Mối liên quan giữa tình trạng dinh dưỡng và độ nặng bệnh sốt xuất huyết dengue ở trẻ em

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> MỐI LIÊN QUAN GIỮA TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG<br /> VÀ ĐỘ NẶNG BỆNH SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE Ở TRẺ EM<br /> Nguyễn Anh Tú*, Đông Thị Hoài Tâm**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Có nhiều yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến đô nặng của bệnh sốt xuất huyết Dengue, trong đó, một<br /> trong những điểm thuộc yếu tố ký chủ được quan tâm là tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân.<br /> Mục tiêu: Khảo sát mối liên quan giữa tình trạng dinh dưỡng với đô nặng bệnh sốt xuất huyết Dengue ở trẻ<br /> em điều trị tại bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới.<br /> Đối tượng-Phương pháp: Nghiên cứu tiền cứu mô tả cắt ngang. Trẻ em dưới 15 tuổi được chẩn đoán<br /> nhiễm Dengue cấp nhập BV Bệnh Nhiệt Đới từ tháng 9/2010 đến tháng 7/2011 được đo chiều cao, cân nặng và<br /> tính BMI.<br /> Kết quả: có 437 bệnh nhân bị sốt xuất huyết Dengue, bao gồm 135 ca có sốc và 302 ca không sốc. Nếu dựa<br /> BMI theo tuổi, tỷ lệ suy dinh dưỡng là 13,4%, tỷ lệ béo phì là 13,9%. Tỷ lệ trẻ béo phì ở nhóm sốc SXH (20,9%)<br /> cao hơn so với nhóm không sốc (10,7%) (p=0,008) hay trẻ béo phì có nguy cơ vào sốc gấp 1,9 lần so với trẻ có dinh<br /> dưỡng bình thường. Trẻ thừa cân có tỷ lệ tái sốc cao hơn (27,3%) so với nhóm không tái sốc (12,1%) hay trẻ thừa<br /> cân có nguy cơ tái sốc gấp 2,57 lần so với trẻ bình thường. Trẻ suy dinh dưỡng/nhẹ cân lại ít bị nguy cơ này hơn.<br /> Kết luận: Trong bệnh lý SXH-D, trẻ béo phì/thừa cân có nguy cơ vào sốc và/hoặc tái sốc hơn so với trẻ có<br /> tình trạng dinh dưỡng bình thường<br /> Từ khoá: Sốt xuất huyết Dengue, thừa cân, béo phì.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> ASSOCIATION BETWEEN NUTRITIONAL STATUS AND SEVERITY<br /> OF DENGUE INFECTION IN CHILDREN<br /> Nguyen Anh Tu, Dong Thi Hoai Tam<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17-Supplement of No 1-2013: 158 - 164<br /> Background: Many factors were found to be related to the severity of Dengue infection. Among this, the<br /> nutritional status of the patient was concerned.<br /> Materials and Methods: A cross sectional prospective study. We examined the nutritional status of<br /> Dengue children admitted to the Hospital For Tropical Diseases from Sept 2010 to July 2011. Z scores for weightfor-age, for height-for-age and BMI-for-age are calculated.<br /> Results: In 437 patients recruited, according to the BMI z scores, 13.4% were malnourished, 13.9% were<br /> obese. In children with Dengue shock, the proportion of obese patients (20.9%) was higher than in non-shock<br /> group (10.7%) with p=0.008. Overweighted children had more episodes of reshock (27.3%) than children without<br /> reshock (12.1%) with p=0.023. Malnourished or underweighted children had likely less risk of shock or reshock.<br /> Conclusion: In Dengue infection, obese or overweighted children had more risk to develop shock and/or<br /> reshock than normal nutritional status children.