Mối quan hệ giữa văn hóa dân gian và văn hóa quan phương đối với sự hình thành tín ngưỡng Quan Vũ trong văn hóa truyền thống Trung Quốc

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết Mối quan hệ giữa văn hóa dân gian và văn hóa quan phương đối với sự hình thành tín ngưỡng Quan Vũ trong văn hóa truyền thống Trung Quốc từ mối quan hệ giữa văn hóa dân gian và văn hóa quan phương, từ quan hệ liên tục hay gián đoạn về mặt thời gian đặt vấn đề lý giải sự hình thành tín ngưỡng Quan Vũ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Mối quan hệ giữa văn hóa dân gian và văn hóa quan phương đối với sự hình thành tín ngưỡng Quan Vũ trong văn hóa truyền thống Trung Quốc

M I QUAN H GI A V N HÓA DÂN GIAN VÀ V N HÓA QUAN PH NG I V I S HÌNH THÀNH T N NG NG QUAN V TRONG V N HÓA TRU N TH NG TRUNG QU C Ph m H ng G ang Khoa Du L ch Ema l g angph@dhhp edu n Ngày nh n bài: 05/3/2022 Ngày PB ánh giá: 06/5/2022 Ngày duy t ng: 16/05/2022 TÓM T T Tín ng ng s ng bái Quan V là m t trong nh ng lo i h nh tín ng ng tôn giáo mang m b n s c v n hóa Trung Hoa. V n ngu n g c và nguy n nh n h nh thành tín ng ng này c nhi u nhà nghi n c u l gi i t nhi u góc khác nhau. Bài vi t này t m i quan h gi a v n hóa d n gian và v n hóa quan ph ng, t quan h li n t c hay gián o n v m t th i gian t v n l gi i s h nh thành tín ng ng Quan V . T khóa Tín ng ng Quan V , v n hóa d n gian, v n hoá quan ph ng THE RELATIONSHIP BETWEEN FOLKLORE AND OFFICIAL STATE CULTURE ON THE FORMATION OF QUAN VU BELIEFS IN CHINESE TRADITIONAL CULTURE ABSTRACT Worship of Quan Vu is one of the religious beliefs bearing the Chinese cultural identity. The origin and the causes of this belief have been explained by many researchers from different angles. This article aims to explain the formation of the Quan Vu belief from the relationship between folklore and of cial state culture, from continuous and interrupted relations in time to explain the formation of the Quan Vu belief. Ke word Beliefs of Quan Vu, folklore, of cial state culture I. TV N II. N I DUNG NGHIÊN C U Tín ng ng Quan V (hay tín 1. M quan h g a v n hoá d n ng ng Quan ) là m t trong nh ng tín g an và v n hoá quan ph ng ng ng tôn giáo c bi t trong v n hoá Không gi ng nh cách h nh dung truy n th ng Trung Qu c. Quá tr nh h nh n gi n v s i l p gi a v n hoá d n thành và phát tri n tín ng ng Quan V gian v i v n hoá chính th ng qu c gia, c ng nh ti n tr nh tôn giáo hóa nh n v t gi a hai lo i h nh v n hoá này có m i này trong l ch s c chúng tôi bàn quan h g n bó m t thi t, tác ng, chi n m t s bài vi t. Trong bài vi t này, ph i và chuy n hoá vào nhau, nm t chúng tôi mu n bàn n m t khía c nh th i i m thích h p nào ó, cái g i là v n khác c a quá tr nh h nh thành tín ng ng hoá d n gian d n nghi m nhi n c xem Quan V ó là m i quan h và tác ng là v n hoá chính th ng qu c gia mà l gi hai chi u c a v n hóa d n gian và v n hóa t H ng V ng trong v n hoá Vi t Nam quan ph ng. là m t ví d i n h nh. Nh n r ng ra, hi n TR NG I H C H I PHÒNG
t ng t ng t tín ng ng H ng V ng gi n ch là do các y u t x h i ng i Vi t Nam t a h t tín ng ng d n gian tác ng vào mà quan tr ng h n l i là tính mang tính “v ng” d n tr thành và c li n t c v n có c a nó, d r ng ngh a c a công nh n là tín ng ng qu c gia c tín ng ng tôn giáo i v i các nhóm x pháp ch hoá, không hi m tr n th gi i. h i có ph n khác nhau, nh ng tính li n t c M i h nh thái tín ng ng, tôn giáo u c a nó là i u không th ph nh n. T góc có quá tr nh h nh thành, phát tri n, t n quá tr nh phát tri n, tín ng ng s ng bái t i mà trong ó s d ch chuy n t ah t th n linh c ng v i các huy n tho i, bi u d n gian “ngoài l ” sang a h t nhà n c t ng có li n quan trong dòng ch y c a “chính th ng” u ch u s tác ng b