Nghề thơ trong quan niệm của Chế Lan Viên

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 26, 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NGHỀ THƠ TRONG QUAN NIỆM CỦA CHẾ LAN VIÊN<br /> <br />            Trần Hoài Anh<br />                                                  Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> <br /> <br /> Chế Lan Viên không phải là người duy nhất vừa sáng tác,vừa chiêm nghiệm về <br /> bản thể  thơ. Câu hỏi “Thơ  là gì? ” luôn là nỗi ám  ảnh đối với người làm thơ  và <br /> người yêu thơ. Vì vậy, những suy nghĩ về nghề thơ cũng là điều mà các nhà thơ luôn  <br /> trăn trở. Với Chế Lan Viên, quan niệm về nghề thơ đã trở thành một phần không thể <br /> thiếu trong hệ thống quan niệm thơ, gắn liền với hành trình sáng tạo hơn năm mươi <br /> năm của ông.<br /> Vậy nghề  thơ  trong quan niệm của Chế  Lan Viên là gì? Đây là vấn đề  có ý <br /> nghĩa khoa học và thực tiễn rất lớn khi chúng ta tìm được câu trả lời từ chính sáng tác <br /> của nhà thơ.<br />         1. Với Chế Lan Viên thơ là một nghề:<br /> Thật ra, chẳng phải Chế  Lan Viên là người đầu tiên đề  ra quan niệm "thơ  là <br /> một nghề". Ngay từ  xưa  ở  phương Đông, Lục Du (đời Tống) cũng đã quan niệm <br /> rằng: "Thơ là một trong sáu nghề (lục nghệ). Không thể lấy thái độ chơi vui của trẻ <br /> con mà đối xử  với nó được! Nếu quả  thật con muốn học làm thơ, thì công phu của  <br /> thơ  chính là  ở  ngoài thơ  đó" [8].Quan niệm này cũng tương hợp với quan niệm của  <br /> phương Tây khi Marie Noel cho rằng: "Cỏ mọc, tiếng động, hoang mang bên đường <br /> cái, con chim, làn gió đều dạy tôi nghề làm thơ" [9]. Còn ở nước ta, theo Xuân Diệu, <br /> trong  Phủ  biên tạp lục, còn lưu lại thư  của Nguyễn Cư  Trinh (1716­1767) trả  lời  <br /> Mạc Thiên Tích, trong đó có viết: "Tóm lại nghề thơ không ngoài việc căn bản phải  <br /> trung hậu, ý nghĩa phải hàm súc và phải có cái hay ở  chỗ giản dị. Còn việc trau dồi  <br /> cho văn hoa đẹp đẽ, rèn luyện cho khéo lạ  lùng, đó chẳng qua là việc làm thêm mà <br /> thôi" [3]. Và chính nhà thơ Xuân Diệu cũng cho rằng: "Nghề thơ cũng lắm công phu,  <br /> làng thơ ta phải biết cho đủ đường" [3].<br /> Tuy tiếp thu quan niệm của người xưa, nhưng điều độc đáo ở Chế Lan Viên là  <br /> ông không chỉ xem thơ là một nghề mà còn là một thứ đạo ở đó nhà thơ là một đạo sĩ  <br /> luôn mang nặng nghiệp chướng của thơ. Nói như Vàng Anh, con gái của nhà thơ thì <br /> Chế  Lan Viên là người "mang cái ách văn chương" [6], Trần Mạnh Hảo thì gọi ông <br /> là "người làm vườn vĩnh cửu" [5]. Ngay từ  thuở  mới bước vào nghề, trong lời tựa  <br /> 41<br /> tập  Điêu tàn  được xem như  tuyên ngôn nghệ  thuật của Chế  Lan Viên, nhà thơ  đã <br /> dõng dạc tuyên bố: "Làm thơ là làm việc phi thường" [11]. Như vậy, trong quan niệm <br /> của Chế Lan Viên nghề thơ không phải là một nghề "ngứa cổ hót chơi" hay nói như <br /> Lục Du là "không thể lấy thái độ vui chơi của trẻ con mà đối xử  với thơ được", mà  <br /> thơ là một nghề đặc biệt, nghề cao cả, nghề thiêng liêng:<br /> Nếu làm thơ phải có hồn thi sĩ<br /> Sao làm thơ không có nghề như thợ nhỉ ?