Một số vấn đề xã hội nan giải trong quá trình đổi mới tam nông Việt Nam

Xã hội học, số 4 – 2007 3<br /> <br /> <br /> Một số tác động xã hội của<br /> hội nhập kinh tế quốc tế ở việt nam<br /> <br /> Trịnh Duy Luân<br /> Nguyễn Xuân Mai<br /> <br /> <br /> Đổi mới và mở cửa đã đưa nước ta hội nhập ngày càng sâu và hiệu quả hơn vào các nền<br /> kinh tế của khu vực và thế giới. Đến nay, Việt Nam đã thiết lập quan hệ thương mại với gần 160<br /> nước và vùng lãnh thổ; thu hút FDI từ các đối tác của gần 70 nước và vùng lãnh thổ; nhận ODA<br /> của 45 nước và các định chế tài chính quốc tế; ký 90 hiệp định thương mại song phương, 46 hiệp<br /> định khuyến khích đầu tư, hiệp định chống đánh thuế hai lần.<br /> Việc gia nhập WTO ngày 7/11/2006 là cột mốc quan trọng đánh dấu một giai đoạn mới<br /> của quá trình này và sự thừa nhận của cộng đồng quốc tế đối với những thành công của Việt<br /> Nam. Toàn bộ quá trình đó đã đem lại những thành quả và những tác động kinh tế - xã hội tích<br /> cực cho sự phát triển của Việt Nam trong hơn 2 thập kỷ qua.<br /> Bên cạnh việc thúc đẩy kinh tế tăng trưởng nhanh, hội nhập kinh tế quốc tế đồng thời đã<br /> và đang có những tác động trực tiếp và gián tiếp, tích cực lẫn tiêu cực về mặt xã hội. Những tác<br /> động này có thể tương tác với các tác động kinh tế, chính trị thành những hệ quả tích hợp. Gia<br /> tăng mức sống, giảm nghèo sẽ đi cùng sự gia tăng sự phân tầng xã hội giữa các giai tầng, nhóm<br /> xã hội, giữa các vùng miền. Hội nhập tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho các nhóm nghề<br /> nghiệp xã hội, các khu vực kinh tế ; vừa tăng việc làm trong một số lĩnh vực và địa phương, vừa<br /> mang lại rủi ro thất nghiệp cho nhiều người. Sự tập trung dòng vốn FDI vào các vùng kinh tế<br /> trọng điểm, các thành phố lớn làm gia tăng rộng khoảng cách phát triển giữa các vùng ; các dòng<br /> di cư từ nông thôn vào thành thị, vừa góp phần tăng cường lực lượng sản xuất, nhưng cũng làm<br /> căng thẳng thêm tình trạng quá tải và nhiều vấn đề xã hội tại các đô thị. Những mối quan hệ lao<br /> động giữa người sử dụng lao động nứoc ngoài và người lao động Việt Nam trong khu vực có vốn<br /> FDI cũng sẽ phức tạp, biểu hiện qua số lượng các cuộc đình công ngày càng tăng, v.v…<br /> Những điều vừa phác họa trên đây cho thấy tác động xã hội của quá trình hội nhập kinh<br /> tế quốc tế, đặc biệt sau khi Việt Nam gia nhập WTO, đang trở thành một chủ đề nghiên cứu thời<br /> sự và cấp thiết. Tiến hành các nghiên cứu về chủ đề này có thể góp phần cung cấp các luận chứng<br /> khoa học và thực tiễn cho việc hoạch định các chính sách xã hội, bảo đảm sự phát triển bền vững<br /> đất nước trong giai đoạn hiện nay. Bài viết này sẽ đề cập tới một số tác động xã hội của hội nhập<br /> kinh tế quốc tế trong 5 lĩnh vực chính sau đây.