i truy n th ng v n hóa cho th y s th t hi n l i ích c a các giai t ng trong x h i ó. nhi n r ng s phát tri n c a cái tr c b Các nhà nghi n c u t nhi u góc c ch b i cái sau. Khi truy n th ng v n khác nhau u nh n m nh tính bi n i hóa tín ng ng c h nh thành, nó tác c a s h nh thành, phát tri n và bi n i ng n t t c các t ng l p x h i và tr các hành vi s ng bái th n linh trong th i thành m t t p h p ngu n l c v n hóa khi n gian và không gian. Con ng i các giai các bi u t ng th n linh c th hi n o n x h i và xu t th n t các t ng l p li n t c ho c gián o n trong th i gian và khác nhau s có ng c “v k ” trong vi c không gian. Do ó, tính li n t c và gián s ng bái th n linh c ng nh cách gi i thích o n c ng t n t i trong s phát tri n c a “r t ch quan” v bi u t ng th n linh. Khi các bi u t ng th n linh. V i tín ng ng nghi n c u v tín ng ng Thi n H u c a Quan V , vi c t o tác h nh t ng Quan V c ng ng ng i Hoa, James L.Watson vào th i T ng, Nguy n c h nh thành do nh n th y ng sau tính th ng nh t c a c ti p thu c y u t v n hóa d n gian bi u t ng tín ng ng th n th n này l n v n hóa quan ph ng khi n cho h nh ph n ánh nh ng khác bi t c a các giai t ng t ng Quan V càng th m th u trong i trong x h i i v i tín ng ng này 4 . s ng x h i, tr thành h nh m u v n hóa i u này th c không có g l , b i l vi c chính th c c trong i s ng d n gian l n th c hành nghi l s ng bái c a các tín chính quy n nhà n c quan ph ng. không n thu n ch là ni m tin thu n túy 2. Quan h g a v n hoá d n g an tôn giáo, tín ng ng ó mà còn v chính và v n hoá quan ph ng v s h nh cu c s ng và nhu c u th c t c a chính h thành tín ng ng Quan V nh có m t nghi n c u n u ra 3.124 . 2.1 ín ng ng uan th k Bài vi t này t tr ng h p tín ng ng u ng s ng bái Quan V , m t m t s xem xét tính M t s kh o c u cho th y s xu t li n t c hay gián o n trong quá tr nh phát hi n c a tín ng ng Quan V b t u t tri n c a bi u t ng th n linh, m t khác th i nhà T y 6 . Tuy nhi n, các d li u xem xét m i quan h gi a v n hóa d n áng tin c y h n hi n có u ghi l i vi c gian và v n hóa quan ph ng chính th ng s ng bái Quan V khá ph bi n th i i v i s h nh thành tín ng ng Quan V . ng. Ph m S th i cu i ng trong i v i b t k tín ng ng tôn giáo nào th V n kh h u ngh t ng vi t: “ Kinh Ch u s phát tri n và thay i c a nó không n có mi u Ng c Tuy n là m t trong b n T P CH KHOA H C, S 53, tháng 7 n m 2022
tuy t c nh c a thi n h . Ngôi mi u th n t s ki n “kinh thi n ng a” là Quan này c x y d ng t v t li u a ph ng V d là d ng t ng “v n nh n ch” và c g i là mi u th th n Tam Lang. c a n c Th c b ông Ngô ch t u. Tam Lang t c Quan Tam Lang v y” 7.7 . M cd n th i T ng, h nh t ng Quan V v y, nói m t cách ch c ch n th ph i V có nhi u thay i, song n t ng n th i ng, Quan V m i cd n “hung th n” h nh t ng Quan V th i gian ph ng th . ng v n có th t m th y m t s n c tr ng ban u c a h nh t ng mi u th Quan V . T Xuy n t Th c Quan V trong d n gian là “hung d ” c , có l là a ph ng th ph ng Quan V “ áng s ”. V n kh h u ngh vi t: “Kinh khá th nh hành th i T ng. Nhà th L c Ch u Ng c Tuy n t còn g i là n th Du trong Nh p Th c k t ng chép: “Ngô th n Tam Lang. Tam Lang t c Quan Tam m t d ng t ng Cam H ng Bá (khi n) Lang v y. Nh ng ng i th cúng u có s m ch p lòe mi u ngh a d ng. H ng Bá th c m nh n (uy l c c a th n), nhà d là Thái thú T y L nh n n c l p mi u không có ng i, c a d không c n óng, th cho h ng l c ti n cúng c a t y. c a c i ti n b c d bày ra c ng không d i (t ng H ng Bá) có t ng Quan ai dám n tr m. Ng i làm b p mà n m V n Tr ng” 8.4 . Thông Ch u c ng th c n tr c s b (th n) ánh d u b ng có mi u Quan V r t c- “th d n thành v t chàm tr n m t, sau vài ngày v t chàm kính s ng bái, có hàng ch c b c t ng, càng rõ r t, nh ng l i x nh c, l ng m trong s ó có m t b c t ng m c áo vàng, (v th ) nh n c r n ném l n nh ng k ó m t có v d d n và nhi u r u, mang theo 8.4 Trong B c m ng t a ngôn c ng có m t lá c , trông r t h i” 10. 