intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Mấy bài học từ những đóng góp và hạn chế của Nguyễn Trường Tộ

Chia sẻ: Caygaolon Caygaolon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

54
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu về tư tưởng cũng như đóng góp và hạn chế của Nguyễn Trường Tộ, rút ra bài học cho công cuộc đổi mới hiện nay của đất nước ta lại được chú ý đúng mức nhất là bài học từ những đóng góp của nhà tư tưởng canh tân lỗi lạc.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Mấy bài học từ những đóng góp và hạn chế của Nguyễn Trường Tộ

M A Y Bfir HQC TCr NHCifNG OdNG Q6P Vfl H6N CHE<br /> Cdfl NGCIYEH TRat^NG TQ<br /> <br /> <br /> TRAN VAN THtrC<br /> TRAN VAN DAI LOI*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> L au nay, gidi nghien cflu trong va<br /> ngodi nfldc dd bdn nhilu v l danh si<br /> Nguyin Trfldng To. Mpt sd' ngfldi da d l cdp<br /> mdn md gi vdi con dudng md cac nho si bd'y<br /> gid deo duoi Id di hpc, di thi, do dat vd ldm<br /> quan (1). Trinh dp Han vdn cua dng, theo<br /> din nghieh I^ canh tan, bi kich Nguyin Linh muc Vo Thanh Tam: "Ong khdng dd<br /> Trfldng To, nguygn nhdn thd't bai tfl tudng dgt gi cd (dflng ra Id dng khong h i dfl thi<br /> canh tdn cua dng vd cua cdc nhd canh tdn khoa nao) md viet dieu trdn bang Hdn vdn<br /> t h i ky XIX. Tuy vdy, dilu quan trpng hdn mpt cdch thdng thgo, dung lugt li, ro rdng,<br /> Id rflt ra bdi hpc cho cdng cudc doi mdi hipn duyin ddng khii'n cdc vi khoa bdng triiu<br /> nay cua dd't nfldc ta lai chfla dflpc chfl •^ dinh Hui'bdy gid eung phdi kinh phuc. Di'n<br /> dflng mflc, nhd't Id bdi hpc tfl nhflng ddng nhu eu hodng gidp Huynh Thdc Khdng, thu<br /> gdp cua nhd tfl tfldng canh tan loi lae ndy. khoa thi huang, thi hpi, chi thi dinh mdi do<br /> 1. Nguyin Trfldng To sd'ng eupc ddi kha thd ba md cung nhgn la Nguyin TrUdng Tp<br /> ngin ngui. Ong sinh ndm 1828 (hay 1830?) ed ldi viet Hdn vdn khuc chiet vd rdn roi'<br /> vd trfldc khi v l vdi Chfla ngdy 22-11-1871, (2). GS. Lg Tri Viin thi cho ring "bdi Trdn<br /> each day dflng 140 ndm, dng dd kip dg lai Tinh cua Nguyin TrUdng Tp cd the xep la<br /> mpt Sil nghiep sang chdl. mpt dng vdn xudi trQ tinh rdt hay chdng<br /> kem gi Nguc Trung ThU cda Phan Bpi<br /> Thud nhd dng hpc chfl Han d nhd vdi<br /> Ch&u" (3).<br /> than phy Nguyin Qud'c Thfl. Tfl ndm 1840<br /> dng theo hpc t h i y Tu Giai (Dfldng Dodn Ndm 1856, Nguyen Trfldng To dfldc gido<br /> Huy) d Bfli Ngoa; ndm 1847 - 1850 theo hpe xfl Xd Dodi giao trpng trach day chfl Hdn<br /> thiy Cd'ng Hflu (Dinh Trpng Thfl) d Idng cho Gidm muc Gauthier (tgn Viet Nam Id<br /> Kim Khg; ndm 1852 1856 theo hpc quan Ngd Gia Hdu, v l giao xfl Xa Dodi tfl ndm<br /> huypn Dja Linh (Udng Nhdt Han) tai xd 1846), dong thdi dfldc Gidm mue day gido<br /> Tdn L$c. Thdng minh, dUdc bijn bg suy tdn Iy, tig'ng Phdp, tie'ng La tinh vd cung cd'p<br /> Id "Trang Tp" nhung dng sdm td ra khdng cho b i n dich chfl Han cua cdc sdch phUdng<br /> <br /> <br /> ' TS. Khoa Ljch sfl - Trudng D§ii hpc Vinh<br /> " Tlis. Thdnh phd Hi Chf Minh<br /> 62 R g h i ^ cflu Lich sfl, sd 6.2012<br /> <br /> Tdy. Diu nam 1859, chfnh sach "cd'm dao" Id nhd Tdy. Di qua bom d^n chie'n tranh vd<br /> cua trilu dinh H u i dUde diy manh bude Sil huy hoai cua thdi gian hdn 150 ndm md<br /> Gidm muc Gauthier phai rdi Vipt Nam, dua khu nhd vdn gifl dupe kilu dang kiln true<br /> Nguyin Trudng To di theo sang Hong do Nguygn Trudng To thig't kl. Ong cdn<br /> Cdng, Singapore, Ma Lai (chu ylu la Poulo quy hoach lai ldng Xuan My qug me, dfla<br /> Pinang, ndi ed chung vign miln Dong Nam Idng ndy tfl cho i m thd'p, liy lpi len cho cao<br /> A). Nhim muc dfch ddo tao dng thdnh thay rdo, sach sg. Chfnh ong Id ngfldi ve dfldng,<br /> giing, ldm "vi§e dao", gidm miic cdn dUa phan Id cho cdc hd hpp 1^, khoa hpc. Ngdy<br /> dng sang La Md. Do dng qua tha thig't vdi 19-6-1866, theo Idi mdi cua Tong die An<br /> "vipc ddi" nen lai dupc dUa vl Paris hpc Dai Tinh Hodng Td Viem, dng da edm moc, chi<br /> hpe Sorbonnes. Day Id thdi k;^ dng migt mdi dao thdnh cdng viec ddo Kenh Sdt doan ndl<br /> hpc cdc ngdnh khoa hpc ky thudt, khoa hpc sdng Cd'm vdi sdng Vinh, mdt cdng trinh<br /> xd hdi, khoa hpe qudn sil, hdng hai, kie'n dflpc khdi cdng tfl thdi Tilt dp sfl Cao Bien<br /> true, hda hpc, cdng nghigp... Ngodi hpc t^i nfla sau t h i ky IX, roi vua Ho Qu^ Ly cho<br /> trudng, dng cdn tu hpe vd di nhilu dia ldm tiep vdo dau thg' ky XV nhUng vin dd<br /> phudng di tham quan, hpc hdi, tai nghe dang vi gdp phii nhilu da ngim.<br /> mit thd'y t^i cdc nhd mdy d§t, cdc vflng md<br /> Ddc biet, trong 10 ndm euol ddi (1861<br /> than phfa Bic, cdc xf nghi$p luygn kim<br /> 1871), Nguyin Trfldng Td da lign tilp gfli<br /> miln Ddng Id nhflng vflng cdng nghiep phdt<br /> len trilu dinh hdn 60 ban dilu t r i n (md'y<br /> trien cua nUde Phap.<br /> bin da md't, Linh mue Tiln si sfl hpc<br /> Hodn cinh dfla diy, TJguyin Trfldng To Trfldng Bd Cin tdp hpp dflpc 58 bin, dich<br /> sdm tie'p xflc vdi vSn hda phfldng Tdy qua vd in trong sdch Nguyin TrUdng Tp con<br /> Thien Chua gido, cd dip ddt chdn den nhie'u ngudi vd di thdo, Nxb. Thdnh pho Ho Chi<br /> vflng dd't la, gdp gd vdi nhieu yeu nhdn d Minh, 1988; tai bin 2002) trtnh bdy dl nghi<br /> Phdp, La Md, Hudng Cing, cd t h i dng da canh tan todn di$n dd't nude he't sflc mdi<br /> gdp Ito Hirobumi (Y Ding Bdc Vdn) mpt me, ddc dao. Mpt s i tfl lipu vl hdnh trang<br /> nhd cii cdch ldn cua Nhdt Bin. cua Nguyin Trudng To vd nhflng trfch din<br /> 2. Nhilu tu lifu eho thd'y Nguyin cae dieu t r i n (Trfldng Ba Cin gpi Id di<br /> Trudng T5 da cd nhflng ddng gdp xud't sdc thdo) trong bai ndy chu yeu Id'y tfl sach<br /> cho ddi vd cho dao. tren, nhflng trich ddn khac se cd chfl thlch<br /> Tfl thang 9-1862 dg'n ngdy 18-7-1864 rigng.<br /> dng da ve do dn vd dilu khien cdng trtnh Dl tila sdch Nguyin TrUdng Tp Thdi<br /> xay cd't tu vign Thanh Phao-Ld d Sdi Gdn the vd tu duy cdch tdn (Nxb Vdn nghp Tp.<br /> (sd 4 Tdn Dflc Thing, Thdnh phd Ho Chf Ho Chf Minh, 2001) cua nhd sfl hpc Hodng<br /> Minh hign nay) gom nhd d, nhd nguyen, Thanh Dam, GS. Phan Ngpc vilt: "Nguyin<br /> vi|n mo edi, ddc bift ngpn thdp kieu gd-tich TrUdng Tp Id eon ngUdi duy nhdt d Viet<br /> duygn ddng vut eao trgn nin trdi dg'n nay Nam qua 58 bdn di thdo dd trinh bdy mpt<br /> vin edn du sflc hd'p din du khach. nhgn thdc ddy du vi tinh hinh Viet Nam,<br /> d qug hfldng Nghg An, dng da giflp xay nhdng bdt lgi eua nd trUde tinh hinh mdi vd<br /> dflng khu vflc Nhd chung Xa Dodi gom nhd nhQng bien phdp de thay ddi vi mgi mat<br /> Dflc giam miic, nhd nguyfn vd nhd trdng chinh tri, ngogi giao, hgc thuat, kinh ti,<br /> La Tinh hinh chfl thdp cao 3 ting quen gpi qudn su, vdn hda. Cho din nay... cdng<br /> TB£y hhi hpc tfl nhung ddng gdp-. 63<br /> <br /> khdng cd mdy ngUdi n6u lin dUOc mpt bdn cung Iudn Iudn dm d'p mdng cdng danh.<br /> trinh bdy tdng quan ddy du nhU vgy". Ci Nguyin Cdng Trfl viet:<br /> xfla lin nay, thdt hilm ed ngfldi dat din Dd mang tidng d trong trdi ddt,<br /> tim tri thflc bdeh khoa nhfl Nguyin<br /> Phdi cd danh gi vdi ndi sdng.<br /> Trfldng Td. Linh myc Vo Thanh Tdm tflng<br /> so sanh dng vdi Leonardo da Vinci (1452 (Di thi tfl vinh)<br /> 1519) cua nfldc "^ vd eho ring "so ve cac hodc:<br /> mdt chfnh tri, ngoai giao, kinh tl, quan sil, Cd trung hiiu nin ddng trong trdi ddt,<br /> quIc phdng... chfla di Vinci dd vfldt qua Khdng cdng danh thdi nat vdi eo cdy.<br /> dfl^c Nguyin Trfldng To..." (4).<br /> (Ganh trung hilu)<br /> 3. Ddng gdp cu the v l cae Iinh vflc eua Cdn Nguyin Trudng Td, thud hpc vdi<br /> nhd bde hpe Nguyin Trfldng To da dUde thiy Cong Hflu, trong bdi v&n sach "lugn vi<br /> nhilu ngfldi nghign cflu. O day, chflng tdi tri binh" cua trd To da ed cdu "bdt ndng tg<br /> chi muon tim hieu thdm nhd dau Nguyin U tri qudc chi cdng, nhi mUu ky vinh thdn<br /> Trfldng To cong hiln dfldc nhilu nhfl vdy? phi gia chi ki" (khong ngn mUpn vifc ldp<br /> Bdi hpc dng de lai cho chung ta hien nay Id cdng cho nfldc dl Idm k l vinh than phi gia)<br /> gi? ' " (6). Trong Trdn tinh - Di thdo sd3, dng da<br /> Thd nhd't, Nguyin Trfldng To sinh ra tai thing t h i n ndi ve chf hudng cua minh: "Td<br /> ldng Bfli Chu, nay thude xa Hflng Trung, be tdi da than trgng trong viic giao du,<br /> huyfn Hflng Nguygn, Nghp An. Ong da ke thieh yin tinh, ddi vdi tdt cd nhdng sU cdu<br /> thfla dflijc truyin thing hilu hpc, khd hpe danh, ldn lUdt, gidnh cdng, tham lpi, toi<br /> vd hpc gidi eua gia dinh vd que hfldng xfl diiu eoi nhu mdy bay, nUde chdy"<br /> Ngh$. Trong mdt so bdi vilt gin ddy, chung Trong Di thdo so 5, dng dau ddu noi lo<br /> toi da cd djp chflng minh: xfl Nghf thdi Ly - vdn nude hiem nghgo: "Td 15 ndm nay, tdi<br /> Trin cdn Id dd't trai, nhflng den thdi Lg dd biit ro chde chdn phdi ed mdi lo nhU<br /> Trung Hflng dd theo kip tfl trd'n ngodi Bic ngdy nay, nin tdi dd ra sdc tim tbi hgc hoi<br /> vd din thdi Nguyin da vfldn Ign dflng diu tri khdn cua mgi ngUdi de cd them sU hieu<br /> ca nfldc v l thdnh tflu khoa bing (5). biit cho minh, chd khdng phdi chi mpt<br /> Nguyin Trfldng Td cd thdng minh trdi ngdy''. Tfl mdi lo dd, dng chdm ehi hpc tdp<br /> phfl, I?ti hdn ngfldi d dflc tfnh chdm chi hpe todn difn: "... khdng mdn ndo toi khong diy<br /> tdp vd Idm vipc; ^ chf nhdn nai, theo duoi tdi: cdi cao eua thien vdn, edi sdu cua dia<br /> myc dfch tdi cflng ngn t i m kiln vdn cua ly, edi phiin todi cua nhdn sU, cho den lugt<br /> dng bd'y gid ft ai bi kip. lich, binh quyin, tgp gido, di nghi, cdc mdn<br /> Thd hai, Nguyin Trfldng To ed dpng cd cdch tri, thudt so', khong mon ndo tdi khdng<br /> hpc tdp rd't khac ngfldi. Dfldng thdi, nho si khdo edu, nhd't Id diy nghiin citu vi sU thi<br /> mai milt theo dud'i I(ji danh. Sinh trfldc dgc ngang, tan hpp trong thien hg" (Di thio<br /> Nguyin Trfldng Tf dung nfla t h i ky, vd chi so 3). Ong hpc de ed dip mang cii sd hpe cua<br /> md't trfldc 13 ndm, danh si dong hfldng xfl minh din ddp lai "cdi md trdi cho tdi hgc<br /> Nghf Nguyin Cdng Trfl (1778-1858), mdt duac" nhfl chfnh cich ndi cua dng.<br /> ngfldi cd tdi kinh bang t l the, cd tfl tfldng Thd ba Id bdi hpe v l nhdn each, phim<br /> mdi me, tao b?io khdng mdng din 1(^1, nhflng gia eiia mdt ke si. Cd muc dfch hpc tdp<br /> 64 Rghian cflu Lich sfl. sg 6.2012<br /> <br /> dung din vi Nguyin Trudng To cd nhdn nude ta vd the gidi, tfl dd dl xud't chiln Ifldc<br /> each ldn. Binh sinh dng chi nghi de'n viec ngoai giao eua Vift Nam (trong dd cd di<br /> fch nude, ldi dan md khdng h i quan tam thio md diu Bdn vi nhQng tinh thd ldn<br /> df^n hanh phuc rieng cua minh: "Vd lgi, tdi trong thiin hg vd di thio cudi cflng Nin md<br /> khdng ham thieh kinh doanh, khdng thieh cda, khdng nin khep kin cdn dang vilt dd)<br /> chuyin vO con, dogn tuyet vdi hai cgm bdy din nay vdn khdng h i cfl, nhd't Id trong<br /> tai sdc" {Trdn tinh - Di thio s i 3). Tfl thud tinh hinh ndng bdng trgn bien Ddng hifn<br /> thilu nign dng da nudi chf ldn la dem nay. Nhflng d day ehung toi chi muln dl<br /> nhflng hieu bilt sau rpng minh dd hpc tdp cdp giao Iflu cua ngudi tri thflc. Nlu ba bdi<br /> dUde de ldm eho ddn gidu, nude manh. hpe trfldc Id cin cfl, chdm ehi, kidn nhin;<br /> PhUdng phdp tu duy cua dng Id Iudn ludn xac dinh ddng cd hpc tdp dflng din; cd nhdn<br /> ddl chieu gifla 1^ ludn vd thflc tiin. Trong each Idn mpi tri thflc diu ed thg hpc tdp d<br /> Di thdo sd30, dng vilt: "Mdy chuc ndm nay, Nguyin Trfldng To, thi d bdi hpc ndy no lflc<br /> tdi bdn tdu trong thiin hg, thu thdp nhQng chu quan cua moi ngfldi trf thflc chfla du,<br /> tinh thebii'n thiin xUa nay dem nhdng diiu md cdn cin phai cd dilu kifn khdeh quan<br /> dd hgc trong sdch nghiim ra viic ddi" thudn lpi nfla. Nhfl trgn chflng tdi dd ndi,<br /> Khdng cd chflc quyin de du dilu kifn thflc Nguyin Trudng To da may mdn ddt chdn<br /> hifn mue dfch, dng chi cdn bilt trinh bdy k l din nhieu ndi trgn the' gidi, cd dip tig'p xue<br /> sdch cua minh qua cdc dilu trin dang Ign vdi nhilu nhieu nhd khoa hpc, chinh khach<br /> vua vd trilu dinh. Sflc khde suy kift, ngodi noi tig'ng, tdm minh trong vdn hda phUdng<br /> ba mfldi tuoi dng da mang bfnh ndng phii Tdy, tilp thu tinh hoa vdn hda nhdn loai<br /> nim ngfla md viet: "Nhdn vi chdn tbi bi ti ngn mdi ed t i m nhin di trudc thdi dai hdng<br /> bgi sdp thdnh phe nhdn, ndm ngia ra md trdm ndm nhfl chung ta dd thd'y qua cac<br /> vii't, tinh thdn buon bUe rdi loan, tU bidt ndi dilu t r i n . Ma khdng rigng gi Nguyin<br /> ndng khdng thd tU..." (Di thao so 6). Ong Trfldng To, cac thi hdo xfl Nghf trfldc dng<br /> vilt he't dilu trin ndy din dieu t r i n khde nhfl Nguyin Du, H i Xudn Hfldng, Nguyin<br /> dfl ludn gdp phii "noi im ldng ddng sd" cua Cdng Trfl; cde chfnh khach sau dng nhfl<br /> vua vd cdc dai thin vi dng quan nif m: "Bii't Phan Bdi Chdu, Ho Chf Minh diu phai vUpt<br /> md khdng ndi Id bdt nhdn, ndi md khdng khdi nfli Hong, sdng Lam, giao Iflu hpc hdi<br /> ndi hi't Id bdt nghla'' (Di thao so' 1). Dflng khip ndi mdi dat din t i m vi nhdn nhfl vdy!<br /> cim ndi h i t sil thdt khdng sp hilm khfch, Hdn ai hit, cde cd'p ldnh dao hifn nay cin<br /> nghi ky, khdng S(J nguy hiem din tfnh tao mpi dilu kifn thudn ldi cho cdc nhdn<br /> mfnh (do dng Id ngudi cdng gido da tiing tdi que hUdng dflpc giao luu rdng rai dl hp<br /> phuc vu Phap tfl 1862 1864) bdi vi dng cd the phat huy h i t k h i ndng cua minh<br /> khdng nghi gi dg'n b i n thdn minh, chi nghl phuc vu cpng dong!<br /> dg'n fch nfldc I ^ ddn: "That khdng nd thdy<br /> ddt nude bi chia eat, trdm hg bi lia tan, cho Thd ndm. Id bdi hpc v l boi dfldng vd<br /> nin khdng nghl minh d dia vi thdp hen, trpng diing nhan tdi. Nguyin Trfldng To<br /> ddm cd gan ndi ra" (Di thao sd 1). kig'n nghi trilu dinh cfl ngudi du hpc, tfly<br /> tdi md ddi ngd vd sfl dung ngudi tdi dung<br /> Thd tu Id bdi hpe giao Iflu. Cd 35 di thio vdi sd trudng. Cd t h i ndi, trilu Nguyin da<br /> trong td'ng s i 58 di thio hifn ed cua bd phf mdt tdi ndng ldn, mpt nhd thig't k l<br /> Nguyin Trfldng To ed ndi v l quan hf gifla xuit sdc cdng cude canh tan d i t nude. Bi<br /> gf^Y bai hpc tfl nhflng ddng gdp... 65<br /> <br /> kich ndy phii chdng dau chi Id bi kich ridng dinh trUde sau khdng khdng ddi lap vdi mgi<br /> ca nhdn Nguyen Trfldng To! sii thay ddl Ni'u ed luc do tinh the thuc<br /> Cdn cd mdt tfl tfldng ldn cua Nguyin bdch phdi thiic hien mpt vdi ddi mdi ndo dd<br /> Trfldng To di lai bdi hpc thilt thilc eho thi le te, ehdp vd, mien cUdng, vgi vd. Cdc<br /> chung ta hdm nay Id tfl tudng til do tdn diiu chinh, sda ddi chUa kip phdt huy tdc<br /> gido. Nguyin Trfldng To sdm biet dUde da dung thi dd bi dinh chi'<br /> tam ngfldi Phap nflp bong ton gido de mUu Cung theo GS. Dinh Xudn Lam, bdi hpe<br /> do chfnh tri, trong Idc trilu dinh Til Dflc cho hifn nay Id: "Qua sii thdt bgi cua<br /> chi biet gidn ca chgm thdt, dan dp tdn bao Nguyin TrUdng Tp eUng thdy rdng mudn<br /> cdc con chign vd tdi, vd hinh trung tao cd ddi mdi thdnh cdng khong thi chi ddi mdi<br /> cho bpn xam lUdc. Phan bift rach rdi tdn vi kinh timd quan trgng Id phdi ddi mdi cd<br /> giao vd chfnh tri, trong Di thdo so' 2 dng tu tudng, ehinh tri, cdn dieu chinh cO cdu<br /> thdng thig't dl nghi: "Ndi tdm lgi, bdt ky bp mdy chinh quyin that thick hop de ddm<br /> trong dgo gido ndo, hi ai phdn nghieh logn bdo cho cdng cupc ddi mdi ddng bp trdt lgt.<br /> thudng diu Id ngudi ddc tpi trong ldn gido, Dd Id nhQng bdi hgc kinh nghiim ldn di'n<br /> cd dp dung hinh phdp khong tha dicho dgo nay nguyen gid tri ly lugn vd thUc tiin vd cd<br /> gido dugc trong sgeh. Cbn ai yin phan tudn the van dung hieu qud vdo cdng cupc ddi<br /> theo phdp Iudt thi dicho hg tU nhien ed hgi mdi cua ddt nUdc dang dUpc tii'n hdnh trin<br /> gi ddu? Ddng hdnh md khdng nghieh nhau quy md ldn trong cd nUdc" (8).<br /> Id dupe, edn gi bdt phdi nhdt ti nhdng cdi Ngfldi ta cung cho rdng cdc bin dilu<br /> ma tgo vgt khdng thi nhdt ti, cOng khdng tran cua dng deu ndng md phdng, sao chgp<br /> cdn thii't phdi nhdt ti, de ldm tdn thUOng bgn ngodi md thig'u cd sd vdt chat ben<br /> hba khi?" trong. Nguyin Trudng To lai qua io tudng,<br /> Tfl tudng tfl do tdn gido, tfn ngudng eua ddt h i t nilm tin vdo mot trilu dinh dd muc<br /> Ho Chf Minh.vd tinh t h i n chfnh sdch tdn ruong nhu trieu Til Dflc, biet thoi gid vdo<br /> giao cua Dang vd Nhd nfldc ta hien nay nhd trong md vdn cfl lam! Chfla ke cd luc<br /> khdng khde gi nhilu tu tfldng Nguyin dng cdn md ho v l muc dich xam lUdc cua<br /> Trfldng Tp (7). Phap: "Vd lgi, nhQng diiu md nUdc Phdp<br /> 4. Sinh thdi cde dilu tran sang sudt vd xin, chdng qua Id di md ben tdu, lap phd<br /> diy tam huylt cua Nguyin Trfldng To gfli xd, thong cda be de buon bdn, lap nhd thd<br /> de'n trilu dinh h i u nhfl khdng cd hoi dm. de gidng dgo md thdi" (Di thio sd 1). Ong<br /> Ong vl cdi vinh hing mdt each Idng le vi lai ngay thd gfli gdm "vdn menh" dd't nude<br /> ngfldi ddi chua t h i hilu dng. Bi kich cua vdo cac giam mue nfldc ngoai, md hdu hg't<br /> dng Id bi kich eua nhQng ngUdi di trfldc thdi sd ndy diu mfldn cd truyin dao de hoat<br /> d^i! dpng gidn diep; qud tin vdo dfldng 151 ngoai<br /> Nhieu nhd nghign cflu da chi ra nhflng giao "thfldng thuyg't" vdi chfnh phu Phdp<br /> nguyen nhan chu quan, khdeh quan ddn tai Paris, vdi 'Tdy sodi" d Sdi Gdn! Lai lim<br /> den thd't bai dau ddn cua Nguyen Trfldng lflc qua cfldng dif u sflc manh cua Phap!<br /> To. Theo GS. Dinh Xudn Ldm: "Nguyin Cd the day cflng Id sil nhe da, c i tin, mdt<br /> nhdn ehu yiu ldm cho cdc diiu trdn cda nhfldc diem trong ban tinh nhu: g ngudi xfl<br /> Nguyin TrUdng Tp thdt bgi chinh la thdi dp Nghf chdng? Tfl nhp da, ea tin din md't<br /> bdo thu, phdn dpng eua vua quan triiu canh giae chfnh tri chi each nhau gang tie!<br /> 66 Rghien cflu Lich sfl. sg 6.2012^<br /> <br /> Diu the ky XX, nhd ai quo'c vi dai Phan Bpi cao vua quan de thuyg't phuc hp, tranh thu<br /> Chau dong hUdng vdi dng eung ed lflc c i tin mdt sfl ung hd tfl ben trgn Id dilu de higu!<br /> nhu thi, ngdy thd chu trUdng "Phdp - Vift •Vi vdy, n l u cho r i n g cdc b i n dilu t r i n cua<br /> dl hug"", roi ed lflc Cu lai ca ngdi Ngd Dinh Nguyin Tnldng Td "chUa di cap vd tdp<br /> Difm khi y tfl chflc thfldng thfl, hay ca ngdi trung gidi quyet cdc vdn di cO bdn cua thdi<br /> Chaten thong sfl Bic Kj>. Vifn si Trin Huy dgi Id gidi quyet mdu thudn cO bdn la mdu<br /> Lifu viet: '... Theo Cu thi hdu he't ai cUng thudn giQa todn thi nhdn d&n Viit Nam vdi<br /> tdt, cUng yiu nUdc cd. Di'n cd bgn Bui thUc d&n Phdp x&m lUOc" thi hodn toan<br /> Quang Chieu d trong Nam luc dy da phdn dflng, nhung ndi chua de cdp "mdu thudn<br /> dpng ra mat, Cu cUng chUa thdy cdi xdu xa giQa nhdn dan lao dpng vdi giai edp phong<br /> cua nd... Tdi cung khdng lg gi sau ndy Cu kiin" thi e chUa thdt thda dang, vi nhfl vdy<br /> nghe tin Phgm Td vii't bdi ca nggi thdng ldm sao Ipt tai vua vd cdc dai thin! Lai<br /> Chdten, Thdng sQ Bdc Ky. Tdi hoi thi Cu nfla, ndi cdc dilu t r i n "nghiing vi diiu<br /> ndi: ...T6i cd biet gi ddu! Nghe Phgm Td ndi chinh, hba gidi nen chinh nh&n d&n lao<br /> tdt thi tdi cung tudng nd td't that" (9). Trd dpng sue s6i tinh thdn yiu nUde khdng<br /> lai vdi han e h l cua Nguyin Trfldng To. Nha chii'n cUng to ra ldnh dgm" (12) cung chi Id<br /> sfl hpc Hodng Thanh Dam eho ring: "Vi v5 dodn, bdi vi nhdn dan lao ddng bd'y gid<br /> chUa thdy liic lUOng nh&n d&n la nhdn td Idm gi ed (iieu kifn tie'p xflc vdi npi dung<br /> quydt dinh vdn minh ddt nUdc nin dng dd eae dilu trin!<br /> niu ra mpt lugn diim chinh tri sai ldm. 5. Ngfldi ta ed the chpn eho minh mdt chf<br /> Trong bdi "Ngdi vua Id quy, chde quan la hfldng, mpt hodi bao dl suit ddi theo duoi,<br /> trgng" cd dogn 6ng vidt: "NgUdi xUa ndi ddn nhUng khong ai cd t h i chpn cho minh thdi<br /> Id gd'c cua nUdc. Ndi the khdng dung. Toi digm de sinh ra. Phii chdng Nguyin<br /> cho rang vua quan mdi id gd'c cua nUdc vi Trudng To da "diu thai nhim thiky"?<br /> khdng ed vua quan thi chdng bao Idu ddn se<br /> logn. Nude du cd vua bgo ngUpc cbn hOn Dung Id Nguyin Trudng To edn khong<br /> khdng cd vua... (10). Hpc gii Cao Tu tudng, ndi nhu nhd nghien cflu Trin Bach<br /> Thanh lai Idp Iudn khac: "NgUdi ta ciing Ding trong ldi TUa cudn Nguyin TrUdng<br /> thdy menh di "ngoi vua Id quy, chde quan Tp, con ngudi vd di thdo cua Trfldng Ba<br /> la trgng"... that ra dd xud't phdt td cdch dgt Cin: "Ong ndng vpi vd nhdt Id khdng biet eO<br /> vdn di vi mpt td chQc qudn ly ddt nUde vd che cua triiu Tu Ddc khdng bao gid cho<br /> xd hpi theo tinh thdn phdp quyin tU sdn, d phep suy nghi cua ong trd thdnh hiin thiic<br /> dd vua quan chi Id nhiing vien chde trong bdi chung dung din bdc tUdng lgc hdu kinh<br /> mpt hi thd'ng ehinh tri hdnh chinh vd diu khung vi hgc vdn, vi khoa hgc, su mu m&m<br /> phdi ldm trdn chde trdeh ciing nhU tudn trong ddu cdc quan lgi cao cdp, ki cd ddng<br /> thu phdp lugt, diiu ndy khde hdn vdi tU chi ton''<br /> tudng tdn qudn vd quan niim vi trdt tii xd Gin ddy, dpc cudn sdch cua TS. Bfli Kha<br /> hpi theo truyin thd'ng Nho gido phUOng (Vift kilu d My) Nguyin Trudng Tp vd vdn<br /> Ddng..." {11). di canh tdn (Nxb. Vdn hpe, 5-2011), chung<br /> Cin phii chfl y Id bd'y gid tfl tfldng canh tdi khdng khdi cd mdt s i ban khoan trong<br /> tan cua Nguyen Trfldng To trinh bdy trong nhflng nhdn dinh mdi vd khac vl Nguyen<br /> cac dilu trin trade hg't Id gfli de'n vua vd Trudng To. Cd t h i Bfli Kha cdn chu quan<br /> miy vi dai thin, ngn dng hfldng tdi viee de dinh kiln ngn nhilu nhdn dinh eua dng rd't<br /> OTf^Y bai hoc tfl nhijmg ddng g d p - 67<br /> <br /> <br /> khd chd'p n h d n , nhd't Id cho N g u y i n Trudng vgt lich sd thdi bdy gid, trong do cd Nguyen<br /> To Id "mpt con ngUdi vi ngogi bang ma viit Trudng Tp"<br /> nhQng bdn ggi Id dieu trdn gii lin vua Tu Cd t h e N g u y i n T r u d n g To cdn cd mdt so<br /> Ddc, nhUng lgi dUOc nguy trang sau hde ngd n h d n t r o n g cde dieu t r i n va chflng t a<br /> mdn canh tdn diggt triiu dinh...". Tuy vdy, cdn ed n h i l u sai l i m k h i d a n h gid dng do<br /> chflng tdi dong tinh vdi ^ k i l n cua tdc g i i d c h u a dpc ky cdc di t h a o mpt each he thd'ng<br /> nhflng ldi cudi cflng trong p h i n k i t cuon vd lien h e chflng vdi h a n h t r a n g N g u y i n<br /> sach: "Mong mud'n cudi cung cua tdi Id di T r u d n g To t r o n g boi c i n h lich vdn hda - xd<br /> nghi cdc sd gia chuyen vi lich sd Viet Nam hpi bd'y gid. T u y vdy, nhflng gi ma ong da<br /> thdi Phdp thupe vd Viin Sd hgc Viet Nam de lai eho ddi vdn du chflng minh tdi n a n g<br /> nen cd mpt chUOng trinh vd ke hogch sUu vd t a m h u y e t cua mpt gido dan kinh Chfla<br /> tdm cdc tdi liiu mdt tgi cdc ThU khd Phdp yeu Nude, dng mdi mdi vdn Id niem kigu<br /> vd tgi cdc Bp Truyin gido Hdi ngogi Paris h a n h cua ngfldi d a n xfl Nghf ndi rigng vd<br /> died mpt sU ddnh gid xdc ddng vi cdc nh&n cua ngudi d a n Vift N a m ndi chung!<br /> <br /> <br /> CHU THtCH<br /> (1). Theo Dinh Vin Niem: Nhitng ngitcH thdy ydu Hpi thao khoa hpc tai Thinh phd Vinh, ngiy<br /> nho hgc vd dil ludn vi cdi chit cua Nguyin TrUitng 10-11-2008), sdd, tr. 321.<br /> Tg trong sach: Nguyin Tritimg To vdi khdt vgng (7). Xem thgm: Hd ST Huy, Tran Vin ThUc: Tu<br /> canh tdn ddt nUdc, (Ky ydu Hpi thao khoa hpc tai do tin ngudng, tdn gido trong tit tUdng nhdn vdn<br /> Thinh phd Vinh, ngiy 10-11-2008), Nghf An, H6 Chi Minh, Ky yeu Hoi thao khoa hpc "Boi<br /> 2009, tr. 48-56. canh lich sii Bac Hd ra di tim dudng cUu nUdc",<br /> (2), (4). Vo Thanh Tam: Nguyen TrUdng To hgc Nxb. Khoa hpc xa hpi. Hi Npi, 2011, tr. 331<br /> vd hdnh trong sach: Nguyin TrUdng To vdi khdt 337.<br /> vgng canh tdn ddt nitdc, sdd, tr. 70. (8), (12). Dinh Xuan Lam, Nguyen Vin Hdng:<br /> (3). Lg Tri Viin: Mgt tri tue ldn, mgt nhiet tinh Xu hiidng ddi mdi trong lich sU Viet Nam, Nxb.<br /> ldn khdng cd tieng vang trong sach Nguyin TrUdng Vin h6a Thong tin. Ha Npi, 1998, tr. 32-33.<br /> •T$ vdi vdn di canh tdn ddt nUdc, Nxb. Di Ning, (9). ChUdng Thau: Phan Bgi Chdu trong dong<br /> 2000, tr.l36. thcti dgi (Binh ludn vd hoi He), Nxb. Nghe An vi<br /> Trung tam Vin h6a vi Ngon ngii Dong Tay, 2007,<br /> (5). Xin xem; Hd SI Hfiy, Trdn Vin Thflc: Nho<br /> tr. 578 - 580.<br /> si Ngh^ An trong nin vdn hda Thdng Long - Bgi<br /> Vift tit thiky XVI den cudi theky XVIII, trong Ky (10). Thanh Dam: Khdm phd mgt nh&n cdch<br /> ydu Hpi thao khoa hpc Thanh Nghe Tinh vdi ldn trong lich sd trong sach: Nguyin TrUdng To vdi<br /> 1000 ndm Thdng Long - Hd Ngi, Nxb. Khoa hpc xa vdn di canh tdn ddt nUdc, sdd, tr. 266.<br /> hfi. Hi Nfi, 2010, tr. 108-115. (11). Cao Tu Thanh: Nguyin TrUdng To trong<br /> (6). Theo Hd Ba Quynh; Nguyin TrUdng To gidi hgn vd thdt bgi cua trdo lllu canh tdn ddt nUdc<br /> ngudi bdt hgnh hay hgnh phdc trong sach: Nguyen nda sau thiky XIX trong sach: Nguyen TrUdng To<br /> TrUdng Td vdi khdt vgng canh tdn ddt nUdc, (Ky vdi vdn dicanh tdn ddt nUdc, sdd, tr. 317.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2