<br /> 1. Xoá đói giảm nghèo<br /> Trong vòng 11 năm (1993 - 2004), khoảng 24 triệu người Việt Nam đã thoát khỏi nghèo<br /> đói, một nửa trong giai đoạn 1993 - 1998 và nửa còn lại trong giai đoạn 1998 - 2004. Tỷ lệ nghèo<br /> năm 2004 (19,5%) chỉ bằng một phần ba so với năm 1993 (58,1%) (3, tr. 17, 2006). Nhờ đó, Việt<br /> Nam đã vượt trước Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDG) của Liên Hợp quốc - giảm hơn một<br /> nửa tỷ lệ người cực nghèo trong giai đoạn dài hơn 1990-2015.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 4 Mét sè t¸c ®éng x· héi cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë ViÖt Nam<br /> <br /> Trong thành tựu này, hội nhập quốc tế là một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy<br /> tăng trưởng kinh tế nhanh và trở thành “động lực chính để giảm nghèo và phát triển xã hội nói<br /> chung ở Việt Nam trong suốt 2 thập kỷ qua ở Việt Nam” (6, tr. 41-47, 2006).<br /> “Một phần trăm tăng trưởng của GDP tính trên đầu người đã giúp giảm tỷ lệ nghèo<br /> xuống 0,55 và 0,49 điểm phần trăm tương ứng trong hai giai đoạn 1993 - 1998 và 1999 - 2004”<br /> (3, tr. 45-46, 2006).<br /> Chẳng hạn, các doanh nghiệp FDI đã đóng góp đáng kể vào nguồn ngân sách để Nhà<br /> nước có thể tăng chi tiêu ngân sách cho các lĩnh vực xã hội (chiếm 30% ngân sách), trong đó có<br /> các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, hay xoá đói giảm nghèo, hỗ trợ các xã đặc biệt khó<br /> khăn (12, tr. 37, 2006).<br /> Nguồn vốn ODA trong quá trình hội nhập quốc tế cũng góp phần quan trọng vào giảm<br /> nghèo. Với 24,7 tỷ USD đã ký hiệp định, giải ngân được 15,8 tỷ USD, hoạt động ODA tập trung<br /> vào phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật và xã hội, hoàn thiện thể chế, xóa đói giảm nghèo. Vì vậy<br /> một bộ phận người nghèo, những nhóm xã hội yếu thế đã được hưởng lợi, nâng cao được ý thức<br /> và năng lực quản lý, cải thiện và bảo vệ môi trường (2, tr. 13, 2007).<br /> Tuy nhiên những thách thức về giảm nghèo vẫn còn rất đáng kể. Kết quả giảm nghèo ch-<br /> ưa thực sự bền vững. Nhiều nhóm dân cư vẫn ở bên bờ của ngưỡng nghèo, nguy cơ tái nghèo khá<br /> cao, nhất là ở các vùng thường xuyên có thiên tai bão lũ, hạn hán. Trên thực tế, chỉ số HPI đã<br /> giảm trong giai đoạn 1999 - 2001, từ 29,1 xuống 19,9 và xếp hạng HPI theo đó được cải thiện, từ<br /> vị trí 45 lên vị trí 39. Nhưng sau đó, chỉ số này lại tăng lên 20,0 năm 2002 và 21,2 năm 2003, với<br /> xếp hạng tương ứng xuống vị trí 41 và 47 (6, tr. 30, 2006)<br /> Giai đoạn 1999-2003, Việt Nam có tốc độ giảm chỉ số HPI nhanh nhất trong khu vực.<br /> Nhưng xếp hạng HPI, Việt Nam chỉ đứng trên Mianma, Campuchia, Lào và ấn Độ. Điều này<br /> càng cho thấy, mặc dù có những thành tựu đáng kể về kinh tế - xã hội, Việt Nam vẫn là một nước<br /> nghèo và cần phải có nhiều nỗ lực để có thể tiến kịp các nước trong khu vực.<br /> <br /> <br /> 2. Bất bình đẳng và phân tầng xã hội<br /> Trong quá trình hội nhập quốc tế, tăng trưởng cao, liên tục có thể dẫn đến gia tăng bất<br /> bình đẳng và phân tầng xã hội. Trong khi Việt Nam đang phấn đấu xây dựng một xã hội với nền<br /> kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và công bằng xã hội được coi trọng.