Luận văn Thạc sĩ Việt Nam học: Hiện tượng “ngân hàng” tự phát và tác động của nó đối với kinh tế biên mậu ở một số khu vực biên giới Trung

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN ------------------------------

ZHAO BIN XUAN

(TRIỆU BÂN TOÀN)

HIỆN TƢỢNG “NGÂN HÀNG” TỰ PHÁT VÀ TÁC ĐỘNG

CỦA NÓ ĐỐI VỚI KINH TẾ BIÊN MẬU Ở MỘT SỐ KHU

VỰC BIÊN GIỚI TRUNG - VIỆT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ

Ngành: Việt Nam học

Mã số: 60220113

Hà Nội, 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN -------------------------

ZHAO BIN XUAN

(TRIỆU BÂN TOÀN)

HIỆN TƢỢNG “NGÂN HÀNG” TỰ PHÁT VÀ TÁC ĐỘNG

CỦA NÓ ĐỐI VỚI KINH TẾ BIÊN MẬU Ở MỘT SỐ KHU

VỰC BIÊN GIỚI TRUNG - VIỆT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ

Ngành: Việt Nam học

Mã số: 60220113

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Phạm Hồng Tung

Hà Nội, 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu nghiêm túc của cá nhân

tôi dưới sự hướng dẫn trực tiếp của GS.TS. Phạm Hồng Tung. Nội dung được trình

bày trong luận văn hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với bất kỳ công trình

nghiên cứu nào đã được công bố.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Hà Nội, ngày tháng năm 2015

Tác giả luận văn

Triệu Bân Toàn

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành được luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ và chỉ bảo tận

tâm của GS.TS. Phạm Hồng Tung trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận

văn tốt nghiệp. Vì vậy, tôi xin được gửi đến Thầy lời cảm ơn, biết ơn chân thành và

sâu sắc nhất.

Đồng thời tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô trong Viện Việt Nam học

và Khoa học phát triển, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình truyền đạt kiến thức

trong những năm tôi học tập và nghiên cứu ở trường. Những hành trang kiến thức mà

các thầy cô mang lại cho tôi sẽ không chỉ là nền tảng cho quá trình nghiên cứu luận

văn mà còn là hành trang quý báu cho công việc và cuộc sống của tôi sau này.

Tôi cũng chân thành cảm ơn các bạn học cùng khóa và các bạn Việt Nam đã tận

tình giúp đỡ tôi tìm tài liệu, góp ý trong suốt quá trình viết luận văn.

XÁC NHẬN CỦA NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

Tôi đã đọc và đồng ý với nội dung luận văn của học viên.

Hà Nội, ngày tháng năm 2015

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

(Ký tên)

GS.TS.Phạm Hồng Tung

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

Chƣơng 1. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN MẬU DỊCH VÀ HOẠT

ĐỘNG GIAO DỊCH TIỀN TỆ BIÊN GIỚI Trung - Việt. ................................... 10

1.1. Khái quát sự phát triển của mậu dịch Trung - Việt thời cổ đại..................... 10

1.2. Khái quát sự phát triển của mậu dịch Trung - Việt thời cận đại ................ 13

1.3. Một số thành tựu về mậu dịch của hai nước Trung - Việt ............................ 21

1.3.1. Mậu dịch Trung – Việt giai đoạn 1991 - 2000..................................... 22

1.3.2 . Mậu dịch Trung – Việt giai đoạn 2001-2006...................................... 24

1.3.3. Mậu dịch Trung – Việt giai đoạn 2007 - 2014..................................... 26

Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CỦA “NGÂN HÀNG TỰ PHÁT”

TẠI BIÊN GIỚI TRUNG - VIỆT .......................................................................... 29

2.1. Thực trạng giao dịch, buôn bán ở biên giới Trung - Việt ............................. 29

2.1.1. Cơ cấu hàng hóa của Trung Quốc xuất sang Việt Nam ....................... 29

2.1.2. Cơ cấu hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc sang Việt Nam ............... 33

2.1.3. Hình thức mậu dịch và các loại hàng hóa mua bán giữa Trung Quốc

và Việt Nam .................................................................................................. 34

2.1.4. Tình hình phát triển kinh tế mậu dịch của của Việt Nam và Trung

Quốc những năm gần đây .............................................................................. 36

2.2. Lý thuyết cơ bản phát triển của “Ngân hàng tự phát” .................................. 45

2.2.1. Khái niệm liên quan của “Ngân hàng tự phát” .................................... 45

2.2.2. Lý thuyết liên quan đến phát triển của “Ngân hàng tự phát” .............. 48

2.3. Tiểu kết chương 2 ......................................................................................... 55

Chƣơng 3. ĐÁNH GIÁ, PHÂN TÍCH CÁC HOẠT ĐỘNG LIÊN QUAN ĐẾN

“NGÂN HÀNG TỰ PHÁT” ................................................................................... 56

3.1. Nguồn gốc của các loại “Ngân hàng tự phát” .............................................. 56

3.1.1. Nguồn gốc lịch sử của “Ngân hàng tự phát” ....................................... 56

3.1.2. Nguồn gốc xã hội: “Ngân hàng tự phát” để bù đắp cho sự thiếu hụt

trong cơ chế giải quyết thương mại biên giới ................................................ 62

3.2. Tác động của “Ngân hàng tự phát” tới kinh tế biên mậu khu vực biên giới

Việt - Trung .......................................................................................................... 74

3.2.1. Điểm mạnh của hoạt động “Ngân hàng tự phát” và tính bất hợp pháp

trong hoạt động của “Ngân hàng tự phát” ..................................................... 74

3.3.2. “Ngân hàng tự phát” dễ dàng thao tác tỷ giá hối đoái biên giới ......... 82

3.3. Một số đề xuất về giải pháp quản lý đối với hoạt động “Ngân hàng tự phát” .. 83

3.3.1. Vấn đề trong quá trình phát triển “Ngân hàng tự phát” ...................... 83

3.3.2. Học tập kinh niệm quản lý “Ngân hàng tự phát” của Việt Nam ......... 86

3.3.3. Các chính sách quản lý “Ngân hàng tự phát” mang tính công khai hóa

và hợp phát hóa ở biên giới Trung - Việt ....................................................... 95

3.4. Tiểu kết chương 3 ....................................................................................... 115

KẾT LUẬN ............................................................................................................ 116

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 118

DANH MỤC VIẾT TẮT

ACFTA: ASEAN - Trung Quốc Hiệp định Thương mại tự do

APEC: tiếng Anh：Asia-Pacific Economic Cooperation

Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương

ASEAN: tiếng Anh: Association of Southeast Asian Nations,

viết tắt là ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á

CBRC: China Banking Regulatory Commission

CIRC: China Insurance Regulatory Commission

CNDC: công ty xăng dầu Hải Dương Quốc gia Trung Quốc

CSRC: China Securities Regulatory Commission

DWT: Deadweight tonnage, là đơn vị đo năng lực vận tải an toàn của tàu

thủy tính bằng tấn.

FDI: Đầu tư trực tiếp nước ngoài

FTA: Hiệp định thương mại tự do

PBOC: People's Bank Of China

Trung Quốc CMG: Merchants Group

WTO: tiếng Anh: World Trade Organization, viết tắt WTO〃

tiếng Pháp: Organisation mondiale du commerce; tổ chức Thương mại Thế giới

DANH MỤC BẢNG BỂU, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

1.1 Danh mực bảng biểu

Bảng 1.1. Tình hình cửa khẩu biên giới tỉnh Quảng Tây TQ và VN ....................... 14

Bảng 2.1: Tình hình xuất nhập khẩu Trung - Việt từ năm 1991 đến năm 2000 ........ 23

Bảng 3.1: Tình hình xuất nhập khẩu ở khu vực biên giới Việt – Trung giai đoạn

2001 – 2006 ............................................................................................................... 25

Bảng 1.2: Bảng thống kê các loại sản phẩm Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc ở

khu vực biên giới Việt Trung. ................................................................................... 29

Bảng 2.2: Những sản phậm tự Việt Nam xuất khẩu đến Trung Quốc ...................... 30

Bảng 3.2: Cơ cấu hàng hóa từ Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc ..................... 31

Bảng 4.2: Các loại sản phẩm xuất – nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc ....... 34

Bảng 5.2. Bảng thống kê tình hình xuất nhập khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc

giai đoạn 2009 – 2011. .............................................................................................. 37

Bảng 1.3: Bảng so sánh ngân hàng chính quy và “Ngân hàng tự phát” ................... 73

Bảng 2.3: Ưu thế của Ngân hàng tự phát .................................................................. 76

Bảng 3.3: Tình hình hoạt động của “Ngân hàng tự phát” ......................................... 78

Bảng 4.3. Pháp luật quản lý của chính phủ Việt Nam đối với “Ngân hàng tự phát” 88

1.2. Danh mục biểu đồ

Biểu đồ 1.1: Tốc độ tăng trưởng của kim ngạch xuất, nhập khẩu giai đoạn 1991 - 2000 .. 22

Biểu đồ 2.1: Tốc độ tăng trưởng của kim ngạch xuất, nhập khẩu giai đoạn 2001 - 2002 .. 25

Biểu đồ 1.3: Cơ cấu các doanh nghiệp thanh toán bằng “Ngân hàng tự phát ........... 81

1.3. Danh mục Sơ đồ

Sơ đồ 1.2: Sơ đồ kế toán mậu dịch biên giới Việt – Trung ....................................... 54

Sơ đồ 1.3: Các hình thức tổ chức của ngân hàng biên mậu .................................... 109

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

1.1. Lý do thực tiễn

Từ năm 1991 đến nay mậu dịch biên giới hai nước phát triển càng ngày càng

tốt. Do các lãnh đạo hai nước sáng tạo quan hệ hữu nghị tiếp tục phát triển làm cho

tình hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Hai bên cùng nhau nỗ lực phát triển quan hệ Việt Nam - Trung Quốc “láng giềng

hữu nghị, hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài, hướng tới tương lai”, và mãi là “láng

giềng tốt, bạn bè tốt, đồng chí tốt, đối tác tốt”. Việt Nam và Trung Quốc trong các

vấn đề của khu vực và quốc tế có những quan điểm và lợi ích giống nhau. Hai bên

hài lòng nhận thấy quan hệ giữa hai Đảng, hai nước không ngừng được củng cố và

phát triển. Nhất trí cho rằng Trung Quốc và Việt Nam có lợi ích chiến lược chung

trên nhiều vấn đề quan trọng. Từ xưa đến nay, hai nước từ xưa đến nay, có lịch sử

lâu dài trao đổi hàng hóa và trao đổi kinh tế tự do, chủ yếu tập trung ở khu vực biên

giới của hai nước. Khái niệm của khu vực biên giới hai nước chưa rõ vì hai nước có

quan hệ láng giềng, cư dân biên giới có thể trao đổi hàng hóa, nhiều dân cư biên

giới hai nước di dân đến nhà nước đối phương. Ngoài ra, mậu dịch Trung - Việt rất

quan trọng vì nó chịu ảnh hưởng ngoài giao, chính trị, quan hệ quốc tế...

Trong mối quan hệ phát triển hai nước như vậy, trong cái lĩnh vực phát triển

sôi động nhất, đến bất kỳ cửa khẩu nào mà có giáp giới giữa biên giới hai nước đều

chính kiến, hoạt động chính kiến rất là sôi động, hàng hóa nông nghiệp, hàng hóa

lâm nghiệp, hàng hóa công nghiệp, thậm chí là hàng hóa văn hóa trao đổi giữa hai

nước rất thường xuyên. Đó là một trong những tuyến biên giới có hoạt động biên

giới sôi động, hiện nay là toàn bộ khu vực Đông Nam Á. Hoạt động kinh tế biên

mậu có 3 loại hình: Một là, mậu dịch quốc gia của hai nước, đây là hình thức cơ bản

của mậu dịch kinh tế Trung - Việt. Hai là, công ty mậu dịch hai nước phải tuân theo

xuất nhập khẩu quy định của nhà nước,mậu dịch này chủ yếu là hàng hóa trao đổi

của vùng biên giới hai nước,đây là hình thức phụ của mậu dịch kinh tế Trung - Việt.

Ba là, mậu dịch tiểu ngạch trao đổi cư dân hai bên, đây là hình thức truyền thống

của mậu dịch kinh tế Trung - Việt. Đặt ra những vấn đề không chỉ là vấn đề kinh tế,

vấn đề an ninh, còn có vấn đề an ninh xã hội, còn vấn đề đả bảo lợi ích chính cho

tham gia hoạt động như vậy. Hơn nữa, thì giao dịch “Ngân hàng tự phát” không chỉ

lãi xuất, còn có nhiều dịch vụ.

 Khái niệm liên quan của Ngân hàng tự phát

“Ngân hàng tự phát” tồn tại trong khu vực biên giới Trung - Việt (đặc biệt là

tại các cửa khẩu thương mại biên giới thịnh vượng, khu kinh tế và các điểm thương

mại biên giới), để tham gia vào các dịch vụ đổi tiền, thanh toán tiền hàng, chuyển

tiền, chủ yếu là trong các dịch vụ thương mại biên giới loại nhỏ và tổ chức kinh

doanh thương mại truyền thống ở biên giới. Vì hoạt động kinh doanh của nó với

hoạt động kinh doanh của ngân hàng chính quy tương tự, lại mang hình thức kinh

doanh bán hàng rong, được người dân địa phương gọi là “Ngân hàng tự phát”.

Ở Trung Quốc, một số học giả đã coi “Ngân hàng tự phát” giống như ngân

hàng ngầm. Sau khi nghiên cứu, tác giả đã khảo sát thực địa phân tích và các thông

tin có liên quan, cho rằng hai loại ngân hàng này khác nhau nhưng có liên quan với

nhau. Vì vậy, đối với “Ngân hàng tự phát” tiến hành giới định khái niệm để

xác định, cũng cần thiết để xác định khái niệm về ngân hàng ngầm và phân tích mối

quan hệ giữa hai ngân hàng.

Ngân hàng ngầm có nghĩa là không qua cơ quan quản lý tài chính nhà nước

phê duyệt thành lập, nhằm thu được lợi ích bất hợp pháp, tham gia vào các hoạt

động bất hợp pháp như tiền gửi giao dịch tài chính, cho vay lãi xuất cao hơn ngân

hàng, cho vay nặng lãi, chuyển tiền, vốn phi pháp qua biên giới, phi pháp hoạt động

giao dịch truyền thống và tổ chức tài chính, trong số đó hầu hết trong thế giới thực

là theo hình thức công ty đầu tư tài sản tồn tại.

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã ban hành (năm 2004 Trung Quốc chống

rửa tiền) báo cáo cho thấy, ngân hàng ngầm là một tổ chức tài chính bất hợp pháp,

nó lợi dụng hoặc lợi dụng một phần mạng lưới thanh toán ngân hàng và tổ chức tài

chính khác, triển khai tiết kiệm và vay vốn, chuyển xuyên tiền vốn qua biên giới,

bất hợp pháp kinh doanh ngoại hối và hoạt động tài chính bất hợp pháp khác. Và chỉ

ra rằng các ngân hàng ngầm trôi dạt bên ngoài hệ thống quản lý tài chính, rất dễ

dàng để trở thành rửa tiền, trốn thuế, buôn lậu, tham nhũng và các hoạt động tội

phạm khác. Theo các loại kinh doanh chủng loại khác nhau, ngân hàng ngầm có

thể được chia thành: ngân hàng ngầm loại kiểu tiết kiệm cho vay và ngân hàng

ngầm đổi ngoại tệ. Có hai loại ngân hàng: ngân hàng ngầm kiểu tiết kiệm cho vay

chủ yếu là tham gia thu hút tiền tiết kiệm và dịch vụ cho vay vào bất hợp pháp, kiểu

ngân hàng ngầm trao đổi tiền ngoại tệ chủ yếu là triển khai đổi tiền tệ và hoạt động

vốn xuyên biên giới. Thông qua cả hai “Ngân hàng tự phát” và “ngân hàng ngầm”

tiến hành xác định, nó có thể được nhìn thấy tồn tại trong khu vực biên giới Trung -

Việt “Ngân hàng tự phát” không liên quan đến dịch vụ gửi tiền, so với kiểu đổi tiền

“ngân hàng ngầm” dịch vụ hình thức tương tự. Nhưng sau khi tác giả thông qua các

doanh nghiệp thương mại biên giới, các hộ cá thể và thậm chí những người kinh

doanh “Ngân hàng tự phát” tại thành phố Đông Hưng, tỉnh Quảng Tây thực hiện

nhiều cuộc phỏng vấn sâu đã tìm hiểu được rằng: không phải tất cả các “Ngân hàng

tự phát” đều tham gia có liên quan đến rửa tiền và các hoạt động vi phạm khác.

Nhiều người kinh doanh “Ngân hàng tự phát” chỉ kiếm chênh lệch tỷ giá từ việc

bán đồng nhân dân tệ sang tiền Việt Nam, tiền USD hoặc ngoại tệ khác hoặc theo

trong khi ngân hàng chính quy quốc gia giữa tiền Trung Quốc và tiền Việt Nam

thanh toán thương mại biên giới không thông thoát, giúp một số doanh nghiệp biên

giới thương mại số lượng nhỏ và các hộ cá thể thương mại biên giới giao dịch kinh

doanh làm dịch vụ thanh toán và các dịch vụ khác.

Hiện nay, thông qua các “Ngân hàng tự phát” hầu hết thanh toán thương mại là

những thương mại hợp pháp. Vì vậy, mặc dù các “Ngân hàng tự phát” và ngân hàng

ngầm dịch vụ kinh doanh tương tự và cũng đều là các tổ chức tài chính phi chính

thức, được ẩn trong “ngầm”, nhưng bài viết này sẽ phân biệt “Ngân hàng tự phát”

và “ngân hàng ngầm”. Theo giới chuyên môn nghiên cứu, ngân hàng tồn tại trong

khu vực biên giới Trung - Việt, chủ yếu là tham gia trao đổi tiền tệ, thanh toán tiền

vốn và hoạt động chuyển tiền khác, trong thế hệ thanh toán biên mậu Trung - Việt

chiếm một vị trí quan trọng, loại kinh doanh thanh toán theo hình thức bán rong tổ

chức kinh tế dân gian này gọi là “Ngân hàng tự phát”.

1.2. Lý do khoa học

- Nguồn gốc lịch sử

Hoạt động “Ngân hàng tự phát” này không phải là bây giờ mới phát triển, cũng

không phải là bây giờ mới có mà là có hàng trăm năm nay, đặc biệt kể từ khi hai

nước có đường biên giới, thì đây là trở thành một thói quen. Trong cái giao dịch

song biên giới giữa hai nước thì cái thói quen này càng được củng cố vùng biên giới

Trung - Việt, bởi vì cái vùng đấy thì cửa giao thương kinh tế, trước đây còn có rất

nhiều thương mại của người Trung Hoa, có cả người Việt Nam.

- Nguồn gốc xã hội

Trong cái vùng biên giới đấy, nó có địa lý, cái động người của dân tộc họ sống

một địa bản. Ví dụ như người Dao, Mông, Thái, Tày v.v... trong cái khoa học gọi là

“Cross-broder ethnic mirrorities”

- Nguồn gốc kinh tế

Nhóm buôn bán có xu hướng “lách luật” buôn lậu.

Thông qua nghiên cứu “Ngân hàng tự phát” hay là “Ngân hàng tự phát” này

càng ngày càng có ít tôn trọng pháp luật của ngân hàng chính Trung Quốc và Việt

Nam. Bài viết này giới thiệu trước quá trình diễn ra phát triển và nguồn gốc của

“Ngân hàng tự phát”. Sau khi phân tích hiện trạng “Ngân hàng tự phát” của khu

biên giới Trung Việt, sử dụng phương thức điều tra và phỏng vấn các xí nghiệp và

thương nhân của khu biên giới Hà Khẩu Vân Nam-Trung Quốc Lào Cai (Việt Nam)

để phân tích sử dụng tình hình “Ngân hàng tự phát”, theo sự phân tích của kết quả

này có thể cho rằng “Ngân hàng tự phát” thoả mãn nhu cầu của kết quả tiền vốn của

các thương nhân trao đổi cư dân biên giới và các xí nghiệp tiểu ngạch, tồn tại của nó

có kết luận tính khách quan và tính hợp lý. Tiếp đó ,nghiên cứu những vấn đề phát

triển và nguyên nhân của sự phát triển của “Ngân hàng tự phát”. Trên cơ sở đó học

kinh nghiệm quản lý “ Ngân Hàng Ngoài Đường” của Việt Nam, bài viết này đưa ra

chính sách quản lý “Ngân hàng tự phát” của biên giới Trung Quốc. phải rõ rằng,

Chính sách đổi tên “Ngân hàng tự phát” đổi tên “Ngân hàng Biên Mậu”, chủ yếu

bao gồm 6 phương diện như sâu:

1. Đưa ra pháp luật và pháp quy rõ ràng đối với “ Ngân hàng Biên Mậu”;

2. Thiếp lập chế độ giám sát của ngân hàng biên mậu;

3. Cho ngân hàng biên mậu khuyến khích và chính sách ưu đãi, thành lập thị trường

kinh doanh thống nhất;

4. Dành cho ngân hàng biên mậu và ngân hàng thương nghiệp giao lưu hoạt động,

triển khai hoạt động lành mạnh và cạnh tranh tốt;

5. Khuyến khích ngân hàng biên mậu tổ chức và sáng tạo nghiệp vụ mới;

6. Hoàn thiện biện pháp đầy đủ và rõ ràng của ngân hàng biên mậu.

2. Lịch sử vấn đề

2.1. Các công trình nghiên cứu về quan hệ Trung - Viêt sau năm 1991

Chính sách đổi mới từ năm 1986 đến nay khoảng hơn 25 năm đổi mới, đã tác

động đến mọi mặt đời sống của cả xã hội Việt Nam trên tất cả mọi phương diện. Sự

đánh giá quá trình 25 năm chuyển biến của hoạt động tinh thần của người Việt là vô

cùng quan trọng, bởi vì cũng trong khoảng thời gian này, thế giới cũng đang đối

diện với một chuyển động lớn nhất trong lịch sử nhân loại: biến đổi khí hậu, sự

khan hiếm của tài nguyên thiên nhiên, sự suy thoái kinh tế của Âu Mỹ, sự bùng nổ

của thế lực Trung Quốc, sự xung đột các tôn giáo ở Trung Đông… Thế giới và nhân

loại đang đứng trước một sự thay đổi lớn về môi trường tự nhiên, kinh tế xã hội và

tâm linh con người. Trong khi đó, kinh nghiệm 25 năm đổi mới và chuyển biến lớn

của xã hội Việt Nam đã để lại nhiều bài học sâu sắc về mặt ứng xử của con người

trước thay đổi của môi trường - môi trường tự nhiên cũng như môi trường kinh tế.

Trong kết toán mậu dịch biên mậu, Phạm Kim Nga [24] phân tích số liệu từ

năm 1991- năm 2006 mậu dịch xuất nhập khẩu hai nước Trung Việt, tìm hiểu đặc

trưng và hiện trạng phát triển của mậu dịch hai nước, phát hiện vấn đề chủ yếu là

mậu dịch hai nước mất cân đối, phân tích nguyên nhân mậu dịch mất cân đối. Chu

Tăng Lương [23] nghiên cứu phát hiện những năm gần đây trong mậu dịch đối

ngoại Việt Nam vẫn là trạng thái nhập siêu.

Trong vị trí của hai bên mậu dịch, Vương Quyên [36] vận dụng thiệt bị phần

mềm SPSS phân tích số liệu thống kê thực tế mậu dịch hai bên Trung - Việt, phát

hiện quan hệ số liệu là 0.981, chỉ ra hai nước có thể hỗ trợ với nhau.

2.2. Các công trình nghiên cứu về biên mậu Trung - Việt

Trong chính sách mậu dịch Trung - Việt, Nguyễn Văn Chính cho rằng hai nước

đều đang ở thời đại nền kinh tế có kế hoạch chuyển hướng kinh tế thị trường, tồn tại

nhiều nguyên nhân hạn chế,ví dụ như: mâu thuẫn xã hội rất phức tạp, kỹ thuật lạc

hậu, pháp luật không thuận tiện, nhưng theo chính phủ hai nước với cải cách mới,

chính phủ hai bên có thể mượn ưu thế ví dụ như: thuận lợi của giao thông địa lý,

nguồn gốc lịch sử và cấu trúc của sản phẩm bổ sung cho nhau, thúc đẩy phát triển

toàn diện của quan hệ mậu dịch hai bên. Nguyễn Thị Thủy [44] giới thiệu quan hệ

hợp tác mậu dịch hai nước Trung - Việt, phân tích các nguyên nhân có lời phát triển

quan hệ mậu dịch hai nước Trung - Việt ví dụ như: địa lý, chính trị, văn hóa v.v...

1. Nghiên cứu vấn đề về phát triển mậu dịch Trung - Việt

2. Nghiên cứu chính sách thúc đẩy phát triển mậu dich Trung - Việt

Nguyễn Thị Khi Dung [9], Viện Nghiên Cứu Quản lý kinh tế Trung Ương

(Chủ nhiệm đề tài cấp Bộ 1999): ''Những vấn đề lý luận và thực tiễn trong xây dựng

cơ chế chính sách và các biện pháp quản lý kinh tế đặc thù đối với khu vực cửa

khẩu trên bộ phía Bắc Việt Nam''. Tác giả khẳng định rằng, giao lưu kinh tế qua

biên giới là sự thể hiện xu thế hội nhập kinh tế giữa các nước gần nhau về vị trí địa

lý, thực hiện mục tiêu mở rộng hợp tác kinh tế giữa các nước láng giềng.

Đề tài khoa học cấp Bộ: "Một số giải pháp nhằm phát triển thương mại hàng

hóa Việt Nam - Trung Quốc qua biên giới trên bộ thời kỳ đến 2005", do tác giả

Phạm Thị Cải [2] làm chủ nhiệm cho thấy: Phát triển thương mại hàng hóa Việt

Nam - Trung Quốc qua biên giới trên bộ là chủ trương của cả Chính phủ Trung

Quốc và Chính phủ Việt Nam.

Tác giả Nguyễn Đăng Ninh [25] trong ''Đổi mới quản lý nhà nước về hoạt

động xuất nhập khẩu trên địa bàn các tỉnh biên giới Việt Nam - Trung Quốc'', NXB

Khoa học xã hội, Hà Nội, 2004, khẳng định, cùng với quá trình cải cách và mở cửa,

trên cơ sở nhận thức vai trò của hoạt động kinh tế biên mậu mà trọng tâm là việc

thúc đẩy giao lưu kinh tế qua các cửa khẩu trên bộ, Chính phủ Việt Nam đã ban

hành hàng loạt các chính sách có liên quan để hỗ trợ cho quá trình này.

“Đề án phát triển biên mậu Việt Nam - Trung Quốc thời kỳ 2006 – 2010” của

Bộ Thương mại [1] nhận định: Trung Quốc là một nước đang phát triển có dân số

lớn nhất thế giới, kinh tế phát triển vào loại nhanh nhất thế giới. Ngay từ những

ngày đầu cải cách mở cửa, Trung Quốc đã có một chiến lược khá toàn diện trong

việc phát triển biên mậu, cho đến ngày nay đang tham gia sâu vào thể chế kinh tế

thế giới nhưng về cơ bản vẫn duy trì những chính sách đó.

2.3. Các công trình nghiên cứu về hoạt đồng “Ngân hàng tự phát”

Tóm lại, qua đánh giá sơ bộ tình hình nghiên cứu có thể thấy rằng, các công

trình nghiên cứu đã thực hiện mới chỉ đề cập đến một số khía cạnh trong quan hệ

thương mại Trung - Việt. Chưa có công trình nào đi sâu vào việc đánh giá một cách

có hệ thống thực trạng và triển vọng “Ngân Hàng Ngoài Đường”. Hiện nay, nhiều

văn bảng chủ yếu phân tích những phương diện như cấu trúc mậu dịch, tiêu thụ mậu

dịch, địa vị mậu dịch, chính sách mậu dịch v.v... Một phần văn bản nghiên cứu vấn

đề tồn tại mậu dịch Trung - Việt và nguyên nhân hạn chế phát triển mậu dịch Trung-

Việt, đưa ra chính sách cải thiện.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

“Ngân Hàng Tự Phát” ở một số khu vực biên giới Trung - Việt.

3.2. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu

- Làm rõ nguồn gốc lịch sử của hoạt động biên mậu “Ngân hàng tự phát”.

- Làm rõ nguồn gốc xã hội của hoạt động biên mậu “Ngân hàng tự phát”.

- Làm rõ nguồn gốc kinh tế của hoạt động biên mậu Ngân hàng tự phát”.

- Làm rõ tác động của “Ngân Hàng Tự Phát” đối với kinh tế biên mậu Việt –

Trung.

- Khảo sát và đánh giá thực trạng phát triển của Ngân hàng tự phát”.

- Đề xuất một số giải pháp quản lý đối với “Ngân hàng tự phát”.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài, chúng tôi lựa chọn phương pháp nghiên cứu mang tính

liên ngành: lịch sử, văn hóa, kinh tế...

1. Khảo sát thực trạng phát triển của nền kinh tế Việt Nam, thông qua các tài liệu,

sự kiện và các hoạt động kinh tế biên mậu thể hiện trạng thái của mậu dịch biên giới

Trung - Việt.

2. Tổng hợp các tư liệu liên quan đến mậu dịch biên giới Trung - Việt ở khu vực

biên giới Trung - Việt, chủ yếu là khu vực biên giới huyện Hà Khẩu Trung Quốc và

tỉnh Lào Cai Việt Nam và trên thế giới.

3. So sánh sự phát triển của mậu dich biên giới huyện Hà Khẩu Trung Quốc và tỉnh

Lào Cai Việt Nam.

4. Khảo sát thực tế ở một số biên giới huyện Hà Khẩu Trung Quốc và tỉnh Lào Cai

Việt Nam theo hướng tiếp cận liên ngành Dân Tộc Học và Xã Hội Học.

5. Đóng góp mới

Làm rõ thực trạng “Ngân hàng tự phát” có lợi ích và suy yếu nào để phát triển

biên mậu Trung Việt.

Đề xuất một số giải pháp để cải thiện chính sách “Ngân hàng tự phát” Trung Quốc.

6. Bố cục luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của

luận văn gồm 3 chương:

Chƣơng 1: Khái quát lịch sử phát triển mậu dịch và hoạt động giao dịch tiền tệ

ở biên giới Trung - Việt

Chƣơng 2. Thực trạng pháp triển của hoạt động “Ngân hàng tự phát” ở biên

giới huyện Hà Khẩu Trung Quốc và Lào Cai Việt Nam

Chƣơng 3. Phân tích và đánh giá về hoạt động của “Ngân hàng tự phát”

Chƣơng 1.

KHÁI QUÁT LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN MẬU DỊCH VÀ HOẠT ĐỘNG GIAO

DỊCH TIỀN TỆ BIÊN GIỚI Trung - Việt

1.1. Khái quát sự phát triển của mậu dịch Trung - Việt thời cổ đại

Năm 221 trước Công nguyên, Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Quốc, thiết

lập một vương triều phong kiến tập quyền trung ương thống nhất đầu tiên trong lịch

sử Trung Quốc. Nhà Tần phía Bắc đánh đuổi Hung Nô, xây dựng Vạn lý trường

thành để bảo vệ bờ cõi của mình; nam chinh bắc chiến, thiết lập quận huyện để cai

trị, sau khi Tần Thủy Hoàng thôn tính Bách Việt, đã lập thêm bốn quận Mân Trung,

Nam Hải, Quý Lâm, Tượng Quận. Tượng Quận nằm ở Bắc bộ Việt Nam ngày nay,

nhưng nhà Tần mệnh vận rất ngắn, sớm bị diệt vong.Nhà Hán ra đời. Vào đời Hán

Vũ Đế, đời nhà Hán trong khu Lĩnh Nam thiết lập 09 quận, trong đó có Giao Chỉ,

Cửu Chân, Nhật Nam là ba quận hiện nay là Trung bộ và Bắc bộ Việt Nam.

Nhà Đường thay thế nhà Hán trị vì đất nước, đời Nam Bắc triều thống trị Giao

Châu mấy trăm năm. Nhà Đường mới đầu đặt Giao Châu là Tổng quản phủ, sau đó

lại đổi thành Giao Châu Đô đốc Phủ năm 679 lại đổi tên thành An Nam Đô Hộ Phủ

thành phủ, hiện nay là Hà Nội. Năm 939, Ngô Quyền tự xưng vua, Bắc bộ Việt

Nam bắt đầu độc lập với Trung Quốc. Lãnh thổ của triều Nguyên vượt quá Hán

Đường. Nửa sau thế kỷ 13, Nhà Nguyên đã ba lần tấn công xâm lược nước Đại Việt

và cả ba lần đều bị thất bại. Nhưng không lâu, nhà Nguyên và nước Việt Nam lại

khôi phục quan hệ truyền thống bang giao. Từ đó đến cuối Nguyên, sứ thần của hai

nước đi lại thường xuyên và cũng không còn đối đầu quân sự quy mô lớn nữa. Cả

hai nước duy trì mối quan hệ hòa bình và thân thiện.

Nhà Minh thực hiện chính sách đối ngoại hòa bình. Sau khi, Chu Nguyên

Chương lên làm Hoàng đế, An Nam [19] đã nhận cáo dụ của nhà Minh và xin nhà

Minh sắc phong, thiết lập mối quan hệ của nhà Minh với nước An Nam. Mối quan hệ

của Trung Quốc với các nước Đông Nam Á trong thời kỳ này là thịnh vượng nhất.

Mối quuan hệ ấy được hình thành từ nhà Minh duy trì cho đến thời kỳ nhà Thanh

(năm 1644-1840). Năm 1666, nhà Thanh chính thức phong Lê Duy Hỷ làm vua Đại

Việt [13], từ đó nước Đại Việt định kỳ cống vật cho Nhà Thanh, mối quan hệ hòa hảo

giữa hai nước duy trì hơn hai trăm năm. Nhân dân được sống trong hòa bình.

Nhà Tống, mậu dịch có đường bộ và đường thủy. Mậu dịch đường thủy chủ

yếu là Khâm Châu, Liêm Châu (hiện nay là huyện Hạ Phố, tỉnh Quảng Châu), từ

Đại Việt đi thuyền đến, đường bộ gần phải mất nửa ngày mới đến. Nếu từ Đại Việt

đến Vĩnh An Châu (nay là Tỉnh Quảng Ninh) đến Khâm Châu thuyền phải đi mất

một ngày mới đến.

Khi mới bắt đầu từ Đại Việt đi thuyền đến Liêm Châu, vì đường sá xa xôi, gió

biển lớn, sóng biển cao, thường hay xảy ra tai nạn, thuyền bị đắm, cho nên những

thương nhân chuyển sang đi bên đường Khâm Châu. Đường mậu dịch bằng đường

bộ chủ yếu là tại Vĩnh Bình Trại (nay là huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn, Việt Nam)

và Nam Giang San ...

Khi đó, những điểm mậu dịch này được gọi là Bãi Bác Dịch. Bãi Bác Dịch

nằm tại ngoại thành Khâm Châu Dịch Giang Đông, mậu dịch ở đây có hai loại: Một

loại là mậu dịch dân gian, lượng mậu dịch không lớn, gọi là tiểu cương. Chính

quyền ở đây tiến hành quan phương mậu dịch, số lượng lớn, gọi là đại cương. Dân

Châu Vĩnh An (Đại Việt) sinh sống gần bờ biển nên họ sống nhờ biển, họ bắt cá,

tôm, ngao và các loại hải sản để đi đổi với người Trung Quốc lấy gạo và vải.

Thương nhân người Việt chuyên làm nghề mậu dịch, nếu đến Khâm Châu

buôn bán, phải nộp công văn trước cho quan phủ Khâm Châu mới được từ đường

biển vào Bãi Bác Dịch Khâm Châu tiến hành giao dịch, thương nhân Đại Việt và

quan viên mang các hàng đến bán chủ yếu như vàng, bạc, đồng tiền, hương trầm,

hương quang, hương thục, hương sinh, chân châu ngọc trai, ngà voi, sừng trâu...

Tiểu thương nhân của Tống triều thì mang giấy, bút, gạo, vải... đến giao dịch với

người Việt.

Những thương nhân giàu có thường là người Tứ Xuyên [46], họ mang đến thổ

cẩm, mua về các loại hương của Đại Việt, số lượng giao dịch có thể đạt đến hàng

nghìn lạng, nhưng một năm chỉ đi lại được một lần. Hai bên mua và bán đàm phán,

họ ngồi với nhau vừa uống rượu, vừa trò chuyện, vừa trả giá. Quan phủ theo tỉ lệ

400 tiền thu 30 tiền thuế. Hai bên đều có một số gian thương, triều Tống có người

bán thuốc giả, có thương nhân người Việt xảo quyệt trộn đồng vào vàng bạc, hương

trầm ngâm muối, để cho nó chìm được xuống nước.

Bãi Bác Dịch Thủy Bình Trại chỉ cách Đại Việt một dòng sông là thị trường

giao dịch chủ yếu của đường bộ. Ở đây, mậu dịch dân gian là chủ yếu. Giao Chỉ [15]

chủ yếu có các sản phẩm là hương liệu, sừng trâu, ngà voi, vàng bạc và

muối… để đổi các loại hàng vải, lụa với người Tống Triều.

Huyện Vũ Duyên (nay là huyện Vũ Minh, Trung Quốc) sản xuất loại vải

khổ hẹp rất được ưa chuộng. Điểm mậu dịch Nam Giang San (nay là biên giới

Long Châu, Quảng Tây) là nơi mậu dịch dân gian tiến hành mậu dịch của Tô

Mậu Châu Đại Việt, dân biên giới Đại Việt mang đồ thổ sản của miền núi đến đổi

hàng vải, cẩm, the lụa của dân biên giới nhà Tống. Ngoài ra, còn có những mậu

dịch phi pháp.

Gần biên giới Đại Việt có nơi thịnh sản mỏ vàng, thiếu lao động, đã lừa người

từ Tống Triều bán sang Đại Việt để làm nô lệ, khai thác mỏ vàng.

“Nam Châu khách lữ, lừa người làm nô gánh phụ, khi đến Châu Động thì trói

lại mang đi bán, mỗi người bán được hai lạng vàng. Từ Châu đông lại bán đến

Giao Chỉ, bán được ba lạng vàng, mỗi năm bán ra mấy trăm gần nghìn người, nếu

ai có năng khiếu nghệ thuật thì bán giá gấp đôi, hiểu biết văn sách thì hơn

bán được hơn hai lần nữa. Lấy khăn che mặt đi đường, đầu ngẩng lên để không

nhìn thấy đường mà biết là đi đâu. Ra khỏi nước, họ chỉ biết người chủ và phải làm

nô lệ cả đời, trên trán bị khắc 4-5 chữ, đàn bà con gái thì khác chữ vào eo. Họ bị

bắt giữ đánh đập nếu chạy trốn sẽ bị giết chết” [75]

Ở thời nhà Nguyên, khi Đại Việt trong thời kỳ triều Trần, vì triều Trần áp dụng

chính sách phong tỏa, mậu dịch của hai nước Trung - Việt đã bị ảnh hưởng nghiêm

trọng, nhưng hai dân biên giới trên sinh hoạt vẫn cần phải đi lại trao đổi. Mậu dịch

dân gian thời kỳ này vẫn được tiến hành. Hàng hóa của Đại Việt có bạc trắng, đồng,

thiếc, ngà voi, lông thú, quế, cau…đổi với hàng Trung Quốc là lụa, thổ cẩm, vải,

lược ngà, giấy và đồ đồng, đồ sắt.

Mậu dịch của thời Minh vẫn có đường thủy và đường bộ, vì đi đường thủy số

lượng vận chuyển lớn và nhanh, thuận tiện. Họ đã mở Phường Thành, Phật Đào hai

đường thủy Tao, Ninh Việt, Dung Luân hai trạm thế vận chuyển, Phật Đào, Long Môn.

Huyện Linh Sơn có Long Môn, An Xuyên. Hai mã Tao, An Hà, Cơ Mu là hai trạm vận

chuyển. Thiên Mã Sao huyện Khâm châu là trạm đường thủy và đường ngựa đều đi

được. Đại Việt cũng có thiết lập An Thủy Sao của Tĩnh An Châu, Đồng An trạm vận

chuyển, Vạn Ninh Thủy Tao, Vạn Ninh trạm vận chuyển của huyện Vạn Ninh.

1.2. Khái quát sự phát triển của mậu dịch Trung - Việt thời cận đại

Bảng 1.1. Tình hình cửa khẩu biên giới tỉnh Quảng Tây TQ và VN

Cửa khẩu Trung Quốc Cửa khẩu Việt Nam

Móng Cái Đông Hưng

Đồng Đăng Bằng Tượng

Hữu Nghị Quan Hữu Nghị Quan

Tà Lùng Thủy Khẩu

Trà Lĩnh Long Bang

Hoành Mô Động Trung

Chi Ma Ái Điểm

Bình Nhi Quan Binh Nhi Quan

Hạ Lang Khoa Giáp

Xin Mần Đo Lông

Pò Peo Nhạc Vu

Sóc Giang Bình Mãng

Nhà Thanh từ Trung Quốc sang Việt Nam bằng đường bộ chủ yếu qua 7

con đường, ở tỉnh Quảng Tây có 5 đường đi. Con đường thứ nhất là từ Bằng Tường,

Quảng Tây thông qua thị Trấn Nam Quan (nay là Hữu Nghị Quan), đi vào Văn Uyên,

Việt Nam (nay là Đồng Đăng, tỉnh Lạng Sơn Việt Nam). Đây là đường chỉ dùng để

vận chuyển đồ cống cho triều đình thương khách dân gian không được đi lại.

Đường thứ hai là từ Bằng Tường, Quảng Tây đi sang Văn Uyên, Thoát Lãng,

Lạng Sơn. Đường thứ ba là từ Phủ Tư Minh (nay là huyện Ninh Minh) qua Ma

Thiên Lĩnh, qua Tư Linh, Lộc Bình Nhì Châu đến Việt Nam.

Đường thứ bốn là từ Dật Long Châu Bình (sau gọi là Quan, nay thuộc thành

phố Bằng Tường) sang Thất Uyên Châu Việt Nam. Đường thứ năm là Quan Long

Khẩu của Long Châu sang Đạt Long, Việt Nam.

Trong địa phận của tỉnh Vân Nam có hai đường đi: đường thứ nhất là Từ Mông

Tự qua Liên Hoa Than đi sang Trình Lan động Việt Nam; đường thứ hai là từ Dật

Hà Dương sang Việt Nam. Trước thời kỳ Càn Long (1736-1795) mậu dịch Trung -

Việt đóng cửa. Trong thời kỳ Càn Long, theo yêu cầu của vua Việt Nam, Nguyễn

Quang Bình, mới bắt đầu hồi phục thương mại mậu dịch.

Thời kỳ Dân Quốc, tiền lưu thông trên thị trường rất phức tạp, chế tạo của

Pháp lưu thông tại Việt Nam là đồng tiền xu Pháp Quang, tiền giấy Pháp giấy, còn

người Anh sử dụng tại Hồng Kông là đồng tiền Cảng Dương, tiền giấy gọi là Cảng

Giấy. Xưa khi Lục Vinh Đình cai quản Quảng Tây và năm 1918 phát hành đồng tiền

và tiền giấy “tiền Lão Quế” [31], dân biên giới gọi là “tiền Lão Lộc”.

Năm 1932, Lục Vinh Đình lại tiếp tục phát hành “tiền Quế”. Có hai loại tiền:

tiền đồng xu và tiền giấy, đồng thời, còn lưu thông nhiều loại tiền khác. Đến thế kỷ

20, những năm 40, nhất là năm 1946 - 1949, vì thời cuộc không ổn định nên đồng

tiền sử dụng còn hỗn loạn, phức tạp. Đồng tiền không ổn định, mất giá rất nhanh,

sáng tối tỷ lệ khác biệt rất lớn, chẳng hạn như buổi sáng số tiền có thể mua được

một đấu gạo, chiều thì chỉ đủ mua một nửa đấu gạo thôi.

Việt Nam sử dụng đồng tiền là của ngân hàng Hội Lý Đông Phương Pháp phát

hành “BO SHI TE”. Biến động tỷ giá ảnh hưởng lớn đến phát triển thương mại của

cả hai bên. Từ năm 1840, sau chiến tranh thuốc phiện, chính sách đóng cửa tự thủ

của Trung Quốc bị phá vỡ, hàng nhập từ phương Tây sang đến duyên hải đông Nam

bị bán phá giá , dần dần lan rộng vào lục địa, sau mấy chục năm sau đó, một số sản

phẩm mới từ ba tuyến đường vào biên giới Việt Trung.

Tuyến đường thứ nhất là Hương Cảng - Quảng Châu Ngô Châu - Nam Ninh -

Long Châu hoặc Bạch Sắc; tuyến thư hai là Hải Phòng Việt Nam - Hà Nội - Lạng

Sơn - Long Châu Quảng Tây Trung Quốc; Tuyến đường thứ ba là Hải Phòng Việt

Nam - Hà Nội - Lào Cai - Hà Khẩu, lúc đó thuộc tỉnh Quảng Đông, Đông Hưng -

Móng Cái Việt Nam cũng là một điểm mậu dịch, nhưng không bằng Long Châu -

Lạng Sơn, Hà Khẩu - Lào Cai phồn vinh.

Khi đó giao thông không thuận lợi, đường bộ quốc lộ rất ít, giao thông vận

chuyển đắt, các phương tiện vận chuyển thô sơ. Chủ yếu là do người gánh ngựa thồ,

lượng vận chuyển có hạn. Vận chuyển bằng thuyền đi theo đường thủy rất lớn, nó

vừa thuận lợi, vừa rẻ cho nên những thị trấn gần bờ sông từ từ phát triển, trở lên

phồn vinh. Long Châu nhờ vào sông Lệ Giang (nay là sông Tả) nguồn chảy từ Việt

Nam, đi theo dòng sông Chảy, qua tổng Tà, Phục Thuận, dọc theo nước chảy

về phía đông, qua Quý Cảng, Ngô Châu đến Quảng Châu.

Hà Khẩu dựa vào sông Nậm Thi. Mặc dù Đông Hưng có đường biển, phía nam

có thể đi đến Hồng Kỳ, Hải Phòng, miền Bắc có thể đi đến được Bắc Hải, Hồng

Kông, nhưng đường lộ không có đường sông và cũng không có con đường lộ lý

tưởng, vì vậy không tốt bằng Long Châu, Hà Khẩu phát triển và thịnh vượng. Đến

thời kỳ Dân Quốc, hàng ngoại đã đi vào thị trường Trung Việt nhiều năm .

Có hai loại muối ăn, muối chín và muối thô. Muối chín nhỏ mịn, nhưng hương

vị không ngon bằng muối biển, giá đắt hơn so với muối thô. Muối biển giá rẻ nhưng

thô. Sức mua của dân biên giới không cao, thường mua muối biển.

Ở Quảng Tây, đi theo đường bờ biển Hòa Phổ, Bắc Hải, Khâm Châu làm bằng

muối biển, họ gánh đến Ngọc Lâm, chuyển qua Hằng Châu, Nam Ninh và sau đó

bán ra biên giới. Biên giới Vân Nam cũng có hai con đường chuyển muối ăn,

một đường là được vận chuyển từ đất liền là muối giếng (còn gọi là muối nấu chín)

và một con đường khác là dọc theo sông Hồng vận chuyện muối biển đến Hà Khẩu

- Lào Cai Việt Nam.

Lúc đó, biên giới chưa có đèn điện, dân biên giới ban đêm đốt đèn dùng dầu,

không có đều kiện dùng giá cao dầu tây (kerosene, dầu hỏa), chỉ có thể dùng những

dầu tự sản xuất như dầu trẩu, dầu vừng, dầu hạt cải.

Mối quan hệ của Trung Quốc với Việt Nam có hai ngàn năm lịch sử. Có thể

nói, trong quan hệ giữa Trung Quốc và các nước Đông Nam Á thì quan hệ giữa

Trung - Việt thân mật nhất.

Pháp xâm lược Việt Nam, không chỉ muốn xâm chiếm mà còn muốn phá hoại

mối quan hệ truyền thống Trung - Việt . Hơn thế nữa, Việt Nam biên giới giáp

với tỉnh Quảng Tây, Vân Nam Trung Quốc, mục tiêu quan trọng của Pháp là muốn

lợi dụng Việt Nam làm cơ sở để xâm lược Trung Quốc. Đối với chính sách xâm

lược và chiến tranh của Pháp, chính phủ nhà Thanh ban đầu có thái độ khá kiên

quyết, nhưng trong chiến tranh thời kỳ đầu với sự thất bại của quân Thanh, lập

trường của chính phủ nhà Thanh đã phát sinh biến đổi.

Chính sách cơ bản của chính phủ nhà Thanh là để tránh chiến tranh cầu hòa,

nhân nhượng và nhượng bộ. Ngày 09 tháng 06 năm 1885, Lý Hồng Chương [20]

đại diện cho chính phủ nhà Thanh và đại sứ viên Pháp tại Trung Quốc Bade Nuo đã

ký “Trung - Pháp hội định điều khoản Việt Nam” hoặc gọi là “Hiệp ước Trung -

Pháp”. Trong hiệp ước này, chính phủ nhà Thanh chính thức công nhận Pháp là

thực dân thống trị Việt Nam.

Kể từ đó, cắt đứt quan hệ quan phương truyền thống giữa Trung Quốc và Việt

Nam đã kéo dài hơn 2000 năm. Sau khi các cường quốc phương Tây chiếm đóng

các nước khu vực Đông Nam Á, biến các nước này thành thị trường tiêu thụ hàng

hóa, nơi đầu tư và nơi cung cấp nguyên liệu của chúng. Do Trung Quốc với khu vực

Đông Nam Á về mặt địa lý tiếp giáp với nhau và có quan hệ lịch sử lâu đời gắn bó

chặt chẽ, vì vậy trong triều đại nhà Thanh hệ thống thực dân, Trung Quốc và Đông

Nam Á quan hệ thương mại đã được tiến lên phát triển hơn nữa.

Cuối thể kỷ XIX, từ ba nước Việt Nam, Campuchia, Lào, người Pháp đã thành

lập Liên bang Đông Dương. Từ đó, Trung Quốc và Liên bang Đông Dương mức

mậu dịch của năm 1897 là 103,5 lạng (tiền hải quan). Năm 1898 là 170,5 lạng, năm

1899 là 255,7 lạng, năm 1990 là 228,9 lạng, năm 1906 là 555,5 lạng, năm 1907 là

1091,7 lạng. Cho dù, đồng tiền có hạ xuống một chút, nhưng nó vẫn giữ được giá trị

cao. Năm 1916 là 502,9 lạng, năm 1917 là 408,4 lạng, năm 1907 là 1091,7 lạng

[55].

Khi Trung Quốc mới thành lập, ngày 05 tháng 12 năm 1949, Chủ tịch nước

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Hồ Chí Minh đã gửi điện đến chúc mừng Chủ tịch

Mao Trạch Đông. Ngày 14 Tháng 01 năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố

“Việt Nam sẽ sẵn sàng chuẩn bị thiết lập quan hệ ngoại giao với các nước tôn trọng

quyền bình đẳng, lãnh thổ chủ quyền của nước Việt Nam và chủ quyền quốc gia của

các nước”[33]. Ngày hôm sau, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam - Hòang Minh

Giám đã gặp Thủ tướng Trung Quốc kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Chu Ân Lai. Việt

Nam công nhận Trung Quốc mới và quyết định thiết lập quan hệ ngoại giao với

nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa, chính phủ Trung Quốc và cùng nhau phái đại

sứ trao đổi đi lại giữa hai quốc gia. Ngày 18 tháng 1 năm 1950, Bộ trưởng Ngoại

giao Trung Quốc Chu Ân Lai đã gặp gỡ Bộ trưởng Ngoại giao Việt Hoàng Minh

Giám: Chính phủ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa công nhận Chính phủ nước Việt

Nam Dân chủ Cộng hòa là một chính quyền hợp pháp thay mặt cho ý chí của nhân

dân Việt Nam. Chính phủ nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Chính phủ nước

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sẵn sàng thiết lập quan hệ ngoại giao và cùng phái đại

sứ trao đổi, để củng cố mối quan hệ ngoại giao của hai nước, tăng cường tình hữu

nghị và hợp tác giữa hai nước. Như vậy, ngày 18 tháng 01 năm 1950, Việt Nam và

Trung Quốc đã chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao. Việt Nam là nước Đông

Nam Á đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc, Trung Quốc là nước

đầu tiên trên thế giới công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam. Ngày

02 Tháng 09 năm 1945, Việt Nam tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng

hòa. Tháng 12 năm 1946, quân đội Pháp tại Việt Nam đã phát động một cuộc tấn

công vũ trang toàn diện. Vào tháng Giêng năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến

Bắc Kinh, đề nghị Trung Quốc cung cấp hỗ trợ cho Việt Nam để chống Pháp. Năm

1950 chính phủ Trung Quốc đã cử các cố vấn quân sự cho đoàn đại biểu Việt Nam.

Với sự hỗ trợ của chính phủ Trung Quốc, Việt Nam triển khai Chiến biên giới

và chiến dịch Điện Biên Phủ một chiến dịch có tính chất quyết địch toàn diện chiến

thắng của Việt Nam. Tháng 01 năm 1950 thiết lập lại quan hệ ngoại giao đến năm

1960, thương mại giữa hai nước đi theo con đường phát triển bình thường.

Năm 1950-1954, Việt Nam vẫn đang trong thời gian chiến tranh chống Pháp. Tình

hình phát triển thương mại bị ngưng trệ nhưng trong năm 1950, mức thương mại

của Trung Quốc và Việt Nam là 10 vạn đô la. Việt Nam và Trung Quốc trong năm

1952 đã ký một hợp đồng thương mại đầu tiên. Đến năm 1978 Trung - Việt đã chấm

dứt quan hệ mậu dịch. Tuy nhiên, mỗi năm hai bên vẫn ký kết hiệp định thương mại

và giấy hợp đồng đổi hàng.

Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc có thực phẩm, nông sản phẩm, động vật

và sản phẩm từ động vật, quặng thiếc và nhập khẩu từ Trung Quốc muối, gạo, sản

phẩm công nghiệp, vải cây, sợi bông, dược phẩm, hóa chất... Năm 1953, mức

thương mại giữa hai nước đã tăng trưởng nhanh chóng, tăng gấp ba lần so với năm

1952. Đến năm 1950, xuất khẩu hàng hóa so với năm 1953 tăng hơn gấp đôi. Từ

năm 1952 - 1954, sản xuất nông nghiệp Việt Nam do ảnh hưởng kéo dài của chiến

tranh, đời sống của người dân khó khăn, nhập khẩu chủ yếu là lương thực, vải,

thuốc men và các hàng tiêu dùng cần thiết. Năm 1954, sau khi ký Hiệp Định

Genevơ [17], sự rút lui của quân đội Pháp ở miền Bắc Việt Nam, phía bắc vĩ tuyến

17 hoàn toàn được giải phóng. Việt Nam hàn gắn vết thương chiến tranh và xây

dựng kinh tế xã hội chủ nghĩa.

Năm 1954 - 1964, Trung Quốc xuất khẩu hàng hóa vào Việt Nam ngoài các

loại hàng tiêu dùng ra còn có thép, hóa chất, máy móc, thiết bị, vật liệu chịu lửa, xe

lửa, máy công cụ cắt kim loại, thỏi nhôm và các sản phẩm ngành công nghiệp nặng

khác, nhằm phục hồi và phát triển của ngành công nghiệp nặng tại Việt Nam. Trên

cơ sở nguyên liệu sẵn có, Việt Nam xuất khẩu sang một bộ phận hàng công nghiệp

như xi măng, gang thép, vải bông trắng, máy móc... Sự phát triển thương mại Việt

Nam – Trung Quốc thời kỳ này là rất nhanh. Năm 1955 tổng mức nhập khẩu tăng

hơn gấp đôi với năm 1954, sau đó từng năm tăng dần, từ năm 1956 với 47.920.000

nhân dân tệ đến năm 1964 tăng lên 74780 USD, tăng 64% so với năm 1956, năm

1964 hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc lần đầu tiên vượt quá 20 triệu

USD, tăng 39% so với năm 1956 [36]. Nhìn chung, những năm 50 thế kỷ 20, mậu

Dịch của Việt Nam với Trung Quốc mới bắt đầu kinh doanh, mức thương mại tương

đối nhỏ. Đến năm 1950 sau, mức thương mại mậu dịch của hai nước gia tăng rất lớn,

năm 1960 đạt đến 8331 vạn USD và những năm sau đó mỗi năm bình quân cũng

khoảng trên 6000 đô la Mỹ. Tháng 7, năm 1955, Việt Nam và Trung Quốc đã ký

Hiệp ước về vấn đề công ty thương mại địa phương quốc doanh của hai nước trao

đổi hàng, thương mại quốc doanh địa phương chủ yếu là mậu dịch quốc gia cấp tỉnh,

mậu dịch địa phương quốc doanh làm theo nguyên tắc “Bình đẳng và cùng có lợi,

hỗ trợ lẫn nhau” yêu cầu xuất nhập khẩu cân bằng, mậu dịch quốc doanh cấp huyện

bù đắp cho sự thiếu thốn của thương mại quốc doanh cấp tỉnh. Theo bản hiệp ước

quy định liên quan, một số địa phương của tỉnh Quảng Tây, Vân Nam sẽ phân biệt

với các cơ quan thương nghiệp của các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Lương Sơn, Việt

Nam ký kết giao ước trao đổi hàng hóa. Tháng 09 năm 1956 công ty mậu dịch tỉnh

Vân Nam cùng với tỉnh Hà Giang, phía tây bắc Khu tự trị dân tộc Thái, Mèo (nay là

tỉnh Lai Châu) Việt Nam. Cũng năm 1956, Công ty lâm nghiệp tại Côn Minh đã ký

kết Hợp đồng xuất nhập khẩu mậu dịch quốc doanh địa phương Điền Việt. Tỉnh

Vân Nam và Việt Nam đã xác định mức xuất nhập khẩu giữ trong vòng 1,5 triệu

nhân dân tệ mỗi năm, số tiền này đã được sử dụng mãi cho đến năm 1969 khi Việt

Nam chấm dứt hợp đồng, kéo dài 14 năm. Các chuyến hàng đi từ Côn Minh, đến ba

cửa khẩu: cửa khẩu Hà Khẩu, Sông Kim Hà, cửa khẩu Thiên Bảo giao nhận hàng

hóa. Cả hai bên hàng đổi hàng, đổi hàng còn thừa thì ghi sổ sách kế toán, thanh toán

bằng ngân hàng, hàng hoá của công ty thương mại quốc doanh Tỉnh Vân Nam trao

đổi nhập khẩu hàng về, có thể được bán trên địa bàn tỉnh. Trong tháng 06 năm 1958,

đại biểu Trung - Việt đã ký Hiệp ước hội đàm vấn đề mậu dịch mức nhỏ, quy định

giữa hai công ty, công ty mậu dịch dân gian huyện Hà Khẩu và công ty mậu dịch

Lâm Thổ Sản Lào Cai Việt Nam triển Khai khinh doanh mậu dịch số lượng nhỏ,

hạn chế mức mậu dịch là trong vòng 10% của mức thương mại của quốc doanh tỉnh

Vân Nam - Việt Nam, phương thức mậu dịch giống như mậu dịch quốc doanh cấp

tỉnh. Từ năm 1958 - 1965 trong tám năm thực hiện hợp đồng giữa các công ty

thương mại quốc doanh cấp huyện, công ty xuất nhập khẩu và xuất huyện Hà Khẩu

tổng số mậu dịch là 1.597.598 nhân dân tệ, trong đó xuất khẩu nhân dân tệ 82 vạn

9398 và nhập khẩu 76vạn 8.200 nhân dân tệ. Khối lượng xuất nhập khẩu trung bình

trong năm là 19 vạn 9.700 nhân dân tệ. Năm 1966 “Cách mạng Văn hóa” bắt đầu,

chấm dứt thương mại quốc doanh cấp huyện. Ở Quảng Tây, các công ty thương mại

quốc doanh địa phương với các công ty thương mại quốc doanh tương đương Việt

Nam chỉ có một vài thương nhân. Hàng xuất khẩu chủ yếu là vải bông, hạt giống

lúa mì, giống trâu bò, thực phẩm, máy móc nông nghiệp, xe ngựa, bóng đèn, phích

nước, pin và hàng tiêu dùng và văn phòng phẩm, mỹ phẩm... Hàng nhập khẩu chủ

yếu là dầu hỏa, muối biển, xi măng đá phosphate, pin chiếu sáng, rau, chuối, mây,

mục nhĩ, các loại thảo mộc, thủy hải sản, lạc, dâu tây...

Sau Hội nghị Geneve 1954, về khôi phục hòa bình ở Đông Dương, Hoa

Kỳ ngay lập tức không giữ lời hứa của mình. Tháng 8 năm 1964, Hoa Kỳ đã tạo ra

“Sự kiện Vịnh Bắc Bộ”[42] để lấy cớ, bắt đầu ném bom vào miền Bắc Việt Nam,

trực tiếp đưa quan sang xâm lược Việt Nam. Về vấn đề này, chính phủ Trung Quốc

tuyên bố “Mỹ xâm phạm đến Việt Nam, là xâm phạm đến Trung Quốc, nhân dân

Trung Quốc sẽ không bao giờ ngồi xem mà không cứu”[3]. Do cuộc đấu tranh

chung của Việt Nam và Trung Quốc, Hoa Kỳ không trong trường hợp có thể chiến

thắng trong chiến tranh. Tháng 11 năm , Mĩ đã công bố vô điều kiện chấm dứt ném

bom vào miền Bắc Việt Nam và trong tháng 01 năm 1969 bắt đầu cuộc đàm phán

tại Paris Pháp. Năm 1973, Mỹ và chính quyền Ngụy ở chiến trường miền Nam Việt

Nam đã bị tấn công toàn diện, quân đội Mỹ đã buộc phải tuyên bố ngừng chiến và

vô điều kiện rút quân đội Mỹ xâm lược ra khỏi Việt Nam. Năm 1975, chiến dịch Hồ

Chí Minh đã kết thúc hơn nửa thế kỷ chiến tranh tại miền Nam. Việt Nam

đã đạt được chiến thắng thống nhất đất nước, giải phóng dân tộc. Theo thống kê

chưa đầy đủ, từ năm 1950 đến tháng 03 năm 1978, Trung Quốc trợ giúp vật chất

Việt Nam tổng giá trị trên 20 USD, bao gồm cả vũ khí và đạn dược, vật tư quân sự,

quần áo, thực phẩm, xăng dầu. Tính theo trọng lượng, ở giai đoạn này, Trung

Quốc đã cung cấp hỗ trợ cho hơn 100 tấn nguyên liệu hàng năm cho Việt Nam. Trợ

giúp vật chất của Trung Quốc sang Việt Nam là một sự hỗ trợ mà bất kỳ nước nào

khác không thể so sánh được. Từ năm 1978 đến năm 1990, thương mại giữa Việt

Nam – Trung Quốc là thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Tổng Bí thư Đỗ Mười năm 1991

trong chuyến sang thăm Trung Quốc đã tiến hành cuộc hội đàm với chủ tịch Giang

Trạch Dân, lãnh đạo của hai nước Việt Nam và Trung Quốc đã cùng ký bản “Công

Báo Liên Hợp Trung Việt”, kết thúc kéo dài 12 năm trạng thái bế tắc của hai bên.

Năm 1999, các nhà lãnh đạo của hai bên Trung - Việt cùng xác định 16 chữ phương

châm về phát triển quan hệ của hai nước “láng giềng hữu nghị, hợp tác toàn diện,

ổn định lâu dài, hướng về tương lai”. Năm 2000, hai nước đã ban hành “Tuyên bố

chung về hợp tác toàn diện trong thế kỷ mới”[32], để cho thế kỷ 21 quan hệ Trung -

Việt hữu nghị láng giềng tốt và hợp tác toàn diện giữa sự phát triển lành mạnh và ổn

định đã đặt một cơ sở kiên cố vững chắc .

1.3. Một số thành tựu về mậu dịch của hai nƣớc Trung - Việt

Kể từ khi mối quan hệ hai nước bình thường hóa, quan hệ thương mại giữa

Việt Nam và Trung Quốc đã phát triển nhanh chóng, đạt tốc độ tăng trưởng rất cao.

Năm 1966, Trung Quốc chỉ là đối tác thương mại lớn thứ sáu của Việt Nam. Đến

năm 1998, Trung Quốc trở thành đối tác lớn thứ năm của Việt Nam. Đến năm 2001,

Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại lớn thứ ba của Việt Nam. Từ năm 2004

đến nay, Trung Quốc liên tiếp là đối tác lớn nhất của Việt Nam.

1.3.1. Mậu dịch Trung – Việt giai đoạn 1991 - 2000

Ở Giai đoạn này, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc với tỷ lệ tăng

trưởng trung bình hàng năm là 78,42%. Nhưng chỉ từ năm 1991 - 1995 số lượng

xuất khẩu đạt đến 116,52% tỷ lệ tăng trưởng trung bình, cùng một thời kỳ với tỷ lệ

tăng trưởng xuất khẩu bình quân cả nước lên tới 6,54 lần. Sự bùng nổ của tốc độ

tăng trưởng kinh tế do Việt Nam bắt đầu cải cách và mở cửa. Trong thời gian này,

mối quan hệ Việt Nam với Mỹ còn chưa bình thường hóa, Việt Nam chưa gia nhập

vào Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Thứ hai, sự sụp đổ của Liên Xô và các

nước Đông Âu đã làm mất mối quan hệ truyền thống thương mại với Việt Nam.

Thứ ba, Trung Quốc và Việt Nam là láng giềng gần gũi là thị trường lớn nhất của

Việt Nam, giao thông vận tải thuận tiện đã mang lại rất nhiều thuận lợi cho thương

mại của hai bên.

Biểu đồ 1.1: Tốc độ tăng trưởng của kim ngạch xuất, nhập khẩu

giai đoạn 1991 – 2000

Nguồn tư liệu: Viện Nghiên Cứu Trung Quốc

Giai đoạn từ năm 1996 đến năm 2000, Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc

hàng hóa với tỷ lệ tăng trưởng trung bình là 40,5%, thấp hơn so với giai đoạn

trước đó, nhưng vẫn còn cao hơn so với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân của

Việt Nam ở giai đoạn này là 1,8 lần. Vẫn ở thời kỳ này, hàng hóa của Việt Nam xuất

khẩu sang Trung Quốc giảm tăng trưởng vì thương mại của Việt Nam bị ảnh hưởng

của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á. Nhưng đến năm 2000, số lượng xuất khẩu

của Việt Nam sang Trung Quốc phát triển nhanh chóng, đạt 1.05 tỷ USD, đây là

lần đầu tiên xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc vượt quá hơn ranh giới 1

tỉ USD. Về phần Nhập khẩu từ năm 1991 đến năm 1995, tốc độ tăng trưởng nhập

khẩu trung bình đã tăng 87,8%. Để đáp ứng nhu cầu hàng tiêu dùng của người dân

Việt Nam, để phát triển các ngành công nghiệp, nông nghiệp, Việt Nam đã nhập

khẩu hàng hóa cỡ hàng lớn từ Trung Quốc. Từ giai đoạn năm 1996 đến năm 2000

Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc số lượng hàng hóa tăng trưởng khá ổn định.

Bảng 2: Tình hình xuất nhập khẩu Trung - Việt từ năm 1991 đến năm 2000

Kim ngạch Kim ngạch Mậu dịch bằng xuất nhập khẩu

xuất khẩu nhập khẩu Năm Tỷ giá nhập khẩu (Đô la Mỹ) （Đô la Mỹ）（Đô la Mỹ） (%)

1991 19.1 +3.7 +0.7 18.4

1992 95.6 +66.7 +63.8 31.8

1993 135.8 +37 +50.3 85.5

1994 295.7 +151.5 +51.2 144.2

1995 361.9 +8.9 +32.2 329.7

1996 340.2 +3.3 +11.2 329.0

1997 474.1 404.4 +69.7 +14.7

1998 440.1 515.0 -74.9 -17

1999 746.1 683.4 +63 +8.4

2000 1536.4 1401.1 +135.3 +8.8

Nguồn tư liệu: Vụ châu Á-Thái Bình Dương. Bộ Công Thương đơn vị triệu USD, tỷ giá %

Thời kỳ này, Việt Nam tổng giá trị nhập khẩu là 3.332.9 triệu USD tăng 5,46 lần

so với giai đoạn 1991 - 1995. Tốc độ tăng trưởng nhập khẩu năm 1997 là 22,9%,

năm 1999 là 32%, vào năm 2000 tốc độ tăng lên dữ dội đến 105%. Trên cán cân

thương mại, giai đoạn từ năm 1991 đến năm 2000 Việt Nam đã được duy trì bởi

thặng dư xuất khẩu. Chỉ riêng năm 2000, Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc

thặng dư lên tới 135.300.000 USD. Năm 1991 đến năm 2000 tổng thặng dư

đạt 502.800.000 USD chiếm 185,7% lượng tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam

sang Trung Quốc [7]. Nhưng điều đáng chú ý rằng ở giai đoạn này xuất khẩu của

Việt Nam sang Trung Quốc thặng dư tăng giảm không ổn định.

1.3.2 . Mậu dịch Trung – Việt giai đoạn 2001-2006

Giai đoạn này của sự phát triển của quan hệ thương mại giữa hai nước là rất ổn

định, vượt quá mục tiêu của lãnh đạo hai nước đã nêu ra, là thực hiện tỷ lệ tăng

trưởng trung bình của hàng nhập khẩu và xuất khẩu đạt 27,4%, nhiều hơn so với Mỹ

và Nhật Bản và Việt Nam trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc.

(Trong năm 2004, tổng lượng hàng nhập khẩu và xuất khẩu đạt của Mỹ và Việt

Nam là 6.0119 tỷ USD, Việt Nam và Nhật Bản là 7.0055 tỷ USD và tổng lượng

nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc đã lên đến 7.0192 USD) [5].

Giai đoạn 2001 - 2006, Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc tỷ lệ tăng trưởng

bình quân hàng năm 35,6%, năm 2001 trong lịch sử của một thương mại, nghiên

cứu và phát triển chiến lược hiện tại và trong tương lai là 1,04 tỷ USD, trong năm

2006 đạt mức 30 tỷ USD.

Bảng 3.1: Tình hình xuất nhập khẩu ở khu vực biên giới Việt – Trung

giai đoạn 2001 – 2006

(Đơn vị: tỷ đô la Mỹ)

Kim ngạch xuất Kim ngạch nhập Mậu dịch bằng Năm khẩu khẩu nhau

2001 1417.4 1606.2 -188.8

2002 1518.3 2158.8 -640.5

2003 1883.1 3138.6 -1255.5

2004 2735.5 4456.5 -1721

2005 2961 5778.9 -2817.9

2006 3030 7390 -4360

Nguồn tư liệu: Viện nghiên cứu Trung Quốc

Đồng thời, giai đoạn này Việt Nam nhập khẩu hàng hóa của Trung Quốc tốc độ

cũng tăng lên rất nhanh, năm 2001 là 1.06 tỷ USD, năm 2006 đã tăng đến 7.04 tỷ

USD. So sánh tỷ lệ xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc, có thể thấy Việt

Nam nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc nhiều hơn so với xuất khẩu hàng hóa sang

Trung Quốc, dẫn đến sự nhập siêu hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc.

Biểu đồ 2.1: Tốc độ tăng trưởng của kim ngạch xuất, nhập khẩu

giai đoạn 2001 - 2002

Nguồn tư liệu: Viện Nghiên cứu Trung Quốc

Thông qua các số liệu thống kê, có thể thấy sự thương mại giữa Việt Nam và

Trung Quốc mất cân bằng. Mặc dù, giai đoạn 2001 - 2006 hàng hoá của Việt Nam

xuất khẩu sang Trung Quốc đang phát triển rất nhanh, nhưng so với hàng hóa xuất

khẩu của Trung Quốc sang Việt Nam tỷ lệ vẫn còn thấp. Việt Nam từ năm 2001 đến

năm 2006 liên tục nhập khẩu lớn hơn xuất khẩu. Sự cân bằng chênh lệch từ năm

2001 là 1.089 USD vào năm 2006 tăng đến 4 tỉ USD [40]. Nguyên nhân chính là

sức cạnh tranh của các công ty Việt Nam với công ty Trung Quốc vẫn còn thấp. Đặc

biệt là hàng Trung Quốc giá rẻ, chủng loại kiểu cách phong phú để đáp ứng hầu hết

nhu cầu của người tiêu dùng.

1.3.3. Mậu dịch Trung – Việt giai đoạn 2007 - 2014

Phát triển nhanh chóng của thương mại giữa Trung Quốc và Việt Nam trong

giai đoạn này, từ năm 2006 sau khi Việt Nam gia nhập WTO, tốc độ tăng trưởng

phát triển mỗi năm tăng lên. Trong hợp tác thương mại giữa Việt Nam và Trung

Quốc, Trung Quốc trong nhiều năm duy trì xuất khẩu sang Việt Nam nhiều hơn là

nhập khẩu. Theo thống kê của Bộ Thương vụ Trung Quốc, trong năm 2008, số

lượng xuất nhập khẩu thương mại của Trung Quốc với Việt Nam là 19,46 tỷ USD,

tăng 28,8% so với năm trước, trong đó xuất khẩu của Trung Quốc là 15,12 tỷ USD

tăng 27,2%; nhập khẩu 43.4 tỷ USD tăng 34,6%, sự bội thu thương mại của Trung

Quốc là 6.78 tỷ USD. Theo thống kê của hải quan Trung Quốc, trong năm 2009,

tổng lượng nhập khẩu và xuất khẩu giữa Trung Quốc và Việt Nam 21,05 tỷ USD,

tăng 8,2%, trong đó xuất khẩu của Trung Quốc xuất khẩu sang Việt Nam là 16.39 tỷ

USD tăng 7,8%, nhập khẩu từ Việt Nam 4,75 tỷ USD, tăng 9,5%, sự bội thu thương

mại của Trung Quốc 11.55 tỷ USD. Từ năm 2004, Trung Quốc trong bảy năm liên

tiếp là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam. Năm 2010, Việt Nam trong Đông

Nam Á (ASEAN) là đối tác thương mại lớn thứ năm của Trung Quốc. Từ tháng

Giêng đến tháng 07 năm 2011, mức thương mại Trung - Việt là 21.52 tỷ USD. Tăng

40%. Trong đó, xuất khẩu của Trung Quốc là 15.92 tỷ USD đã tăng 35,8%. Nhập

khẩu là 5,6 tỷ USD, tăng 53,7%. Tính đến cuối tháng 7 năm 2011, Việt Nam đầu tư

đối thoại thực tế tích lũy lên tới 120 triệu USD. Năm 2012, một báo cáo của Ngân

hàng đầu tư tập đòan Hoa Kỳ cho biết: lợi ích kinh tế to lớn liên kết giữa Việt Nam

và Trung Quốc, có thể giúp ngăn chặn tình hình căng thẳng tiếp tục leo thang ở biển

nam Trung Quốc. Lãnh đạo và nhân dân hai quốc gia đang cố gắng bình thường hóa

quan hệ. Thống kê tháng 11 năm 2014 tại Việt Nam tổng giá trị nhập khẩu từ Trung

Quốc đã đạt 39,9 tỷ USD, so với cùng kỳ năm 2013 đã tăng 18,9%; đồng thời, 11

tháng trước khi thương mại Việt Nam - Trung Quốc sự nhập siêu đạt 26,4 tỷ USD,

so với cùng kỳ năm 2013 tăng 22,1% [41]. Những số liệu này cho thấy Trung Quốc

vẫn là thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam. Đầu tháng 12 năm 2014, báo

chí Việt Nam theo trích dẫn phát ngôn của Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng

Hải cho biết: các nền kinh tế của Việt Nam và Trung Quốc liên kết chặt chẽ, nhập

khẩu và xuất khẩu liên quan đến thị trường Trung Quốc và ngược lại.

Hoạt động giao dịch tiền tệ ở khu vực biên giới Việt – Trung hiện nay diễn

ra trên phạm vi rộng. Ở lãnh thổ của Việt Nam thì diễn ra công khai, còn ở

lãnh thổ Trung Quốc thì diễn ra lén lút. Hoạt động của loại hình ngân hàng

này mang tính nhỏ lẻ, thiếu sự chuyên nghiệp, tính an toàn không cao. Nhưng

lại thuận tiện, nhanh chóng, đáp ứng nhu cầu trao đổi, mua bán, giao thương

của những cư dân khu vực biên giới Việt – Trung.

1.4. Tiểu kết chƣơng 1

Như vậy, mậu dịch ở khu vực biên giới Việt – Trung có lịch sử phát triển lâu đời.

Mặc dù sự phát triển ấy có những bước phát triển thăng trầm khác nhau. Song tựu

chung lại, cho đến nay, tình hình phát triển của mậu dịch khu vực này đã đạt được

nhiều thành tựu to lớn.

Trong suốt chiều dài lịch sử, sự phát triển mậu dịch khu vực này là minh chứng

về mối quan hệ thân thiết giữa Việt Nam và Trung Quốc. Quá trình phát triển của

mậu dịch khu vực biên giới Trung - Việt đã phản ánh rõ nét mối quan hệ của Việt

Nam và Trung Quốc trong từng giai đoạn lịch sử nhất định.

Từ lịch sử lâu bền ấy, các hoạt động tiền tệ ở khu vực này đã diễn ra một cách

sôi động từ rất lâu. Nó phản ánh sự phát triển thịnh vượng, buôn bán, giao lưu, trao

đổi được diễn ra một cách mạnh mẽ.

Chƣơng 2

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CỦA “NGÂN HÀNG TỰ PHÁT” TẠI BIÊN

GIỚI TRUNG - VIỆT

2.1. Thực trạng giao dịch, buôn bán ở biên giới Trung - Việt

2.1.1. Cơ cấu hàng hóa của Trung Quốc xuất sang Việt Nam

Hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc chủ yếu là nguyên

liệu chưa thông qua gia công, giá trị thấp, lợi nhuận không cao. Hàng hóa xuất khẩu

chính của Trung Quốc đến Việt Nam là hàng hóa công nghiệp, máy móc, hàng tiêu

dùng và các sản phẩm tinh chế. Nó phản ánh mối quan hệ của ngành công nghiệp

hai nước. Bởi tài nguyên của hai nước không giống nhau và cả sự khác biệt của lực

lượng lao động và trình độ kỹ thuật.

Từ năm 1991 đến năm 1995, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc

chủ yếu có nguyên liệu, sản phẩm nông nghiệp sơ chế, gạo, nguyên dầu, sản phẩm

bằng gỗ, cao su, than, kim loại màu, dầu dừa, hải sản, nông thổ sản, lâm sản,

khoáng sản, hoa quả, rau xanh, mây tre, dầu thực vật, chè lá, đồ nhôm.... Đến những

năm 90 thế kỷ trước, hàng hóa từ Việt Nam xuất khẩu sang Trung

Quốc bắt đầu định hình, chủ yếu là tài nguyên khoáng sản, dầu, than, hải sản, cao su

tự nhiên và các sản phẩm sử dụng nhiều lao động như giày dép, quần áo... Nhìn

chung, hàng hóa của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc được chia thành 4 loại:

Bảng 1.2: Bảng thống kê các loại sản phẩm Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc

ở khu vực biên giới Việt Trung.

Các sản phẩm Việt Nam xuất khẩu Tên sản phẩm sang Trung Quốc

Than đá, dầu thô, cao su tự nhiên, Nguyên liệu khoáng sản...

Lương thực, chè, rau và trái cây, hạt Các sản phẩm nông nghiệp điều...

Tôm, cá, cua ... Hải sản tươi sống và đông lạnh

Hàng thủ công giày dép, sản phẩm làm Hàng tiêu dùng hàng ngày bằng da ...

Nguồn: Tác giả thống kê; ngày 12/03/2014

Bảng 2.2: Những sản phậm tự Việt Nam xuất khẩu đến Trung Quốc

Đơn vị: Tỷ đô la Mỹ

Hàng hóa 1992 1993 1995 1996 1997 1998 1999 2000

3.48 16.88 1.20 1.13 87.21 58.60 59.47 64.89 1994 Hạt điều

2.93 8.29 12.00 0.09 32.81 51.54 51.65 222.97 Hải sản

1.70 0.11 10.00 27.31 3.55 2.02 3.68 3.06 Cà phê

0.80 0.30 0.19 0.10 0.31 Trà

1.67 1.15 Đừa

72.63 41.87 10.75 14.78 60.10 92.38 64.82 51.83 66.39 Cao su

0.31 3.33 Gỗ

1.72 0.63 Quặng

0.99 0.87 5.77 28.69 19.11 5.22 3.61 7.86 Than đá

7.95 2.09 Dầu dừa

31.72 7.60 106.42 16.67 87.77 86.70 331.66 749.02 Dầu tho

5.09 24.84 10.45 35.68 120.35 Hoa quả

24.05 3.17 0.33 5.51 0.49 Gạo

0.20 3.50 lạc

0.12 2.59 0.63 0.57 2.61 Hàng dệt

1.89 2.14 3.24 Giầy

1.42 3.50 Sản phẩm hóa chất

95.60 135.80 295.70 361.90 340.20 474.10 478.90 858.90 1.530.0 Tổng cộng

Nguồn tư liệu: Viện nghiên cứu Trung Quốc

Từ số liệu và bảng thống kê trên, chúng ta có thể thấy các sản phẩm nông sản và

các nguyên liệu thô xuất khẩu sang Trung Quốc chiếm một tỷ lệ cao và mang lại

những hiệu quả kinh tế nhất định cho Việt Nam. Trong năm 2000, riêng dầu xuất

khẩu giá trị đạt đến 0.75 tỷ USD và các sản phẩm hải sản có tổng giá trị xuất khẩu

đạt 0.220 tỷ USD. Rau, trái cây, hạt điều và cao su có số lượng xuất khẩu lớn.

Từ giai đoạn năm 2001 - 2006, so với giai đoạn năm 1996 - 2000, ngoài việc

xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp và nguyên liệu, Việt Nam còn xuất khẩu sang

Trung Quốc các mặt hàng như quần áo, giày dép, máy tính và linh kiện điện tử, mặc

dù các sản phẩm này chiếm các thành phần không cao mấy, nhưng tốc độ tăng rất

cao và ổn định.

Bảng 3.2: Cơ cấu hàng hóa từ Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Giá Giá

trị trị Năm Tỷ Tỷ Giá Tỷ Giá Tỷ Giá Tỷ Giá Tỷ (Tỷ (Tỷ

trọng trọng trị trọng trị trọng trị trọng trị trọng đô la đô la

Mỹ） Mỹ）

Kim

1417. 1518. 1883. 2735. ngạch 100 100 100 100 2961 100 3030 100 4 3 1 5 xuất

khẩu

18 173.6 11.4 174 9.2 48.2 1.8 62 2.1 65 2.1 Hải sản 253

10 77.8 5.1 86.6 4.6 137.6 34.9 1.2 24.6 0.8 Hoa quả 145

3.1 Hạt điều 30.3 2.1 38.3 2.5 53.5 2.8 70.2 2.6 97.4 3.3 94.5

0.2 3.9 0.3 6.9 0.4 5.9 0.2 7.6 0.3 15.9 0.5 Cà phê 2.6

0.5 0 1.7 0.1 0.3 0 19.2 0.7 12 0.4 12.4 0.4 Gạo

0.8 0.1 0.6 0 0.8 0 3.5 0 6 0 7.6 0.3 Trà

0.5 3.3 0.2 0.7 0 0.4 0 0 0 0.8 0 Hạt tiêu 6.6

Cao su 51.6 3.6 89.8 5.9 160 8.5 358 13.1 519.2 18 851.8 28.1

39 686.8 45.2 863 46 1471 53.8 1160 39 399.9 13.2 Dầu tho 559

Than đá 17.3 1.2 44.3 2.9 51.2 2.7 134 4.9 370.2 13 594.8 19.6

9.3 0.7 13.3 0.9 1.3 0.1 30.1 1.1 60.3 2 94.1 3.1 Gỗ

Hàng 7.8 0.6 2.1 0.1 7.3 0.4 14 0.5 8.1 0.3 29.7 0.9 dệt

5.1 0.4 7.3 0.5 10.9 0.6 19.2 0.7 28.3 0.9 42 1.4 Giầy

Phụ

kiện 2.7 0.2 3.6 0.2 21.1 1.1 21.6 0.8 74.6 2.5 73.8 2.4 máy

tính

Dây 0.2 0 0.6 0 1.6 0.1 7.7 0.3 11.6 0.4 điện

Nguồn: Thư viện Trung Quốc

Từ cơ cấu sản phẩm hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc, ta thấy

chủ yếu là nguyên liệu thô và than đá, đặc biệt là giai đoạn năm 2001 - 2006, tỷ

trọng xuất khẩu của dầu thô chiếm 40% trong cơ cấu xuất khẩu. Bởi vì Trung

Quốc đã bắt đầu thực hiện các ngành công nghiệp nặng và các giai đoạn công

nghiệp hóa, đô thị hóa đẩy nhanh tiến độ các ngành giao thông cũng đang phát triển

nhanh chóng. Đó là nhu cầu tăng trưởng năng lượng và nguyên liệu của Trung Quốc.

Sản phẩm thủy sản và các sản phẩm nông nghiệp xuất ra Châu Âu tỷ lệ đã giảm, bởi

vì Trung Quốc gia nhập WTO, chất lượng yêu cầu của sản phẩm nông nghiệp đòi

hỏi cao, các doanh nghiệp Việt không thích ứng với tình hình mới, cộng với Trung

Quốc và Thái Lan đã ký Hiệp định về rau xanh và trái cây. Từ đầu năm 2004, Trung

Quốc thực hiện mua bán rau quả tự do hóa, trong khi đó sản phẩm rau và trái cây

của Việt Nam mẫu mã ít, bao bì không đẹp mắt để mất lợi thế cạnh tranh của mình.

2.1.2. Cơ cấu hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc sang Việt Nam

Giai đoạn 1991 – 2000, hàng hoá nhập khẩu vào Việt Nam chủ yếu về y học, nhiệt,

bông, hàng dệt kim, quần áo, bia, xà phòng bột, xe đạp, phân bón, hàng gia dụng ...

Trong thời gian từ năm 1996 đến năm 2000, nhập khẩu các hàng hoá loại lớn

gồm có máy móc nông nghiệp, máy móc gia công sản phẩm nông nghiệp, thiết bị

sản xuất xi măng, máy móc dệt may, thiết bị sản xuất phân bón và máy phát điện

nhỏ, xe tải nhẹ, sản phẩm sắt thép, vật liệu xây dựng, thiết bị y tế, thực phẩm, thuốc

trừ sâu. Giai đoạn năm 2000, hàng hóa của Trung Quốc xuất khẩu sang Việt Nam

chủ yếu là xe máy, sản phẩm điện tử, dầu tinh chế, hàng dệt may và kết hợp sản

phẩm đa dạng, cao hơn gấp đôi so với xuất khẩu hàng hóa từ Việt Nam sang Trung

Quốc. Giai đoạn này, Việt Nam nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc có năm loại:

Nguyên liệu: Các sản phẩm xăng dầu, xi măng, sắt, thép, vật liệu xây dựng,

thủy tinh, hóa chất, thuốc trừ sâu, phân bón, thuốc nhuộm. Thực phẩm, lương thực,

trái cây, bột mì, dầu thực vật, hạt giống. Hàng tiêu dùng, dược liệu, sản phẩm điện

tử, quần áo, đồ chơi. Năm loại sản phẩm nhập khẩu nói trên, máy móc thiết bị

chiếm 27,95%, nguyên liệu chiếm 19,7%, hàng hóa chiếm 47% [40]. Từ năm

2001 đến năm 2006 tại giai đoạn này, Việt Nam nhập khẩu hàng hóa từ Trung

Quốc chủ yếu có mười loại sản phẩm: sắt thép, thiết bị máy móc, máy tính, điện tử

linh kiện, phụ tùng xe máy, xe ô tô và phụ tùng, dược phẩm và nguyên liệu dược

phẩm… Trong số đó, lượng nhập khẩu trong năm 2001 là 100 triệu USD, đến năm

2006 các loại sản phẩm nhập khẩu đã tăng gấp đôi, giá trị nhập khẩu lên tới 10 tỷ

USD, quy mô lớn nhất là xăng dầu lên đến 500 triệu USD. Từ cấu trúc các loại sản

phẩm nhập khẩu xem, các loại phụ tùng linh kiện chiếm tỷ trọng tương đối lớn,

nhưng kết cấu hàng hóa từ Việt Nam sang Trung Quốc nguyên liệu chiếm tỷ lệ

tương đối lớn. Có thể thấy sự mất cân đối về phát triển kinh tế giữa hai nước

Trung - Việt .

2.1.3. Hình thức mậu dịch và các loại hàng hóa mua bán giữa Trung Quốc và

Việt Nam

Hình thức mua bán giữa Việt Nam – Trung Quốc là thương mại chính quy, buôn

bán nhỏ, thương mại biên giới. Hình thức thương mại chính quy của hàng hóa xuất

nhập khẩu là phải có giấy phép kinh doanh, những hàng hóa này lưu thông phải thông

qua cửa khẩu quốc tế hoặc cửa khẩu quốc gia, phải tuân thủ các thủ tục xuất nhập khẩu

thương mại quốc tế. Hình thức Buôn bán nhỏ là hàng hóa xuất nhập khẩu ở dạng giấy

phép ban hành của chính quyền nhân dân cấp tỉnh. Những hàng hóa này lưu thông chỉ

cần thông qua cửa khẩu cấp tỉnh, tuân thủ các thủ tục xuất nhập khẩu thương mại cấp

tỉnh là được. Hình thức thương mại biên giới là hai bên trực tiếp mậu dịch, hàng hóa

lưu thông, dân biên giới lấy hàng sản xuất của mình trực tiếp trao đổi. Hình thức

thương mại biên giới này đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng vùng biên giới. Giá thị

trường trao đổi hàng hóa của thị trường biên giới rất rẻ, hàng hóa cũng đã sẵn sàng.

Tuy nhiên, hình thức trao đổi hàng hóa này số lượng không được nhiều.

Bảng 4.2: Các loại sản phẩm xuất – nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc

( Đơn vị: Tỷ đô la mỹ)

Năm

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Đô la mỹ

1.629.13 2.158.79 3.122.32 4.459.45 5.778.91 7.390.91

Tổng số

Tốt độc tăng

14.47

32.51

44.63

42.73

29.67

27.89

trưởng

Đô la mỹ

1.112.83 1.260.68 1.881.19 2.814.86 3.544.78 4.338.08

Tổng số

Tỷ trọng

68.31

58.4

60.25

63.16

61.34

58.69

54.47

69.06

108.26

480.51

789.92

1.400.01

1. Gang thép và các

loại khắc kim loại phủ

thông

2.Máy móc,

219.36

347.91

446.8

607.19

817.56

1.200.07

thiếp bị

231.66

473.44

721.14

739.85

884.34

555.33

3. Các loại dầu

74,12

127,94

200,52

290.26

323,61

304,76

4. Các nguyên liệu

hàng dệt

5. Các loại

62.32

57.69

244.21

391.98

264.26

298.74

sản phẩm hóa chất

6. Các phụ

21.96

42.26

63.86

103.89

155.38

243.18

kiện điện tự và máy tính

433.23

121.89

47.71

92.73

134.9

121.81

7. Các phụ kiện xe máy

4.8

4.24

29.01

51.12

99.91

107.47

8. Phụ kiện xe o-tô

nguyên chất

5.05

10.42

12.96

22.37

35.24

59.73

9. Nguyên liệu cao su

10. Nguyên vật liệu và

5.59

5.83

6.744

34.86

39.66

46.98

các loại thuốc

898.11

1241.13

2234.13

3052.83

Tổng số

Đô la mỹ 516.3

31.69

41.6

39.75

38.66

41.31

Tỷ trọng

Nguồn tư liệu: Viên nghiên cứu Trung Quốc.

Những năm 90 thế kỷ 20, chính sách của nhà nước Trung Quốc không theo kịp

với xu hướng thị trường, xuất khẩu sang Việt Nam chủ yếu thông qua thương mại

biên giới, thương mại chính quy xuất khẩu gặp nhiều khó khăn.

Như vậy, việc nhập khẩu và xuất khẩu hàng hóa giữa hai nước chủ yếu thông

qua thương mại quy mô nhỏ và thương mại biên giới, ở giai đoạn này thương mại

số lượng nhỏ chiếm 80% tổng thương mại giữa hai nước. Ngày 07/11/ 1991, Việt

Nam và Trung Quốc đã ký một thỏa thuận thương mại giữa hai chính phủ, ở

giai đoạn này mậu dịch nhỏ và thương mại chính thức bắt đầu cân bằng, mỗi bộ

phận chiếm số tiền thương mại 40% - 50%. Đến giai đoạn hiện nay, sau khi Trung

Quốc gia nhập WTO, Trung Quốc phải thực hiện lời cam kết với WTO, do đó chính

sách ưu đãi biên giới dần dần điều chỉnh lại làm cho hợp với quy định quốc tế.

Thương mại biên giới giữa hai nước giảm xuống, chỉ chiếm 20% - 30% tổng lượng

thương mại của hai bên. Có thể nhìn thấy quan hệ thương mại giữa Việt Nam và

Trung Quốc đã đạt được những thành tựu nhất định. Nó phản ánh sự đa dạng phong

phú của việc trao đổi hàng hóa, các thành phần khác nhau trong xã hội đã tham gia

vào thương mại hai bên. Trong bối cảnh quốc tế, hai nước đã trở thành thành viên

của WTO, Trung Quốc và ASEAN đã nhất trí thành lập một khu vực thương mại tự

do. Việt Nam và Trung Quốc thông qua cơ chế “hai hành lang một vành đai” để

tăng cường mong muốn hợp tác giữa hai nước, thương mại giữa Việt Nam và Trung

Quốc sẽ có điều kiện phát triển nhanh chóng, chính sách thương mại giữa hai nước

sẽ từng bước phù hợp với tiêu chuẩn hóa thông lệ quốc tế, mang lại một triển vọng

tốt đẹp cho hợp tác thương mại giữa hai nước.

2.1.4. Tình hình phát triển kinh tế mậu dịch của của Việt Nam và Trung Quốc

những năm gần đây

Trong những năm gần đây, ngoài việc đẩy mạnh các quan hệ ngoại giao của

hai bên, quan hệ kinh tế và thương mại giữa hai nước cũng là một chiến lược toàn

diện theo hướng phát triển và đạt được kết quả tốt đẹp. Trong thời gian này, cơ cấu

xuất nhập khẩu hàng hoá của hai bên đã thay đổi không nhiều. Nhưng số lượng tăng

nhanh, đặc biệt là tăng trưởng về chất lượng. Theo số liệu thống kê của hải quan

Việt Nam, năm 2011, mức xuất nhập khẩu Việt Nam với Trung Quốc đạt đến 35,071

USD, so với năm 2010 tăng 30,7%. Trong khi đó, Việt Nam xuất khẩu với Mỹ là

21,045 tỷ USD, với Nhật Bản lên tới 21,018 USD. Lần đầu tiên, số lượng xuất khẩu

Việt Nam sang Trung Quố lên tới 11,012 USD, tăng 52,21%, nhập khẩu đạt 24,059

USD, tăng 22,85%.

Bảng 5.2. Bảng thống kê tình hình xuất nhập khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc

giai đoạn 2009 – 2011.

(Đơn Vị: Tỷ đô la mỹ, %)

Xuất Xuất Nhập Chênh Năm nhập khẩu Khẩu lệch khẩu

Kim Tăng Kim Tăng Kim Tăng Kim Tăng

Ngạch lên Ngạch Lên Ngạch Lên Ngạch Lên

2009 4.909 8.23 16.441 5.04 21.345 5.76 11.532 3.74

2010 7.309 48.89 20.019 21.76 27.327 28.00 12.710 10.22

2011 11.125 52.21 24.593 22.85 35.718 30.71 13.468 5.97

Nguồn tư liệu: Viện Nghiên Cứu Trung Quốc

Theo thống kê của hải quan Trung Quốc, năm 2011 tổng lượng nhập khẩu và

xuất khẩu hàng hóa của Trung Quốc lên tới 3642 tỷ USD, so với năm 2010 tăng

22,5%, trong đó hàng xuất khẩu lên tới 1898,6 USD, tăng 20,3%, hàng nhập khẩu

lên tới 1743,4 tỷ USD, tăng 24,9%, năm 2011 Việt Nam tổng số xuất khẩu sang

Trung Quốc đã lên đến 11,012 tỷ USD, chỉ chiếm 0,64% tổng lượng nhập khẩu của

Trung Quốc, nó rất dễ dàng để nhìn thấy tiềm năng của thị trường Trung Quốc xuất

khẩu rất lớn, để cho Việt Nam mang lại không gian xuất khẩu rộng lớn. Đặc biệt,

mậu dịch của cửa khẩu, các dịch vụ phát triển sôi động, thu hút rất nhiều lĩnh vực

kinh tế khác nhau tham gia, bao gồm doanh nghiệp nhà nước, công ty TNHH,

công ty liên doanh, doanh nghiệp nước ngoài, tập thể và cá nhân... và tích cực thúc

đẩy nền kinh tế - xã hội của các tỉnh ven biển cộng đồng phát triển, đồng thời mạnh

mẽ thúc đẩy sự phát triển của thị trường trong nước. Phát triển kinh tế cửa khẩu

cũng thúc đẩy một số lĩnh vực sản xuất. Sự phát triển của ngành phục vụ, tạo nên cơ

hội côngăn việc làm mới, tăng thu ngân sách địa phương, và thúc đẩy sự phát triển

của các khu vực biên giới để đô thị hóa cải thiện mức sống của nhân dân biên giới.

Đối với khu vực hành lang kinh tế, do lợi thế vị trí địa lý, trong những năm gần đây,

thương mại của hai bên phát triển nhanh chóng. Trong số đó, tỉnh Quảng Tây, Trung

Quốc là tỉnh duy nhất có đường kết nối bờ biển với Việt Nam, tỉnh Quảng Tây hợp

tác kinh tế và thương mại với Việt Nam đã phát triển trong nhiều lĩnh vực. Chẳng

hạn như thương mại, du lịch, năng lượng, bảo vệ môi trường, đường vận chuyển

bằng đường bộ và đường biển. Ngoài các thỏa thuận hợp tác đã ký kết giữa hai

Chính phủ, chính quyền tỉnh Quảng Tây cũng kết hợp với các cơ quan chức năng

Việt Nam, các đơn vị đã ký kết một số thỏa thuận hợp tác khác, như “hai hành lang,

một vành đai” [16] hợp tác và phát triểnđã tạo ra một điều kiện tốt đẹp hơn.

* Về mặt thương mại

Từ năm 2001 đến năm 2010, hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và Trung Quốc đã

đạt được sự phát triển cả chiều rộng và chiều sâu. Để cả hai nước bước vào thế kỷ

21 có một sự hợp tác thương mại tốt đẹp hơn làm tiền đề, vì thế năm 2000, số lượng

thương mại hai bên lên tới 2,5 tỷ USD, lần đầu tiên vượt quá mục tiêu 2,0 tỷ USD.

Từ năm 2001 đến năm 2010, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất

của Việt Nam. Tốc độ tăng trưởng trung bình của thương mại hai bên tăng 25% kể

từ năm 2001 - 2008. Trong đó có một số sự kiện quan trọng như năm 2004, thương

mại hai bên lên tới 7,2 tỷ USD. Năm 2005 lên tới 9,12 tỷ USD, so với năm 2004

tăng 26,6 %. Năm 2006 lên tới 10,63 tỷ USD, tăng 16,5% so với năm 2005, năm

2007 lên tới 16,35 tỷ USD tăng 53,8% so với năm 2006, năm 2008 đến 20,82 tỷ

USD, so với năm 2005 tăng hơn 2,28 lần đạt trước hai năm mà hai bên đặt ra. Mục

đích là để đạt 20 tỷ USD trong năm 2001. Năm 2009 mặc dù bị ảnh hưởng bởi cuộc

khủng hoảng tài chính thế giới, nhưng quan hệ thương mại hai bên vẫn phát triển.

Thương mại hai bên lên tới 21,35 tỷ USD, tăng 2,6% so với năm 2008. Năm 2010

đạt hơn 22 tỷ USD [40]. Mức xuất nhập khẩu của Việt Nam chiếm 17% tổng lượng

thương mại ngoại mậu, hàng hóa của Trung Quốc xuất khẩu vào Việt Nam chủ yếu

là từ ba tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, (chiếm 90% tổng số tiền Trung

Quốc xuất khẩu sang Việt Nam). Đồng thời, ba tỉnh này cũng là ba tỉnh nhập khẩu

hàng hóa Việt Nam sang Trung Quốc nhiều nhất (chiếm 85% tổng lượng hàng

Trung Quốc nhập khẩu hàng Việt Nam). Trong những năm gần đây, quan hệ thương

mại hai bên nổi bật ở các mặt như hàng Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Trung

Quốc ngày càng mạnh. Năm 2000 là 0,5 tỷ USD, đến năm 2005 đạt 3,22 tỷ USD,

năm 2006 lên đến 3,65, năm 2007 lên tới 1,65 tỷ USD, năm 2008 lên tới 4,85 tỷ

USD, năm 2009 lên đến 4,91 tỷ USD, năm 2010 5,20 tỷ USD. Như đã trình bày ở

trên, từ năm 2000 đến năm 2009 lượng xuất khẩu tăng 3,19 lần, tốc độ tăng trưởng

trung bình hàng năm là 13,75%. Đây là thành tựu to lớn về xuất khẩu hàng năm

tăng lên của Việt Nam. Không chỉ là một tốc độ tăng trưởng cao, hàng hoá xuất

khẩu đa dạng hóa và chủng loại nhiều, mở rộng thị trường Việt Nam đẩy mạnh xuất

khẩu, Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc chủ yếu là các sản phẩm: dầu thô,

than đá và một số sản phẩm nhiệt đới. Ví dụ: cao su, rau và trái cây, hạt tiêu,

hạt điều, sắn lát, dụng cụ bằng gỗ cao cấp. Thực phẩm chế biến, mực tươi, hải sản.

Các sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam, hải sản đã là một thị trường khổng lồ

ổn định, khuyến khích nghề nông nghiệp, thủy sản phát triển ở Việt Nam, mang lại

cơ hội việc làm cho người nông dân nhiều hơn, đặc biệt là ở các tỉnh biên giới, tăng

thu nhập cho nông dân và nâng cao mức sống của họ.

2.1.5.2. Về nhập khẩu của Việt Nam

Từ năm 2000, nhập khẩu đạt 1,4 tỷ USD đến năm 2005 tăng lên 5,89 tỷ USD,

đến năm 2009 đã đạt 10,4 tỷ USD. Chỉ có thời gian chín năm (2000 - 2009). Nhập

khẩu tăng 11,7 lần trung bình tăng trưởng hàng năm là 31,45 phần trăm [37]. Các

mặt hàng chủ yếu nhập khẩu là máy móc, nguyên liệu để thích ứng với sản xuất

Việt Nam, khả năng chi trả, để đáp ứng nhỏ, phân tán, sản xuất tự phát cần có nhu

cầu, bổ sung các nguồn cung cấp hàng hóa tiêu dùng người dân Việt Nam. Ưu điểm

của hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc là: chi phí vận tải thấp, đơn giá và chủng

loại phù hợp với thu nhập và sở thích của người Việt Nam, đặc biệt là hàng tiêu

dùng. Các tiềm năng kinh tế của hai nước và tính hợp tác ngày càng nổi bật. Nếu

giai đoạn 1991 - 2000, các mối quan hệ thương mại hai chiều chủ yếu thông qua

thương mại biên giới, thì giai đoạn năm 2001 đến năm 2010 quốc mậu chiếm thế

mạnh, hình thức cũng rất đa dạng. Ví dụ: tạm nhập tái xuất, thương mại trung

chuyển, vận chuyển mậu dịch, chế biến mậu dịch. Thương mại giữa hai nước bằng

thương mại biên giới tỉnh Quảng Tây và Vân Nam và ở miền bắc Trung Quốc phát

triển đến Thượng Hải, Giang Tô, Hải Nam, Quảng Đông, Thâm Quyến và những

nơi khác. Thông qua phát triển các quan hệ mậu dịch thương mại đa dạng ,cuộc

sống của dân biên giới hai bên, quan điểm xã hội cơ bản được thay đổi. Đặc biệt là

sự phát triển của các đặc khu kinh tế cửa khẩu cũng mạnh mẽ thúc đẩy việc điều

chỉnh các tổ chức kinh tế địa phương.

2.1.5.3. Về đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam.

Trong năm 2000 chỉ có hai dự án đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam, với

tổng vốn đầu tư 15.350.000 USD, đến năm 2009 các dự án đầu tư là 700 dự án với

tổng vốn đầu tư 20,6 tỷ USD, đến tháng 11 năm 2010 đầu tư trực tiếp của Trung

Quốc vào Việt Nam cũng như tính hiệu quả của dự án là 749 dự án, với tổng

vốn đầu tư đăng ký là 3,018 tỷ USD [50], xếp thứ 16 hạng đầu tư nước ngoài vào

Việt Nam. Các dự án đầu tư tại Việt Nam chủ yếu là ngành chế tạo sản xuất công

nghiệp, điện lực và khai thác mỏ, tiếp theo là các dịch vụ, bất động sản, nông

nghiệp, lâm nghiệp, chế biến thủy sản, dịch vụ y tế, ngành giáo dục. Khu vực phía

nam của Trung Quốc và các tỉnh là đối tác để đầu tư vào Việt Nam. Nguyên chỉ tỉnh

Quảng Tây, đã có hơn 100 dự án với tổng vốn đầu tư lên tới 500 triệu USD. Từ năm

2005 đến 2010, từ thông số FDI [14] đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam có

thể thấy được, từ giai đoạn năm 1989 đến năm 2004 trong 15 năm, chỉ có 70 dự án

FDI với tổng vốn tích lũy 9.160.000 USD, nhưng chỉ trong năm 2006 đạt đến

40.130.000 tỷ USD, lên đến năm 2007 lên tới 57.250.000 USD, năm 2008

là 37.350.000 USD. Năm 2009 bởi cuộc khủng hoảng tài chính thế giới, nhưng

Trung Quốc vẫn tiếp tục tăng FDI tại Việt Nam có 76 dự án và đăng ký vốn mới

38.000.000 USD. Từ năm 1989 đến năm 2009, tổng vốn FDI đạt đến

293.030.000 USD, tăng 40 triệu USD năm 2010, là Trung Quốc tổng vốn FDI vào

Việt Nam lên đến 3,3 tỷ USD. Tổ chức đầu tư tương đối hợp lý, bao gồm cả Việt

Nam đang có nhu cầu cần phải phát triển và Trung Quốc có thế mạnh đồng nghiệp.

Ví dụ: chế biến thức ăn chăn nuôi, lương thực, chế biến thực phẩm, sản xuất phụ

tùng, lắp ráp ô tô, lắp ráp xe máy, khai thác mỏ, xây dựng nhà máy điện, nâng cấp

công trình giao thông, kiến thiết cơ sở hạ tầng, khách sạn, nhà hàng, khu chăm sóc

sức khỏe, đầu tư của ngân hàng….

2.1.5.4. Về hợp tác phát triển

Từ năm 2001 Trung Quốc ưu đãi tín dụng cho Việt Nam. Trong lĩnh vực công

nghiệp có 10 dự án, khai thác mỏ 10 dự án, trong ngành luyện kim có 5 dự án, hóa

chất, phân bón năm dự án, 3 dự án máy móc. Ngày 22 Tháng 10 năm 2008,

phái đoàn chính phủ Việt Nam sang thăm Trung Quốc, Thủ tướng Việt Nam –

Nguyễn Tấn Dũng và Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo đã tham dự lễ ký kết hợp

tác kinh tế giữa hai bên. Bao gồm: Ngân hàng Xuất nhập khẩu của Trung Quốc để

cung cấp tín dụng ưu đãi của người mua về phía đông của Hà Nội là một dự

án đường sắt để Bộ Tài chính Việt Nam và chính quyền thành phố Thâm Quyến

về Hải Phòng. Tại Hải Phòng thành lập một khu vực kinh tế và thương mại lớn.

Giai đoạn năm 2009 đến năm 2010, Hiệp hội Việt Nam đối ngoại hữu hảo và Trung

Quốc hiệp hội hữu nghị nước ngoài Liên minh hợp tác. Tập đoàn xăng dầu Việt

Nam và Trung Quốc CMG (Merchants Group) về việc xây dựng và hoạt động của

hợp tác cảng BẾN ĐÌNH - SAO MAI, LPG Tập đoàn xăng dầu Việt Nam và công

ty xăng dầu Hải Dương Quốc gia Trung Quốc (CNDC) hợp tác chiến lược. Hợp tác

của các dự án này, đã mạnh mẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam.

2.1.6.5. Về du lịch

Sự phát triển toàn diện về du lịch giữa hai nước, khách du lịch của hai bên ngày

càng tăng. Trung Quốc là quốc gia liên tục có khách đi du lịch tới Việt Nam nhiều

nhất. Từ năm 2001 đến 2010 lên tới 80 triệu người, trong đó năm 2004 đã lên tới 77

vạn 8 nghìn 400 người, thấp hơn một chút trong năm 2009 do tác động của cuộc

khủng hoảng tài chính thế giới, chỉ lên đến 51 vạn 9 ngàn người. Nhưng trong tám

tháng đầu năm 2010 đạt 59 vạn 1nghìn 300 người, so với cùng kỳ năm 2009 gia

tăng 96,2% chiếm 15,20% [39] du khách nước ngoài đến Việt Nam. Tích cực tham

gia vào sự phát triển hợp tác ngành du lịch của hai bên trong phạm vi “Hai hành

lang, một vành đai”, hợp tác chặt chẽ giữa hai bên công ty du lịch, đặc biệt là ở Hà

Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh Việt Nam và các tỉnh Quảng Tây, Vân Nam, tỉnh Hải

Nam của Trung Quốc. Khách du lịch Trung Quốc đến Việt Nam, thông qua cửa

khẩu tỉnh Quảng Tây chiếm 700 khách du lịch Việt Nam hàng năm đến Trung Quốc

bình quân là 200.000 Lượt người. Du lịch đường bộ mỗi ngày có ba chuyến xe buýt

từ Hà Nội đến Nam Ninh. Đường du lịch bờ biển từ Bắc Hải Hải Phòng, mỗi tuần

có một chuyến tàu thủy chuyển hai ngàn người khách du lịch đến Việt Nam.

2.1.5.6. Về hợp tác năng lượng

Hiện nay, Trung Quốc đã xây dựng một mạch điện áp cao từ Phòng Thành đến

tỉnh Lào Cai Việt Nam, để cung cấp 500 triệu KW/H năng lượng cho các tỉnh biên

giới phía Bắc Việt Nam. Đồng thời, tỉnh Quảng Tây mỗi năm phải nhập khẩu than

số lượng lớn ở Việt Nam để cung cấp nhiên liệu cho nhà máy điện trong nước. Hợp

tác trong lĩnh vực vòng tròn kinh tế xây dựng một số nhà máy điện lớn.

2.1.5.7. Về giao thông vận tải

Đây là yếu tố quyết định của sự phát triển kinh tế hành lang chạy. IA quốc lộ là

các tuyến đường giao thông chính hành lang kinh tế Nam Ninh - Singapore, nó

thông qua lãnh thổ Việt Nam hơn 30 tỉnh, thành phố. Trong phân khúc phía Bắc, từ

Lạng Sơn về Hà Nội (khoảng 170 km), là điểm khởi đầu của một hành lang kinh

tế Nam Ninh - Hà Nội - Lạng Sơn - Hải Phòng - Quảng Ninh và từ một Nam Ninh -

Singapore, giữa Việt Nam và Trung Quốc các nước ASEAN và các quốc gia đường

giao thông bộ vận tải hành khách đóng một vai trò rất quan trọng. Ngoài ra, trên

con đường số 18 (Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh) là

một phần của hành lang kinh tế dài đến 342km, là đường cấp ba theo tiêu

chuẩn đường đồng bằng, tạo điều kiện cho các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam và

các tỉnh phía Nam của Trung Quốc hàng hóa vận chuyển thuận tiện. Lên đến 3%

cây số của đường sắt Hà Nội đến Nam Ninh, 1435k theo triều rộng của đường ray

vào tháng 11 năm 2009 đã được xây dựng xong, vận chuyển hàng hóa đi Nam Ninh

- Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh để khu vòng tròn kinh tế mang lại

một hiệu quả chưa từng có. Hệ thống hải cảng, hệ thống hải cảng Việt Nam so với

các khu vực nội hải cảng vẫn còn trong tình trạng lạc hậu, chấp nhận chuyển được

50.000 DWT [11] tải bến rất ít, chỉ chiếm 1,4%. Bến cảng tải trọng chứa 30 nghìn

DWT đến 50.000 DWT chiếm 1,9%, bến cảng tải trọng chứa 20,000 DWT đến

30.000 DWT chiếm 9.5. Bến cảng tải trọng chứa để 10.000 đến 20.000 DWT chiếm

hơn 70%, đặc biệt là cầu cảng Container tỷ lệ thấp, đã hạn chế sự phát triển khai

thác có hiệu quả của hải cảng. Năm 2001, cảng Vịnh Bắc Bộ Quảng Tây có năng

lực bốc xếp công suất 70 triệu tấn/năm, đã trở thành cảng bốc xếp hàng tập trung

nhanh nhất của Trung Quốc, trong đó cảng Phòng Thành là cảng lớn thứ ba của khu

vực miền Nam Trung Quốc, cảng Khâm Châu Container bốc xếp hàng đạt 16vạn

1000 tấn. Hiện nay các cơ quan trong tỉnh Quảng Tây, Hải Nam, Quảng Đông đang

tích cực phối hợp với các phòng ban có liên quan của Việt Nam để giúp Việt Nam

sửa chữa tàu biển và sản xuất tàu thuyền, kiến thiết cảng, bến hiện đại hóa không

ngừng hợp tác chặt chẽ với các nước ASEAN, để đóng góp giúp cho thương mại

Việt Nam - Trung Quốc và khu vực mậu dịch tự do ASEAN phát triển. Quan hệ

mậu dịch kinh tế Trung Việt phát triển tốt đẹp, là phải thu thập các yếu tố đầy đủ,

thuận lợi, điều kiện chủ quan và khách quan. Về chủ quan mà nói một mối quan hệ

chính trị truyền thống đẹp giữa hai nước đã được củng cố và phát triển. Nó được hỗ

trợ bởi một chiến lược toàn diện cho sự hợp tác và phát triển trong tương lai. Văn

bản hợp tác kinh tế của cấp chính phủ, các cấp bộ, chính quyền địa phương, các

doanh nghiệp giữa hai nước đang đóng một vai trò tích cực cho các thành phần kinh

tế hai bên hợp tác kinh tế tạo ra một cơ sở pháp lý. Khách quan mà nói: ASEAN -

Trung Quốc Hiệp định Thương mại tự do [18] (ACFTA), hai nước đều là nước

thành viên WTO, APEC [8], để cho quan hệ kinh tế giữa hai nước mang lại mức

thuế thuận lợi. Theo kinh nghiệm phát triển kinh tế của một tỉnh biên giới của Trung

Quốc - Việt Nam có thể thấy rằng doanh nghiệp Trung Quốc rất coi trọng thị trường

Việt Nam. Ví dụ: nhiều học giả tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc đã thẳng thắn chia sẻ:

từ quan điểm công nghệ chu kỳ nhìn ra, tỉnh Quảng Đông và Phúc Kiến và những

tỉnh phát triển nhanh khác, có nhu cầu mở rộng thị trường ASEAN. Trong đó quan

trọng nhất là thị trường Việt Nam, việc chuyển giao công nghệ và kỹ thuật là để cho

Trung Quốc chấp nhận công nghệ mới cao hơn. Từ một cái nhìn vĩ mô, nỗ lực xây

dựng “hai hành lang, một vành đai” (một trục, hai cánh), chiến lược sẽ thúc đẩy sự

phát triển và kinh tế của hai nước, thương mại và đầu tư giữa hai nước trong các xu

hướng kinh tế chuyển đổi. Từ một quan điểm chiến lược hiện đại hóa, công nghiệp

hóa mà nói, Việt Nam cũng có một nhu cầu rất lớn để mở rộng thị trường kinh

doanh, thu hút vốn FDI từ Trung Quốc phù hợp với quy trình công nghệ tại Việt

Nam. Năm 2011 đến năm 2015 hai nước dự tinh sẽ tăng trưởng giá trị xuất nhập

khẩu 15% mỗi năm. Trong những năm gần đây, quan hệ kinh tế của hai bên ngày

càng phát triển, tăng trưởng ngày càng cao. Nhập khẩu và xuất khẩu thương mại trị

giá hơn so với mục tiêu, lĩnh vực dự án và hợp tác kinh tế đầu tư đề xuất đa dạng

hóa, phù hợp với nhu cầu và tiềm năng của cả hai bên, và ngày càng đáp ứng nhu

cầu của nhân dân hai nước và công ty cao hơn. Đầu tháng 11 năm 2011, theo lời

mời của Uỷ ban Trung ương, Tổng Bí thư Hồ Cẩm Đào, Tổng bí thư Trung ương

Đảng cộng sản Việt Nam - Nguyễn Phú Trọng chính thức sang thăm Trung Quốc.

Ngày 11 Tháng 10 năm 2011 tại Bắc Kinh, trước sự chứng kiến của hai Tổng Bí thư

và đại diện của cả hai bên, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam và Bộ

trưởng bộ Thương mại Trung Quốc đã ký Kế hoạch 5 năm hợp tác và phát triển

kinh tế và thương mại giữa Trung Quốc và Việt Nam giai đoạn 2012 - 2016.

Kế hoạch phát triển 5 năm nhằm mở rộng và tăng cường quan hệ hợp tác kinh tế và

thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc, thúc đẩy sự phát triển toàn diện quan hệ

hữu nghị và hợp tác, đặt một nền tảng vững chắc cho quan hệ hợp tác chiến lược

giữa hai nước Trung - Việt. Nó mở rộng lĩnh vực hợp tác, thành lập các hình thức

mới của sự hợp tác, thúc đẩy hợp tác kinh tế và thương mại trong nhiều lĩnh vực.

Bao gồm: thương mại, đầu tư, công nghệ khoa học kỹ thuật, tài nguyên, năng lượng,

cơ sở hạ tầng cơ bản, khu vực xây dựng công nghiệp, ngành công nghiệp dịch vụ,

mạnh mẽ thúc đẩy “hai hành lang, một vành đai” [48] hợp tác. Nó tiếp tục chiều sâu

của hợp tác kinh tế và thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc nâng cao mức độ

hợp tác kinh tế và thương mại, tiếp tục mở rộng quy mô của thương mại và đầu tư

hai bên. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có chuyến thăm chính thức Trung Quốc đạt

kết quả tốt, một chiến lược thúc đẩy hợp tác giữa hai Đảng, hai nước Trung - Việt .

Đồng thời, đối với hợp tác, phát triển và hòa bình đã mang lại tác động tích cực cho

khu vực và trên thế giới.

2.2. Lý thuyết cơ bản phát triển của “Ngân hàng tự phát”

2.2.1. Khái niệm liên quan của “Ngân hàng tự phát”

“Ngân hàng tự phát” tồn tại trong khu vực biên giới Trung - Việt (đặc biệt là tại

các cửa khẩu thương mại biên giới thịnh vượng, khu kinh tế và các điểm thương