Một số vấn đề về hoạt động thông tin khoa học và công nghệ trong tình hình mới

M TS V N<br /> V HO T<br /> NG THÔNG TIN<br /> KHOA H C VÀ CÔNG NGH TRONG TÌNH HÌNH M I<br /> Cao Minh Ki m*<br /> 1. M<br /> <br /> U<br /> <br /> Cho n nay, Vi t Nam ã hình thành m t m ng lư i các t ch c d ch v thông tin KH&CN v i<br /> hàng trăm cơ quan thông tin KH&CN công l p ho t ng Trung ương, các B /ngành, các t ng<br /> công ty, các a phương và các ơn v cơ s . S n ph m mà m ng lư i các t ch c này cung c p<br /> cho ngư i dùng tin và xã h i r t a d ng và phong phú, bao g m nh ng s n ph m truy n th ng<br /> như n ph m, các b phi u tra c u th công cho t i các CSDL, các Website, các b n tin i n t ,<br /> các băng hình, ĩa hình v i âm thanh, hình nh ng. Phương th c ph c v thông tin cũng h t<br /> s c linh ho t, a d ng: t th công cho t i t<br /> ng hoá và ph c v on-line/ tr c tuy n, thuê bao<br /> ngu n tin trên Internet. M ng lư i các t ch c d ch v thông tin này ã góp ph n nh t nh vào<br /> phát tri n kinh t xã h i c a t nư c. Tuy nhiên s phát tri n m nh m c a khoa h c và công<br /> ngh (KH&CN), c bi t là công ngh thông tin và truy n truy n thông (CNTT&TT) trong nh ng<br /> th p k g n ây ã tác ng sâu s c n s phát tri n kinh t xã h i nói chung và ho t ng thông<br /> tin KH&CN nói riêng. Ngư i ta ã<br /> c p n vi c chuy n i c a th gi i t k nguyên công<br /> nghi p sang k nguyên thông tin v i kinh t tri th c, xã h i thông tin. Trong b i c nh ó, ho t<br /> ng thông tin khoa h c và công ngh ang có nh ng thay i quan tr ng, òi h i ho t ng này<br /> cũng ph i ư c i u ch nh phù h p. Trong bài này, chúng tôi trình bày m t s<br /> nh hư ng cho<br /> ho t ng này trong th i gian t i.<br /> 2. M T S<br /> <br /> NÉT V HI N TR NG CÔNG TÁC THÔNG TIN KH&CN VI T NAM<br /> <br /> 2.1 M ng lư i các t ch c thông tin KH&CN Vi t Nam<br /> Vi t Nam, ho t ng thông tin KH&CN ư c cho là b t u tri n khai t cu i nh ng năm 50<br /> c a th k XX khi thành l p U ban Khoa h c Nhà nư c. Chúng ta có th phân chia m t cách<br /> khái quát quá trình ó thành 4 giai o n [7].<br /> - Giai o n m<br /> <br /> u (1959-1972)<br /> <br /> - Giai o n hình thành và phát tri n H th ng (1972-1986)<br /> - Giai o n<br /> <br /> i m i ho t<br /> <br /> ng thông tin KH&CN (1986-1996)<br /> <br /> - Giai o n phát tri n ph c v CNH và H H (T 1996<br /> <br /> n nay)<br /> <br /> Công tác thông tin KH&CN trong th i gian v a qua ã<br /> <br /> t ư c nh ng k t qu<br /> <br /> áng k như:<br /> <br /> - M ng lư i t ch c d ch v thông tin KH&CN qu c gia ã hình thành và phát tri n r ng kh p<br /> trên c nư c<br /> - Ngu n tin KH&CN ư c phát tri n áng k , cơ b n áp ng nh ng nhu c u cơ b n v thông tin<br /> KH&CN c a t nư c<br /> *<br /> <br /> Phó Giám<br /> <br /> c, Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia<br /> <br /> - Công tác ph c v thông tin ã có bư c phát tri n m i v ch t, ã bám sát ư c nh hư ng phát<br /> tri n c a<br /> ng và Nhà nư c, áp ng t t yêu c u thông tin c a ngư i dùng tin; H th ng s n<br /> ph m và d ch v thông tin ư c phát tri n a d ng;<br /> - Trình<br /> công ngh c a nhi u t ch c thông tin KH&CN trong H th ng ã ư c phát tri n và<br /> nâng cao. Nhi u t ch c thông tin KH&CN ã áp d ng nh ng CNTT và truy n thông tiên ti n,<br /> nh ng trang thi t b hi n i; ã hình thành ư c nhi u m ng thông tin KH&CN, các thư vi n<br /> i n t ph c v hi u qu cho qu n lý, kinh doanh, nghiên c u và phát tri n, nâng cao dân trí;<br /> -<br /> <br /> i ngũ cán b thông tin chuyên nghi p ư c hình thành, trình<br /> ư c nâng cao và có bư c phát tri n áng k<br /> <br /> - H p tác qu c t<br /> <br /> chuyên môn nghi p v<br /> <br /> ã<br /> <br /> ư c m r ng.<br /> <br /> Ngày 31/8/2004, Chính ph ã ban hành Ngh<br /> nh 159/2004/N -CP v công tác thông tin<br /> KH&CN, trong ó<br /> c p khái ni m khái ni m "M ng lư i các t ch c d ch v thông tin<br /> KH&CN" thay cho “H th ng thông tin KH&CN Qu c gia". Cho n nay, chúng ta ã t o l p<br /> ư c m ng lư i t ch c d ch v thông tin KH&CN công l p g m [4]:<br /> - Trung tâm Thông tin Khoa h c và Công ngh Qu c gia tr c thu c B Khoa h c và Công ngh là<br /> u m i liên k t trung tâm c a m ng lư i các t ch c d ch v thông tin khoa h c và công ngh .<br /> - Kho ng 40 t ch c thông tin KH&CN c p B /ngành, bao g m các cơ quan thông tin c a các b<br /> (trong ó có c 2 trung tâm thông tin chuyên d ng c a B Khoa h c và Công ngh là Trung tâm<br /> Thông tin Sáng ch và Trung tâm Thông tin Tiêu chu n- o lư ng-Ch t lư ng), các cơ quan<br /> ngang B , cơ quan thu c chính ph .<br /> - 63 cơ quan/ ơn v thông tin KH&CN c p t nh và thành ph tr c thu c Trung ương.<br /> - M t s cơ quan thông tin KH&CN thu c các cơ quan trung ương c a<br /> ương.<br /> - Hơn 400 cơ quan TT-TV t i các vi n/trung tâm nghiên c u, các trư ng<br /> ch c trung tâm thông tin các T ng công ty 90, 91.<br /> <br /> ng và oàn th<br /> i h c, cao<br /> <br /> Trung<br /> ng; Hàng<br /> <br /> Nhi u cơ quan TT-TV ã ư c Nhà nư c và các b , ngành, a phương chú tr ng phát tri n tr<br /> s , nhà xư ng, i u ki n làm vi c, m b o trang thi t b k thu t hi n i. i u ki n làm vi c<br /> c a nhi u cơ quan thông tin KH&CN ư c liên t c c i thi n.<br /> 2.2. Ngu n tin KH&CN<br /> Cho t i nay, trong toàn H th ng có hơn 3 tri u u tên sách, trên 25 tri u b n mô t sáng ch<br /> phát minh, trên 200 nghìn tiêu chu n; 50 nghìn catalo công nghi p, 4.000 b báo cáo a ch t,<br /> 4.500 báo cáo lâm nghi p; 20.000 báo cáo k t qu nghiên c u, lu n án ti n sĩ; hàng ch c tri u<br /> bi u ghi trên CD/ROM,....<br /> c bi t, Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia, v i tư cách là cơ quan u m i trung tâm c a<br /> m ng lư i các t ch c d ch v thông tin KH&CN ã ư c phát tri n ư c ngu n tin KH&CN tr c<br /> tuy n v i hàng ch c nghìn u tên t p chí i n t , có kh năng truy c p t i hàng ch c tri u tài li u<br /> g cv i<br /> c p nh t r t nhanh và<br /> h i c khá sâu [2] như:<br /> <br /> - STD (Tài li u KH&CN Vi t Nam): hơn 127.000 bi u ghi rong ó có hơn 45.000 bi u ghi có liên<br /> k t n bài toàn văn.<br /> - ScienceDirect: hơn 2.100 t p chí i n t c a NXB Elsevier, hơn 9 tri u bài báo toàn văn; m t s<br /> lĩnh v c có th h i c t s<br /> u tiên c a t p chí.<br /> - SringerLink: hơn 1.200 t p chí i n t c a NXB Springer (CHLB<br /> tri u bài báo toàn văn.<br /> <br /> c), truy c p ư c g n 4<br /> <br /> - ISI-Web of Knowldge: 2 CSDL trích d n KH&CN hàng u th gi i c a NXB Thomson<br /> Reuters (Science Citation Index Expanded và Social Science Index).<br /> - Proquest Central: m t trong nh ng CSDL toàn văn t ng h p l n nh t th gi i, ch a thông tin<br /> c a trên 11.250 t p chí (trong ó có 8.400 t p chí toàn văn), 479 báo toàn văn, 30.000 lu n văn<br /> toàn văn; trên 44.000 h sơ doanh nghi p, trên 3.000 Báo cáo công nghi p;<br /> - Ebrary: CSDL c a trên 35.000 sách i n t ;<br /> - T p chí i n t c a m t s h i KH&CN uy tín v m t s lĩnh v c như:<br /> • H i Hoá h c Hoa Kỳ (ACS)<br /> • H i K sư Cơ khí Hoa Kỳ (ASME)<br /> • H i K sư Xây d ng Hoa Kỳ (ASCE)<br /> • H i V t Lý Hoa Kỳ<br /> • Vi n V t lý Hoa Kỳ (AIP).<br /> ây là m t ngu n l c thông tin quan tr ng ph c v hi u qu cho ho t<br /> 2.3. S n ph m và d ch v thông tin KH&CN<br /> <br /> ng KH&CN c a<br /> <br /> t nư c<br /> <br /> H th ng s n ph m và d ch v thông tin ư c phát tri n a d ng, t truy n th ng t i hi n i.<br /> Hi n t i, theo th ng kê chưa y , m ng lư i các t ch c d ch v thông tin KH&CN xu t b n<br /> g n 300 n ph m thông tin, trong ó có hàng ch c n ph m b ng ti ng Anh dùng trao i qu c<br /> t . Ngoài ra, hàng năm các cơ quan thông tin KH&CN còn xu t b n nhi u n ph m không nh<br /> kỳ, sách chuyên , tài li u hư ng d n k thu t, tài li u d ch, các Nông l ch ...<br /> Các t ch c trong m ng lư i thông tin KH&CN qu c gia ã xây d ng t i trên 300 CSDL tư li u<br /> và d ki n. Tuy nhiên, h u h t ây m i là các CSDL nh (t vài nghìn t i vài ch c bi u ghi) dùng<br /> qu n tr các ngu n tin c a cơ quan. M t s ít cơ quan ã xây d ng ư c nh ng CSDL quy mô<br /> l n l n (như CSDL STD c a Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia). T ch ch có các CSDL<br /> thư m c, n nay nhi u cơ quan thông tin ã xây d ng các CSDL toàn văn.<br /> V i s phát tri n c a công ngh thông tin và truy n thông, nhi u cơ quan ã phát tri n lo i hình<br /> b n tin i n t . S n ph m này b t u xu t hi n Vi t Nam t 1995 và c bi t phát tri n nhanh<br /> v s lư ng cũng như ch t lư ng t 1997, khi Vi t Nam b t u hoà nh p Internet.<br /> Trình<br /> công ngh c a nhi u t ch c thông tin KH&CN trong m ng lư i ã ư c nâng cao.<br /> Nhi u t ch c thông tin KH&CN ã áp d ng nh ng CNTT và truy n thông tiên ti n, nh ng trang<br /> thi t b hi n i. H u h t các cơ quan thông tin KH&CN ã k t n i và tích c c khai thác<br /> <br /> INTERNET. Nhi u cơ quan thông tin KH&CN ã xây d ng ư c C ng Giao ti p i n t , Thư<br /> vi n i n t , Website.<br /> c bi t, m t s cơ quan thông tin KH&CN ã th c hi n vi c t mua các CSDL tr c tuy n, t p<br /> chí i n t tr c tuy n. Thí d Trung Thông tin KH&CN Qu c gia ã mua quy n truy c p n các<br /> CSDL toàn văn c a Science@Direct, Springer, Proquest Central,..<br /> Bên c nh vi c duy trì các d ch v thư vi n truy n th ng, nhi u cơ quan ã áp d ng các hình th c<br /> d ch v hi n i, tiên ti n: kho m , mã v ch, c ng t ; khai thác qua m ng, phòng c a phương<br /> ti n, liên k t trao i liên thư vi n...<br /> ã hình thành ư c nhi u m ng thông tin KH&CN, các thư vi n i n t ph c v hi u qu cho<br /> qu n lý, kinh doanh, nghiên c u và phát tri n, nâng cao dân trí.<br /> n nay, h u h t các cơ quan<br /> thông tin KH&CN trung ương, b /ngành và nh ng thành ph l n u ã xây d ng Website v<br /> KH&CN; m t s cơ quan ã t o l p Thư vi n i n t chuyên ngành.<br /> c bi t, m ng lư i các t ch c thông tin KH&CN ã xây d ng m t s m ng thông tin i n t<br /> v i ngu n tin phong phú, áp ng cơ b n yêu c u tin c a ngư i dùng tin như:<br /> - M ng thông tin KH&CN Vi t Nam (VISTA); M ng thông tin KH&CN ph c v vùng sâu, vùng<br /> xa (Thư vi n i n t ph c v nông thôn);<br /> - Ch<br /> <br /> o v Công ngh và Thi t b Vi t Nam (Techmart Vietnam trên m ng);<br /> <br /> - M ng thông tin tiêu chu n- o lư ng ch t lư ng TCVNNet<br /> - M ng thông tin nông nghi p nông thôn AgroViet;<br /> - M ng thông tin y h c, y t (CIMSINet);<br /> - M ng thông tin thương m i VITRANET,....<br /> Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia thu c B Khoa h c và Công ngh ã ư c B KH&CN<br /> giao nhi m v xây d ng M ng Nghiên c u và ào t o Vi t Nam (g i t t là VinaREN). ây là m t<br /> m ng vi n thông dùng riêng dành cho các t ch c KH&CN Vi t Nam. M ng VinaREN ã chính<br /> th c khai trương tháng 3/2009.<br /> Công tác ph c v thông tin ã có bư c phát tri n, ã bám sát yêu c u c a ng và Nhà nư c, cơ<br /> b n áp ng ư c yêu c u thông tin cơ b n c a ngư i dùng tin. Vi c ph c v thông tin KH&CN<br /> cho ngư i dùng tin là lãnh o ng và Nhà nư c, lãnh o các cơ quan qu n lý, cho cán b qu n<br /> lý các c p ã ư c chú tr ng và tri n khai v i nhi u hình th c a d ng, c bi t là các thông tin<br /> nhanh, thông tin ch n l c, các t ng lu n phân tích, các s li u th ng kê, so sánh,...<br /> Ph c v thông tin KH&CN cho nông nghi p nông thôn ư c nhi u cơ quan thông tin chú tr ng<br /> phát tri n nh t là các cơ quan thông tin a phương. c bi t là vi c nhân r ng mô hình “Cung c p<br /> thông tin ph c v phát tri n KT-XH nông thôn, mi n núi”.<br /> n nay, mô hình này ã ư c tri n<br /> khai trên 30 t nh/thành ph tr c thu c Trung ương.<br /> Công tác ph c v thông tin cho doanh nghi p, phát tri n th trư ng công ngh ư c c bi t quan<br /> tâm. Trong nh ng năm qua, Ch công ngh và thi t b ã ư c t ch c nhi u quy mô, c p<br /> khác nhau như quy mô qu c gia (vào các năm 2003, 2005), quy mô vùng [1]. Ch công ngh và<br /> <br /> thi t b trên m ng cũng ư c m t s cơ quan chú ý xây d ng và phát tri n (như<br /> www.techmartvietnam.com; www.techmart.cesti.gov.vn; www.techmarthaiphong.com.vn).<br /> 2.4. M t s t n t i c a ho t<br /> <br /> ng thông tin KH&CN Vi t Nam<br /> <br /> M c dù ã có bư c phát tri n nh t<br /> còn nh ng t n t i [5]. ó là:<br /> <br /> nh, nhưng ho t<br /> <br /> ng thông tin KH&CN c a Vi t Nam v n<br /> <br /> - Cơ s v t ch t còn y u (nhi u nơi chưa có tr s , di n tích làm vi c ch t h p, h t ng<br /> m ng và trang thi t b h n ch ,...);<br /> - Ti m l c thông tin KH&CN còn nh bé, nh t là ti m l c thông tin s hóa.;<br /> - Ch t lư ng s n ph m và d ch v thông tin chưa cao (do h n ch v ngu n, v l c lư ng<br /> x lý tin,...); Các CSDL h u h t là có quy mô nh (t vài trăm n vài nghìn bi u ghi), ch y u<br /> ph c v n i b . S lư ng CSDL c thù có quy mô l n, có kh năng áp ng nhu c u c a ngư i<br /> dùng là r t ít. Nhi u CSDL chưa ư c ưa lên ph c v trên m ng. Nhìn chung, chưa có nhi u s n<br /> ph m thông tin có giá tr gia tăng cao, chưa th c nh tranh trên th trư ng;<br /> i ngũ cán b còn m ng v s lư ng và h n ch v ch t lư ng; không n<br /> thuyên chuy n, nhi u cán b chưa th c s g n bó v i ngh nghi p;<br /> <br /> nh, hay<br /> <br /> - Ngu n thu t s n ph m và d ch v là không áng k . H u h t các s n ph m, d ch v<br /> thông tin KH&CN trong M ng lư i u ư c Nhà nư c bao c p (thu không<br /> chi). Các ngu n<br /> khác ư c<br /> c p<br /> ây là ho t ng tin h c, qu ng cáo, t ch c h i ngh , h i th o, d ch thu t,<br /> gi i thi u chào bán công ngh ,...<br /> 3. B I C NH M I C A HO T<br /> <br /> NG THÔNG TIN KH&CN<br /> <br /> 3.1. B i c nh kinh t xã h i vĩ mô<br /> Có th th y, ho t ng thông tin KH&CN th i gian t i s ư c tri n khai trong m t b i c nh m i,<br /> òi h i có nh ng i u ch nh phù h p. Dư i ây là m t s nét c a b i c nh kinh t xã h i vĩ mô:<br /> - S phát tri n m nh m c a cu c cách m ng KH&CN, c bi t là c a CNTT và TT ã tác ng<br /> sâu s c n s phát tri n c a th gi i. Th gi i ang chuy n d n t xã h i công nghi p sang xã h i<br /> thông tin v i n n kinh t tri th c. Toàn c u hoá kinh t ư c xác nh là m t xu th khách quan,<br /> t o cơ h i cho phát tri n. Khoa h c và công ngh s có nh ng bư c ti n nh y v t và nh ng t<br /> phá l n, tác ng nhi u m t n t t c các qu c gia.<br /> - Sau hơn 20 năm th c hi n ư ng l i<br /> i m i c a ng, Vi t Nam ã l n m nh v nhi u m t,<br /> i s ng nhân dân ư c c i thi n áng k , kinh t tăng trư ng khá nhanh, công cu c CNH, H H<br /> t nư c ã t ư c nh ng k t qu to l n. Tuy nhiên, n n kinh t nư c ta v n trong tình tr ng<br /> khó khăn. c bi t, cu c kh ng ho ng kinh t toàn c u ang có tác ng không nh<br /> n phát tri n<br /> kinh t xã h i c a Vi t Nam;<br /> -S<br /> i m i chính sách và cơ ch qu n lý theo hư ng phát tri n kinh t th trư ng nh hư ng xã<br /> h i ch nghĩa, tăng cư ng s t ch , t ch u trách nhi m c a các t ch c d ch v công l p.<br /> <br />