<br /> Nhìn tổng quát, hệ số Gini của Việt Nam tăng từ 0,34 năm 1993, tăng lên 0,35 năm 1998<br /> và 0,37 năm 2004, tức là tăng tương đối ít trong một thời gian dài cho thấy bất bình đẳng tương<br /> đối ở Việt Nam và sự tương đồng với các nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người dựa<br /> trên sức mua tương đương. Có nghĩa là sự phát triển xã hội vẫn còn ở mức tương đối công bằng<br /> (3, tr. 23-24, 2006).<br /> Tăng trưởng kinh tế đã chia sẻ lợi ích cho đông đảo các tầng lớp xã hội, cho đa số người<br /> dân ở mọi vùng đất nước, trong đó có cả người nghèo, các nhóm xã hội yếu thế. Tuy nhiên, vẫn<br /> còn những khác biệt, không công bằng, do có những nhóm xã hội được hưởng lợi nhiều hơn và<br /> những nhóm hưởng lợi ít hơn, thậm chí bị rủi ro, mất mát. Bất bình đẳng tuyệt đối lại đang tăng:<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n & NguyÔn Xu©n Mai 5<br /> <br /> khoảng cách mức chi tiêu dùng giữa nhóm 20% giàu nhất và 20% nghèo nhất là 7 lần những năm<br /> trước đây nay đã tăng lên 10 lần, mặc dù tỷ lệ bất bình đẳng trong thu nhập qua hệ số Gini vẫn<br /> còn ở mức 0,37. Bất bình đẳng còn thể hiện ở khả năng tiếp cận không đồng đều các dịch vụ xã<br /> hội cơ bản như giáo dục, y tế, v.v..., đặc biệt đối với các nhóm nghèo, yếu thế và dễ bị tổn<br /> thương.<br /> Những nghiên cứu về phân tầng xã hội trong gần 2 thập kỷ qua cho thấy: phân tầng xã<br /> hội trong quá trình Đổi mới và hội nhập quốc tế ngày càng gia tăng, dù rằng xã hội Việt Nam<br /> đang phát triển tương đối công bằng so với các nước khác có cùng trình độ phát triển kinh tế.<br /> Hiện tượng bất bình đẳng nêu trên chịu tác động trực tiếp của hội nhập quốc tế và đầu tư<br /> trực tiếp nước ngoài như: Sự tập trung nguồn lực kinh tế, bao gồm cả FDI, ODA và Nhà nước<br /> (ngân sách, các doanh nghiệp nhà nước) và khu vực tư nhân, vào các vùng kinh tế trọng điểm, để<br /> thúc đẩy tăng trưởng nhanh.<br /> FDI tập trung vào các vùng kinh tế trọng điểm phía Nam với 57,2% tổng vốn đăng ký và<br /> 49,6% vốn thực hiện của cả nước. Vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc chiếm khoảng 26% tổng vốn<br /> FDI đăng ký và 28,7% vốn thực hiện. FDI trong giai đoạn vừa qua cũng chủ yếu tập trung vào<br /> lĩnh vực công nghiệp và xây dựng (62,4% tổng vốn đăng ký), dịch vụ (31,4% tổng vốn đăng ký),<br /> mà phần lớn ở các đô thị. Điều này góp phần làm dãn rộng bất bình đẳng giữa các vùng kinh tế<br /> trọng điểm với các vùng khác, giữa nông thôn và thành thị, giữa các nhóm lao động, giữa các<br /> ngành nghề, các khu vực kinh tế.<br /> FDI còn tác động tới bất bình đẳng xã hội qua việc sử dụng đất (phần lớn là đất nông<br /> nghiệp). Do bị các dự án đầu tư nước ngoài lấy đất, một bộ phận nông dân bị mất đất canh tác,<br /> hoặc dân đô thị mất sinh kế quen thuộc, phải chuyển đổi nghề nghiệp hoặc tái định cư. Trong 5<br /> năm vừa qua đã có khoảng trên 700.000 người và gần 300.000 lao động bị ảnh hưởng bởi việc<br /> chuyển đổi đất nông nghiệp. Trong đó, khoảng 320.000 người và 125.000 lao động bị ảnh hưởng<br /> trực tiếp từ việc chuyển đổi đất cho các dự án đầu tư nước ngoài.