782 . M t s nh ng ghi chép v h nh t ng Quan V t li u d n tr n cho th y n u th i T ng t ng t : “Sau lo n ng Tuy n Th ng h nh t ng Quan V trong t m th c d n (860-873), kh p ph ph ng loan truy n gian v n ch a c i thi n c m y tính ch t qu binh Quan Tam Lang vào thành khi n “hung th n”. nhà nhà s h i. Ng i m c ph i tai h a th i v i vi c s ng bái Quan V r ng m nh h i h ng, th t không có g au mang tính ch t quan ph ng nhà n c di n kh h n”. Sách c ng chép chuy n Ho ng ra t ng i mu n vào cu i th i Trung Nông D ng B n Thi t (ch y lo n) t ng. Ban u, Quan V xu t hi n v i t trong c c ra D ng Nguy n sau ó ti n cách c ph i th trong Võ mi u. ng n T n L nh, quay u nh n l i kinh s th i, v th n ch c ph ng th trong Võ nói: “ch này tránh c Quan Tam Lang mi u i ng là Thái Công Kh ng T r i” 9.96 . Nh ng t li u này cho th y vào Nha, v th Võ mi u khi ó có t n g i là th i nhà ng, vi c s ng bái Quan V Thái Công Th ng ph mi u. “N m Khai khá ph bi n, nh ng h nh t ng Quan V Nguy n th 10 (731), n th Thái Công trong t m th c d n gian l i là m t v “hung Th ng ph c x y d ng, L u h u th n” có quan h m t thi t v i ma qu . Có Tr ng L ng c ph i th . R m tháng l , tính ch t “hung d ” c a Quan V có gi ng, ti t trung thu u ti n hành t t , th v a b t ngu n t tính cách ki u ng o nghi th c m nh c gi ng nh t Kh ng T . không g n g i k d i, v a b t ngu n Các t ng nh n m nh xu t chinh có n 10 TR NG I H C H I PHÒNG
v c ng c ph i th mi u”. Cho n Huy Tông l nh a Quan V vào th trong n m u Th ng Nguy n (760) “tôn Thái V Thành V ng mi u. Th i Nam T ng Công là V Thành Công, c hành nghi l và th i Nguy n, vi c ph ng th Quan V nh V n Tuy n V ng Kh ng T , l y 10 trong l t quan ph ng chính th c c a l ng t ng các i ng i h u”. M i danh nhà n c c cao. Nh ng nh n chung, t ng này, b n ph i có Tr ng L ng, a v Quan V còn th p trong các nghi l i n Nh ng Th , Tôn V , Ngô Kh i, chính th c và không n nh, h n n a h nh Nh c Ngh , b n trái có B ch Kh i, Hàn t ng Quan V b nh h ng r t nhi u t Tín, Gia Cát L ng, L T nh, L T . Quan Ph t giáo và o giáo do hai tôn giáo này V không có trong s 10 danh t ng ó. l i d ng Quan V truy n bá giáo l 6 . Quan V c a vào Võ mi u ph i th 2 2 ín ng ng uan th k b t u t n m Ki n Trung th ba (782). ng gu n à a trò c a n hóa d n L t n m này do Nghi m Tr n Khanh ch g an trong sáng t o h nh t ng tr và bài v n t có o n vi t: “ cai qu n H nh t ng Quan V luôn là m t ph n V Thành V ng mi u, c n t “nguy t c a c u chuy n Tam Qu c. Theo nghi n l nh” theo i n ch Xu n Thu, t t nh t theo c u c a các h c gi , c u chuy n v Tam th t l c a V ng, Ch h u mà c nh c Qu c có th b t u t th i ng v i các l ”. V v y, “chi u theo danh sách nh ng ghi chép trong các sách S v t k nguy n ng i c ph i th , t ng c ng có 64 danh và ng Kinh m ng hoa l c. n th i t ng c kim”, trong 64 danh t ng này T ng th c u chuy n v Tam Qu c l u có các danh t ng c nh Ph m L i, Tôn hành khá ph bi n. Th i T ng Nh n Tông, T n, Li m Pha và Hán Th nh h u - Ti n th d n c nghe k v tích truy n tam t ng qu n n c Th c là Quan V c ng ph n ba n c Ng y Th c - Ngô và n có trong danh sách này 11.377-378 . n l t m nh, h ti p t c th m th t t nh ti t, s y, Quan V có m t chính th c trong ki n làm cho c u chuy n th m ph n sinh danh sách 64 danh t ng c ph i th ng. n th i T ng Huy Tông, các thuy t V Thành V ng mi u. tho i nh n (ngh nh n k chuy n) phát Tuy nhi n, n th i V n ng, tri n thành thuy t “tam ph n” d ng k Quan V không còn c tr ng d ng trong chuy n. Tô ông Pha t ng d n c u chuy n l t chính th c c a tri u nh. u th i “có a con nhà nghèo kinh thành, gia B c T