Một số đặc điểm bệnh lý, lâm sàng bệnh sán dây ở gà thả vườn tại tỉnh Thái Nguyên

Nguyễn Thị Ngân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 85(09)/2: 143 - 150<br /> <br /> MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM BỆNH LÝ, LÂM SÀNG BỆNH SÁN DÂY<br /> Ở GÀ THẢ VƯỜN TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN<br /> Nguyễn Thị Ngân*, Nguyễn Thị Kim Lan<br /> Trường ĐH Nông Lâm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Theo dõi 925 gà thả vƣờn xét nghiệm phân thấy nhiễm sán dây tại Thái Nguyên có 104 gà biểu<br /> hiện triệu chứng lâm sàng (chiếm 11,24%), trong đó: 100% số gà lông xơ xác, phân lỏng và có<br /> nhiều đốt sán; 42,31% số gà mào tích nhợt nhạt do thiếu máu; 16,35% gà gày yếu, să cánh. Trong<br /> 931 gà mổ khám có 484 gà bị nhiễm sán dây, chiếm 51,99%; có 58 gà có bệnh tích đại thể, chiếm<br /> 11,98%. Số lƣợng sán dây ký sinh ở gà có bệnh tích biến động từ 42 - 161 sán. Niêm mạc ruột non<br /> viêm cata, xuất huyết, nhất là chỗ đầu sán bám vào, có nhiều chất nhờn đặc màu vàng nhạt hoặc đỏ<br /> nhạt. Các biến đổi vi thể chủ yếu: ruột gà có sán dây cắt ngang, sán dây chui vào lớp niêm mạc<br /> ruột, lông nhung ruột bị biến dạng, dính thành khối, đỉnh lông nhung bị rách nát, tuyến ruột tăng<br /> tiết. Hoại tử tế bào biểu mô ruột. Số lƣợng hồng cầu, hàm lƣợng huyết sắc tố, tỷ khối hồng cầu của<br /> nhóm gà bị bệnh đợt xét nghiệm I và II đều thấp hơn so với nhóm gà khỏe; ngƣợc lại, số lƣợng<br /> bạch cầu của nhóm gà bệnh ở cả hai đợt đều cao hơn so với nhóm gà khỏe.<br /> Từ khóa: Gà thả vườn, sán dây, bệnh tích đại thể, bệnh tích vi thể, tỉnh Thái Nguyên.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Trong những năm gần đây, chăn nuôi gà ở<br /> Thái Nguyên phát triển khá mạnh, trong đó<br /> chăn nuôi gà thả vƣờn chiếm một số lƣợng<br /> lớn. Bệnh sán dây là bệnh thƣờng gặp ở gà,<br /> phổ biến nhất ở gà thả vƣờn. Tuy nhiên, việc<br /> phòng trị bệnh do sán dây gây ra còn ít đƣợc<br /> chú ý. Để có cơ sở khoa học cho công tác<br /> phòng trị bệnh, từ năm 2007 – 2010, chúng<br /> tôi đã nghiên cứu một số đặc điểm bệnh lý,<br /> lâm sàng bệnh sán dây ở gà thả vƣờn trên địa<br /> bàn tỉnh Thái Nguyên, nhằm đề xuất biện<br /> pháp phòng và trị bệnh có hiệu quả, góp phần<br /> tăng năng suất chăn nuôi.<br /> VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG<br /> PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Vật liệu<br /> - Mẫu phân gà thả vƣờn ở các lứa tuổi.<br /> - Gà ở các lứa tuổi (để mổ khám sán dây và<br /> kiểm tra bệnh tích).<br /> - Các phần ruột non, ruột già, máu gà bị bệnh<br /> sán dây và gà khoẻ (để làm tiêu bản tổ chức<br /> học xác định bệnh tích vi thể và sự thay đổi<br /> chỉ số máu do sán dây gây ra).