MẠCH ĐỚI (ĐÁI )
1- ĐẶC TÍNH
- Vòng quanh thắt lưng như sợi dây đai (Nan 28).
- Giao hội với Túc Thiếu Dương Đởm ở huyệt Đới Mạch (Đ.26), Ngũ Xu (Đ.27),
Duy Đạo (Đ.28).
- Nối vòng với các kinh Thận, Vị, Tỳ và các mạch Đốc, Nhâm, Xung, chỉ trừ kinh
Bàng Quang và Can không liên hệ gì với mạch Đới.
2- ĐƯỜNG VẬN HÀNH
- Khởi đầu từ dưới sườn cụt (h. Đới Mạch - Đ. 26), qua vùng Thận và vòng quanh
bụng hợp với kinh chính Đởm ở h. Duy Đạo (Đ. 28).
3- BIỂU HIỆN BỆNH LÝ
- Lưng đau, đau đến nỗi không thể cúi ngửa được. Khi ngửa lên có cảm giác như
sợ bị té xuống (do xách nâng đồ vật nặng làm tổn thương đến thắt lưng, ác huyết tụ
lại đó) (‘Thích Yêu Thống’ - TVấn.41, 9).
- Chân bị mềm yếu (liệt) không đi đứng được (‘Nuy Luận’ TV 44, 26).
- Bụng đầy, lưng như chơi vơi như buông lỏng, như đang ngồi trên mặt nước (Nan
29 - ‘Nan Kinh’).
- Bụng đầy, vùng thắt lưng yếu, hoạt động khó (Trung Quốc Châm Cứu Học Khái
Yếu).
- Bụng đầy trướng, lưng có cảm giác như ngồi ở trong nước, bụng dưới đau, kinh
nguyệt không đều, Xích bạch đới hạ. (Trung Y Học Khái Luận).
- Trúng phong tay chân tê liệt, đau nhức, co rút, phát sốt, đầu đau, hàm và mang tai
sưng, mắt đỏ đau, răng đau, họng sưng, chóng mặt, tai ù, phát ban ngứa, gân mạch
co rút khó co duỗi, đùi đau, hông sườn đau (Châm Cứu Học Thượng Hải).
- Bụng đầy trướng, lưng lạnh như ngồi ở trong nước, kinh nguyệt không đều, khí
hư, chân yếu không đi được (Châm Cứu Học Việt Nam).
4- ĐIỀU TRỊ
- Thích (châm) ở khoảng gần Khích dương (huyệt Phù Khích - Bq 38) 2 nốt cho ra
máu.
- Cách chung có thể châm huyệt Túc Lâm Khấp (Đ. 41) vì huyệt này là một trong
Bát Hội Huyệt giao với mạch Đới.
Sách ‘Pathogéni Et Pathologie En Ergetiqués En Médecine Chinoise’ diễn giải như
sau:
Công năng chính của mạch Đới lệ thuộc vào:
+ Khí của kinh Dương Minh Vị.
+ Tình trạng kinh chính của Đởm (Thiếu Dương) nơi phát sinh ra mạch Đới.
Bệnh lý xảy ra có thể do:
. Khí của kinh Dương Minh Vị suy.
. Tà khí ở kinh Thiếu Dương Đởm.
. Tà khí tụ lại trước hết ở kinh Biệt Qàng Quang và Thận.
1- Khí Của Kinh Dương Minh Vị Suy
+ Kinh Dương Minh Vị và mạch Xung giao hội ở bộ phận sinh dục. Vùng này
cũng là nơi hội của kinh Thiếu Âm (Thận) và Thái Âm (Tỳ), Mạch Nhâm và mạch
Đới. Nhưng trong số các đường kinh này thì kinh Dương Minh quan trọng nhất vì
Vị khí tạo nên Doanh Khí và Vệ Khí, thấm nhuần ra khắp tay chân, các cơ quan
Tạng Phủ. Dương minh là ‘Biển của Ngũ Tạng, Lục Phủ’. Tuy nhiên, theo thiên
‘Nuy Luận’ thì “Âm Dương bao trùm tất cả chỗ hội của tông cân để hội ở Khí
nhai, Dương minh sẽ là trưởng, đều thuộc về Đới Mạch... Cho nên, hễ Dương minh
suy thì tông cân bị lỏng ra, Đới mạch không dẫn đến nữa...”(TVấn 44, 26). Theo
thiên ‘Tà Khí Tạng Phủ Bệnh Hình’ thì châm huyệt Vinh và Du của các đường
kinh liên hệ + điều hòa khí của Ngũ Tạng’ (LKhu 4, 98).
a- Huyệt Vinh và Du của các kinh liên hệ: Đại Đô (Ty.2), Thái Bạch (Ty.3), Nhiên
Cốc (Th.2), Thái Khê (Th.3).
b- Để điều hòa khí của Ngũ Tạng: theo thiên ‘Ly Hợp Chân Tà Luận’ thì phải điều
hòa trung phủ (Vị) (TVấn 27, 24), các chứng khác sẽ khỏi. Châm theo cách châm
Lạc mạch: châm huyệt Du của kinh Vị và huyệt Lạc của kinh Tỳ: Xung Dương
(Vi.43) + Công Tôn (Ty.4).
2- Tà Khí Xâm Nhập Kinh Thiếu Dương Đởm
Thiên ‘Tà Khí tạng Phủ Bệnh Hình’ ghi: “ ... Khi tà khí trúng vào má thì nó theo
xuống dưới bằng đường kinh Thiếu Dương...” (LKhu 4, 12).
Trong trường hợp này, tà khí không xâm nhập vào kinh chính qua huyệt Tỉnh hoặc
huyệt Du mà lại đi từ trên xuống dưới như trong trường hợp kinh Thiếu dương ày.
Khi tà khí đến huyệt Đới Hạ (Đ.26) thì nó nhập vào mạch Đới.
Tà khí cũng có thể xâm nhập vào kinh Cân Đởm ở chân rồi vào kinh chính Đởm
qua huyệt Tỉnh và Du, sau đó qua huyệt Đới Hạ (Đ.26) để vào mạch Đới. Trong
trường hợp này, tà khí lại đi từ dưới lên trên.
Điều trị: theo thiên ‘Âm Dương Ứng Tượng Đại Luận’ (TVấn 5) thì:
.Thái Dương liên hệ với phần Biểu.
.Dương Minh liên hệ với phần Lý.
.Thiếu Dương ở bán biểu bán lý.
Vì vậy, khi mạch Đới bị rối loạn do kinh Thiếu Dương gây ra, trước hết phải châm
ở kinh Thiếu Dương rồi châm mạch Đới. Trường hợp này, theo cách hướng dẫn
của thiên ‘Tà Khí Tạng Phủ Bệnh Hình’ (LKhu 4, 118) thì châm huyệt Hợp của
kinh túc Thái Dương và huyệt của mạch Đới, điều hòa khí của Dương Minh. Châm
Dương Lăng Tuyền (Đ.34), Đới Mạch (Đ.26), Duy Đạo (Đ.28), Xung Dương
(Vi.42), Công Tôn (Ty.4).
3- Tà Khí Tụ Lại ở Kinh Biệt
Theo cách này thì Tạng Thận bị bệnh. Bệnh lý xảy ra khi tà khí bắt đầu từ Tạng
Thận đi qua mạch Đới.