<br /> Nghề đếm lá, nghề trông sao, nghề tát bể,<br /> Nghề dịch vụ tinh thần...thế...thế...<br /> Ba vạn sáu ngàn nghề, ta phải kể: nghề thơ.<br /> (Thơ về thơ) <br /> Vì quan niệm thơ  là một nghề, là một thứ  đạo, một thứ  tôn giáo cho nên theo  <br /> Chế Lan Viên, nhà thơ phải đặt cược cả cuộc đời và niềm tin của mình vào trong đó, <br /> không thể "đổi nghề" theo kiểu "làm thơ khó. Anh chàng đi buôn" (Đổi nghề). Và với <br /> Chế Lan Viên, điều này đã trở thành lẽ sống của đời ông:<br /> Anh, nhà thơ chiêm tinh chưa tìm ra sao chổi của riêng mình,<br /> Cái đuôi nó hóa bầu trời trước anh vạn năm, giờ bay đâu mất?<br /> Bốn bên vạn thiên hà mà sao vắng ngắt?<br /> Nhưng chẳng lẽ vì thế mà bỏ nghề, thôi chẳng chiêm tinh.<br /> (Chiêm tinh)<br /> Nhà thơ Lê Đạt cũng đã từng phát biểu rằng: "Không người thơ nào không trải  <br /> qua những cơn tuyệt vọng muốn quẳng thơ  đi làm một nghề  gì khác cho nó khỏe.  <br /> Nhưng thơ là một nghiệp, một tình yêu đắm đuối" [4]. Tuy có nhiều điểm rất khác  <br /> nhau trong quan niệm thơ, nhưng ở quan niệm về nghề thơ Lê Đạt và Chế Lan Viên <br /> đã có những điểm tương đồng. <br /> Thơ  là một nghề, nhưng không phải là một nghề  bình thường như  bao nghề <br /> khác. Đó là một nghề rất đặc biệt. Chế Lan Viên đã cho rằng đây là nghề của bề sâu, <br /> nghề của những tìm tòi trăn trở, nghề của tình yêu đắm đuối, của niềm say mê sáng  <br /> tạo.<br /> 2. Thơ là nghề của "bề sâu", của lao động thầm lặng, nghiêm túc và sáng  <br /> tạo:<br /> Trong tác phẩm Đời thừa, Nam Cao quan niệm: ''Sự cẩu thả trong bất cứ một  <br /> nghề gì cũng là một sự bất lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là  <br /> đê tiện'' [10]. Còn Lê Đạt thì cho rằng: ''Theo tôi thơ là một nghề, đã là nghề thì phải <br /> có kỷ  luật lao động. Không nên thụ  động thắp hương chờ  mà phải chủ  động gọi <br /> hứng đến. Công việc này đòi hỏi một kỷ luật nghiệt ngã và gian khổ''[4]. Như  vậy, <br /> 42<br /> dù viết văn hay làm thơ thì công việc sáng tạo của người cầm bút cũng đòi hỏi một <br /> tinh thần lao động nghiêm túc và có trách nhiệm cao với tác phẩm của mình. Song, <br /> cũng như  các nhà thơ  khác, Chế  Lan Viên không những xem lao động thơ  là một  <br /> nghề  nghiêm túc, sáng tạo mà với ông đó còn là nghề  của bề sâu: ''Thơ  là nghề  của <br /> bề sâu. Nghề thơ cũng như nghề giếng vậy, chỉ có đi sâu mới tìm ra nước'' [12]. Cái  <br /> ''bề  sâu'' của nghề  thơ  mà Chế  Lan Viên nói đến phải chăng là sự  đi sâu khám phá  <br /> thế  giới nội tâm con người, sự  ''lặn sâu'' vào cuộc đời để  chạm đến những bến bờ <br /> hư thực của cõi tâm linh? Đi vào "hiện thực bên trong" (G.Lukács) thơ sẽ tìm được lẽ <br /> chân như. Song, thơ càng đi vào bề sâu, càng đi vào thế giới bên trong của thơ, cái mà  <br /> người xưa gọi là ''nội thi'' thì càng đòi hỏi người làm thơ phải có tinh thần lao động <br /> nghiêm túc và sáng tạo. Đây cũng là một vấn đề  chính yếu mà Chế  Lan Viên quan  <br /> tâm trong nghề  thơ. Lao động trong nghề  thơ, theo Chế  Lan Viên không phải là lao <br /> động cày sâu cuốc bẫm như người nông dân miệt mài trên đồng ruộng, càng không  <br /> phải như nghề làm pháo "Cứ hét lên vì sợ chẳng vào tai" (Nghĩ về nghề, nghĩ về thơ,  <br /> nghĩ...) mà là kiểu lao động trong thầm lặng và nhiều khi rất cô đơn, là kiểu lao động <br /> "cày sâu cuốc bẫm" trên từng trang giấy. Đó là một hoạt động tinh thần đầy sáng tạo  <br /> gắn với vô thức, với tâm linh:<br /> Ngọn đèn tắt cho trang giấy ngủ<br /> Khi ta ngủ rồi trang giấy vẫn còn mơ<br /> Nó làm việc với đáy bể với sao trời ai biết được<br /> Khi cỏ đọng sương trời thì thơ đọng những câu thơ. <br />                                                                               (Trang giấy) <br /> ''Khi ta ngủ rồi trang giấy vẫn còn mơ''. Như vậy, lao động thơ  không chỉ có ý  <br /> thức, mà còn cả tiềm thức, vô thức. Nhưng dù là sáng tạo trong cõi vô thức đi chăng  <br /> nữa thì thơ  cũng là nghề của sự tìm tòi, của trải nghiệm, của khám phá và sáng tạo. <br /> Bởi vì: ''Thơ ở trong cuộc sống'' (Paul Eluard) [9] nên có "lặn vào cuộc sống" nhà thơ <br /> mới tìm ra được những giá trị đích thực của thơ:<br /> Chớ ngại thơ phải đi qua con đường cằn khô sa mạc,<br /> Những suối thơ không chảy sẵn bên nhà.<br /> (Sổ tay thơ) <br /> Vì ''Những suối thơ  không chảy sẵn bên nhà'' cho nên theo Chế  Lan Viên, để <br /> khám phá, để  sáng tạo trong nghề, nhà thơ  phải biết ''đánh hơi tài như  kẻ  đi săn'',  <br /> phải biết tìm ''những câu thơ ẩn giữa rừng như thú dữ'' (Săn thơ), phải biết kịp nắm <br /> bắt khoảnh khắc thăng hoa của sự  sáng tạo khi: ''một thi pháp vụt ngang đầu lóe  <br /> sáng'' (Thơ về thơ)... Có như thế thì thơ mới đạt đến độ chín của tư duy và chiều sâu <br /> của tâm hồn. Độ nhạy cảm, độ tinh tế của nghề thơ cũng chính là ở đó.<br /> 43<br />  Như vậy, để sáng tạo thơ, thi nhân phải sống giữa cõi mộng và thực, giữa tỉnh <br /> và mơ, giữa tiềm thức và vô thức, giữa hiện hữu và hư vô. Do đó, không thể xem lao  <br /> động thơ là một lao động bình thường mà là lao động sáng tạo của chiều sâu trí tuệ <br /> và tâm linh, là "nghề  của bề sâu" như  Chế  Lan Viên quan niệm. Vì quan niệm như <br /> vậy nên ông là người luôn trăn trở, tìm hiểu khám phá các khía cạnh của thơ và công <br /> việc làm thơ qua hàng loạt các bài mang tính chất lý luận về thơ:  Nghĩ về thơ, Nghĩ <br /> về