<br /> 3. Vấn đề việc làm và di cư<br /> Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010 của Việt Nam khẳng định “Giải quyết<br /> việc làm là yếu tố quyết định để phát huy nhân tố con người, ổn định và phát triển kinh tế, lành<br /> mạnh xã hội, đáp ứng nguyện vọng chính đáng và yêu cầu bức xúc của nhân dân” (8, tr. 210,<br /> 2004).<br /> Theo số liệu thống kê năm 2005, Việt Nam có 44,38 triệu lao động, bao gồm 11,05 triệu<br /> lao động thành thị và 33,33 triệu lao động nông thôn. Tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị là 5,32% và tỷ<br /> lệ thời gian được lao động nông thôn sử dụng là 80,37%. Có nghĩa là ở khu vực thành thị thường<br /> xuyên có khoảng 588.000 người thất nghiệp và trên 33 triệu lao động ở nông thôn chỉ có việc làm<br /> trong khoảng bốn phần năm thời gian lao động (7, tr. 6, 2006).<br /> Theo số liệu của MOLISA, trong giai đoạn 2001 - 2005 khoảng 7,54 triệu người đã được<br /> tạo việc làm (tăng 23,6% so với giai đoạn 1996 - 000). Tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị giảm 1,1%.<br /> Tỷ lệ sử dụng thời gian lao động khu vực nông thôn tăng 6%. Tỷ trọng lao động trong nông<br /> nghiệp giảm 2,3% so với cuối năm 2000. Thị trường lao động có bước phát triển, tỷ trọng lao<br /> động làm việc có quan hệ lao động đạt 28% (năm 2000: 20,56%) (13, 2006).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 6 Mét sè t¸c ®éng x· héi cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë ViÖt Nam<br /> <br /> Hội nhập kinh tế với chỉ báo quan trọng là nguồn vốn FDI, đã có tác động quan trọng<br /> trong tạo việc làm và cải thiện chất lượng nguồn nhân lực ở Việt Nam.<br /> Đến nay, FDI đã tạo việc làm trực tiếp cho trên 1 triệu lao động và khoảng 3 đến 4 triệu<br /> lao động gián tiếp, thu hút khoảng 5% số lao động mới hàng năm (trong khoảng trên 1,2 triệu lao<br /> động mới được giải quyết việc làm hàng năm) (14, tr. 36, 2006). Thu nhập của lao động trong các<br /> doanh nghiệp FDI cũng cao gấp 1,7 - 2 lần so với doanh nghiệp trong nước và qua hợp tác đầu tư<br /> người lao động được nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật, rèn luyện tác phong công nghiệp,<br /> nâng cao năng lực quản lý (14, tr. 40, 2006).<br /> Tuy nhiên cơ hội việc làm được phân bố không đồng đều, do FDI tập trung vào những<br /> ngành Việt Nam có ưu thế về lao động và thị trường như dệt may, da giầy, du lịch, xe máy, trong<br /> khi nhiều ngành khác bị bỏ qua như nông nghiệp (chỉ chiếm 3% tổng vốn FDI) (14, tr. 5-9,<br /> 2006). Điều đó góp phần làm tăng thêm chênh lệch mức sống, thu nhập giữa các vùng miền, giữa<br /> lao động trong các ngành, các doanh nghiệp tập trung FDI so với các ngành, các doanh nghiệp<br /> khác.<br /> Dự báo với việc gia nhập WTO, lượng vốn FDI sẽ tiếp tục gia tăng mạnh (năm 2006 là<br /> 10,2 tỷ USD và năm 2007 đạt 20,3 tỷ USD vốn đăng ký). Trong những năm trước mắt lực lượng<br /> lao động trong khu vực này sẽ gia tăng. Nhu cầu lao động chất lượng cao của hội nhập quốc tế sẽ<br /> là một thách thức lớn đối với hệ thống đào tạo và phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam trong<br /> thời gian tới. Tuy nhiên, vẫn chưa có được một Chiến lược bảo đảm sự phát triển bền vững nguồn<br /> nhân lực lâu dài của đất nước. Tức là chưa có sự đầu tư đầy đủ các nguồn lực để có một nguồn<br /> nhân lực có chất lượng cao tương xứng, đáp ứng những đòi hỏi của quá trình công nghiệp hóa,<br /> hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.<br /> Quá trình hội nhập quốc tế (với sự gia tăng và tập trung nguồn lực FDI, ODA, kiều hối,<br /> xuất khẩu lao động) thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo ra lực hút mạnh mẽ từ các khu vực đô<br /> thị, các vùng kinh tế trọng điểm đã và đang kéo theo dòng người di cư đông đảo vào các khu vực<br /> này. Di cư đang được xem như một “chiến lược sống” của đông đảo lao động nông thôn.<br /> Trong vòng 5 năm 1993 - 1998, hơn 1,2 triệu người đã di cư từ nông thôn vào đô thị,<br /> các khu công nghiệp và vùng kinh tế trọng điểm (Tổng điều tra dân số và nhà ở 1999). Một phần<br /> năm dân số Thành phố Hồ Chí Minh là người nhập cư. Trong bốn năm 1997 - 2001, Hà nội có<br /> thêm 161.000 người nhập cư ngoại tỉnh, bằng dân số một quận (Báo Lao động, 21/8/2002).<br /> Điều tra di cư Việt Nam năm 2004 cho thấy lý do di cư là tìm việc làm và cải thiện điều<br /> kiện sống và 89,1% các loại di cư đều đạt được mục đích này. Gần một nửa lực lượng di cư hoạt<br /> động lao động giản đơn. Nam giới di cư làm việc trong khu vực tư bản tư nhân, tập thể và nhà<br /> nước, kinh tế có vốn nước ngoài. Còn gần một nửa nữ lao động di cư làm việc cho khu vực kinh<br /> tế cá thể / tiểu chủ và một phần tư cho khu vực FDI. Đối với khu vực FDI, 25,2% nữ giới và<br /> 10,8% nam giới di cư làm việc ngay sau khi chuyển đến, trong khu vực kinh tế này (11, tr. 33-35,<br /> 2006).<br /> Đa số người di cư đều có thu nhập cao hơn so với trước khi di cư. Riêng nhóm di cư làm<br /> trong khu vực FDI, 88,1% có thu nhập cao hơn và cao hơn nhiều so với trước di cư (11, tr. 36-44,<br /> 2006).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n & NguyÔn Xu©n Mai 7<br /> <br /> Tuy nhiên, 45% người di cư vẫn gặp nhiều khó khăn khi chuyển đến và việc thiếu chỗ<br /> ở thích hợp, sau đó là thiếu điện, nước và việc làm. Khoảng 42% người di cư không có hộ khẩu<br /> và nhiều người trong số này gặp phải các khó khăn về vay vốn, tìm kiếm việc làm, đăng ký xe<br /> máy, thuê nhà và học hành của con cái (11, tr. 23-28, 2006).<br /> 4. Quan hệ lao động trong doanh nghiệp<br /> Trong khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, những mối quan hệ xã hội mới giữa người sử<br /> dụng lao động / giới chủ nước ngoài và người lao động Việt Nam đã và đang xuất hiện. Điều kiện<br /> làm việc và điều kiện sống của công nhân trong các doanh nghiệp liên doanh và FDI đã trở thành<br /> vấn đề nóng những năm qua.<br /> “Hiện có khoảng 6,5% lao động trong doanh nghiệp FDI phải làm việc bình quân trên<br /> 10 tiếng/ngày, 18% làm từ 8-10 tiếng, trong khi đó chỉ có 52% lao dộng làm việc 8 tiếng/ngày.<br /> Nhưng lại có khoảng 65% lao động làm việc 6 ngày/tuần, 25% làm 7 ngày/tuần” (Báo Lao động,<br /> 22/8/2007).<br /> Thêm vào đó, người lao động Việt Nam còn thiếu hiểu biết về pháp luật, nhất là pháp luật<br /> về lao động. Đang có những khác biệt văn hóa giữa nhóm quản lý và người lao động trong<br /> phong cách, tập quán làm việc và ứng xử; hoặc xung đột lợi ích giữa giới chủ và người lao động.<br /> Kết quả là đã xuất hiện một hiện tượng xã hội mới trong những năm Đổi mới và hội nhập quốc<br /> tế: Đó là các cuộc đình công tại các doanh nghiệp, mà nguyên nhân chủ yếu là việc giới sử dụng<br /> lao động vi phạm quyền lợi của công nhân được qui định trong Bộ Luật lao động. Trong thập<br /> niên vừa qua, theo số liệu thống kê chính thức của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, đã có<br /> trên 1.500 cuộc đình công của công nhân diễn ra tại nhiều nhà máy, doanh nghiệp. Trên 90%<br /> những cuộc đình công này xảy ra tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, trong đó cao nhất<br /> 67,5% ở những doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.<br /> Sự gia tăng số lượng các cuộc đình công phản ánh một hiện tượng và một quan hệ xã hội<br /> mới, cũng như vấn đề tự ý thức của những người công nhân về quyền lao động, về các quyền<br /> chính đáng và hợp pháp của họ tại nơi làm việc.<br /> Tuy nhiên, dường như Luật Lao động còn chưa điều chỉnh thoả đáng quan hệ giữa chủ<br /> trương thu hút đầu tư, đặc biệt là FDI, dựa trên ưu thế giá nhân công rẻ và việc bảo vệ quyền<br /> lợi người lao động. Dường như chúng ta đang chú ý nhiều hơn đến thu hút đầu tư để phát triển<br /> trong khi các điều khoản quy định về đình công lại thiếu tính khả thi, chưa bảo vệ được cả<br /> quyền lợi của người sử dụng lao động và người lao động. Với “độ nghiêng” như vậy, sẽ khó có<br /> các giải pháp giúp hoá giải những nguyên nhân căn bản dẫn đến các xung đột trong quan hệ lao<br /> động, biểu hiện tập trung ở các cuộc đình công tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài<br /> hiện nay.<br /> 5. Phát triển con người<br /> Trong tiến trình phát triển và hội nhập, phát triển con người Việt Nam đã đạt được<br /> những thành tựu nhất định. Trên bình diện quốc gia, các chỉ số phát triển con người trong giai<br /> đoạn 199 - 2004, giai đoạn mở rộng hội nhập quốc tế, bao gồm HDI, HPI, GDI đều đã được cải<br /> thiện đáng kể. Các chỉ số cấu thành của HDI, HPI đều được cải thiện. Chỉ số HDI của Việt Nam<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 8 Mét sè t¸c ®éng x· héi cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë ViÖt Nam<br /> <br /> đã tăng liên tục từ 0,611 năm 1992, lên 0,689 năm 1999 và 0,731 năm 2004. Chỉ số GDP bình<br /> quân đầu người của Việt Nam tăng nhanh nhất 19%, đóng góp 4,3 điểm % và đóng góp hai phần<br /> ba vào tốc độ tăng của HDI. (6, tr. 3-4, 2006)<br /> Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong tất cả các khía cạnh của đời sống con người.<br /> Với diện bao phủ ngày càng tăng, giáo dục và y tế cũng có vai trò quan trọng, đóng góp vào tăng<br /> trưởng HDI và giảm HPI (thông qua giảm tỷ lệ người lớn không biết chữ).<br /> Tuy nhiên, việc bảo đảm và duy trì lâu bền chất lượng dịch vụ giáo dục và y tế vẫn là một<br /> vấn đề đáng lo ngại. Cùng với quá trình hội nhập, phải chăng những lợi thế duy trì và làm tăng<br /> HDI của Việt Nam là 2 lĩnh vực giáo dục và y tế đang bị sút giảm? Hơn nữa, những cải thiện về<br /> các chỉ số HPI, HDI và GDI là chưa đủ để Việt Nam có bước tiến thật sự về phát triển con người<br /> trong so sánh xếp hạng với các nước trong khu vực. Đây chính là thách thức đối với Việt Nam để<br /> có thể dần tiến kịp nhiều nước trong khu vực.<br /> *<br /> * *<br /> Những tác động xã hội của hội nhập kinh tế quốc tế, gia nhập WTO, toàn cầu hoá tới tăng<br /> trưởng kinh tế và phát triển xã hội bền vững ở Việt Nam là một quá trình phức tạp và nhiều chiều.<br /> Bên cạnh các chính sách duy trì tăng trưởng kinh tế nhanh, cần có các giải pháp chính sách trước<br /> mắt và lâu dài để bảo đảm không làm tổn hại những mục tiêu phát triển xã hội lâu dài và bền<br /> vững của đất nước.<br /> <br /> Cũng có những luận điểm lý thuyết và kinh nghiệm cho rằng: mở cửa hội nhập, ngoài tác<br /> động tới tăng trưởng kinh tế, cũng sẽ tạo sức ép thông qua cơ chế riêng của nó (một dạng như<br /> “bàn tay vô hình” của thị trường), buộc các chính phủ phải chú ý nhiều hơn đến các vấn đề xã<br /> hội.<br /> “Nhiều người cho rằng việc tiếp cận nhiều hơn với thương mại và đầu tư quốc tế - hay<br /> ’toàn cầu hóa’ - sẽ dẫn tới cuộc đua tới đáy trong chi tiêu xã hội… Nhưng thực tế trước và sau<br /> các cuộc chiến tranh thế giới cho thấy điều ngược lại. Cởi mở hơn với thương mại (và đầu tư)<br /> quốc tế khiến các quốc gia phải sử dụng nhiều hơn, chứ không phải ít hơn, thuế thu được cho hỗ<br /> trợ xã hội… Thật đáng ngạc nhiên là các nước mở cửa nhiều hơn cho cạnh tranh thương mại<br /> quốc tế lại dành nhiều tiền thuế hơn cho chuyển khoản xã hội hơn” - Peter Lindert (2004) (Dẫn<br /> lại từ: 15, 2007).<br /> <br /> Tuy nhiên, cho dù luận điểm trên có ý nghĩa làm dịu chừng nào vấn đề đang đặt ra, thì<br /> chính phủ vẫn cần quan tâm nhiều hơn đến chất lượng và tính bền vững của tăng trưởng, đến việc<br /> chia sẻ lợi ích của tăng trưởng cho người nghèo, cho những nhóm xã hội yếu thế, dễ bị tổn<br /> thương trong quá trình phát triển và hội nhập quốc tế. Bằng cách đó mới có thể khắc phục được<br /> những tác động xã hội tiêu cực, tiềm ẩn của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.<br /> Kinh nghiệm cho thấy những nền kinh tế tăng trưởng quá “nóng” có thể gây ra những tác<br /> động xã hội và môi trường phức tạp, không dễ khắc phục. Trong khi đó, Việt Nam đang hướng<br /> tới mục tiêu cao nhất là một xã hội phát triển công bằng, vì con người và bền vững - cả về kinh tế,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n & NguyÔn Xu©n Mai 9<br /> <br /> xã hội và môi trường.<br /> <br /> Vì vậy, phải chăng Việt Nam cần phải sớm đưa vào Chương trình nghị sự quốc gia câu<br /> hỏi: Đã đến lúc cần phải hạn chế và hạn chế ở mức độ nào tốc độ tăng trưởng “nóng” hiện nay, để<br /> củng cố các mục tiêu xã hội, mục tiêu con người, bảo đảm chất lượng tăng trưởng và phát triển<br /> bền vững đúng như tôn chỉ mục đích của đất nước đã đặt ra từ nhiều thập kỷ trước đây hay chưa?<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 10 Mét sè t¸c ®éng x· héi cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë ViÖt Nam<br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương. Việt Nam chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế<br /> sau khi vào WTO. Hà Nội - 2006.<br /> 2. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương. Đầu tư nước ngoài tại Việt nam hậu WTO. 2007.<br /> MPI.Gov.Vn<br /> 3. Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Báo cáo cập nhập nghèo 2006. Nghèo và giảm nghèo ở Việt nam giai<br /> đoạn 1993-2004. Nxb Chính trị Quốc gia. Hà Nội - 2007.<br /> 4. Vũ Tuấn Anh. Báo cáo tổng hợp dự án điều tra cơ bản về thực trạng kinh tế-xã hội của các vùng và<br /> các nhóm xã hội. Hà Nội - 2006<br /> 5. Báo cáo chính phủ tại hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ cho Việt Nam ở Hà Nội tháng 12/2006:<br /> Phát triển kinh tế xã hội 5 năm 2006-2010 từ kế hoạch đến hành động. Hà Nội - 2006.<br /> 6. Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Phát triển con người Việt nam 1999-2004. Những thay đổi và xu<br /> hướng chủ yếu. Nxb Chính trị Quốc gia. Hà Nội - 2006.<br /> 7. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương. Giải quyết việc làm ở Việt Nam trong 5 năm 2006-<br /> 2010. MPI.Gov.Vn<br /> 8. Bộ Lao động, Th−ơng binh vỡ Xã hội. Lao động- việc lỡm ở Việt Nam 1996-2003. Hà Nội - 2004.<br /> 9. Ban CĐTW TĐTNTNN&TS, Báo cáo sơ bộ kết quả TĐTNTNN&TS 2006. Nxb Thống kê. Hà Nội -<br /> 12/2006.<br /> 10. Trung tâm thông tin và dự báo kinh tế xã hội quốc gia, Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Tăng trưởng và xoá<br /> đói giảm nghèo ở Việt Nam, thành tựu, thách thức và giải pháp. Hà Nội - 5/2007<br /> 11. Tổng cục Thống kê, UNFPA. Điều tra di cư Việt Nam năm 2004: Chất lượng cuộc sống của người di<br /> cư.<br /> 12. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương. Tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam.<br /> Hà Nội - 2006.<br /> 13. Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội. Báo cáo tình hình thực hiện năm 2005 và triển khai nhiệm vụ,<br /> kế hoạch năm 2006 về lao động, người có công và xã hội. 2006.<br /> 14. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương. Báo cáo đánh giá chính sách khuyến khích đầu tư trực<br /> tiếp nước ngoài từ góc độ phát triển bền vững. Hà Nội - 2006.<br /> 15. Jonathan Pincus. Some Social Policy Issues over the Long Period. Paper presented at the workshop<br /> “Reforming Social Security System in Vietnam”. Hanoi, August 2007.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />