Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý giáo dục: Phần 2

ChưoTig VII<br /> <br /> KIẾM TRA VÀ THANH TRA TRONG GIÁO DỤC<br /> 7.1. Kiểm tra trong quản lý giáo dục<br /> 7. /. /. Kiểm tra trong quản lý là gì?<br /> Hiện nay, có nhiều cách định nghĩa khác nhau về kiểm tra trong<br /> quản lý.<br /> Các nhà quản lý thực tiễn thường cho rằng, kiểm tra là quá trình<br /> nồ lực của chủ thể quản lý nhàm đưa các hoạt động thực tiễn phù hợp<br /> với kế hoạch đã xác định. Cách định nghĩa này khá rõ ràng, xác định<br /> được một trong những kết quả cần đạt được của hoạt động kiểm tra.<br /> Tuy nhiên, để chi ra được chủ thể cần tiến hành hoạt động như thế nào<br /> trong quá trình kiểm tra cần quan niệm kiểm tra trong quản lý theo<br /> cách định nghĩa sau:<br /> <br /> Kiểm tra trong quản lý nói chung hay kiểm tra trong quản lý giáo<br /> dục nói riêng là quá trình xem xét thực tiễn, đảnh giá thực trạng,<br /> khuyến khích cải tốt, phát hiện những sai phạm và điều chinh nhằm<br /> đạt tới những mục tiêu đã đặt ra góp phần đưa toàn bộ hệ thống quản<br /> lý lẻn một trình độ cao hơn.<br /> Như vậy, trong định nghĩa này đã chỉ rõ, kiểm tra phải được thực<br /> hiện bằng cách có quá trỉnh tiếp xúc trực tiếp với thực tiễn để nắm bắt<br /> được chính xác, kịp thời tình hình hoạt động của các đối tượng được<br /> kiểm tra, trên cơ sở đó có sự đánh giá về thực trạng của các hoạt động<br /> thực tiễn (chủ thể biết được các đối tượng thực hiện tốt, bình thường<br /> hay xấu ở mức độ nào, đồng thời cũng biết được tính đúng đắn của<br /> các quyết định quản lý). Hoạt động kiểm tra trong quản lý cần thể hiện<br /> sự ủng hộ cái tốt, yếu tố tích cực đồng thời phê phán và ngăn chặn kịp<br /> thời những biểu hiện sai phạm nhằm giúp mọi đối tượng hoàn thành<br /> 181<br /> <br /> nhiệm vụ và đạt tới mục tiêu chung của tổ chức. Do đó khi nghiên cứu<br /> về lĩnh vực kiểm tra cần xác định được các đặc trưng của hoạt động<br /> kiểm tra trong quản lý.<br /> <br /> 7.1.2. Vị trí của kiểm tra<br /> Quá trình giáo dục, theo lý luận của giáo dục học, là quá trình có<br /> tính định hướng, diễn ra trong thời gian nhất định, biểu hiện thông qua<br /> hoạt động của con người, vận động do tác động của các nhân tố bén<br /> trong và bên ngoài và tuân theo nhũng quy luật nhất định. Quá trình<br /> giáo dục bao gồm sự thống nhất của hai quá trình bộ phận là quá trình<br /> dạy học và quá trình giáo dục (theo nghĩa hẹp), các quá trình này đều<br /> thực hiện các chức năng chung của giáo dục trong việc hình thành<br /> nhân cách cho đối tượng được giáo dục.<br /> Quá trình giáo dục là sự vận động từ mục đích của giáo dục đến<br /> các kết quả của nó, tính toàn vẹn như là sự thống nhất nội tại của các<br /> thành tố Ưong quá trình giáo dục.<br /> Quá trình giáo dục được xác định là một hệ thống bao gồm các<br /> thành tố cấu trúc như: mục đích giáo dục, nội dung giáo dục, phương<br /> pháp, phương tiện, hình thức tổ chức giáo dục, nhà giáo dục, người<br /> được giáo dục, kết quả giáo dục.<br /> Quá trình giáo dục luôn có sự phối hợp biện chứng giữa hoạt<br /> động của nhà giáo dục và quá trình rèn luyện của người được giáo<br /> dục. Quá trình này tạo ra sự thay đổi đó chính là kết quả thể hiện ờ<br /> người được giáo dục. Kết quả này được các nhà giáo dục tổ chức kiểm<br /> tra để đánh giá mức độ thay đổi của người được giáo dục. Như vậy,<br /> xác định đến thành tổ kết quả giáo dục tức là đề cập tới việc tổ chức<br /> kiểm tra đánh giá hay yếu tổ kiểm tra đánh giả (sau đây được xác định<br /> là thành tố kiểm tra), do đó, kiểm tra được xác định là một thành tố<br /> của quá trình giáo dục (xem sơ đồ hình 7.1).<br /> Quá trình giáo dục theo cấu trúc của tiếp cận hệ thống có thể<br /> được mô tả theo sơ đồ sau:<br /> <br /> 182<br /> <br /> Mục đích giáo dục<br /> '<br /> <br /> / | V<br /> <br /> X<br /> <br /> \<br /> <br /> X<br /> <br /> NỘI dung GD<br /> •<br /> <br /> \<br /> <br /> v<br /> <br /> 1<br /> <br /> / N<br /> <br /> ✓■<<br /> <br /> ' Ị<br /> <br /> Phương pháp GD<br /> (bao gồm các điều<br /> kiện giáo dục)<br /> <br /> /<br /> <br /> V 'Ỷ' V<br /> ả<br /> <br /> 1<br /> <br /> //<br /> NhàGD<br /> <br /> it<br /> <br /> _<br /> <br /> s<br /> <br /> I<br /> <br /> V<br /> <br /> ■<br /> <br /> \<br /> <br /> \<br /> <br /> _ -<br /> <br /> \<br /> <br /> .<br /> <br /> I<br /> <br /> \~ ~ị~ ~/<br /> \<br /> <br /> \<br /> <br /> '<br /> <br /> /<br /> <br /> /<br /> <br /> V<br /> <br /> - - i|<br /> <br /> Người được GD<br /> <br /> 1 1<br /> , /<br /> <br /> lịí '<br /> <br /> Kiểm tra đánh giá kết quả<br /> <br /> Hình 7.1. Sơ đồ mô tả thành tổ kiểm tra trong cấu trúc của quá trình giáo dục<br /> <br /> Mặt khác, kiểm tra còn là chức năng quản lý quan trọng trong<br /> quá trình quản lý (quá trình quản lý bao gồm các chức năng kế hoạch<br /> hoá, tổ chức, lãnh đạo/chi đạo và kiểm tra (xem hình 7.2). Sau khi xác<br /> định các mục tiêu, quyết định những biện pháp tốt nhất để đạt tới các<br /> mục tiêu (các bước cơ bản trong chức năng kế hoạch hoá) và triển<br /> khai các chức năng tổ chức, chi đạo để hiện thực hoá các mục tiêu đó<br /> cần phải tiến hành những hoạt động kiểm tra để xem xét việc triển<br /> khai các quyết định trong thực tiễn. Xác định rõ việc nào làm tốt, việc<br /> nào chưa thực hiện và việc nào làm chưa tốt, từ đó có những điều<br /> chinh cần thiết trong các hoạt động để góp phần đạt tới những mục<br /> tiêu đã xác định.<br /> v ề hình thức, hoạt động kiểm tra lcết thúc cho một quá trình<br /> quản lý đồng thời chuẩn bị cho một quá trình quản lý tiếp theo. Có<br /> thể mô tả vị trí của chức năng kiểm tra trong một quá trình quản lý<br /> theo sơ đồ sau:<br /> <br /> 183<br /> <br /> ❖<br /> <br /> it<br /> Chì đạo<br /> Hình 7.2. V| tri của chức nâng kiểm tra trong quá trình quản lý<br /> <br /> Hoạt động kiểm tra cung cấp các thông tin quản lý cho chủ thể và<br /> các cấp quản lý điều hành để đạt tới các mục tiêu. Do đó, kiếm tra có<br /> một vị trí quan trọng trong việc đoi mới công tác quản lý như đổi mới<br /> công tác kế hoạch hoá, cồng tác tổ chức, chi đạo cũng như đổi mới cơ<br /> chế quản lý, phương pháp quản lý và thanh fra trong quản lý để nâng<br /> cao chất lượng và hiệu quả của công tác quản lý.<br /> <br /> 7.1.3. Vai trò của kiểm tra<br /> + Kiểm tra là một chức năng cơ bản để bảo đảm sự lãnh đạo, quản<br /> lý chính xác., nếu không có kiểm tra thi cấp trên không biết được công<br /> việc của các địa phương làm tốt, bình thường hay xấu như thế nào? Và<br /> các địa phương cũng không biết mình làm tốt, bình thường hay xấu như<br /> thế nào ? có đúng với chủ trương, quyết định của cấp trên hay không?<br /> Do đó, kiểm tra là một chức năng chủ yếu của người quản lý.<br /> + Thực tế quản lý cho thấy, không kiểm tra sẽ không đánh giá<br /> đúng thực trạng, cũng như không có tác dụng đôn đốc, thúc đẩy và hỗ<br /> trợ các đối tượng hoàn thành nhiệm vụ đặt ra. Chủ tịch Hồ Chí Minh<br /> đã chi rõ: “Nếu tổ chức tốt việc kiểm tra thì cũng như có ngọn đèn<br /> “pha”. Bao nhiêu tình hình, bao nhiêu ưu điểm và khuyết điểm, bao<br /> nhiêu cán bộ, chúng ta đều thấy rõ. Có thể nói rằng chín phần mười<br /> khuyết điểm trong công việc của chúng ta là vì thiếu sự kiểm tra. Nếu<br /> <br /> tổ chức việc kiểm tra được chu đáo, thì công việc của chúng ta nhất<br /> định tiến bộ gấp mười, gấp trăm lần".<br /> 184<br /> <br /> + Kiểm tra còn giúp cho việc đánh giá khen thưởng chính xác những<br /> cá nhân và đon vị có thành tích, đồng thời phát hiện được những lệch lạc<br /> để uốn nắn, sửa chừa kịp thời. Do đó, kiểm tra không phải chi là “vạch<br /> mặt và lùng băt'” những sai sót, mà còn là sửa chữa kịp thời hầu hét những<br /> lệch lạc có thé xảy ra, đồng thời khnvến khích, động viên cái tốt, truyền bá<br /> những kinh nghiệm tiên tiến ngay trong thực tiền.<br /> + Kiểm tra là kênh thỏtĩg tin phản hồi quan trọng nhất, có độ tin<br /> cậy nhắt, trên cơ sở đó người quàn lý điều hành các hoạt động để đạt<br /> tới các mục tiêu đã đặt ra. Do đó, kiểm tra \nra là tiền đề vìra là điểu kiện<br /> <br /> đê đám bảo thực hiện các mục tiêu.<br /> 7.1.4. Bản chất khoa học của kiểm tra<br /> Bản chất của kiểm tra là “mối liên hệ ngược” trong quản lý giáo<br /> dục. Sau khi có những thông tin thuận từ hệ quản lý đến hệ bị quản lý,<br /> hoạt động kiểm tra cung cấp những thông tin thực tế từ hệ bị quản lý<br /> đến hệ điều khiển. Do đó kiểm tra là một hệ thống phản hồi trong<br /> quàn lý.<br /> Hệ quà của “mối liên hệ ngược” là sự điều chỉnh của hệ quản lý<br /> hoặc tự điều chinh của hệ bị quản lý.<br /> Hình 7.3. Các mổi liên hệ và điều chỉnh của kiểm tra trong quản lý<br /> ____b ' ..........<br /> ------------------------------------ -<br /> <br /> a<br /> -------------------------............ ..... — - *<br /> <br /> Chủ thể quản lý<br /> <br /> ........................<br /> <br /> j<br /> <br /> Đổi tượng quản lý<br /> <br /> 1<br /> <br /> a'<br /> a. mối liên hệ thông tin thuận<br /> a \ mối liên hệ thông tin ngược bên ngoài<br /> b \ mối liên hệ thông tin ngược bên trong (tự điều chinh)<br /> <br /> 7,1.5. Những bước cơ bản của quá trình kiểm tra<br /> Từ định nghĩa trên cho thấy công tác kiểm tra trong quá trình<br /> quản lý giáo dục có 4 bước cơ bản: (a) Xác lập chuẩn và phương pháp<br /> đo thành tích; (b) Tổ chức việc đo lường thành tích; (c) So sánh sự<br /> 185<br /> <br />