ng, tri u T ng t ng l y l do c nh nghèo kh , quanh n m ói n, túng “Quan V b gi c b t” a Quan V ra b n, b m nó li n m i thuy t tho i nh n k kh i danh sách ph i th c a Võ mi u. Ch tích truy n Tam Qu c, khi nghe L u Huy n t gi a th i B c T ng tr v sau, do nh c b i tr n th (nó) chau mày khóc, khi h ng c a vi c Ph t giáo và o giáo a nghe Tào Tháo b i tr n th (nó) vui m ng Quan V vào h th ng th n linh c a th n sung s ng” 12.7 . Chuy n Tam Qu c i n và các Hoàng T ng tri u l i r t c ng c ngh thu t s n kh u ng th i s ng tín o giáo n n tri u nh m i b t c i bi n thành h khúc, t p k ch bi u u quan t m tr l i v i Quan V và ban di n. Nhi u v t p k ch i Nguy n c h u chi u d . N m Tuy n Hòa th 5 (1123), danh l n khuy t danh l y tài t Tam d i s ch tr c a B L , Hoàng T ng Qu c nh Xích Bích ao binh, Hành thích T P CH KHOA H C, S 53, tháng 7 n m 2022
ng Trác, T ng D ng h i, Ng a L gia th ch a áp ng y , v b n th n B ... 13. 8,12 . K ch tác gia l i l c Quan V c ng t ng b gi c b t mà không tu n Hán Khanh c ng so n các v t p k ch Náo ti t. Còn xét v tính cách th Quan V tuy Kinh Ch u, n ao h i, Song phó m ng, có c ng m nh, th n d ng h n ng i song Tam chi n L B 14. 8,9,17 … i u ó x th l m ng và ng o m n c ng không cho th y s c h p d n m nh li t c a s ki n ph h p v i khí khi m nh ng c a nhà Tam Qu c i v i ngh thu t truy n th ng nho, d n n k t c c không có h u 10. 8 . ng th i. Cu i T ng u Nguy n, tr n Trong l ch s tuy không nói n vi c Quan c s thuy t “tam ph n” l u hành trong V là ng i có h c hay không, nh ng n u d n gian xu t hi n các “tho i b n” (b n có h c th có l Quan V c ng không ph i k chuy n c a thuy t tho i nh n) Tam ph n là ng i h c cao hi u r ng. Tam Qu c chí s l c và Tam Qu c chí b nh tho i. n c a Tr n Th không ghi chép vi c Quan V cu i Nguy n u Minh, d a tr n thuy t c sách, ch th y B i T ng Chi d n trong “tam ph n” và truy n th ng “b nh tho i” Giang Bi u truy n có nói “V thích c ph bi n ng th i, ng th i d a tr n T truy n và th ng b nh lu n ch m bi m các ghi chép l ch s c i bi n d n n thành l i” 16. 751 . Các ngh nh n d n s ra i c a Tam Qu c chí th ng t c di n gian và các lo i h nh ngh thu t th i T ng ngh a, t c Tam Qu c di n ngh a c a nhà Nguy n k th a thuy t “tam ph n” phát v n La Quán Trung. Nh v y, gi a ti u tri n l n m t b c, sáng t o h nh t ng thuy t di n ngh a và thuy t “tam ph n” Quan V thích c T truy n, kh u èn c sách th u m b sung và làm sáng t t có m i quan h m t thi t. Kho ng 35 c u t ng “trung ngh a” cho h nh t ng Quan chuy n c nói n trong tho i b n Tam V . T ó nh h nh nh n cách l t ng Qu c chí b nh tho i và t p k ch tài Tam c a m t b c nho t ng, v a th n d ng võ Qu c i Nguy n u t m th y trong ti u b v a v n ch ng nho nh . T T ng n thuy t di n ngh a. T thuy t “tam ph n” Nguy n, h nh t ng nho t ng Quan V n tho i b n Tam Qu c chí b nh tho i, r i c sáng t o b i hàng lo t t nh ti t, s t tho i b n l i n ti u thuy t Tam Qu c ki n nh “ ào vi n k t ngh a”, “hàng Hán di n ngh a, các ngh nh n d n gian và sau không hàng Tào”, “quá ng quan tr m l c này nhà v n La Quán Trung ti n hành t ng”, “C thành h i”... Tuy nhi n, v n “tái t o” h nh t ng Quan V làm cho h nh l n nh t c a Quan V trong l ch s là ông t ng Quan V thay i theo h ng “ u u hàng Tào Tháo, ó là s th c không m hóa” so v i h nh t ng tr c ó. th ch i c i, nh ng ti u thuy t thông t c Vi c t o tác h nh t ng Quan V c i bi n thành chi ti t “V b v y kh n th i T ng và th i Nguy n có th cg i tr n m t núi t d i ch n thành H B , là quá tr nh “nho giáo hóa” h nh t ng, t c thà ch t ch quy t không u hàng” 5 . quá tr nh b sung th m vào các ph m ch t Tr ng Li u d ng t ng c a Tào Tháo o c, khí ti t nh n cách theo quan i m và là ng h ng c a Quan V , ph n c a Nho gia. Trong Tam Qu c chí, s gia tích cho Quan V r ng n u anh ta quy t Tr n Th t ng ánh giá Quan V là m t li u ch t th s m c ba tr ng t i: m t là danh t ng “v n nh n ch”, nh ng nói L u B m t i m t ng i anh em k t ngh a n “trung ngh a” theo ph m ch t c a Nho hai là b m c hai ch d u ang b c m t TR NG I H C H I PHÒNG
trong tay Tào Tháo ba là ph m t l i th th thay th trong i s ng t m linh” khuông phò nhà Hán c u v t l d n. Quan ng i Hoa 1. 48 . V nghe xong, ng m ngh m t h i a ra giai o n u, ti u thuy t Tam ba i u ki n u hàng: m t là, hàng Hán Qu c di n ngh a có nh h ng r ng l n, ch không hàng Tào hai là Tào Tháo ph i c bi t i v i t ng l p tr n trong x h i. l y l tri u nh i x v i phu nh n c a Nhà Thanh tr c khi vào Trung nguy n Hoàng thúc ba là khi nghe tin L u B th ng tr bi t n hi n t ng s ng bái u s l p t c i t m. Ch n khi Tào Tháo Quan V . Thanh Thái t N Nh Cáp ng ba i u ki n tr n, Quan V m i vào Xích và Thanh Thái tông Hoàng Thái thành H B ón hai phu nh n, r i theo Tào C c u t m hi u v h nh t ng Quan Tháo v H a X ng. y là ba i u c V . Ngay t n m S ng c th 4 (1639), n i ti ng và c ng là sáng t o c áo c a Thanh Thái tông l nh cho các i h c tác gi ti u thuy t. Sáng t o này r t thành s so n sách Tam Qu c. N m Thu n tr th công và tài t nh, không ch xóa i v t nh 7 (1650), sách c hoàn thành, i h c ngàn n m khó g t là hành ng u hàng s Ph m V n Túc d ng sách, c Hoàng Tào Tháo, không nh ng th l i còn kh c th ng ng n l ng. Theo ghi chép c a h a thành công ph m ch t Quan V “trung Tr n Khang K i Thanh trong n h can ngh a m”, m ng cho hàng lo t h ng t a l c, các võ t ng th i Thanh s ki n v sau nh “treo n tr vàng”, “C s u không bi t ai là tác gi sách này. thành h i” nh m th hi n ch “trung” hay Có thuy t l gi i r ng t ng l p th ng tr th Tào Tháo ng h m Hoa Dung th M n Thanh d ng c u chuy n “ ào vi n hi n ch “ngh a” trong h nh t ng Quan k t ngh a” trong ti u thuy t ki m ch V . Nh v y, truy n th ng thuy t “tam Mông C 6 . nh h ng c a ti u thuy t ph n” và ti u thuy t thông t c th i T ng di n ngh a i v i t ng l p tr n trong x Nguy n gia t ng khí , b sung c h i di n ra kh p n i. V n nh n thi s làm i m quan tr ng là “t t ng trung ngh a” th khi d ng i n v n th ng tránh d ng vào tính cách d ng c m ban u c a h nh l i c a nhà ti u thuy t, nh ng i Thanh t ng Quan V . các v n nh n thi s l i th ng hay d n d ng 23 ín ng ng uan th ti u thuy t. Vi n Mai n u ra m t vài M nh hanh à a trò c a n hóa ch ng c nh phú ng ngôn c th c a Thôi quan ph ng s tru n bá, ph Ni m L nh d n chuy n Quan Công th Tào b n tín ng ng Tháo ng h m Hoa Dung, th Hà K Ti u thuy t Tam Qu c Di n Ngh a Chi m d n c u “sinh Du sinh L ng” và c truy n bá r ng r i t cu i th i m t hi u li m nào ó vi t ôi c u i Nguy n, u nhà Minh, có nh h ng l n mi u Quan V có d ng ch “kh u èn n n m i t ng l p trong x h i và t m lòng sáng” 17.15 . Vi c ng i Thanh th ng trung ngh a c a Quan V tr thành d ng ngôn ng “ti u thuy t di n ngh a” h nh t ng ph bi n trong các t ng l p x t p d ng làm v n làm phú c ng ch ng h i. T y, Quan V tr thành “v th n có g l y làm ng c nhi n c , v nh h ng b oh y uy l c, a n ng và linh thi ng, c a ti u thuy t vô c ng ph bi n. S l n chi m v trí h t s c quan tr ng và không ngôi c a ti u thuy t thông t c - v n c T P CH KHOA H C, S 53, tháng 7 n m 2022
g n mác v n h c “phi chính th ng”, c là Cao D Khi m cho x y d ng Võ khi n v n h c tao nh “chính th ng” nh mi u, trong bài k v n có c u “Th p n n th , phú, t n v n b suy gi m nh h ng th u m, c m ng t tr i, lay ng áng k , th m chí y còn di n ra tác lòng ng i, sáng ng i ngàn n m, th m ng ng c chi u là ti u thuy t nh h ng nhu n trung ngh a” 20.781 . V i à nh ng c l i n v n h c tao nh chính th ng h ng c a tín ng ng Quan V ngày m t không nh . i v i các t ng l p x h i b n s u m, Quan V d n tr thành th n ch d i, nh h ng c a ti u thuy t di n ngh a c a Võ mi u, c d n chúng kh p n c có th nói là m t trong nh ng nh n t góp tôn th làm v th n b o h quy n l c, c a ph n quan tr ng nh h nh nh n cách h nh c i, s c kh e, th m chí các ngh a s Ngh a t ng nho t ng c a Quan V . B n c nh Hòa oàn trong nghi th c hi n t ut ti u thuy t di n ngh a, các v h khúc a x ng Quan V 21. 70,340 . i u ó cho ph ng c ng u di n x ng tích truy n th y tính h p d n thú v c a hi n t ng tín Tam Qu c n n không ai là không bi t v ng ng Quan V , v không ch t ng l p Tam Qu c nh C Gia T ng b nh lu n th ng tr l i d ng tín ng ng Quan V r ng “lúc Tam Qu c di n ngh a th nh hành c ng c quy n l c nhà n c, mà các h i l i có h khúc Tam Qu c ph h a n n ph nhóm bí m t d n gian i ngh ch tri u nh n , tr em không ai không bi t Tào Tháo c ng s ng bái Quan V , mu n d ng s c là gian t c mà Quan, Tr ng, Kh ng Minh m nh th n quy n c a Quan V ch ng trung ngh a, s c h p d n lôi cu n c a nó l i tri u nh. v n quan h n th o nh n t m, th c V i nh h ng s u r ng c a ti u không c n ph i gi i thích” 18. 95 . thuy t di n ngh a và các lo i h nh v n hóa V h nh t ng Quan V c kh c h a ngh thu t d n gian c ng s th a nh n trong Tam Qu c di n ngh a n s u vào chính th c, ng th i ti n hành t n phong lòng ng i, n n th i Minh - Thanh, d là t c v c a tri u nh, a v c a Quan V h c gi , quan ch c hay d n th ng, u có trong các nghi l chính th c có nh ng th d dàng b sung th m vào h nh t ng thay i l n k t gi a tri u i nhà Minh. nh ng khía c nh ph m ch t t t ng, o Vào n m H ng V 27 (1394), Minh Thái c theo quan i m l t ng o c c a t cho x y mi u Quan V t i núi K t ng l p m nh khi n nh n t “trung ngh a” Long, Kim L nh. Sau khi Hoàng V nh trong h nh t ng Quan V càng tr n n n i L c d i ô v B c Kinh cho l p mi u b t h n. N m Gia T nh th 19 (1540), ô Quan V m i kinh s . N m Thành Hóa Ng s D ng Th L tr ng tu mi u Hán th 13 (1477), mi u Quan V c ng c Th nh h u t ng tr n Ninh H , trong l p phía ông huy n V n B nh, hàng n m bài bi k có ca ng i “H u là ng i b nh l y ngày 13 tháng 5 là ngày t t . Nh ng sinh thích c Xu n Thu, T truy n. L y lúc này Quan V ch a c gia phong Xu n Thu tôn ph v ng th t, d p di mi u hi u, s thay i t c v c a Quan ch, th o tr lo n t c, làm sáng t l ngh a. V ch n n m V n L ch 18 (1590) khi H u s d t n trung v i Chi u Li t là v ông c t n phong t c v làm “ ” và Chi u Li t là v vua t t” 19.4 . Vào nh ng 24 n m sau (1614) l i c t n phong “ n m V n L ch (1573-1619), tri huy n Ninh v ” m t l n n a. N m S ng c th 8 tri u TR NG I H C H I PHÒNG
Thanh (1643), tri u nh cho x y mi u V i a v là m t tôn giáo chính th c Quan V t i Th nh Kinh (nay là Th m c nhà n c công nh n, tín ng ng D ng). N m Thu n tr th 9 (1652), truy Quan V ngày càng tr n n ph bi n trong phong t c hi u cho Quan V làm Trung d n chúng. Th i Minh, Quan mi u c Ngh a Th n V Quan Thánh Qu n. “ph ng th kh p thi n h ” v i h n 100 N m Càn Long th 33 (1768) l i gia phong mi u th . n i Thanh, theo th ng k l n n a. T th i Ung Chính n Càn Long, c a V ng T Ch u, mi u Quan ngày Quan V v i Võ mi u c ng nh Kh ng T càng nhi u, trong h n 50 ph , ch u, huy n v i V n mi u có a v quan tr ng t ng có n 480 n mi u ti n hành ho t ng. B t u t n m Gia Khánh th 19 ng th cúng Quan V 22. 126-128 . (1814), tri u nh nhà Thanh phong Không ch c d n chúng kh p thi n h cho Quan V m t s danh hi u, n n m nh t t m h ng v ng, h ng khói quanh Qu ng H ng th 5 (1879), danh hi u c a n m không d t, Quan V còn c ph ng Quan V l n t i 22 k t . T gi a nhà th b i nhi u tôn giáo và t ch c h i nhóm Minh v sau, a v Quan V trong các bí m t. i u ó ch ng t r ng, vi c ph ng nghi l chính th c càng tr n n quan tr ng. th Quan V c ph ng di n l nghi quan Nguy n nh n s u xa c a vi c tín ng ng ph ng c a nhà n c c ng nh vi c th Quan V c tri u nh công nh n (d cúng trong d n gian ngày càng ph bi n r ng có nh h ng b i s truy n bá c a em l i không ch s thay i a v c a Tam Qu c di n ngh a) b t ngu n t cu c Quan V mà còn tr thành truy n th ng kh ng ho ng chính tr lúc b y gi . T V n v n hóa trong lòng các giai t ng x h i. L ch v sau, s s ng kính c a tri u Minh III. K T LU N i v i Quan V ngày càng t ng có th xem là m t ph n ng tr c nh ng kh ng Tín ng ng Quan V c th a ho ng x h i và s v không g c ng nh n là m t trong nh ng h th ng nghi l c c a tri u Minh. Tri u Minh s ng tín quan ph ng, nh ng v n t ra là t i sao Quan V là mu n d ng “trung ngh a” c a chính quy n nhà n c quan ph ng công Quan V c k t “th o nh n t m” nh n tính chính th ng và ti p thu v n hóa ang lung lay m nh li t. Còn tri u Thanh tín ng ng d n gian trong vi c “ i n ch s ng bái Quan V v c b n c ng là l i hóa” nghi l t t Quan V V n y d ng t t ng “trung ngh a” nh m ph c là nh ng tín s ng bái tín ng ng Quan v các ho t ng qu n s khi vào Trung V không ph i ch là nh ng nhà chính tr , nguy n nh m b nh nh tam phi n, tr n nhà v n hóa mà còn là ông o nh ng áp kh i ngh a V ng Lu n S n ông, bách tính b nh d n trong x h i. D v i t kh i ngh a B ch Li n giáo Thi m T y, cách g i n a th ph n l n cu c i c a T Xuy n và cu c n i d y c a Thi n l nh ng ng i t ng l p tr n (tr m t s ít) giáo c ng nh kh i ngh a Thái B nh Thi n ch y u u sinh s ng hòa m nh trong v n Qu c…. V v y, có th nói r ng a v c a hóa d n gian làng x . H c ng v i “l d n Quan V trong nghi l quan ph ng càng bách tính” hít th chung b u không khí v n c coi tr ng bao nhi u th càng b c l hóa d n gian m c. Chính i u ó cung s u s c s kh ng ho ng c a v ng tri u c p nh ng thành t quan tr ng cho s h nh b y nhi u. thành tôn giáo t ng ng c a hai gi i. T P CH KHOA H C, S 53, tháng 7 n m 2022
Vi c s ng bái Quan V t ng gian d i tri u T ng Nguy n, nh ng n u n Minh Thanh tr n th c t phát tri n s sách và truy n th ng s n kh u T ng qua ba giai o n: th i ng h u nh ch a Nguy n không ti p thu quan i m chính có m i li n h gi a s ng bái chính th c c a th ng c a tri u nh v t t ng trung nhà n c v i s ng bái d n gian t gi a ngh a trong sáng t o h nh t ng Quan V , và cu i B c T ng n th i Nguy n, vi c th nh h ng c a v n hóa d n gian có s ng bái Quan V c a nhà n c ch u tác th b gi m i áng k . M i quan h gi a ng và nh h ng c a tôn giáo Ph t giáo v n hóa th ng l u và v n hóa d n gian và o giáo n th i Minh Thanh, vi c không th ch là m t dòng ch y thu n túy s ng bái Quan V c a nhà n c và d n m t chi u. Lu n này th c ra c gian u ch u nh h ng s u s c c a v n nhà s h c Nga A.Gurevich bi n gi i hóa d n gian. S phát tri n, bi n i tín xác áng khi ông vi t v ch u u giai o n ng ng Quan V t th i ng n nay, th nh hành v n hóa d n gian th i trung c cho th y xu h ng hòa nh p gi a v n hóa (A.Gurevich 1998). th ng l u và v n hóa d n gian. S h nh Là s n ph m c t o tác t s thành c a xu h ng này v n có li n quan s ng bái c a c v n hóa d n gian và v n n s d ch chuy n x h i ngày càng t ng hóa quan ph ng n n khi nghi n c u tín k t th i ng T ng kéo theo s ti p ng ng Quan V c ng nh lo i h nh tín xúc ngày càng th ng xuy n gi a v n hóa ng ng t ng t (ví d tín ng ng c th ng l u và v n hóa d n gian. Trong su t Thánh Tr n c a ng i Vi t) c n l u n tri u i Minh Thanh, Quan V không ch v n truy n th ng sáng t o. Truy n th ng c tri u nh s ng kính và tr thành v không b t bi n mà là m t quá tr nh sáng t o th n b o h v n m nh qu c gia mà còn i nhanh hay ch m. M i th i i t th n u vào i s ng t m linh d n gian, tr thành có sáng t o ri ng, không b t ch c truy n v th n b o v c a c i, s n nghi p các a th ng, ch có s gi ng nhau tính vô t n khu c trú ng i Hoa, c các tôn giáo và c a s sáng t o. Còn t c sáng t o th có t ch c h i nhóm bí m t tôn s ng. V ng giai o n phát tri n nhanh và rõ ràng (nh tri u, x h i d n s và t ch c bí m t c ng s s ng bái quan ph ng), trong khi m t s tôn th Quan V u có nguy n nh n c giai o n khác có th ch m h n và xu t hi n b n là t lòng trung ngh a th n v và tính các pha giao nhau trong quá tr nh thay th cách áng kính c a Quan V . và không rõ ràng (nh s ng bái d n gian). Khi nói n s h nh thành tín T s phát tri n c a h nh t ng Quan V ng ng Quan V không th không nói n cho th y, tín ng ng Quan V có s phát m i quan h tác ng gi a v n hóa th ng tri n và bi n i li n t c trong quá tr nh l u qu t c v i v n hóa d n gian. ó là sáng t o. i u này òi h i khi xem xét m i m i quan h tác ng hai chi u ch không quan h gi a v n hóa quan ph ng và v n n thu n là s tác ng m t phía nh là hóa d n gian, truy n th ng l n và truy n m t ph n ng tr c áp l c nào ó (kinh th ng nh , không n n coi truy n th ng v n t , chính tr , v n x h i) nh có quan hóa là t nh t i và b t bi n, mà c n n m b t i m t ng c p. y, h nh t ng các m i quan h v n hóa khác nhau trong Quan V c t o tác b i v n hóa d n m t quá tr nh v n ng và hoàn c nh c th . TR NG I H C H I PHÒNG
TÀI LI U THAM KH O quan”, B c m ng t a ng n, Tr 96, quy n 11, Trung 1. Tr n Anh ào (2009), “Tín ng ng Quan Công Hoa th c c. và nh h ng c a nó Vi t Nam” (trong Nguy n 10. H ng M i (1981), “Quan V ng b u”, in trong Di ki n chí - chi chí - giáp, Tr 782, quy n 9, H ng D ng - Ph ng t V n (ch bi n), Tín Trung Hoa th c c.. ng ng t n giáo và x h i d n gian, Nhà xu t b n 11. T n ng th (1975), thi n “L nh c 5”, quy n T i n bách khoa. 15, Trung Hoa th c c. 2. Gurevich.A (1998), Nh ng ph m tr v n hóa 12. Tô Th c (1981), ng Pha chí l m, Tr 7, quy n trung c , Nxb Giáo d c, Hoàng Ng c Hi n d ch. 1, Trung Hoa th c c. 3. Hoàng Thu H ng (2012), Ch n dung x h i c a 13. ào Tông Nghi (1958), “Vi n nh danh m c” ng i i l ch a, Nhà xu t b n Khoa h c x h i. (trong Nam th n chuy t canh l c, quy n 25, Trung 4. James L.Watson (1985), “Standardi ing the Hoa th c c), T b t ng san b n. Gods: The Promotion of T ien Hou (‘Empress of 14. Chung T Thành (1978), L c qu b , quy n Heaven ) along the south China Coast,960-1960”. th ng, Th ng H i c t ch xu t b n. David Johnson, Andrew J.Nathan, and Evelyn 15. H ng M i (2005), Dung trai t c bút, Tr 8, quy n S.Rawski eds: popular Culture in Late Imperial 11, Trung Hoa th c c. China.Berkerley and Los Angeles, University of 16. Tr n Th (1992), Tam Qu c chí - “Quan V ”, California Press. quy n 36, Nh c L th x . 5. La Quán Trung (1988), Tam Qu c di n ngh a, 17. Vi n Mai (1921), T y Vi n thi tho i, Th ng Nhà xu t b n V n h c, Phan K Bính d ch. H i tr c d ch ng san T y Vi n toàn t p b n. 6. Tr n V n Tr ng, Ph m H ng Giang (2020), 18. C Gia T ng (1920), Ng d c th tri n t y “Nguy n nh n h nh thành và quá tr nh tôn giáo hóa bút, Ph ng T ng duy n n b n nh n v t Quan V thành Quan Thánh Qu n trong 19. “Hán Th nh H u t n mi u”, Gia T nh (in v n hóa ng i Hoa”, T p chí khoa h c Tr ng i trong Ninh H t n chí, quy n 2), Thi n nh t các h c H i Phòng, s 3/2020. tàng Minh i ph ng chí tuy n san b n. 7. Th n mi u b (1934), C kim th t p thành: 20. “ àn mi u” (b n in n m Càn Long n m th 46 Bác v t v ng bi n - Th n d i n, Tr7, quy n 54, ), in trong Ninh c huy n chí, quy n 2. Trung Hoa th c c, nh n b n. 21. Chu Tích Th y (1994), Ngh a Hòa oàn v n 8. Du Vi t (1995), “Quan Tam lang”, Trà H ng ng ích kh i nguy n, Tr ng Tu n Ngh a d ch, th t t ng sao, Tr 4, quy n 15, Bút k ti u thuy t i Giang Tô nh n d n xu t b n. quan b n. 22. V ng T Ch u (1998), “Võ thánh Quan V ”, 9. Tôn Quang Hi n (2002), “Quan Tam lang nh p H B c nh n d n xu t b n. T P CH KHOA H C, S 53, tháng 7 n m 2022