<br /> - Kính hiển vi quang học Labophot-2, máy<br /> phân tích máu ABX Micros, máy cắt cúp tổ<br /> chức Microtom…<br /> - Các hóa chất và dụng cụ xét nghiệm khác.<br /> *<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> - Tỷ lệ và những triệu chứng lâm sàng của gà<br /> bị bệnh sán dây.<br /> - Bệnh tích đại thể và số lƣợng sán dây ký<br /> sinh ở gà bị bệnh.<br /> - Bệnh tích vi thể ruột non, ruột già do sán<br /> dây gây ra.<br /> - Sự thay đổi một số chỉ số máu của gà bị<br /> bệnh sán dây so với gà khoẻ.<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> - Xét nghiệm mẫu phân bằng phƣơng pháp<br /> lắng cặn Benedek (1943).<br /> - Mổ khám gà theo phƣơng pháp mổ khám<br /> không toàn diện (theo tài liệu của Phạm Văn<br /> Khuê và cs, 1996 [2], Nguyễn Thị Kim Lan<br /> và cs, 2008 [4]).<br /> - Nghiên cứu biến đổi bệnh lý vi thể bằng<br /> phƣơng pháp làm tiêu bản tổ chức học theo<br /> quy trình tẩm đúc parafin, nhuộm<br /> Hematoxilin - Eosin. Mỗi đoạn ruột đúc 4<br /> block, mỗi block chọn 5 tiêu bản cắt mỏng.<br /> Đọc kết quả dƣới kính hiển vi quang học<br /> Labophot - 2 và chụp ảnh bằng máy ảnh gắn<br /> trên kính hiển vi.<br /> - Số lƣợng hồng cầu, bạch cầu, hàm lƣợng<br /> huyết sắc tố và tỷ khối huyết cầu đƣợc xác<br /> định bằng máy ABX Micros.<br /> <br /> Tel: 0915 217020<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 143<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> - Công thức bạch cầu đƣợc xác định bằng<br /> phƣơng pháp Tristova: làm tiêu bản máu,<br /> nhuộm Giemsa, đếm số lƣợng từng loại bạch<br /> cầu và tính tỷ lệ phần trăm từng loại.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Tỷ lệ và triệu chứng lâm sàng của gà bị<br /> bệnh sán dây<br /> <br /> 85(09)/2: 143 - 150<br /> <br /> Theo dõi 925 gà của những đàn gà bị nhiễm<br /> sán dây với tỷ lệ >60% nuôi tại các nông hộ<br /> của 9 huyện, thành, thị thuộc tỉnh Thái<br /> Nguyên, có 104 gà biểu hiện triệu chứng lâm<br /> sàng, chiếm 11,24%. Trong đó: 100% số gà<br /> lông xơ xác; 100% gà có biểu hiện rối loạn<br /> tiêu hóa, phân lỏng và có nhiều đốt sán ở<br /> trong phân; 42,31% số gà mào tích nhợt nhạt<br /> do thiếu máu; 16,35% gà gày yếu, sã cánh.<br /> <br /> Bảng 1. Tỷ lệ gà nhiễm sán dây có triệu chứng lâm sàng<br /> Địa phương<br /> (huyện, thành, thị)<br /> H. Định Hoá<br /> H. Võ Nhai<br /> H. Đại Từ<br /> H. Phú Lƣơng<br /> H. Đồng Hỷ<br /> TP.Thái Nguyên<br /> H. Phú Bình<br /> TX.Sông Công<br /> H. Phổ Yên<br /> Tính chung<br /> <br /> Số gà theo<br /> dõi<br /> (con)<br /> 123<br /> 112<br /> 90<br /> 79<br /> 109<br /> 85<br /> 125<br /> 95<br /> 107<br /> 925<br /> <br /> Số gà có triệu<br /> chứng lâm<br /> sàng (con)<br /> 19<br /> 18<br /> 12<br /> 9<br /> 8<br /> 8<br /> 12<br /> 7<br /> 11<br /> 104<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> 15,45<br /> 16,07<br /> 13,33<br /> 11,39<br /> 7,34<br /> 9,41<br /> 9,60<br /> 7,37<br /> 10,28<br /> 11,24<br /> <br /> Biểu hiện lâm sàng<br /> <br /> - Gà gày yếu; sã cánh (16,35%)<br /> - Lông xơ xác (100%)<br /> - Mào và tích nhợt nhạt (42,31%)<br /> - Phân loãng, có nhiều đốt sán<br /> (100%)<br /> <br /> Ảnh 1. Gà bị bệnh sán dây gày, lông xơ xác, có con chết do sán dây ký sinh quá nhiều<br /> <br /> Ảnh 2. Đốt sán thải ra ngoài theo phân gà, phân lẫn máu và chất nhầy<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 144<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Gà nuôi ở các huyện Định Hoá, Võ Nhai, Đại<br /> Từ, Phú Lƣơng có tỷ lệ biểu hiện triệu chứng<br /> lâm sàng cao hơn các huyện, thành khác. Qua<br /> điều tra cho thấy, các hộ chăn nuôi gà thả<br /> vƣờn tại các huyện này thƣờng không tẩy<br /> giun, sán cho gà, gà không đƣợc chăm sóc<br /> nuôi dƣỡng tốt, số lƣợng ký chủ trung gian<br /> nhiều (do bãi chăn thả rộng) nên tỷ lệ gà<br /> nhiễm sán dây cao và nhiễm ở cƣờng độ nặng<br /> cũng cao hơn các huyện, thành còn lại.<br /> Nguyễn Thị Kim Lan và cs (1999) [3] cho<br /> biết: bệnh chỉ phát thành triệu chứng nếu gà<br /> có nhiều sán ký sinh: con vật gày dần, rối<br /> loạn tiêu hoá, kiết lỵ. Orlov F. M. (1975) [5]<br /> đã mô tả bệnh sán dây ở gà nhƣ sau: Khi gà<br /> nhiễm nhiều sán, số lƣợng hồng cầu và hàm<br /> lƣợng huyết sắc tố giảm, niêm mạc hơi vàng<br /> nhạt, gà đẻ ít hoặc ngừng đẻ.<br /> <br /> 85(09)/2: 143 - 150<br /> <br /> Những triệu chứng lâm sàng của gà bị bệnh<br /> sán dây mà chúng tôi quan sát đƣợc phù hợp<br /> so với nhận xét của các tác giả trên.<br /> Bệnh tích đại thể ở đường tiêu hóa gà bị<br /> bệnh sán dây<br /> Bảng 2 cho thấy: trong 931 gà mổ khám có<br /> 484 gà bị nhiễm sán dây, chiếm 51,99%.<br /> Trong đó có 58 gà có bệnh tích đại thể,<br /> chiếm 11,98%. Số lƣợng sán dây ký sinh ở<br /> gà có bệnh tích biến động từ 42 - 161 sán.<br /> Bệnh tích đại thể ở ruột non do sán dây gây<br /> ra đƣợc quan sát lặp đi lặp lại ở 58 gà: Niêm<br /> mạc ruột non viêm cata, xuất huyết, nhất là<br /> chỗ đầu sán bám vào. Niêm mạc xung quanh<br /> chỗ đó phủ nhiều chất nhờn đặc màu vàng<br /> nhạt hoặc đỏ nhạt.<br /> <br /> Bảng 2. Bệnh tích đại thể và số lƣợng sán dây ký sinh ở gà bị bệnh<br /> Địa phương<br /> (huyện, thành,<br /> thị)<br /> H. Định Hoá<br /> H. Võ Nhai<br /> H. Đại Từ<br /> H. Phú Lƣơng<br /> H. Đồng Hỷ<br /> TP. Thái Nguyên<br /> H. Phú Bình<br /> TX. Sông Công<br /> H. Phổ Yên<br /> Tính chung<br /> <br /> Số gà<br /> mổ<br /> khám<br /> (con)<br /> <br /> Số gà<br /> nhiễm<br /> (con)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> nhiễm<br /> (%)<br /> <br /> 85<br /> 97<br /> 112<br /> 82<br /> 107<br /> 115<br /> 153<br /> 65<br /> 115<br /> 931<br /> <br /> 55<br /> 62<br /> 65<br /> 51<br /> 51<br /> 42<br /> 76<br /> 25<br /> 57<br /> 484<br /> <br /> 64,71<br /> 63,92<br /> 58,04<br /> 62,20<br /> 47,66<br /> 36,52<br /> 49,67<br /> 38,46<br /> 49,57<br /> 51,99<br /> <br /> Số gà<br /> có<br /> bệnh<br /> tích<br /> (con)<br /> 9<br /> 9<br /> 8<br /> 7<br /> 6<br /> 4<br /> 7<br /> 3<br /> 5<br /> 58<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> có<br /> bệnh<br /> tích<br /> (%)<br /> 16,36<br /> 14,52<br /> 12,31<br /> 13,73<br /> 11,76<br /> 9,52<br /> 9,21<br /> 12,00<br /> 8,77<br /> 11,98<br /> <br /> Số lượng<br /> sán dây/gà<br /> có bệnh<br /> tích (con)<br /> <br /> Bệnh tích<br /> đại thể<br /> <br /> 52 - 161<br /> 48 - 158<br /> 42 - 117<br /> 56 - 121<br /> 63 - 153<br /> 62- 109<br /> 64 - 108<br /> 66 - 124<br /> 57 - 82<br /> 42 - 161<br /> <br /> Niêm mạc ruột<br /> non viêm, xuất<br /> huyết, phủ chất<br /> nhờn đặc, đỏ<br /> hoặc vàng nhạt.<br /> Trên niêm mạc<br /> có nhiều sán<br /> dây bám vào<br /> <br /> Ảnh 3. Sán dây ký sinh dày đặc trong ruột gà gây xuất huyết ruột<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 145<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Nhƣ vậy, gà bị bệnh sán dây ở có bệnh tích rõ<br /> rệt ở ruột non: niêm mạc ruột non viêm cata<br /> là do sán dây dùng móc bám bám vào niêm<br /> mạc ruột làm tổn thƣơng dẫn đến hiện tƣợng<br /> viêm, xuất huyết. Kết quả nghiên cứu của<br /> chúng tôi phù hợp với nhận xét của các tác<br /> giả trong và ngoài nƣớc.<br /> Bệnh tích vi thể ruột gà bị bệnh sán dây<br /> Qua bảng 3 cho thấy: ở đoạn tá tràng, có<br /> 8/15 tiêu bản có bệnh tích vi thể, chiếm tỷ lệ<br /> 53,33%. Đoạn không tràng, có 13/15 tiêu<br /> bản có bệnh tích vi thể, chiếm tỷ lệ 86,67%.<br /> Đoạn hồi tràng, có 12/15 tiêu bản có bệnh<br /> tích vi thể, chiếm tỷ lệ 80%. Đoạn manh<br /> tràng, có 1/15 tiêu bản có bệnh tích vi thể,<br /> chiếm tỷ lệ 6,67%. Đoạn kết tràng và trực<br /> tràng không có tiêu bản nào có bệnh tích vi<br /> thể do sán dây gây ra.<br /> Do sán dây chủ yếu bám vào niêm mạc ruột<br /> non để ký sinh nên bệnh tích vi thể đều tập<br /> trung chủ yếu ở ruột non, rất ít ở ruột già.<br /> Những biến đổi vi thể chủ yếu là: Ruột non có<br /> <br /> 85(09)/2: 143 - 150<br /> <br /> sán dây cắt ngang, lông nhung ruột bị biến<br /> dạng, dính thành khối, đỉnh lông nhung bị đứt<br /> nát, tuyến ruột tăng tiết. Hoại tử tế bào biểu<br /> mô ruột. Thâm nhiễm bạch cầu ái toan ở lớp<br /> hạ niêm mạc ruột.<br /> Theo Trần Phúc Thành (1965) [7], về cấu tạo<br /> của ruột bình thƣờng thì mặt trong của ruột<br /> có nhiều lông nhỏ và thông ra các tuyến. Các<br /> lông xếp chi chít với nhau nổi lồi vào trong<br /> lòng ruột non nhƣ một tấm thảm nhung, có<br /> nhiều gấp nếp niêm mạc và nhiều gai nhỏ<br /> nhô lên gọi là lông nhung, đó là cơ quan hấp<br /> thu thức ăn khi đã đƣợc đồng hóa.<br /> Khi gà bị sán dây ký sinh với số lƣợng lớn,<br /> sán dùng giác và móc bám bám vào niêm<br /> mạc ruột, đồng thời tiết độc tố gây tổn<br /> thƣơng niêm mạc ruột, huỷ hoại hệ thống<br /> lông nhung ở ruột. Các mao quản trong lông<br /> nhung ruột bị sung huyết, tác động cơ giới<br /> và tác động độc tố của sán dây gây hoại tử tế<br /> bào biểu mô ruột.<br /> <br /> Bảng 3. Tỷ lệ tiêu bản có bệnh tích vi thể của gà bị bệnh sán dây<br /> Các phần ruột<br /> Tá tràng<br /> Không tràng<br /> Hồi tràng<br /> Manh tràng<br /> Kết tràng<br /> Trực tràng<br /> <br /> (a)<br /> <br /> Số tiêu bản<br /> nghiên cứu<br /> 15<br /> 15<br /> 15<br /> 15<br /> 15<br /> 15<br /> <br /> Số tiêu bản có biến<br /> đổi vi thể<br /> 8<br /> 13<br /> 12<br /> 1<br /> -<br /> <br /> (b)<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 53,33<br /> 86,67<br /> 80,00<br /> 6,67<br /> -<br /> <br /> (c)<br /> <br /> 146<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 85(09)/2: 143 - 150<br /> <br /> Ảnh 4. (a) Ruột gà có sán dây cắt ngang; (b) Thâm nhiễm bạch cầu ái toan ở lớp hạ niêm mạc ruột;<br /> (c) Hoại tử tế bào biểu mô ruột<br /> <br /> Sự thay đổi một số chỉ số máu của gà bị<br /> bệnh sán dây so với gà khoẻ<br />  Sự thay đổi một số chỉ số máu của gà bị<br /> bệnh sán dây:<br /> Xác định số lƣợng hồng cầu, số lƣợng bạch<br /> cầu và các chỉ số máu khác có ý nghĩa lớn<br /> trong chẩn đoán.<br /> Bảng 4 cho thấy: So sánh nhóm gà khỏe ở đợt<br /> xét nghiệm I và II, chúng tôi thấy các chỉ số<br /> máu gà khoẻ khác nhau không rõ rệt, đều nằm<br /> trong giới hạn sinh lý bình thƣờng (P>0,05).<br /> (Hoàng Toàn Thắng và Cao Văn, 2006 [8]<br /> cho biết, số lƣợng hồng cầu gà từ 2,5 - 3,2<br /> triệu/mm3 máu, số lƣợng bạch cầu: 30<br /> nghìn/mm3 máu, hàm lƣợng huyết sắc tố của<br /> gà 2,7 g%).<br /> So sánh giữa gà khỏe và gà bệnh, chúng tôi<br /> thấy ở gà mắc bệnh sán dây, các chỉ số máu<br /> có sự thay đổi. Cụ thể:<br /> - Số lƣợng hồng cầu, hàm lƣợng huyết sắc tố,<br /> tỷ khối hồng cầu của nhóm gà bị bệnh đợt I<br /> và đợt II đều thấp hơn số lƣợng hồng cầu<br /> trung bình của nhóm gà khỏe. Sự khác nhau<br /> này là rõ rệt (P < 0,05).<br /> - Số lƣợng bạch cầu trung bình của nhóm gà<br /> bệnh ở cả hai đợt xét nghiệm đều cao hơn<br /> so với nhóm gà khỏe. Sự khác nhau này rõ<br /> rệt (P < 0,05).<br /> <br /> Sự giảm số lƣợng hồng cầu, tỷ khối hồng cầu,<br /> hàm lƣợng huyết sắc tố và tăng số lƣợng bạch<br /> cầu ở gà bị bệnh sán dây là hậu quả của quá<br /> trình ký sinh của sán dây.<br /> Ở những gà bị bệnh sán dây, do sán lấy<br /> dƣỡng chấp của ký chủ, đặc biệt là với số<br /> lƣợng lớn sán dây làm cho cơ thể ký chủ thiếu<br /> dinh dƣỡng nghiêm trọng, gây thiếu máu.<br /> Ngoài ra, chúng còn tiết độc tố gây dung<br /> huyết, làm giảm số lƣợng hồng cầu, hàm<br /> lƣợng huyết sắc tố và tỷ khối của hồng cầu.<br /> Số lƣợng bạch cầu tăng là chỉ tiêu phản<br /> ánh chức năng bảo vệ cơ thể trƣớc những<br /> yếu tố bệnh lý, trong trƣờng hợp này yếu<br /> tố bệnh lý là tác động của sán dây trong<br /> quá trình ký sinh.<br /> <br /> Sự thay đổi công thức bạch cầu của<br /> gà bị bệnh sán dây:<br /> Bảng 5 cho thấy: Công thức bạch cầu của hai<br /> nhóm gà khỏe ở đợt xét nghiệm I và II không<br /> có sự sai khác đáng kể (P > 0,05). Hoàng<br /> Toàn Thắng và Cao Văn (2006) [8] cho biết,<br /> tỷ lệ các loại bạch cầu của gà khỏe là: bạch<br /> cầu trung tính: 27,0%, bạch cầu ái toan là<br /> 4,0%, bạch cầu ái kiềm là 4,0%, lâm ba cầu là<br /> 59,0%, bạch cầu đơn nhân lớn 6,0%.<br /> Nhƣ vậy, tỷ lệ các bạch cầu của nhóm gà<br /> khỏe trong hai đợt xét nghiệm nằm trong giới<br /> hạn sinh lý bình thƣờng.<br /> <br /> Bảng 4. Sự thay đổi một số chỉ số máu của gà bị bệnh sán dây<br /> Gà khoẻ<br /> Đợt xét<br /> nghiệm<br /> <br /> I<br /> <br /> II<br /> <br /> Chỉ số huyết học<br /> Số lƣợng hồng cầu<br /> (triệu/mm3 máu)<br /> Số lƣợng bạch cầu<br /> (nghìn/mm3 máu)<br /> Hàm lƣợng huyết sắc tố (g%)<br /> Tỷ khối hồng cầu (%)<br /> Số lƣợng hồng cầu<br /> (triệu/mm3 máu)<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> (X<br /> <br />  mx )<br /> <br /> Gà bệnh<br /> (X<br /> <br />  mx )<br /> <br /> Mức ý<br /> nghĩa<br /> (P)<br /> <br /> n = 15<br /> <br /> n = 15<br /> <br /> 2,76 ± 0,03<br /> <br /> 2,39 ± 0,02<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 30,29 ± 0,36<br /> <br /> 32,15 ± 0,31<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 11,26 ± 0,57<br /> 31,86 ± 0,37<br /> <br /> 9,08 ± 0,24<br /> 26,92 ± 0,40<br /> <br /> < 0,05<br /> < 0,01<br /> <br /> 2,93 ± 0,03<br /> <br /> 2,42 ± 0,02<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 147<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />