Mô hình hoạt động an sinh xã hội Phật giáo (Nghiên cứu trường hợp về nuôi dưỡng trẻ mồ côi, giáo dục Phật giáo)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết Mô hình hoạt động an sinh xã hội Phật giáo (Nghiên cứu trường hợp về nuôi dưỡng trẻ mồ côi, giáo dục Phật giáo) trình bày các nội dung: Từ thiện xã hội; An sinh xã hội; Công tác xã hội; Mô hình cô nhi viện Phật giáo; Nguồn lực hoạt động từ thiện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Mô hình hoạt động an sinh xã hội Phật giáo (Nghiên cứu trường hợp về nuôi dưỡng trẻ mồ côi, giáo dục Phật giáo)

MÔ HÌNH HOẠT ĐỘNG AN SINH XÃ HỘI PHẬT GIÁO (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP VỀ NUÔI DƯỠNG TRẺ MỒ CÔI, GIÁO DỤC PHẬT GIÁO) ĐĐ. ThS. THÍCH THIỆN HUY1* Tóm tắt: Từ bi là một trong những đặc điểm quan trọng của đạo đức Phật giáo. Theo quan điểm nhà Phật, từ bi là thương yêu, chia sẻ với nỗi khổ niềm đau của con người, biết cách nâng đỡ giúp họ vượt qua khổ đau trong cuộc sống. Một trong những biểu hiện gần nhất của từ bi là bố thí, tức trao tặng, cho đi những gì mình có để người khác, nhờ đó mà có thêm điều kiện để vượt qua khó khăn, khổ đau trong cuộc sống. Trong tinh thần đó, Phật giáo nói chung và các hoạt động từ thiện của môn phái Liên tông Tịnh độ21 do Hòa Thượng Thiện Phước khai sáng nói riêng hiện đang phát triển các hoạt động từ thiện - xã hội (TT- XH) là hoạt động hiệu quả nhất nhằm chia sẻ và xoa dịu những khó khăn, bất hạnh với đồng bào trong cả nước. Hiện nay, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đang hướng tới sự phát triển bền vững các hoạt động từ thiện xã hội, nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực của Phật giáo, góp phần cùng với nhà nước ổn định an sinh xã hội trên cả nước. Phương pháp nghiên cứu Tác giả sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp và phương pháp phỏng vấn sâu: Thu thập các tài liệu có liên quan và cần thiết trong quá trình nghiên cứu khoa học, thu thập các thông tin tài liệu về các hoạt động từ thiện - xã hội. Phân tích dữ liệu trên các thành văn đã xuất bản, phân tích các dữ liệu có liên quan đến đề tài. Ngoài ra, tác giả còn kết hợp góc nhìn từ thiện - xã hội với góc nhìn Việt Nam học qua các khoa học khác, như: Sử học, Xã hội học, Nhân học... sau đó, lấy ý kiến của các vị tôn đức, chức sắc giáo phẩm, các chuyên gia cũng như các vị có kinh nghiệm * Chùa Quan Âm Tu Viện, KP 3, phường Bửu Hòa, Tp. Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. 1 Liên tông Tịnh độ Non Bồng là một môn phái Phật giáo ra đời ở Đông Nam Bộ từ giữa thế kỷ XX. Cũng như các tông phái, môn phái Phật giáo khác ở vùng đất này, Liên tông Tịnh độ Non Bồng có nhiều đóng góp tích cực đối với đời sống tôn giáo, tín ngưỡng Phật giáo nói chung và đời sống xã hội nói riêng, trong đó có hoạt động từ thiện - xã hội - một hoạt động quan trọng của môn phái Phật giáo này. Tuy vậy, vì nhiều lý do khác nhau, các hoạt động từ thiện - xã hội nói riêng và môn phái Liên tông Tịnh độ nói chung vẫn còn rất ít người biết tới.
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 741 trong hoạt động từ thiện - xã hội; Tư liệu trong bài viết là kết quả của quá trình đi điền dã tại các cơ sở tự viện, cơ sở từ thiện có liên quan, sau đó xử lý và mô hình hóa số liệu. 1. Từ thiện xã hội TT-XH là một thuật ngữ kép, kết hợp của hai từ: Từ thiện và xã hội với hàm nghĩa tương đối rộng. Theo cách hiểu thông thường, TT-XH là các hoạt động nhằm chia sẻ vật chất cũng như nâng đỡ tinh thần cho các cá nhân hay các gia đình khó khăn trong xã hội thông qua các hoạt động từ thiện. Có thể thấy rõ tính chất quan trọng của từ hoạt động TT-XH ở hai phương diện: cá nhân và xã hội. Ở phương diện thứ nhất, hoạt động TT-XH mang đến cho những cá nhân, gia đình các điều kiện hỗ trợ, giúp họ vượt qua các khó khăn trước mắt. Trong khi đó, các cá nhân tổ chức chủ thể của hoạt động TT-XH, tức những người cho đi những giá trị vật chất, tinh thần, đồng thời cũng đạt được những giá trị tích cực từ các hoạt động đó. Sự tương tác giá trị đó vừa là nhu cầu của các hoạt động TT-XH, vừa là động cơ thúc đẩy sự phát triển của các hoạt động này. Ở phương diện thứ hai, các hoạt động TT-XH có thể được xem là hoạt động đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối cộng đồng, duy trì và phát triển tính nhân đạo, nhân văn của xã hội. Và, chính điều đó, nhiều khi lại tạo nên giá trị cần thiết đối với xã hội, hơn cả các giá trị vật chất thông thường, nhất là trong xã hội mà các giá trị đang có xu hướng thay đổi như ngày nay. Với Phật giáo, TT-XH bao hàm tất cả các hoạt động từ thiện và xã hội có tính cách chia sẻ, giúp đỡ, hỗ trợ cho các cá nhân, cộng đồng, xét trong bối cảnh xã hội rộng lớn. Có thể xem TT-XH là một trong các biểu hiện cụ thể của tinh thần nhập thế của Phật giáo, đặc biệt là Phật giáo Bắc tông - một trong hai truyền thống quan trọng bật nhất của Phật giáo. Chính vì vậy, đối với Phật giáo, hoạt động TT-XH không chỉ là hoạt động mang tính hướng ngoại; nó cũng được xem là hoạt động hướng nội, thực hành con đường tu tập hạnh Bồ Tát. Nói cách khác, hoạt động TT-XH của Phật giáo thực chất vừa là phương tiện, nhưng cũng vừa là mục đích của việc tu học, chuyển hóa thân tâm, hướng đến một đời sống an lạc, hạnh phúc theo tinh thần Phật giáo Đại thừa. Và đó cũng chính là nguyên nhân để các hoạt động TT-XH Phật giáo nói chung và hoạt động TT-XH của Phật giáo LTTĐNB nói riêng không ngừng phát triển, góp phần tích cực vào việc hỗ trợ, giúp đỡ cộng đồng, để họ có thêm cơ hội để vượt qua khó khăn, thiết lập đời sống mới.
742 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... TT-XH còn được hiểu là các hoạt động mang tính chất giúp đỡ không vụ lợi, vì lợi ích trong cộng đồng, được tổ chức một cách chặt chẽ nhằm mang lại sự chia sẻ vật chất cũng như nâng đỡ tinh thần cho các gia đình khó khăn trong xã hội. Trong đó, các cơ sở bảo trợ xã hội, tôn giáo được tổ chức đa dạng, tiếp nhận nhiều nhóm đối tượng có hoàn cảnh khó khăn đã góp phần quan trọng trong việc thực hiện xã hội hoá công tác trợ giúp xã hội, công tác nhân đạo đối với những đối tượng yếu thế. Thông qua việc giúp đỡ những người nghèo khó, góp phần duy trì mạng lưới xã hội, gắn kết và góp phần lớn trong việc nâng cao chất lượng sống của họ. Kinh phí chăm sóc, nuôi dưỡng đối tượng bảo trợ xã hội được huy động từ các cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước; nhằm góp phần chia sẻ với nhà nước trong việc chăm sóc đối tượng bảo trợ xã hội; đạt được đồng thuận của cộng đồng, xã hội trong hoạt động bảo trợ xã hội. Tất cả được gọi chung là các hoạt động mang tính chất TT-XH. Trong những cuộc điều tra xã hội học được tiến hành ở Mỹ vào năm 2001, về từ thiện và tỷ lệ các loại hình tổ chức từ thiện khác nhau, đã chỉ ra rằng các nhóm tôn giáo là các cơ sở nhận số đóng góp lớn nhất kể cả về thời gian và tiền bạc, các hộ gia đình đóng góp tài chính cho các nhóm tôn giáo chiếm đến 45,2%1, là tỷ lệ cao nhất so với các loại hình khác là: Dịch vụ con người (27,3%), Y tế (20,8%), Giáo dục (12,6%), Môi trường (12,4%), Nghệ thuật và văn hóa (11,5%), Quốc tế (4,5%). Eric G.Andersen cũng đã có nhận xét: “Các tổ chức tôn giáo ở Việt Nam đã, đang thực hiện rất nhiều hoạt động phúc lợi xã hội có giá trị bằng tài sản của riêng mình. Chẳng hạn, các tổ chức Phật giáo và Kitô giáo điều hành các bệnh xá, mạng điện và trường học”2. Theo kết quả khảo sát, 78,4% người được hỏi có quan tâm hoặc rất quan tâm đến hoạt động từ thiện3. Tương tự như vậy, 83% cho rằng hoạt động từ thiện rất quan trọng đối với sự phát triển của cộng đồng và đất nước.4 Nhiều báo cáo chi tiết về số liệu và các loại hình hoạt động TT-XH Phật giáo cũng cung cấp một bức tranh đa dạng, phong phú của các dạng thức hoạt động này. Gần đây, xuất phát từ mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI xác định: “Tạo bước tiến rõ rệt về thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, giảm tỉ lệ hộ nghèo; cải 1 Independent sector Survey, 2001. Dẫn lại theo Brett G. Scharffs. 2007. Towards a framework for understanding charitable and economic activities of churches: the U.S example. Paper of international conference : Religion and rule of law in Southeast Asia:Continuing the discussion. Hanoi. 3-4 Nov 2007. 2 Eric G. Andersen 2007. Religious organizations and social welfare: Key issues in the united states. Paper at international conference: Religion and rule of law in Southeast Asia: Continuing the discussion. Hanoi. 3-4 Nov 2007. 3 Kết quả khảo sát của tác giả. 4 Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường, 2015.
