù cuûa maãu, laø moät ñaïi löôïng ngaãu nhieân maø moät trong caùc giaù trò coù theå coù cuûa noù chính laø trò soá cuï theå tính ra ñöôïc töø moät maãu cuï theå maø ta vöøa choïn ra.
14 1.1.3.3 Moái lieân heä giöõa toång theå vaø maãu Toång theå laø moät toàn taïi khaùch quan, caùc tham soá cuûa chuùng (nhö trung bình, tæ leä, phuông sai) cuõng toàn taïi khaùch quan. Töø toång theå, neáu theo caùch choïn coù traû laïi, hoaëc theo caùch choïn khoâng traû laïi, coù theå xaây döïng ñöôïc nhieàu maãu khaùc nhau. Töø toång theå, veà maët lyù thuyeát, neáu laáy theo caùch choïn coù traû laïi, coù theå choïn ra N n maãu khaùc nhau, vaø neáu laáy theo caùch choïn khoâng traû laïi, thì coù theå choïn ra C n maãu khaùc nhau. Moãi maãu aáy ñeàu N ñöôïc choïn moät caùch ngaãu nhieân, neân caùc tham soá cuûa noù (nhö trung bình, tyû leä, phöông sai) laø nhöõng ñaïi löôïng ngaãu nhieân tuaân theo nhöõng quy luaät phaân phoái nhaát ñònh. Töø nhaän xeùt treân, coù theå tìm ñöôïc kyø voïng toaùn vaø phöông sai cuûa caùc tham soá cuûa maãu, töø ñoù ruùt ra nhaän xeùt veà moái lieân heä cuï theå giöõa caùc tham soá cuûa maãu vaø caùc tham soá cuûa toång theå. ÔÛ ñaây, chuùng ta chæ chuù yù ñeán kyø voïng toaùn vaø phöông sai cuûa moät soá tham soá maãu nhö sau: a) Kyø voïng toaùn cuûa trung bình maãu ngaãu nhieân, trong tröôøng hôïp choïn coù traû laïi vaø khoâng traû laïi ñeàu laø: E(Y) = μ Phöông sai cuûa trung bình maãu ngaãu nhieân trong tröôøng hôïp choïn coù traû laïi: σ2 Var(Y) = Y n Vaø trong tröôøng hôïp choïn khoâng traû laïi: σ2 ⎛ N − n ⎞ σ2 ⎛ n⎞ Var (Y ) = Y ⎜ ⎟ ≈ Y ⎜1 − ⎟ n ⎝ N −1 ⎠ n ⎝ N⎠ b) Kyø voïng toaùn cuûa tyû leä maãu ngaãu nhieân trong tröôøng hôïp choïn coù traû laïi vaø khoâng traû laïi ñeàu laø: E(P) = p ˆ
15 Phöông sai cuûa tyû leä maãu ngaãu nhieân trong tröôøng hôïp choïn coù traû laïi: pq ˆ Var(P) = (vôùi q =1-p) n Vaø trong tröôøng hôïp choïn khoâng traû laïi: ˆ pq ⎛ N − n ⎞ pq ⎛ n⎞ Var(P) = ⎜ ⎟≈ ⎜1 − ⎟ n ⎝ N −1 ⎠ n ⎝ N ⎠ c) Kyø voïng toaùn cuûa phöông sai maãu ngaãu nhieân trong tröôøng hôïp choïn coù traû laïi: ˆ n −1 2 E(S 2 ) = y σY n Vaø trong tröôøng hôïp choïn khoâng traû laïi: ˆ n −1 N E(S 2 ) = y × σ2 Y n N −1 Ñeå yù raèng, neáu soá ñôn vò toång theå N laø khaù lôùn, soá ñôn vò maãu n laø khaù nhoû so n vôùi N, thì tyû soá laø khaù nhoû vaø söï sai khaùc giöõa N vaø N-1 laø khoâng ñaùng keå, N khi ñoù caùc coâng thöùc duøng trong tröôøng hôïp choïn khoâng traû laïi seõ xaáp xæ coâng thöùc duøng trong tröôøng hôïp choïn coù traû laïi. Do ñoù trong thöïc teá, khi soá ñôn vò toång theå khaù lôùn, soá ñôn vò maãu laø khaù nhoû so vôùi soá ñôn vò toång theå, thì duø laáy maãu theo caùch choïn khoâng traû laïi, ta vaãn coù theå söû duïng caùc coâng thöùc cuûa caùch choïn coù traû laïi ñeå deã daøng tính toaùn maø vaãn baûo ñaûm chính xaùc. Moät vaán ñeà raát quan troïng khaùc laø: giöõa quy luaät phaân phoái cuûa caùc tham soá cuûa toång theå vôùi quy luaät phaân phoái cuûa caùc tham soá cuûa maãu coù moái lieân heä vôùi nhau. Ñeå coù theå tìm ñöôïc caùc tham soá cuûa toång theå baèng caùch suy ñoaùn töø caùc tham soá cuûa maãu, caèn phaûi naém ñöôïc nhöõng moái lieân heä ñoù, naém ñöôïc quy luaät phaân phoái cuûa caùc tham soá cuûa maãu. Nhìn chung trong vieäc öùng duïng phöông phaùp choïn maãu trong kinh teá, ta thöôøng quan taâm nhieàu nhaát ñeán hai tham soá laø trung bình vaø tyû leä. Vì vaäy ôû ñaây cuõng
16 chæ chuù yù ñeán vieäc naém quy luaät phaân phoái cuûa trung bình maãu vaø tyû leä maãu. Maët khaùc, tìm quy luaät phaân phoái cuûa maãu laø moät vaán ñeà raát phöùc taïp, vì vaäy ta ñaëc bieät chuù yù ñeán giaû thuyeát laø toång theå ñöôïc phaân phoái theo quy luaät chuaån, vì ñoù laø tröôøng hôïp ñôn giaûn nhaát vaø nhöõng quy luaät maãu xuaát phaùt töø giaû thuyeát ñoù ñeàu laø nhöõng quy luaät thoâng duïng. Nhôø thoáng keâ toaùn, ta coù caùc keát luaän sau: - Phaân phoái cuûa tyû leä maãu P . ˆ Vôùi n khaù lôùn coù theå xem P coù phaân phoái chuaån vôùi kyø voïng p vaø phöông ˆ pq pq sai . Töùc P ∼ N(p, ) ˆ n n - Phaân phoái cuûa trung bình maãu Y . Chia ra 4 tröôøng hôïp: σ2 * n ≥ 30, σ 2 ñaõ bieát, khi ñoù coù theå xem: Y ∼ N( μ, Y Y ) n ⎛ s2 ⎞ * n ≥ 30, σ 2 chöa bieát, khi ñoù coù theå xem: Y ∼ N ⎜ μ, Y ⎜ ⎟ ⎟ ⎝ n ⎠ σ2 E(Y) = μ ; Var(Y) = Y Vì σ 2 laø phöông sai toång theå chöa bieát, nhöng n ≥ 30 laø Y n khaù lôùn neân phöông sai maãu s 2 vaø phöông sai maãu coù hieäu chænh s2 ñeàu xaáp xæ ˆy σ 2 , ta thay σ 2 baèng s2 . Vaø ta coù s2 laø öôùc löôïng khoâng cheäch cuûa σ 2 . Y Y Y 1 n ( ) 2 Phöông sai maãu hieäu chænh ñöôïc tính: s2 = ∑ yi − y n − 1 i =1 * n
17 saün, cöù cho tröôùc 1-α vaø bieát n ta tính ñöôïc t n −1,α / 2 . Khi n N caùc ñaëc tröng maãu seõ tieán tôùi caùc ñaëc tröng töông öùng cuûa toång theå, vì vaäy trong thöïc teá, vôùi moät maãu cuï theå coù n khaù lôùn, ta coù: μ≈ y ; p≈ p ; ˆ σ 2 ≈ s 2 hoaëc s 2 Y ˆy y Nhöõng moái lieân heä giöõa toång theå vaø maãu seõ ñöôïc duøng laøm cô sôû ñeå xaây döïng caùc coâng thöùc tính toaùn, nhaèm suy roäng ra caùc tham soá cuûa toång theå töø maãu. Tuy nhieân vieäc öôùc löôïng naøy bao giôø cuõng phaùt sinh sai soá. Vaäy trong ñieàu tra choïn maãu coù nhöõng loaïi sai soá naøo? 1.1.4 Sai soá trong ñieàu tra choïn maãu Trong caùc cuoäc ñieàu tra choïn maãu, sai soá bao goàm: - Sai soá choïn maãu. - Sai soá phi choïn maãu (sai soá ngoaøi choïn maãu). Sai soá choïn maãu coøn ñöôïc goïi laø sai soá ñaïi dieän, toàn taïi ngay trong baûn thaân cuoäc ñieàu tra choïn maãu, bôûi vì vieäc ñieàu tra chæ ñöôïc thöïc hieän treân moät soá ít ñôn vò, nhöng keát quaû thu ñöôïc laïi ñöôïc tính toaùn suy roäng cho toaøn boä toång theå. Sai soá choïn maãu laø ñieàu khoù traùnh khoûi vì duø cho coù toå chöùc khoa hoïc chu ñaùo ñeán ñaâu, thì vieäc laáy ra moät maãu coù keát caáu gioáng nhö keát caáu cuûa toång theå laø ñieàu khoù thöïc hieän, maø chæ caàn coù söï sai khaùc nhoû veà keát caáu cuûa hai toång theå laø ñaõ phaùt sinh sai soá roài. Nhö vaäy sai soá choïn maãu laø cheânh leäch veà trò soá giöõa caùc chæ tieâu tính ra ñöôïc trong ñieàu tra choïn maãu vaø caùc chæ tieâu töông öùng cuûa toång theå, töùc laø cheânh leäch giöõa caùc soá y vaø μ, p vaø p, s 2 vaø σ 2 . Roõ raøng laø maãu caøng lôùn, sai soá trung ˆ y bình choïn maãu caøng nhoû. Thöôùc ño chung nhaát cuûa sai soá choïn maãu laø caên baäc hai giaù trò trung bình cuûa bình phöông caùc sai soá choïn maãu, giaù trò naøy ñöôïc coi laø sai soá chuaån, kyù hieäu SE (Standard error of sample mean) cuûa öôùc löôïng.
18 Theo caùch chuùng ta ñònh nghóa sai soá chuaån SE nhö treân, thì chuùng ta phaûi coù giaù trò öôùc löôïng cuûa taát caû caùc maãu coù theå coù, nghóa laø, giaû söû töø toång theå ta thieát laäp taát caû maãu coù theå thieát laäp ñöôïc, giaû söû ta laáy ra K maãu, moãi maãu ta tính ñöôïc caùc tham soá cuûa noù: n1 θ1 n2 θ2 ................ nK θK K ∑ (θ − θ ) 2 i Sai soá chuaån ñöôïc tính theo coâng thöùc: SE = i =1 K Ñieàu naøy khoâng theå thöïc hieän ñöôïc trong thöïc teá. Thaät may maén laø neáu chaáp nhaän moät phöông phaùp choïn maãu phuø hôïp ta coù theå tính öôùc löôïng cuûa SE chæ caàn töø moät maãu ñöôïc ruùt ra ñeå nghieân cöùu. Loaïi sai soá thöù hai xuaát hieän caû trong ñieàu tra choïn maãu laãn trong ñieàu tra toaøn boä, ñöôïc goïi laø sai soá phi choïn maãu. Vieäc laäp danh saùch taát caû caùc nguoàn sai soá phi choïn maãu laø raát khoù. Nhöõng sai soá naøy xaûy ra do nhieàu nguyeân nhaân: Do ñôn vò ñieàu tra traû lôøi sai vì khoâng hieåu ñuùng noäi dung, hoaëc do coá yù khai sai. Do nhaân vieân ñieàu tra voâ tình ghi cheùp sai. Do tyû leä khoâng traû lôøi quaù cao. Do duïng cuï ño löôøng sai… . Roõ raøng raèng, vôùi moät ñoäi nguõ nhaân vieân ñöôïc huaán luyeän toát ôû caû hai lónh vöïc thu thaäp vaø xöû lyù soá lieäu, neân caùc sai soá phi choïn maãu ôû caùc cuoäc ñieàu tra choïn maãu coù theå ít nghieâm troïng hôn so vôùi caùc cuoäc ñieàu tra toaøn boä. Giöõa sai soá choïn maãu vaø sai soá phi choïn maãu coù moái quan heä sau: sai soá choïn maãu seõ giaûm khi côõ maãu taêng leân. Vaø nhö vaäy, khoái löôïng coâng vieäc ñieàu tra taêng leân vaø sai soá phi choïn maãu seõ taêng leân.
19 Sai soá choïn maãu coøn coù theå chia thaønh sai soá ngaãu nhieân vaø sai soá heä thoáng. - Sai soá ngaãu nhieân: xuaát hieän do maãu ñöôïc xaây döïng theo nguyeân taéc ngaãu nhieân. Sai soá naøy ñöôïc tính theo coâng thöùc töông öùng vôùi thieát keá maãu. Sai soá naøy khoâng phuï thuoäc vaøo yù ñònh cuûa ngöôøi ñieàu tra cho neân cheânh leäch giöõa caùc chæ tieâu cuûa maãu vaø cuûa toång theå khoâng bao giôø xaùc ñònh ñöôïc tröôùc laø seõ nhieàu hôn hoaëc ít hôn. - Sai soá coù heä thoáng: Xuaát hieän khi maãu ñöôïc thieát keá coù chuû ñích, hoaëc maãu ñöôïc thieát keá theo nguyeân taéc ngaãu nhieân nhöng khoâng bao quaùt ñöôïc toaøn boä toång theå. Loaïi sai soá naøy chính laø do coù duïng yù tröôùc cuûa ngöôøi ñieàu tra laøm cho keát quaû ñieàu tra luoân luoân leäch veà moät höôùng hoaëc nhieàu hôn, hoaëc ít hôn so vôùi thöïc teá. Nguyeân nhaân saâu xa cuûa sai soá coù heä thoáng thöôøng lieân quan ñeán khaâu laäp daøn maãu vaø vieäc choïn maãu. Chaúng haïn duøng maãu coá ñònh nhieàu naêm ñoái vôùi toång theå coù bieán ñoäng lôùn veà caùc ñôn vò, hoaëc ñieàu tra vieân vì ngaïi ñi laïi töø vò trí quan saùt naøy sang vò trí quan saùt khaùc, töï yù thay ñoåi vò trí quan saùt. Noùi chung khaùi nieäm sai soá choïn maãu thöôøng ñöôïc hieåu laø sai soá ngaãu nhieân. Nhö vaäy ñoái vôùi moãi maãu ñöôïc choïn ra moät caùch ngaãu nhieân töø toång theå seõ coù moät trò soá cuï theå cuûa sai soá, neáu giaû ñònh raèng khoâng coù sai soá noùi chung vaø khoâng coù sai soá heä thoáng, sai soá ngaãu nhieân laø moät ñaïi löôïng ngaãu nhieân vaø thoâng thöôøng ngöôøi ta coi noù ñöôïc phaân phoái theo quy luaät phaân phoái chuaån. - Khi nhieäm vuï choïn maãu laø ñeå öôùc löôïng soá trung bình veà moät tieâu thöùc naøo ñoù, giaû söû vôùi caùch choïn laëp vaø theo phöông phaùp choïn maãu ngaãu nhieân ñôn giaûn, töùc laø khi maãu ñöôïc choïn ngaãu nhieân, giaù trò trung bình seõ khaùc nhau töø maãu naøy sang maãu khaùc. Ñoä leäch tieâu chuaån cuûa caùc giaù trò trung bình maãu duøng ñeå ño löôøng ñoä bieán thieân giöõa caùc giaù trò trung bình maãu vôùi giaù trò trung bình
20 cuûa toång theå goïi laø sai soá trung bình choïn maãu (sai soá choïn maãu) kyù hieäu σ y σ2 σ ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: σ y = = n n (Neáu σ2 chöa bieát ta thay baèng s2 ) - Khi nhieäm vuï choïn maãu laø ñeå öôùc löôïng tyû leä theo moät tieâu thöùc naøo ñoù, sai soá p(1 - p) trung bình choïn maãu seõ laø: σ p = ˆ n (Neáu p chöa bieát ta thay baèng p ) ˆ Trong tröôøng hôïp choïn khoâng hoaøn laïi sai soá trung bình choïn maãu seõ nhaân cho heä soá ñieàu chænh toång theå höõu haïn fpc (finite population correction factor) n fpc = 1 - N Goïi ε laø phaïm vi sai soá choïn maãu. - Khi nhieäm vuï choïn maãu laø ñeå öôùc löôïng soá trung bình veà moät tieâu thöùc naøo ñoù σ thì: ε y = z α / 2 σ y = z α / 2 n - Khi nhieäm vuï choïn maãu laø ñeå öôùc löôïng tyû leä theo moät tieâu thöùc naøo ñoù thì: p(1 - p) ε p = z α / 2σ P = z α / 2 ˆ n Tuy sai soá choïn maãu laø taát yeáu nhöng ta coù theå haïn cheá ñöôïc sai soá naøy neáu naém vöõng caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán sai soá choïn maãu. Theo coâng thöùc treân ta thaáy sai soá choïn maãu lôùn hay nhoû phuï thuoäc vaøo caùc nhaân toá sau: - n : côõ maãu, côõ maãu caøng lôùn thì sai soá choïn maãu caøng nhoû, vaø ngöôïc laïi. - σ2: tính chaát ñoàng ñeàu cuûa toång theå, toång theå caøng coù keát caáu phöùc taïp, caùc löôïng bieán cuûa tieâu thöùc bieán thieân caøng nhieàu, thì phöông sai caøng lôùn vaø do ñoù sai soá choïn maãu caøng lôùn vaø ngöôïc laïi.