<br /> * Bộ môn Nhiễm Trường Đại Học Y khoa Phạm Ngọc Thạch TP. HCM<br /> ** Bộ môn nhiễm trường ĐH Y ĐượcTPHCM<br /> Tác giả liên lạc: BS Nguyễn Anh Tú<br /> ĐT: 0975834005<br /> Email: anhtu_y02@yahoo.com.vn<br /> <br /> 158<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Keywords: Dengue children, shock, obese, overweight<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXH D) là một<br /> vấn đề sức khỏe quan trọng ở các quốc gia Đông<br /> Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Đây là một<br /> trong những nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ<br /> phải nhập viện và có tỷ lệ tử vong cao ở những<br /> nước nhiệt đới của Châu Á(5,15). Tìm hiểu về các<br /> yếu tố nguy cơ gây bệnh nặng là mục tiêu của<br /> nhiều nghiên cứu. Một trong những điểm được<br /> quan tâm là tình trạng dinh dưỡng của trẻ bệnh.<br /> Những nhận xét ban đầu của một số tác giả gây<br /> nên nhiều chú ý: tác giả Thisyakorn tại Thái Lan,<br /> năm 1993, cho thấy rằng tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng<br /> ở bệnh nhân SXH D thấp hơn so với trẻ bệnh<br /> khác hoặc trẻ khỏe mạnh(13); Tác giả Nguyễn<br /> Thanh Hùng ở Việt Nam, năm 2005, trên trẻ nhũ<br /> nhi bị SXH D, cũng nhận xét rằng tỷ lệ suy dinh<br /> dưỡng thấp hơn đáng kể so với nhóm chứng là<br /> trẻ em bình thường(8). Điều này có nghĩa là tình<br /> trạng suy dinh dưỡng phải chăng là yếu tố bảo<br /> vệ đối với SXH D?<br /> Các kết luận về mối liên quan giữa tình trạng<br /> dinh dưỡng và bệnh SXH D chưa được thống<br /> nhất: tác giả Kalayanarooj tại Thái Lan, năm 1999<br /> đã báo cáo trong một nghiên cứu hồi cứu với<br /> hơn 4000 ca rằng hội chứng sốc do Dengue xảy<br /> ra nhiều hơn ở trẻ suy dinh dưỡng(6), nhưng mới<br /> đây hơn, năm 2003, tác giả N.Pichainarong lại<br /> nhấn mạnh rằng trẻ béo phì có khuynh hướng<br /> dễ bị sốt xuất huyết nặng(10).<br /> Với tình hình thay đổi về tình trạng dinh<br /> dưỡng của trẻ em Việt nam trong những năm<br /> gần đây, chúng tôi thấy xuất hiện nhiều trẻ béo<br /> phì và/hoặc thừa cân trong dân số bệnh nhi bị<br /> SXH D. Tình trạng béo phì này có thật sự là nguy<br /> cơ cho biểu hiện thể nặng hay không? Hiểu biết<br /> hơn về vấn đề trên, chúng sẽ giúp chúng ta nhận<br /> định được tình trạng nặng nhẹ của trẻ sốt xuất<br /> huyết Dengue một cách rõ ràng hơn.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Khảo sát mối liên quan giữa tình trạng dinh<br /> dưỡng với độ nặng bệnh sốt xuất huyết Dengue<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa I<br /> <br /> ở trẻ em điều trị tại BV Bệnh Nhiệt Đới từ tháng<br /> 9-2010 đến tháng 7-2011, được thể hiện qua 2<br /> mục tiêu chuyên biệt:<br /> - Mô tả tình trạng dinh dưỡng của trẻ bị<br /> sốt xuất huyết Dengue điều trị tại BV Bệnh<br /> Nhiệt Đới.<br /> - Khảo sát mối liên quan giữa tình trạng dinh<br /> dưỡng và độ nặng của trẻ sốt xuất huyết<br /> Dengue.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Đối tượng<br /> Trẻ em dưới 15 tuổi được chẩn đoán nhiễm<br /> Dengue nhập vào khoa Nhi A và khoa<br /> CCHSTCCĐTE Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới từ<br /> tháng 9/2010 đến tháng 7/2011.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Nghiên cứu tiền cứu mô tả cắt ngang.<br /> <br /> Cỡ mẫu<br /> Áp dụng công thức sau: N = Z2(1-α)/2x p(1 –<br /> p)/d2 trong đó Z = 1,96 với α = 0,05; độ tin cậy<br /> 95%; p = 0,242 tỉ lệ trẻ sốt xuất huyết có béo phì<br /> (11); d = 0,05 sai số cho phép; vậy cỡ mẫu tối<br /> thiểu là N = 282.<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> Bệnh nhi < 15 tuổi được chọn vào nghiên cứu<br /> cần thoả các tiêu chí sau:<br /> - Lâm sàng: có những dấu hiệu gợi ý nhiễm<br /> Dengue, dựa theo Hướng Dẫn về chẩn đoán và<br /> điều trị SXH D Bộ Y Tế 2011 (1) như: sốt cao liên<br /> tục, nhức đầu, chán ăn, buồn nôn, đau cơ,<br /> nghiệm pháp dây thắt (±), có xuất huyết da niêm,<br /> tình trạng sốc giảm thể tích vào khoảng ngày 4,<br /> ngày 5 của bệnh (±).<br /> - Được xác định bằng xét nghiệm MAC<br /> ELISA Dengue hoặc NS1 (+).<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch, hoặc có<br /> bệnh nền mạn tính<br /> <br /> 159<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Định nghĩa biến số tình trạng dinh dưỡng<br /> Đo chiều cao, cân nặng với:<br /> - Thước treo tường với đơn vị tính cm<br /> - Cân Nhơn Hoà “Cân được sản xuất và kiểm<br /> định theo tiêu chuẩn cơ sở công bố: TC 02:2000/NH,<br /> TC 03:2000/NH”) với đơn vị tính kg.<br /> + Cân nặng theo tuổi, chiều cao theo tuổi, chỉ<br /> số khối cơ thể BMI, được chia theo thang điểm<br /> Z-score của TCYTTG năm 2007(16,17).<br /> Tình trạng dinh Phân loại theo thang điểm Zdưỡng<br /> score<br /> Suy dinh dưỡng<br /> Chỉ số BMI < -2SD<br /> BMI<br /> Bình thường<br /> -2SD ≤ Chỉ số BMI ≤ 2SD<br /> Béo phì<br /> Chỉ số BMI > 2SD<br /> Cân<br /> Nhẹ cân<br /> Cân nặng theo tuổi < -2SD<br /> nặng<br /> Bình thường -2SD ≤ Cân nặng theo tuổi ≤ 2SD<br /> theo<br /> Thừa cân<br /> Cân nặng theo tuổi > 2SD<br /> tuổi<br /> Thấp<br /> Chiều cao theo tuổi < -2SD<br /> Chiều<br /> cao<br /> theo<br /> tuổi<br /> <br /> Bình thường<br /> Cao<br /> <br /> -2SD ≤ Chiều cao theo tuổi ≤<br /> 2SD<br /> Chiều cao theo tuổi > 2SD<br /> <br /> Đặc điểm dịch tễ<br /> TP. HCM<br /> Nơi cư ngụ:<br /> Tỉnh<br /> Không sốc<br /> Tình trạng<br /> bệnh<br /> Có sốc<br /> Có tái sốc<br /> Không xuất huyết<br /> Xuất huyết nhẹ<br /> Xuất huyết nặng<br /> <br /> Tần số<br /> 328<br /> 109<br /> 302<br /> 135<br /> 44<br /> 399<br /> 36<br /> 2<br /> <br /> Tỉ lệ %<br /> 75,1<br /> 24,9<br /> 69,1<br /> 30,9<br /> 32,6<br /> 91,3<br /> 8,2<br /> 0,5<br /> <br /> Tình trạng dinh dưỡng của trẻ bị sốt xuất<br /> huyết Dengue<br /> Bảng 2. Trị số chiều cao, cân nặng và BMI trung<br /> bình theo nhóm tuổi của toàn dân số:<br /> Nhóm tuổi<br /> 1–5 tuổi<br /> 6–9 tuổi<br /> 10-15 tuổi<br /> <br /> Chiều cao TB Cân nặng TB<br /> (cm) ± SD<br /> (kg) ± SD<br /> 49<br /> 101,4±11,9<br /> 16,9±4.5<br /> 160<br /> 125,3 ± 8,5<br /> 25,9 ± 7.5<br /> 228 149,9 ± 10,7 41,9± 11.6<br /> n<br /> <br /> BMI TB ±<br /> SD<br /> 16,3±2,9<br /> 16,3 ± 3,5<br /> 18,4 ± 3,8<br /> <br /> Chiều cao và cân nặng của trẻ tăng dần theo<br /> tuổi; BMI trung bình của nhóm 1-5 tuổi và nhóm<br /> 6-9 tuổi tương đương nhau, BMI trung bình của<br /> nhóm 10-15 tuổi thì cao hơn hai nhóm còn lại.<br /> <br /> Phân tích số liệu<br /> Sử dụng phần mềm SPSS 16.0; dùng phép<br /> kiểm 2 để so sánh tỉ lệ của một biến số định tính<br /> trong hai nhóm khác nhau; T-test để phân tích sự<br /> khác nhau giữa các biến liên tục; dùng phép kiểm<br /> hồi qui Binary Logistic để đánh giá mối liên hệ<br /> giữa một biến phụ thuộc và các biến độc lập. Tỷ lệ<br /> có khác biệt thống kê với p < 0,05.<br /> <br /> Bảng 3. Trị số cân nặng, chiều cao, và BMI trung<br /> bình của 2 nhóm SXH và sốc SXH:<br /> Đặc điểm<br /> chung<br /> Chiều cao (cm)<br /> Cân nặng (kg)<br /> BMI<br /> <br /> Sốc SXH n= 135<br /> Mean ± SD<br /> 129,5 ± 17,1<br /> 30,2 ± 11,7<br /> 17,5 ± 3,8<br /> <br /> SXH n= 302<br /> Mean ± SD<br /> 138,1 ± 19,9<br /> 34,6 ± 14,0<br /> 17,4 ± 3,7<br /> <br /> p<br /> 0,00<br /> 0,01<br /> 0,83<br /> <br /> Chiều cao trung bình của nhóm SXH và<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> <br /> nhóm sốc SXH khác biệt với p = 0,00; Cân nặng<br /> <br /> Trong thời gian từ tháng 9/2010 đến tháng<br /> 10/2011, chúng tôi đã thu dung được 493 bệnh<br /> nhân tại 2 khoa Nhi A và khoa CCHSTCCĐTE.<br /> Có 437 bệnh nhân được chẩn đoán xác định<br /> nhiễm Dengue bằng xét nghiệm NS1 hoặc MAC<br /> ELISA và được đưa vào nghiên cứu.<br /> <br /> trung bình của nhóm SXH và nhóm sốc SXH<br /> <br /> 160<br /> <br /> Nữ<br /> ≤ 5 tuổi<br /> 6 – 9 tuổi<br /> 10– 10 tuổi chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất 56,5%(2), Đ. T. H. Tâm năm 2009 và D. B.<br /> Thủy năm 2010 thì nhóm tuổi chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất lại là từ 5 – 9 tuổi (tỷ lệ lần lượt là 64,6%<br /> và 74,6%)(4). Trước đây nhóm tuổi mắc SXH –<br /> D phần lớn là từ 5 – 9 tuổi nhưng theo khảo<br /> sát dịch tễ trong khoảng 10 năm gần đây các<br /> tác giả nhận định rằng tỉ lệ người bị nhiễm<br /> SXH – D có khuynh hướng chuyển sang các<br /> lứa tuổi lớn hơn, đặc biệt là tỷ lệ tuổi thanh<br /> niên ngày càng tăng ở nhiều quốc gia.<br /> <br /> 162<br /> <br /> Tái sốc<br /> Trong nhóm biểu hiện sốc SXH nhập tại<br /> khoa HSCCCĐTE (135 ca) tỷ lệ tái sốc là 32,6%.<br /> Tỷ lệ này cũng tương tự với nghiên cứu của C. T.<br /> Tâm tại BV Bệnh Nhiệt Đới năm 2010, tái sốc<br /> chiếm 30,3%(2), của Đ. T. H. Tâm năm 2009 tái sốc<br /> là 31,9% hay nghiên cứu của P. V. Năm tại BV<br /> Vĩnh Long năm 2004(9) tái sốc là 37,8%, Đây là<br /> một tỷ lệ tương đối khá cao, rất đáng lưu ý trong<br /> các bệnh cảnh nặng của sốt xuất huyết Dengue.<br /> Xuất huyết<br /> Về biểu hiện xuất huyết chúng tôi ghi nhận<br /> được 8,7% (xuất huyết nhẹ chiếm 8,2%, xuất<br /> huyết nặng chỉ có 0,5%)<br /> Tình trạng dinh dưỡng của trẻ bị sốt xuất huyết<br /> Cân nặng trung bình tăng theo từng lớp<br /> tuổi, trong đó nhóm từ 1 – 5 tuổi có cân nặng<br /> trung bình 16,9 ± 4,5 kg, nhóm tuổi từ 6 – 9<br /> tuổi là 25,9 ± 7,4 kg, và nhóm tuổi 10 – 15 tuổi<br /> là 41,9 ± 11,6 kg. Độ lệch chuẩn trong nhóm 15 tuổi nhỏ hơn trong nhóm 10 -15 tuổi, chứng<br /> tỏ là khi trẻ lớn hơn, có thể có nhiều yếu tố<br /> ảnh hưởng đến cân nặng: chế độ dinh dưỡng,<br /> chế độ sinh hoạt… Tính về chiều cao, trong<br /> nhóm từ 1 – 5 tuổi chiều cao trung bình là<br /> 101,4 ± 11,9 cm, nhóm từ 6 – 9 tuổi là 125,3 ±<br /> 8,5 cm và nhóm từ 10 – 15 tuổi là 149,9 ±<br /> 10,7cm. Khi so sánh với nghiên cứu của tác giả<br /> Vương Thuận An năm 2009, khảo sát về tình<br /> trạng dinh dưỡng của trẻ 6 -11 tuổi tại trường<br /> tiểu học Kim Đồng tại Tây Ninh, kết quả cũng<br /> gần tương đương với cân nặng trung bình 27,5<br /> ± 5,9 kg, chiều cao trung bình 126 ± 5,6 cm(14).<br /> Nếu tính về chỉ số khối cơ thể: BMI trung bình<br /> giữa nhóm 1 – 5 tuổi và 6 – 9 tuổi gần bằng<br /> nhau 16,3 ± 2,9 và 16,3 ± 3,5. Còn ở nhóm 10 –<br /> 15 tuổi, BMI trung bình cao hơn hẳn 2 nhóm<br /> tuổi còn lại 18,4 ± 3,8. Điều này cũng khá<br /> tương đồng với BMI của dân số bình thường.<br /> Theo biểu đồ phát triển phân loại BMI theo<br /> tuổi của CDC Hoa Kỳ năm 2000 ta thấy ở bách<br /> phân vị thứ 50 BMI của trẻ từ 2 đến 9 tuổi dao<br /> động từ 15 đến 16,5.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br />