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 743 thiện điều kiện chăm sóc sức khỏe cho nhân dân”. Nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương khóa XI1 cũng nhấn mạnh: “Nâng cao hiệu quả công tác trợ giúp xã hội, tiếp tục mở rộng đối tượng thụ hưởng với hình thức hỗ trợ thích hợp; nâng dần mức trợ cấp xã hội thường xuyên phù hợp với khả năng ngân sách nhà nước”.2 TT-XH là một giá trị thể hiện chức năng tôn giáo3. TT-XH là giúp đỡ người cơ nhỡ trong xã hội vì lòng bác ái chứ không phải vì bổn phận và người được giúp đỡ có thể cảm thấy bị tổn thương vì lòng bác ái đó do đó trong Phật giáo, việc bố thí không coi trọng việc nâng cao bản ngã hay đánh bóng tên tuổi, mà bố thí cao nhất là xóa đi bản ngã, trong việc làm từ thiện không còn thấy quan trọng đối với người làm - người nhận và vật cho đi. TT-XH là việc làm mang tính chất giải quyết một phần những bất công của xã hội - cũng là người nhưng có hố sâu phân cách người giàu và người nghèo. Giúp người kém may mắn, yếu thế, các hoạt động này làm giảm đi khoảng cách đó. Như vậy, những hoạt động TT-XH của các hội đoàn hay của tôn giáo mang đến cho con người sự hỗ trợ vật chất trong lúc cần thiết, đồng thời cũng là một niềm an ủi tinh thần lớn lao cho những ai được tiếp cận, thụ hưởng. Ngoài ra, đây còn được xem là một trong những nguồn vốn xã hội, vốn cộng đồng quan trọng. Vốn xã hội là một khái niệm mới dùng để chỉ một loài tài sản phi vật chất của mỗi cá nhân, mỗi gia đình, cộng đồng hay một quốc gia được tạo dựng qua quá trình thực hiện giữa các chủ thể xã hội (cá nhân, gia đình, nhóm người, cộng đồng, nhà nước). Chỉ số đo lường vốn xã hội được thể hiện ở khối lượng, chất lượng thông tin trao đổi, khả năng, mức độ hợp tác, sự hỗ trợ bên ngoài và độ bền vững của các mối quan hệ xã hội. Một người có thu nhập thấp nhưng họ cảm thấy yên tâm hơn trong cuộc sống khi họ thiết lập được xung quanh mình một mạng lưới xã hội gắn bó, thân thuộc gần gũi như anh em, họ hàng, bạn bè,…4. Ở đây, vốn xã hội được biểu hiện rõ nhất với các hoạt động an sinh xã hội ngay trong bản thân từng cộng đồng. 2. An sinh xã hội An sinh xã hội (ASXH) bao gồm: (i) Dịch vụ xã hội: thực phẩm, nơi cư trú, sức khỏe, phúc lợi cho người dân nói chung như trẻ em, người già, người bệnh và người 1 Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 01/6/2012 của Ban chấp hành Trung ương khóa XI một số vấn đề chính sách xã hội giai đoạn 2012-2020. 2 Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, 2017, tr 1. 3 Giá trị tôn giáo ở đây là theo Thiên chúa giáo và giá trị này vẫn hiện hành, cho những người theo đạo hay không theo đạo. 4 Nguyễn Hải Hữu: Cuộc chiến chống nghèo đói: thực trạng và giải pháp. Trong: Nhiều tác giả, Đô thị hóa và vấn đề giảm nghèo ở thành phố Hồ Chí Minh lý luận và thực tiễn, Hà Nội, Nxb. Khoa học xã hội, tr. 90.
744 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... thất nghiệp; (ii) Bảo hiểm xã hội: sự chu cấp lương hưu, bảo hiểm tàn tật, phúc lợi cho những người thân còn sống và bảo hiểm thất nghiệp; (iii) An sinh cơ bản: như giáo dục, thực phẩm, quần áo, nhà ở, tiền và chăm sóc y tế... Việt Nam là nước còn nhiều khó khăn so với các nước đã phát triển và cần sự giúp đỡ về nhiều mặt cho xã hội, được bù đắp các vấn đề cần được sự hỗ trợ phía chính phủ và nhiều phương diện khác nhau. Bên cạnh đó, không thể phủ nhận các tôn giáo đã giúp không ít cho đời sống của người dân, trong đó có Phật giáo, tuy không thể giúp hết một lúc tất cả các mặt trong xã hội của Việt Nam, nhưng cũng đã làm giảm một phần khó khăn cho đời sống của người dân. Thông qua việc hỗ trợ những người nghèo khó. Chính là giúp duy trì mạng lưới xã hội và góp phần nâng cao chất lượng sống của họ. Phật giáo là một tổ chức xã hội lớn và có uy tín ở Việt Nam, trước nay đã là nguồn vốn xã hội quan trọng. Phật Giáo Việt Nam cùng đồng hành với nhà nước và các tổ chức khác trong các hoạt động TT-XH nhằm hỗ trợ những người khó khăn và góp phần lớn vào việc xây dựng hệ thống an sinh xã hội của nước ta. Mặt khác, công tác an sinh xã hội còn tôn trọng những giá trị của con người. Sự tôn trọng này thể hiện ở hai góc độ: tôn trọng giá trị cá nhân và tôn trọng giá trị xã hội. + Về giá trị cá nhân, an sinh xã hội coi trọng giá trị của mỗi con người, luôn coi trọng quyền sống, quyền phát triển và sự bình đẳng giữa người với người. An sinh xã hội cũng đã khơi dậy lòng tin của con người, giúp đỡ con người bị tổn hại phục hồi lại quyền lợi và những giá trị vốn thuộc về họ. Đây đồng thời cũng là nền tảng cho công tác tăng cường năng lực khi làm việc với mỗi đối tượng yếu thế. Mỗi thân chủ dù ở trong hoàn cảnh yếu thế nào vẫn đều có quyền bình đẳng như mọi người, họ có quyền được nhận sự giúp đỡ, hồi phục và hòa nhập vào cộng đồng xã hội. + Về giá trị xã hội, chúng ta cần hiểu cách thức mà xã hội hiện đại vận hành. Đó là xã hội có trách nhiệm và nghĩa vụ chia sẻ những nỗi đau của con người và cải thiện chất lượng sống của cá nhân và xã hội. Công tác ASXH tôn trọng giá trị xã hội cũng tức là tuân theo cách thức vận hành của nó, là hỗ trợ thực hiện trách nhiệm và nghĩa vụ của xã hội đối với những cá nhân yếu thế. Tinh thần Phật giáo và dân tộc Việt Nam nói chung và các tự viện Phật giáo nói riêng đều mang nét nhân văn sâu sắc, cùng hướng đến những con người gặp bất hạnh trong xã hội. Đồng thời, những hoạt động hành thiện, giúp người, cứu đời của các tự viện mang một ý nghĩa quan trọng, góp phần cùng nhau nỗ lực thực hiện an sinh, phúc lợi xã hội vì sự phát triển của cộng đồng, thể hiện mối quan hệ tốt đẹp giữa đạo với đời, phản ánh rõ nét chức năng xã hội của Phật giáo.
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 745 Do vậy, hoạt động TT-XH của Phật giáo cần phải phát triển cả về chất lẫn lượng để đáp ứng nhu cầu xã hội và chủ trương của nhà nước hiện nay. Đồng thời, đây còn là một cơ hội để hoạt động này có điều kiện phát triển hơn trước với chủ trương xã hội hóa các chính sách xã hội ngày càng được nhấn mạnh. 3. Công tác xã hội Hiện nay có nhiều định nghĩa khác nhau về công tác xã hội. Có hai định nghĩa đáng chú ý là: “CTXH là một khoa học ứng dụng nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động của con người, tạo ra những chuyển biến xã hội và đem lại nền an sinh cho người dân trong xã hội” - Từ điển bách khoa ngành CTXH - 1995. “Công tác xã hội là hoạt động chuyên nghiệp nhằm tạo ra sự thay đổi (phát triển) của xã hội. Bằng sự tham gia vào quá trình giải quyết các vấn đề xã hội (vấn đề nảy sinh trong mối quan hệ xã hội) vào quá trình tăng cường năng lực và giải phóng tiềm năng của mỗi cá nhân, gia đình và cộng đồng, công tác xã hội đã giúp cho con người phát triển đầy đủ và hài hòa hơn, đem lại lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho mọi người dân” (Đại hội Liên đoàn CTXH chuyên nghiệp quốc tế ở Canada, 2004). Qua các định nghĩa về CTXH đã cho chúng ta thấy rõ tương quan mật thiết giữa TT-XH và CTXH, nếu ta sử dụng nguồn vốn TT-XH đúng cách, tức nhiên là chúng ta đang chuyển dần qua CTXH, hỗ trợ cần câu và hỗ trợ người dân phát triển lâu dài, có hiệu quả. Tinh thần Phật giáo nhập thế là một khía cạnh kết hợp với ngành học CTXH, trong khi CTXH là một công cụ hoằng pháp vô cùng hữu hiệu… ví dụ như khi Tôn giả Phú Nâu La muốn hóa độ dân chúng - nơi chưa từng biết tới Phật pháp thì bản thân tôn giả phải cùng dân chúng nơi ấy làm các công việc nơi đương xứ đang làm, giống như tinh thần “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” để rồi đưa đạo vào đời một cách nhẹ nhàng và hiệu quả nhất. Trong kinh điển Phật giáo không có định nghĩa về “trách nhiệm xã hội”, nhưng các hoạt động TT-XH của Phật giáo đã thể hiện rõ nét chức năng xã hội, ẩn sâu trong giáo lý và hành động của người con Phật qua báo thế hệ đã thấm đẫm tư tưởng ấy, thể hiện rõ nét qua quan niệm tứ ân của Phật giáo là bốn cái ơn mà Phật dạy các hàng đệ tử phải báo đáp, là ơn cha mẹ, ơn thầy bạn, ơn nhà nước và ơn chúng sanh. Trong các việc cần báo đáp ấy thì trách nhiệm xã hội thể hiện rõ nét ở “ơn nhà nước và ơn chúng sanh”1. Ơn quốc gia đã bảo hộ và phát triển đạo pháp, thể hiện rõ ở 1 Chúng ta nên xét từ món ăn, thức mặc, nhà ở, cho đến những món ăn về tinh thần, đều do nhân loại cần lao và chủ
746 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... tinh thần yêu nước qua bao thế hệ Phật giáo, Phật giáo thịnh suy, thăng trầm theo từng khoảng thời gian song hành cùng vận nước. Ơn đàn na thí chủ đã phụng sự Phật pháp, hộ trì tam bảo hồi đáp lại tinh thần ấy là sự phục vụ nhân dân, “phụng sự chúng sanh là thiết thực cúng dường chư Phật”. Khi nói về trách nhiệm xã hội của Phật giáo ta có thể phân ra theo các lăng kính khác nhau như: Kêu gọi mọi người trong cộng đồng xã hội thực hiện gương mẫu mọi trách nhiệm, nghĩa vụ, bổn phận của một công dân trong xã hội1; trách nhiệm đạo đức qua sự tu tập theo giới luật, giáo lý thể hiện tư tưởng hy sinh, thánh hóa đời sống con người, bình đẳng, không phân biệt; cuối cùng là trách nhiệm xã hội thể hiện qua các hoạt động TT-XH, công tác xã hội như từ thiện cho người nghèo, người mù, nâng đỡ người yếu thế, mở các trung tâm bảo trợ xã hội, các trung tâm giáo dục văn hóa, đào tạo nghề, tham gia xây dựng cầu đường, hỗ trợ kinh phí giáo dục, y tế…2 Khác với hoạt động TT-XH có ý nghĩa hỗ trợ vật chất mang tính nhất thời, CTXH thúc đẩy sự thay đổi trong xã hội, thúc đẩy giải quyết các vấn đề trong quan hệ giữa con người với con người, trao quyền cho con người, đem lại sự phát triển cho xã hội. Vận dụng lý thuyết về hành vi của con người và các hệ thống xã hội, CTXH can thiệp vào các mặt ở đó con người tác động vào môi trường sống của họ. Nguyên tắc về quyền con người và công bằng xã hội là yếu tố cốt lõi của xã hội. Ở Việt Nam, CTXH được hiểu là một hoạt động có tính phát triển cao dựa trên những phương pháp và nguyên lý đặc biệt với mục đích hỗ trợ cá nhân, nhóm người, cộng đồng giải quyết các vấn đề xã hội, vì thế CTXH có nhiệm vụ là vì hạnh phúc của người dân và bình an của xã hội. Hoạt động TT-XH không chỉ thể hiện tinh thần từ bi nhà Phật, mà còn là một biểu hiện quan trọng của chức năng hỗ trợ xã hội của Phật giáo, ở đây chức năng này của tôn giáo không chỉ dừng lại ở sự giúp đỡ con người ở các liệu pháp tinh thần, mà còn biểu hiện thông qua những lĩnh vực mang yếu là đồng bào lao động cung cấp cho chúng ta. Không có sự cung cấp ấy, thì chúng ta không thể sống được, đó là một ơn rất lớn, cần phải báo đáp, bằng cách bảo vệ đời sống hòa bình cho nhân loại, bằng cách tận tâm phục vụ nhân dân lao động trong nước, bằng cách thiết thực biết ơn và yêu mến nhân dân lao động, mới thiết thực yêu Tổ quốc. 1 Trích lời Phật dạy về bổn phận người con Phật đối với xã hội “Đối với đất nước, mỗi người là một tế bào của xã hội, là công dân của một đất nước, chúng ta phải thể hiện tốt nghĩa vụ của một công dân, xây dựng niềm tin yêu trong xã hội, giúp mọi người phát huy truyền thống đạo đức, hăng hái tham gia các mặt hoạt động văn hoá lao động, từ thiện, nhằm góp phần xây dựng xã hội, đất nước ngày thêm hạnh phúc ấm no”. 2 http://giaohoiphatgiaovietnam.vn/tin-tuc/bao-cao-tong-ket-cong-tac-phat-su-nam-2016-cua-giao-hoi-phat-giao- viet-nam-2562... Tăng ni, phật tử cả nước đã nhiệt liệt hưởng ứng các phong trào ích nước lợi dân, ủng hộ tuyến đầu Tổ quốc, chiến sĩ biên phòng, Trường Sa, ủng hộ Quỹ đền ơn đáp nghĩa, Quỹ Vì người nghèo, Quỹ Bảo trợ trẻ em mồ côi, tàn tật, Quỹ Khuyến học, Quỹ Hội người mù, Quỹ Bảo trợ người cao tuổi, Quỹ Bảo trợ bệnh nhân nghèo, xây dựng cầu đường, xây nhà tình nghĩa, nhà tình thương, tặng xe đạp, xe lăn, xe lắc, Áo quan, gạo, quần áo, thuốc men, trại tâm thần, nhà dưỡng lão, Quỹ Bảo thọ và nhiều công tác từ thiện khác… Tổng công tác TTXH trong cả năm 2016 là 1.330.513.688.000 đồng
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 747 tính chất thực tiễn, ở LTTĐNB nổi bật là ở các khía cạnh vừa mang tính chất TT-XH vừa mang tính chất linh hoạt - sáng tạo, phù hợp thời đại như: Công tác giáo dục, công tác trồng rừng, thành lập cô nhi viện, TT-XH với người khuyết tật… 4. Mô hình cô nhi viện Phật giáo Tại điều 33 chương III của Pháp lệnh tín ngưỡng Tôn giáo đã nêu: “Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện để tổ chức tôn giáo tham gia nuôi dạy trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn… hỗ trợ phát triển các cơ sở giáo dục và tham gia các hoạt động khác. Vì mục đích từ thiện nhân đạo theo qui định của pháp luật”; “Chức sắc nhà tu hành với tư cách được nhà nước khuyến khích tổ chức hoạt động giáo dục, y tế, từ thiện nhân đạo theo qui định của pháp luật”. Trên cơ sở đó, nhiều năm qua Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã khẳng định vai trò của Phật giáo và phát huy mạnh mẽ “một tiềm năng hỗ trợ rất lớn trong xã hội, đã có một đội ngũ Tăng Ni đông đảo thấm nhuần tinh thần “Từ bi cứu khổ”, đã có các tự viện khắp cả nước… cùng phát nguyện dấn thân thực hiện việc đầu tư mạnh mẽ vào hoạt động giáo dục xã hội, trong đó tập trung hướng đến một chương trình giáo dục xuyên suốt cho trẻ em lứa tuổi mầm non. Bởi tuổi trẻ là nguyên khí quốc gia, là nhân tài của xã hội”. Hiện tại mô hình nuôi dưỡng cô nhi tại chùa Long Phước Điền1 được duy trì tốt và có những kết quả nhất định, các em đều được đi học ở các hệ thống giáo dục trường lớp chính quy tại địa phương theo từng độ tuổi. Theo số liệu bảng khảo sát, cho thấy có 37 em hiện đang theo học ở các trường học từ cấp học mầm non cho tới cấp học trung học phổ thông, số liệu còn thể hiện tính cân bằng giới tại cơ sở. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, các em sẽ thi vào các trường cao đẳng, đại học để tiếp tục mơ ước của mình. Theo Sư cô Thích nữ Ngọc Lạc: “Chúng ta thành lập cơ sở và nuôi dưỡng các em vì tấm lòng từ bi, chứ không có thái độ vụ lợi, nhằm chia sẻ gánh nặng và nỗi đau của xã hội. Mục đích chính là: nuôi dạy các em trở thành người có đạo đức, có ích cho gia đình và xã hội, đào tạo kỹ năng sống cho các em. Tại địa bàn, các em được đến trường học tập và được chăm lo cho việc bổ sung kiến thức ngoài giờ. Ngoài ra, cơ sở luôn quan tâm, chú trọng hoạt động giải trí, sinh hoạt cuối ngày và cuối tuần cho các em nhỏ và thường xuyên tổ chức những chuyến đi chơi xa cho các em, ví dụ như: Đi tắm biển Nha Trang, biển Vũng Tàu, thăm quan Đà Lạt, các khu vui chơi xung quanh…vào các dịp hè hay các tuần lễ các em được nghỉ học. 1 Nguồn: Tư liệu điều tra của tác giả từ số liệu báo cáo của chùa Long Phước Điền và Chính sách bảo trợ xã hội dân lập Hoa Sen Trắng, 2019.
748 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... Không gian sống thoáng mát, dễ chịu là vấn đề luôn được cơ sở quan tâm và dần hoàn thiện với các khu vui chơi, có cây cối và những cánh đồng... Đây là một phương pháp giúp cho các em biết yêu quý, trân trọng thiên nhiên và sống hòa hợp với thiên nhiên. Không chỉ là những chuyến đi du lịch, mà nhà chùa còn kết hợp cùng với các hoạt động thiện nguyện như phát quà cho người khuyết tật và trẻ em ở vùng sâu vùng xa... Phương pháp này vừa giúp cho các em học hỏi được thế giới bên ngoài, vừa biết trân trọng những gì mình có và tạo cho các em thói quen biết chia sẻ với các hoàn cảnh khác ngoài xã hội. Theo khảo sát, có nhiều trẻ khi đến được đây thì đã bị cuộc đời đưa đẩy, vùi dập nên các cháu luôn mang tâm lý né tránh. Một số cháu khi đến chùa đã bị stress cả tháng, cứ thấy người lạ tới là co rúm lại, chỉ im lặng, co ro trong bóng tối. Để chăm sóc các cháu, mình phải hiểu tâm lý của từng cháu một, rồi phải có cách chăm sóc đặc biệt hơn để các cháu tự tin và thích nghi với môi trường ở đây. Từ khi cưu mang nuôi nấng các em nhỏ, sư cô Ngọc Lạc thường thức khuya dậy sớm để chăm lo từng miếng ăn giấc ngủ cho các em. Đặc biệt đối với những em bị bại não phải nằm một chỗ là đều do một tay Sư cô chăm sóc và vệ sinh cá nhân. Do các em ở đây thuộc nhiều độ tuổi khác nhau nên việc chăm sóc rất khó khăn, nhất là những em bị bệnh tâm thần, thường xuyên la hét và ốm đau. Vì mục đích hỗ trợ, giúp đỡ các em nhỏ mồ côi, khuyết tật, những người có hoàn cảnh bất hạnh trong xã hội, mong muốn họ có được cuộc sống tốt hơn, không còn sống trong cô đơn, khổ sở chứ hoàn toàn không vì bất kì lợi ích cá nhân nào, không có thái độ vụ lợi. Mục đích chính ở cơ sở là tạo điều kiện tốt nhất cho những cá nhân đã có khoảng thời gian bất hạnh, nhằm chia sẻ những gánh nặng và nỗi đau của xã hội, những em nhỏ cô đơn không cha mẹ, những người khuyết tật…động viên, khích lệ tinh thần và mang đến cho họ những niềm vui, hạnh phúc trong cuộc sống”1. Theo nhóm sinh viên Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh (Khoa Công tác xã hội) nhận xét: “Cơ sở đã có một điểm cộng rất hay trong việc giáo dục tâm lý, tâm linh và sức khỏe cho các em bằng sự kết hợp lý thuyết và thực tế. Đối với lứa tuổi của các em tại cơ sở hiện nay, đây là cách dễ hiểu nhất để giúp các em tiếp cận vấn đề. Tại cơ sở, các em được sinh hoạt và giảng dạy để hiểu về Phật pháp, được giáo dục cách cư xử thông qua các bài học từ Phật giáo. Có thể nói cơ sở luôn chăm lo các em nhỏ bằng sự 1 Tư liệu phỏng vấn sâu sư cô Thích nữ Ngọc Lạc, Trụ trì chùa Long Phước Điền, huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai, tháng 12/2019, (người thực hiện: Bùi Tấn Huy).
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 749 tận tâm, nhiệt tình và bằng cả trái tim. Luôn tạo mọi điều kiện cho các em được đến trường, không thua kém các bạn bè cùng trang lứa. Hơn hết, dù có khó khăn về nhân lực (sư Ngọc Lạc và sư thầy Thiện Huy là người trực tiếp chăm lo chính) nhưng không vì vậy mà thiếu sự quan tâm cho các em. Lứa tuổi của các trẻ tại cơ sở là độ tuổi đang lớn, tâm lý có nhiều biến đổi, có cả bé gái và bé trai, nên vấn đề mâu thuẫn là không thể tránh khỏi. Nhưng may mắn là sư thầy đã rất tinh tế và biết chọn cách giáo dục, giảng dạy thông qua triết lý nhà Phật được chuyển tải lại bằng cách dễ hiểu hơn. Qua đó giúp các em biết được mình sai ở đâu và có nỗi sợ về hình phạt khi mình làm sai, điều này khiến nhân cách các em ngày càng hoàn thiện. Ngoài ra, sự thân thiết, quan tâm của sư thầy với vai trò như một người anh (do sư thầy còn khá trẻ; độ tuổi thầy khá gần gũi và hiểu được tâm lý các em) giúp các em thoải mái chia sẻ khi các em gặp khó khăn, khúc mắc và những việc khiến các em cảm thấy không vui, từ đó giúp tâm lý các em không bị ảnh hưởng”. Cơ sở luôn quan tâm đến việc tạo dựng đời sống tinh thần thoải mái cho các em, thông qua các hoạt động vui chơi, giải trí vào các ngày lễ Phật, tết trung thu, và được tổ chức đi du lịch mỗi năm một lần. Nhờ vậy, kiến thức xã hội các em được nâng cao, tâm lý, tâm linh các em dần được hoàn thiện, và có cái nhìn lạc quan về vẻ đẹp của cuộc sống. An sinh con người được thể hiện qua đời sống của các em: Tại chùa các em được nuôi dưỡng trong môi trường có đầy đủ cơ sở vật chất: có nơi để ở, ăn uống, được chăm lo... An toàn về nơi ở được đáp ứng. Các em được cho xem các chương trình giải trí sau giờ học. Đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt, văn hóa của đối tượng. Các em được đến trường, các trẻ khuyết tật vẫn được quan tâm chăm sóc, không có sự kì thị lẫn nhau... Không để các em bị thiệt thòi, các em nhỏ được các Phật tử đưa đón đi học, lớn thì tự đạp xe đến trường vì trường cũng không xa nơi các em ở. Các em được quan tâm về giáo dục kiến thức lẫn giáo dục nhân cách. Đặc biệt, ở đây các em luôn được lắng nghe và tôn trọng ý kiến, không có sự gò bó, ép buộc các em, tất cả đều dựa trên sự tự nguyện. Cơ sở là nơi thể hiện nét văn hóa truyền thống của người Việt và thể hiện rõ nét những điều cơ bản của đạo Phật. Việc cùng ăn, cùng ở, cùng chia sẻ, luôn luôn lắng nghe, quan tâm, vừa làm bạn, vừa làm người bao bọc,... chùa Long Phước Điền tuy là nơi hoạt động TT-XH, đồng thời cũng thể hiện các khía cạnh của CTXH.
750 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... Ngoài ra còn có các cơ sở đang hoạt động với quy mô và hiệu quả rất tốt như cơ sở bảo trợ xã hội Hoa Sen Trắng của TT Minh Dũng1, chùa Long Phước Thọ, cơ sở bảo trợ xã hội Diệu Thắng... Các cơ sở của Hòa thượng Thích Thiện Phước ra đời đã trở thành một mái nhà chung cho trẻ em nghèo, mồ côi, lang thang trên địa bàn tỉnh Đồng Nai và các tỉnh, thành lân cận. Đây là một môi trường tốt để góp phần nuôi dạy các em vừa trưởng thành vừa có kiến thức và kĩ năng để hội nhập tốt xã hội, trở thành những công dân tốt của đất nước. Thiết nghĩ, đó là mục đích và giá trị cốt lõi của các cơ sở trong hiện tại lẫn tương lai. 5. Nguồn lực hoạt động từ thiện Nguồn lực hoạt động từ thiện xuất phát từ các nguồn hoạt động tự túc kinh tế như: Các rừng tràm, thông, sao, dầu… từ sự tham gia đóng góp của mạnh thường quân, tăng ni, phật ở các chùa. Mạnh thường quân đóng góp cho các hoạt động TT-XH tại cơ sở rất nhiệt tình. Một ý kiến đã có đóng góp cụ thể: “Điều quan trọng là phải công khai các khoản đóng góp, công khai danh sách tên và số lượng người tham gia đóng góp… Có những mạnh thường quân đến tham gia làm từ thiện không cần thiết nêu tên, họ không cần khen tặng hay chụp hình. Nhưng mà nói về niềm tin để cùng tham gia thì khi làm từ thiện chung, người ta vẫn phải tin tưởng những vị tu sĩ trong chùa hơn. Bởi vì các tu sĩ trong chùa khi làm việc sẽ rõ ràng hơn. Về mặt tâm lý, các tu sĩ là người tin nhân quả, do đó họ sẽ có trách nhiệm cộng đồng nhiều hơn. Hầu hết những chương trình từ thiện như vậy sẽ mang lại những kết quả tốt đẹp… Kiến tạo, đặt nền tảng cho cả một quá trình hoạt động đầu tiên là Hòa thượng Thích Thiện Phước thành lập Phật giáo TT-XH miền Đông giữa cảnh núi non hùng vĩ 1 Sư Minh Dũng - TT Minh Dũng, trụ trì tịnh xá Bửu Sơn (xã Ngọc Định, huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai) là người làm công tác từ thiện có hiệu quả, như nuôi người già yếu cô độc neo đơn, nuôi cô nhi có cả trăm cháu, giúp đỡ chư tăng ni, phật tử không có người thân khi quy tây, không ai lo liệu, cho chôn cất trên những mảnh đất mà sư từng ra công sức miệt mài lao động hiến cúng cho họ, phát nguyện không thu phí chôn cất. Bắt đầu từ năm 1988, Tịnh xá Bửu Sơn đã tiếp nhận và nuôi người cơ nhỡ mà chủ yếu là trẻ mồ côi. Thời điểm đó, thầy Dũng và các tu sĩ trong tịnh thất chăm chỉ trồng trọt để nuôi các em ăn học. Thầy Dũng còn mở phòng thuốc Nam từ thiện, lớp học tình thương để chăm sóc sức khỏe và dạy chữ cho các em. Vào cuối năm 2007, cơ sở bảo trợ xã hội dân lập Hoa Sen Trắng chính được thành lập tại Tịnh xá Bửu Sơn do thầy Dũng làm Giám đốc. Hiện nay, tại cơ sở này có 50 trẻ mồ côi, trong đó có 25 em trong độ tuổi đi học và 20 người già, tàn tật. Điều đáng quý là các em mồ côi đều được đi học tại các trường học trên địa bàn. Sinh hoạt của các em tại Hoa Sen Trắng như một gia đình. Ngoài giờ học, các em còn phụ nhà chùa nhổ cỏ, quét sân. Thầy Dũng cho biết, để duy trì được hoạt động là có sự ủng hộ, giúp đỡ của chính quyền địa phương, đặc biệt là các phật tử của chùa đã thường xuyên động viên, thăm hỏi các em như con cháu trong gia đình. Điều thầy Dũng hài lòng nhất về cơ sở của mình là “các em không bị thất học. Hiện nay, có 2 em đang học cao học. Nhiều em trưởng thành, đã lập gia đình, có cuộc sống, nghề nghiệp ổn định, thường dẫn vợ chồng, con cái về thăm chùa như trở về chính ngôi nhà của mình”. (http://www.baodongnai.com.vn/netdepdoithuong/201108/Hon-23-nam-nuoi-tre-mo-coi-2087274/ - https://www. giacngo.vn/PrintView.aspx?Language=vi&ID=5A4418).
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 751 (núi Dinh, Bà Rịa - Vũng Tàu), hàng hàng lớp lớp tăng ni, phật tử kính phục sự giáo hóa của ngài, phát bồ đề tâm theo Tôn sư vừa tu vừa làm việc từ thiện, phục vụ xã hội. Năm 1961, ngài thành lập cô nhi viện Phước Lộc Thọ, nuôi cô nhi quả phụ, trẻ em tàn phế, tâm thần, bệnh hoạn bẩm sinh... Cơ sở Phước Lộc Thọ còn đùm bọc, nuôi dưỡng gia đình con em cách mạng, những gia đình trong và ngoài đạo Phật gặp khó khăn... Ngài đều tiếp độ cho vào Phật đạo, để vơi đi những nỗi khổ ở trần gian. Đến năm 1975, đất nước hòa bình thống nhất, lúc này số cô nhi đã lên đến trên 300 em, HT. Tôn sư về trụ ở chùa Long Phước Thọ, ấp 5, xã Long Phước, huyện Long Thành và cùng tăng ni khẩn hoang khai rẫy trồng lúa, bắp, khoai mì tạo kinh tế tự túc cho chùa. Kế thừa truyền thống của môn phong cũng như hạnh lành của người con Phật, tăng ni, phật tử của các tự viện môn đệ Hòa Thượng hơn 70 năm qua luôn đi theo con đường Tứ Nhiếp Pháp để làm việc thiện. Trải qua bao thời gian, bao thế hệ, sự thay đổi hành vi, cách làm từ thiện, đối tượng làm từ thiện và người trao quà từ thiện có thể thay đổi nhưng tấm lòng làm việc từ thiện ở những nơi khó khan có nhu cầu là không thay đổi theo thời gian. Các số liệu thống kê và những nhận xét ở phần mục trên cho thấy nguồn kinh phí hoạt động TT-XH của các cơ sở rất ổn định, với nhiều nguồn tham gia đóng góp khác nhau trong và ngoài tỉnh, thu hút nhiều tầng lớp, nhiều giới trong xã hội tham gia ủng hộ. Điều này cho thấy, hiệu quả và uy tín hoạt động của các vị tăng ni lãnh đạo môn phong không chỉ ở phạm vi trong môn phong mà còn vượt ra ngoài, đặc biệt là ở thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu... Phương thức hoạt động chủ yếu của môn phong là kêu gọi, vận động ủng hộ
752 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... và luôn đi kèm với sự công khai, minh bạch về tài chính, nên đã tạo được lòng tin trong tín đồ phật tử và nhân dân. Điều quan trọng là nguồn kinh phí duy trì hoạt động TT-XH của môn phong vốn sẵn có trong các nguồn quỹ dự phòng, như canh tác rừng, rẫy hay từ các tự viện khác trong môn phong; vì thế, thời gian tới, hoạt động này của sẽ còn tiếp tục phát triển rộng rãi hơn nữa, sử dụng có hiệu quả nguồn kinh phí từ nhiều nơi và ngày càng khẳng định thế mạnh của mình trong việc thực hiện tinh thần chia sẻ nỗi khổ niềm đau và xoa dịu tinh thần của người yếu thế, khó khăn theo tinh thần từ bi của Đức Phật đến chúng sinh. 5.1. Đối tượng tham gia hoạt động TT-XH Nhìn chung phần lớn các đối tượng tham gia hay tiếp cận đến các hoạt động TT-XH thông qua bạn bè, người quen kêu gọi chiếm 42,5%, tiếp đến là do vận động trực tiếp từ các đơn vị tổ chức 24,9%, sau đó là do sự đóng góp định kỳ hằng tháng/ quý/năm chiếm 17,4%. Theo phương tiện thông tin đại chúng còn khá thấp 10,3% và do sở thích thói quen chiếm thấp nhất 4,9%. Do đó, tính cộng đồng tham gia đóng góp cho các hoạt động TT-XH chiếm tỷ lệ cao trong kết quả khảo sát, do các vị đã từng tham gia hoạt động TT-XH trong môn phong trực tiếp kêu gọi, vận động mọi người cùng tham gia, đóng góp, ủng hộ. Công tác TT-XH, đa phần, không là công việc của một người hay của một nhóm nhỏ, mà là công việc của một tổ chức có thừa nhận pháp lý, có nội qui sinh hoạt và có báo cáo qua sổ sách và thống kê số liệu rõ ràng. Do đó sẽ thu hút được nhiều đối tượng trong xã hội tiếp tục tham gia đóng góp. Cá nhân vẫn có thể tham gia công tác từ thiện dưới hình thức “tự làm”, bằng cách chuyển tiền cho các tổ chức ấy, hoặc góp công làm thiện nguyện giúp phát triển sinh hoạt các tổ chức, hay thường ngày, chúng ta lấy tiền cá nhân tặng một người nghèo ở góc phố, chốn đông người qua lại. 5.2. Ý nghĩa việc tổ chức hoạt động TT-XH Tứ vô lượng tâm (từ, bi, hỷ, xả) là những điều không thể thiếu ở người xuất gia và cả người tu tại gia. Mang trong người trọng trách của một sứ giả Như Lai thực thụ, tình thương yêu, cùng nương tựa, sẻ chia với nhau, làm cho cuộc sống tươi đẹp hơn là một trong những hạnh nguyện cao đẹp nên làm. Thông qua các chương trình từ thiện, bồ đề tâm của người tu hành được tăng trưởng thuận lợi hơn. Nhờ đến những nơi nghèo khó, san sẻ với những mảnh đời bất hạnh làm lòng từ bi được dâng cao, để mình tự cảnh tỉnh chính mình, rằng cuộc
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 753 sống của mình còn may mắn hơn rất nhiều người, để chúng ta có thể tiếp tục cống hiến, phụng sự. Những nơi nghèo khó, vùng sâu vùng xa, ngoài việc thiếu thốn vật chất còn là thiếu thốn về đạo pháp. Do đó, thông qua các công tác TT-XH, ngoài mang danh là của môn phong hay tự viện, nhưng cái chính vẫn là những bài pháp sống động, hùng hồn, thực tế, mang giáo pháp Như Lai chân chính, “tác Như Lai xứ, hành Như Lai sự” để mọi người được thấy ánh bồ đề tỏa rạng theo bóng áo nâu sồng của các nhà sư tu hành tinh chuyên, đời sống thanh bần, nhưng an lạc, giản đơn. Qua đó, mọi người cũng cảm nhận được tình thương yêu, và thấy được rằng còn rất nhiều người quan tâm đến mình. Đồng thời, cũng giúp họ nhận chân được vật chất không phải là tất cả, nhờ đó mà tham đắm trong con người cũng được giảm đi ít nhiều. Ngược lại, ở người xuất gia, đó là công việc truyền thừa hoằng pháp, gieo một bài pháp tu hành, chia sẻ những pháp tu giản đơn chân chánh, giúp mọi người an lạc, sống lợi tha, sống tích cực, có trách nhiệm với chính bản thân mình, với gia đình và xã hội, hơn nữa mọi người nếu chưa có duyên được biết đến Phật pháp thì nay cũng nhờ những chuyến từ thiện này mà gần với tam bảo hơn. Mục tiêu của người xuất gia khi hoằng pháp không phải là để cải đạo, để thuyết phục ai theo tôn giáo, theo Phật pháp, mà chính là mang đến niềm an lạc, hạnh phúc, dù họ theo tôn giáo nào, thành phần nào. Khi đủ duyên, họ sẽ tự nguyện đến với Phật pháp, cùng nương vào bóng tăng ni để tu hành, làm lợi ích cho cuộc đời. Công cuộc hoằng pháp của người xuất gia không chỉ là ở chùa, ở các bài thuyết giảng, ở các đạo tràng chuyên tu, mà là ở mọi lúc, mọi nơi, đặc biệt là tại những nơi nghèo khó, nói theo nhân quả là nơi thiếu pháp thiếu tu. Lẽ thông thường, nếu không có những chuyến TT-XH đến đây, người dân khó lòng biết được Phật pháp, khi xung quanh vắng bóng chùa chiền, vắng bóng người tu. Nhờ những việc từ thiện tích cực, dù là theo phương diện gì, cũng đều giúp tăng trưởng tình thương yêu, mang ánh đạo vàng truyền trao muôn nẻo. Với phật tử, khi có cơ hội tham dự các chuyến TT-XH, làm những việc tốt vì cộng đồng, họ sẽ có cách nhìn nhận sâu rộng hơn. Khi phát tâm làm những điều tốt đẹp vì người khác, sẽ giúp cho họ cởi bỏ bớt tâm tham ái, tính ích kỷ, chỉ lo đến cuộc sống của mình, của gia đình mình. Mỗi khi tham gia đóng góp vì cộng đồng ở chùa, mọi người cũng yên tâm hơn, vì biết được rằng đó là những nơi luôn muốn làm vì người khác, không phải lo nhiều đến vấn đề thất thoát. Ở đó, các phật tử cũng sẽ được thân cận với các tu sĩ, được học hỏi thêm các hạnh lành vượt khó, hiểu thêm lời Phật dạy, hiểu thêm về quy luật vô thường, nhân quả. Khi hiểu được rằng muốn
754 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... có quả tốt phải nên làm việc tốt, các phật tử sẽ dễ dàng vui vẻ cho đi những tiện nghi vật chất vì người, mà không phải cân nhắc, nuối tiếc, nghĩ suy. 5.3. Một số hạn chế/khó khăn trong công tác từ thiện Phật giáo Trong nhà Phật vẫn thường hay nói “làm việc ác rất dễ, còn làm việc thiện cực khó”. Quả đúng như vậy. Mặc dù việc từ thiện - xã hội Môn phong luôn làm rất nhiều và xuyên suốt nhưng để một phật sự như vậy được viên mãn quả không dễ dàng chút nào, chưa kể nhiều phật sự không thể hoàn thành như ý định. Cần trao đổi kinh nghiệm thực tiễn với xã hội để từ đó thấy vai trò của người tu sĩ không chỉ lo tu tập, mà họ còn có các hoạt động thiết thực, trong đó chủ đạo là các hoạt động thiện nguyện, TT-XH, như là nói lên tấm lòng từ bi của nhà Phật. * Về lĩnh vực giáo dục từ thiện Phật giáo hiện nay (một số biện pháp khắc phục các khó khăn tồn đọng): “Trang bị đầu tiên là đội ngũ giáo viên có tính chất chuyên môn, thứ hai là cơ sở vật chất thì dĩ nhiên chúng ta phải đáp ứng vấn đề phòng ốc và các phương tiện giáo dục làm sao cho đạt chuẩn để từ đó chất lượng giáo dục nâng cao. Việc có đội ngũ giáo viên, nguồn nhân lực giáo viên tốt, nhiệt tâm và cơ sở vật chất là hai yếu tố quan trọng. Yếu tố thứ ba là học sinh đến để học, không phải là mở cửa một cách rộng rãi mà phải có sự cẩn trọng đối với đối tượng thụ hưởng mô hình này, tuy rằng mang tính chất từ thiện nhưng chỉ ưu tiên cho những đối tượng thực sự có nhu cầu từ thiện mà chúng ta không lạm dụng cái bản chất từ thiện để phục vụ cho các vấn đề kinh doanh thì vấn đề này sẽ lệch hướng, cho nên đối tượng vào học mà có hoàn cảnh khó khăn được xác nhận từ các ban ngành chính quyền địa phương, để từ đó chúng ta phục vụ đúng mục đích và chúng ta làm đúng yêu cầu vì nhiều khi có nhiều người lợi dụng tính chất từ thiện là đi học chùa đi thăm chùa để thành đạt”. * Lĩnh vực nuôi dưỡng cô nhi, trẻ khuyết tật: Tại cơ sở vẫn còn gặp một số khuyết điểm cần phải cải thiện. Cơ sở vẫn chưa chủ động trong việc tận dụng các nguồn giúp đỡ từ chính quyền, cơ quan nhà nước. Kinh tế sử dụng trong việc phát triển cơ sở vẫn chưa thật sự hoàn toàn bền vững. Nguồn kinh tế tại cơ sở chủ yếu đều do tự túc sự hỗ trợ từ các mạnh thường quân chỉ là một phần nhỏ. Cơ sở vật chất ở đây về cơ bản là chưa đáp ứng được không gian chuẩn cho các em. Một số quyền lợi các em được hưởng theo chính sách nhà nước chưa được áp dụng và tận dụng hết. Vì vậy, về cơ bản kinh tế tự túc của
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 755 tịnh thất là rất tốt, nhưng chưa hoàn toàn bền vững, các quyền lợi các trẻ em tại tịnh thất cần được quan tâm hơn từ chính quyền và xã hội. Hạn chế thứ nhất, chủ yếu là về kinh tế tài chính, chúng ta chủ động trồng rừng, nhưng không đáp ứng đủ, chỉ mang tính chất tương đối, chủ yếu kêu gọi các tự viện hệ thống, các công ty, xí nghiệp là Phật tử của riêng cơ sở đó, để làm công tác TT-XH. Mà công tác TT-XH là vô biên, nếu quy chụp nói nó yếu về mặt tổ chức cũng chưa đúng lắm, vì tấm lòng con người không có khuôn thước trong hành chính, cho nên người ta có bao nhiêu thì ủng hộ bấy nhiêu, tùy theo kinh phí và quy mô của mạnh thường quân. Do đó, nói hạn chế về tổ chức, thấy có khuyết, nhưng lại không có khuyết, vì chúng ta đáp ứng lời kêu gọi theo nhu cầu từng nơi chúng ta đến, đúng nhu cầu của mọi người, không đòi hỏi phải hoàn hảo như tổ chức hành chính, đó là cái khuyết, từ thiện Phật giáo là vô biên, tấm lòng con người là vô biên, nhưng vật chất là hữu hạn, đó là những cái khuyết mà không nói là khuyết được, không thể đánh giá đúng được. Thứ hai, khuyết điểm là tới các đợt kêu gọi cao trào như thiên tai, lũ lụt, mất mùa hạn hán, trung thu người nghèo, tết người nghèo, thì các môn phong Phật giáo chưa kết nối hết, mà bao biện, hỗ trợ trùm khắp được, chúng ta là một trong các tổ chức phối hợp hành động. Thứ ba, khi muốn làm từ thiện, trước hết phải biết đối tượng làm là ai, cần những sự giúp đỡ gì, kinh phí từ đâu, sẽ làm như thế nào. Rất nhiều lần đây chỉ là các thông tin không rõ ràng, đôi khi chưa được xác minh, dẫn đến tặng nhầm cho đối tượng cần tặng. Một số người lợi dụng cả sự từ bi nhân ái của người tu đến để kêu gọi, quyên góp cho những chuyện không đúng, có khi là lừa cả người tu. Theo Ni sư Kim Sơn - Trưởng Phân ban Đặc trách ni giới Tp. Biên Hòa, là người luôn đồng hành, hướng dẫn các hoạt động TT-XH, cho biết: “Chúng ta lập được các cô nhi viện hoạt động chính thức, như cơ sở bảo trợ xã hội dân lập Hoa Sen Trắng, chùa Long Phước Điền, hoạt động rất hiệu quả và các cô nhi viện chưa chính thức vẫn đang hoạt động, nhưng chưa hợp thức hóa về mặt giấy tờ theo chủ trương của nhà nước và về hoạt động TT-XH thì cần khắc phục các mặt như đồng bộ hóa và thống nhất các hoạt động TT-XH từ cấp tỉnh cho đến các quận huyện, cùng thực hiện quán triệt các mục tiêu cần thiết và thiết thực, như tiến hành xin phép thành lập cơ sở, hỗ trợ địa phương xây dựng nhà tình thương, sửa chữa nhà, đào giếng hay các công cụ hỗ trợ lao động cho người dân, kết hợp chặt chẽ với các ban ngành nhà nước có liên quan”1. 1 Tư liệu phỏng vấn sâu Ni sư Kim Sơn - Trưởng Phân ban Đặc trách ni giới Tp. Biên Hòa - Trưởng ban Từ thiện - Xã hội Giáo hội Phật giáo tỉnh Đồng Nai, tháng 11/2017, (người thực hiện: Bùi Tấn Huy).
756 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... Hệ thống các chùa của giáo hội đến hơn 18000 tự viện, nhưng sự quản lý, kết hợp trong các công tác từ thiện phật sự chưa đồng bộ dẫn đến nhiều việc làm trùng lặp. Điều tốt khi để các chùa có sự tự tâm tự nguyện, tự lực để làm cùng với Phật tử của bổn tự nên tạo nên sự đa dạng trong các hoạt động và suy nghĩ. Tuy nhiên, điều này dẫn đến sự tách rời với môn phong, gây lãng phí hay trùng lặp cho một nơi, một vùng hay một số người cần được giúp đỡ. Việc quản lý hay làm từ thiện vẫn còn tự phát, chưa có một đội ngũ hay ban chuyên trách lo liệu. Đa phần tất cả đều trông chờ từ lãnh đạo, từ viện chủ kêu gọi hay khuyến ban hoặc một số tăng ni, phật tử có tiềm lực đứng ra khuyến phát. Điều này dẫn đến bị động trong vấn đề làm việc vì không chuyên nghiệp, ôm đồm quá nhiều việc, thiếu sự phân công hay bàn luận làm thế nào cho đúng. Do đó, thiếu ý kiến chung của tập thể, đặc biệt là của những tăng ni, phật tử trẻ. Kinh phí hay quỹ làm từ thiện đều là dựa vào niềm tin của phật tử với cơ sở tự viện, Thầy tổ của mình. Do đó, một số phật tử ngoài môn phong hay là người mộ đạo nếu muốn đóng góp làm phật sự không biết sẽ gặp ai, tìm ai, đóng góp những gì ngoài tiền vì không có thông tin liên hệ hay các chương trình cụ thể được thông báo. Ở những chuyến từ thiện đi xa, đến các vùng sâu vùng xa, cứu trợ bão lụt ở miền Trung, miền Bắc, ngoài hạn chế về vật lực còn là sức lực, về nhân lực. Công việc tu tập, Phật sự ở chùa rất nhiều nhưng những chuyến đi xa như vậy sẽ cần rất nhiều người đi theo giúp đỡ gây ảnh hưởng cho các phật sự khác được phân công ở chùa. Thêm vào đó, khi đi xa như vậy sẽ rất nguy hiểm, gây ùn tắc ở nơi cứu trợ khi không có sự nhất quán đồng bộ do tất cả đều cùng dồn về một lúc để làm từ thiện. Hàng hóa cứu trợ bao năm vẫn không thay đổi dù cuộc sống thay đổi. Mỗi chuyến đi nhất là cứu trợ lũ lụt vẫn luôn là mì gói, đường, dầu ăn, nước tương. Kinh phí để thuê xe chuyên chở đi xa đến những nơi này có thể còn hơn tiền để mua hoặc hàng hóa mang đến tặng. Do đó, nhiều vật dụng khác sau mỗi cơn bão, thiên tai người dân cần lại không thể có nhưng lại nhận khá nhiều nước tương và mỳ, gây ra sự lãng phí không cần có. Các chương trình từ thiện vẫn còn rất thô sơ, vẫn theo suy nghĩ nhiều năm, chưa có sự đổi mới, đa phần là cứu trợ trước mặt hơn các chương trình giúp đỡ dài lâu. Mọi người vẫn theo thế thường cứu trợ vào những dịp đặc biệt, chưa có nhiều buổi thảo luận cụ thể ở chùa để mọi người cùng đóng góp ý kiến để xem nên làm những gì và không nên làm những gì. Do đó, thiếu sự đa dạng đồng nhất, thiếu sự
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 757 sáng tạo, nhất nhất chỉ là tuân theo sự chỉ dạy của các bậc tôn túc nhưng đôi khi các vị vì quá nhiều phật sự, tuổi cao sức yếu không thể quán xuyến, không có cơ hội tiếp cận trực tiếp để tìm hiểu rõ ràng. Việc kết hợp với chính quyền địa phương sở tại hay đến tận nơi xem xét, đến tận người dân hỏi thăm vẫn còn hạn chế. Một số phật tử lại không hài lòng hay dị ứng khi chùa kết hợp với chính quyền địa phương vì những hạn chế, những bê bối, những việc xấu gây ra do các hoạt động cứu trợ như ăn chặn, lấy tiền của người dân. Do đó, phật tử mất niềm tin và không muốn tham gia. Tuy nhiên, theo kết quả khảo sát hai yếu tố khó khăn chính trong việc tham gia các hoạt động TT-XH là yếu tố kinh tế tài chính chiếm 45,5% và yếu tố thời gian chiếm 44,3% ngoài ra còn do một số khó khăn như do tác động từ chính quyền 3,9%, sự tác động của bên ngoài chiếm 3,2% và hiệu quả hoạt động của tổ chức chưa cao chiếm 3%. Nhiều chương trình cứu trợ vì tặng nhầm đối tượng do không xác minh, hoặc có khi Phật tử cùng tham gia nhưng việc tặng quà quá dễ dãi, tặng cho đối tượng không đúng, hay các thành phần lười biếng, không làm lụng, cờ bạc, bất nghĩa bất nhân gây nên sự bất bình trong xã hội, vô tình công tác từ thiện góp phần tăng thêm một bộ phận lười biếng, ảnh hưởng đến xã hội, phật tử mất niềm tin, bất bình. 6. Kết luận Việt Nam không ngừng chuyển mình và đổi mới trên nhiều phương diện, nhất là đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt. Mặt khác, nhà nước, thể hiện sự quan tâm đến chất lượng cuộc sống của người dân thông qua vai trò của các chính sách an sinh xã hội, đã góp phần rất lớn trong việc xóa đói giảm nghèo, thu hẹp khoảng cách bất phân tầng xã hội, tăng cường tính bền vững của sự phát triển quốc gia. Hiện nay, an sinh xã hội được xem là một biện pháp hữu hiệu góp phần giảm thiểu, ngăn ngừa và khắc phục những rủi ro tác động đến cuộc sống của con người. Ở Việt Nam, trong các hoạt động an sinh xã hội chăm lo cho người nghèo, các đối tượng xã hội và chính sách, những hoàn cảnh khó khăn ở vùng sâu vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số, không thể nhắc đến vai trò của các tổ chức xã hội, trong đó có tôn giáo. Ngày nay, chính sách an sinh xã hội của Việt Nam là môi trường cởi mở và dung hòa, phối hợp với các tổ chức kinh tế, các cơ sở Phật giáo để cùng tham gia gánh vác trách nhiệm an sinh xã hội, hằng năm những cơ sở Phật giáo tham gia tích cực trong các hoạt động cứu trợ nhân đạo đều được Chính phủ tuyên dương và động viên nhằm phát huy tối đa tầm ảnh hưởng của Phật giáo trong công việc hỗ trợ
758 MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... cộng đồng. Nói cách khác, thông qua các hoạt động tín ngưỡng tâm linh với hoạt động cứu trợ nhân đạo, Phật giáo Việt Nam đang ngày càng thể hiện rõ tính chuyên nghiệp hóa trong công tác an sinh xã hội. Nhiều năm qua, Phật giáo Việt Nam, từ khắp mọi miền đất nước, đã tích cực tham gia an sinh xã hội bằng nhiều hoạt động có ý nghĩa, được nhà nước và nhân dân đánh giá cao và rất ủng hộ. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hiện nay, thiết nghĩ các hoạt động an sinh xã hội của Phật giáo Việt Nam cần phải được quan tâm đầu tư theo chiều sâu và nhất là hướng đến tính chuyên nghiệp để phù hợp với chủ trương, chính sách của nhà nước, đồng thời để đáp ứng nhu cầu của người dân, khắc phục những hạn chế đang tồn tại. Vì vậy, bài viết này đề xuất một số ý tưởng có tính giải pháp nhằm hướng đến tính chuyên nghiệp trong các hoạt động an sinh xã hội của Phật giáo Việt Nam trong thời gian tới. Để phát huy vai trò của Phật giáo tham gia công tác an sinh xã hội ở Việt Nam hiện nay, trước hết ta phải nhận thấy rằng: Phật giáo đã và đang tham gia tích cực các hoạt động cứu trợ nhân đạo, hỗ trợ con người. Số tiền hằng năm Phật giáo Việt Nam chi vào các hoạt động trên lên đến ngàn tỷ. Nhưng đó chỉ được xem là những hoạt động từ thiện hay gọi là đang phát triển và chuyên nghiệp hóa như những hoạt động an sinh xã hội. Chương trình chính sách an sinh xã hội nêu trên mang tính chuyên nghiệp nhằm thúc đẩy sự thay đổi xã hội, việc giải quyết các vấn đề trong các mối quan hệ con người và sự tăng quyền lực và giải phóng người dân nhằm giúp cho cuộc sống của họ ngày càng thoải mái, dễ chịu. Xét về mặt triết lý, công tác an sinh xã hội xuất phát từ các lý tưởng nhân văn và dân chủ. Các giá trị của nó dựa trên cơ sở tôn trọng sự bình đẳng, phẩm giá và sự xứng đáng của mọi dân tộc. Với ý nghĩa đó, công tác an sinh xã hội hướng tới việc đáp ứng nhu cầu và phát triển tiềm năng của con người. Hai yếu tố trọng tâm của an sinh xã hội là nhân quyền và công bằng xã hội. Những giá trị và nguyên tắc cơ bản nêu trên là những yếu tố nền tảng xác định công tác an sinh xã hội chuyên nghiệp được thống nhất chung trên toàn thế giới trong bối cảnh hiện đại. Vậy tác giả xin đề xuất một số hoạt động trong chương trình an sinh xã hội, gồm: + Hỗ trợ việc làm và thông tin thị trường lao động nhằm bảo đảm thu nhập tối thiểu và giảm nghèo bền vững cho người lao động yếu thế, hỗ trợ tín dụng cho cá nhân và hộ gia đình phát triển lao động sản xuất thông qua các hoạt động đào tạo bài bản về ngành học “Công tác xã hội” Phật giáo.
MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG PHẬT SỰ GÓP PHẦN ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI... 759 + Giúp đỡ, kết nối các nguồn lực cho người lao động (phật tử hoặc không) được hưởng chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp để chủ động đối phó khi thu nhập bị suy giảm hoặc bị mất do các rủi ro, ốm đau, tai nạn lao động, tuổi già. + Hỗ trợ kịp thời, chủ yếu mình là cơ quan kế hoạch, tập trung nguồn lực để phân bổ đúng đối tượng có hoàn cảnh đặc thù và hỗ trợ đột xuất cho người dân khi gặp các rủi ro không lường trước hoặc vượt quá khả năng kiểm soát như: mất mùa, thiên tai, động đất, chiến tranh, đói nghèo... + Bảo trợ người khiếm thị, trẻ em mồ côi, người khuyết tật, thương tật, bệnh nhân nghèo, người nhiểm chất độc màu da cam, nhiễm HIV… + Kiến nghị Học viện Phật giáo Viện Nam tại phía Bắc (Học viện Phật giáo Sóc Sơn) có một số đề án thành lập chương trình khung của các ngành học: Công tác xã hội, Sư phạm mầm non, đào tạo nghiệp vụ về các chính sách an sinh xã hội,… đối tượng chủ yếu hướng tới là các thành phần yếu thế và giáo dục giới trẻ từ nhỏ, nhằm đáp ứng số đông tăng ni trẻ hiện đã tốt nghiệp và có nhu cầu, trách nhiệm phụng sự Đạo pháp - dân tộc. Thiết nghĩ, đây là đề xuất có tính trọng yếu, vì một số nơi đã thực hiện có kết quả và được chư tăng ni trẻ hưởng ứng tích cực, chuyển biến tốt trong đời sống tinh thần phật tử từ thành thị tới thôn quê. T ÀI L I ỆU T H A M K H ẢO 1. Mai Ngọc Anh (2010), An sinh xã hội đối với nông dân trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, Hà Nội, Nxb Chính trị quốc gia. 2. Ban chấp hành Trung ương Khóa XI (2012), Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 01/6/2012, Một số vấn đề chính sách xã hội giai đoạn 2012-2020. 3. Ban Tôn giáo chính phủ (2003), Tập văn bản về tổ chức và đường hướng hành đạo của các tôn giáo tại Việt Nam, Nxb Tôn giáo. 4. Bùi Tấn Huy (2017), “Các hoạt động TT-XH của Liên tông Tịnh độ Non Bồng”, tại Hội thảo khoa học “Phát huy vai trò Phật giáo tham gia xã hội hóa công tác xã hội, từ thiện”, Kiên Giang, Trường Đại học xã hội và Nhân văn - Ủy Ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam - Giáo hội Phật giáo Việt Nam phối hợp tổ chức. 5. Bùi Tấn Huy (2017), “Tiếp nối tinh thần chấn hưng Phật giáo của Hòa thượng Khánh Hòa: PHĐTPBĐ – Trường trung học Lâm Tỳ Ni hình thành, phát triển”, tại Hội