nghề, nghĩ về thơ, nghĩ..., Sổ tay thơ, Thơ bình phương ­ Đời lập phương, Thơ về  <br /> thơ, đúng như nhận định của Vũ Tuấn Anh: ''Chế Lan Viên là nhà thơ  có nhiều trăn  <br /> trở, suy nghĩ về nghề: Sổ tay thơ, Nghĩ về thơ, nghĩ về nghề, nghĩ... Dưới hình thức <br /> những  đoạn thơ  ngắn, những câu thơ  có vẻ  ''ghi vội'' là lý luận về  thơ, là kinh <br /> nghiệm tích lũy, là thể nghiệm mạnh dạn của một nhà thơ đã có bốn mươi năm cầm  <br /> bút nghĩ về rất nhiều khía cạnh của nghề'' [1]. <br /> Với ý thức sâu sắc về  nghề, Chế  Lan Viên luôn có quá trình lao động thơ <br /> nghiêm túc, luôn có khát vọng sáng tạo để làm mới chính thơ mình: ''Anh làm việc rất <br /> kỹ với cả bài thơ và từng câu thơ, từng ý, từng hình ảnh, từng chữ. Có thể nói trong  <br /> thơ  Chế  Lan Viên có những bài chưa hay, những bài ta không thích, nhưng bài nào  <br /> cũng chứa đựng một cái gì đó mới mẻ, hầu như không có bài nào tẻ  nhạt, viết cẩu  <br /> thả'' (Nguyễn Văn Hạnh) [2]. Bởi vì là nhà thơ, hơn ai hết Chế Lan Viên ý thức được <br /> rằng sản phẩm cuối cùng của nghề thơ là tác phẩm, đứa con tinh thần mà nhà thơ để <br /> lại cho đời. Và đây cũng là một chuẩn giá trị để  làm thước đo chất lượng của nghề, <br /> của thơ.<br /> 3. Tác phẩm là sự  kết tinh tài năng, lao động nghệ  thuật của nhà thơ  và <br /> khẳng định sự tồn tại của nghề thơ:<br /> Trong tác phẩm Sổ tay thơ, Chế Lan Viên đã nhận thức rằng: ''Đời một thi sĩ là <br /> thơ  như đời một nông dân là lúa''. Điều này mặc nhiên đã khẳng định sản phẩm của  <br /> nghề  thơ  phải là tác phẩm thơ  chứ  tuyệt nhiên không phải là một cái gì khác thơ,  <br /> ngoài thơ. Bởi lẽ, không phải nhà thơ nào cũng xem thơ là lẽ sống, là nghiệp chướng  <br /> của mình, mà nhiều khi người ta mượn thơ  như  phương tiện để  đạt được những  <br /> "mục đích ngoài thơ". Chính vì vậy, quan niệm trên của Chế  Lan Viên là một sự <br /> cảnh tỉnh đối với những ai xem thơ  như  một “giấy thông hành” để  mưu cầu danh  <br /> vọng cho bản thân mình. Mặt khác, quan niệm đó của Chế Lan Viên cũng khẳng định <br /> một điều có tính nguyên tắc: tác phẩm không chỉ  là sản phẩm của nghề  thơ  mà nó <br /> còn là kết tinh tài năng, lao động nghệ thuật và khẳng định sự tồn tại của nghề  thơ <br /> cũng như vị trí, tầm vóc của nhà thơ  trong cuộc đời: "Nhà thơ  sống là nhà thơ  đẻ  ra <br /> được tác phẩm" [13].<br /> <br /> <br /> 44<br />  Con đường đến với nghệ thuật cũng như con đường đến với thơ của mỗi nghệ <br /> sĩ tùy thuộc vào thiên năng của mỗi người. Song, có một điều chắc chắn đó không  <br /> phải chỉ là sản phẩm ''trời cho'' đơn thuần mà  phải là sự  kết tinh của một quá trình <br /> lao động sáng tạo. Chế Lan Viên cho rằng: ''Từ muôn đời nay, những nghệ sĩ lớn đều  <br /> tự  ràng buộc mình chặt chẽ. Chỉ  có kẻ  viết tồi thì mới viết  ẩu, viết bừa, tự  buông  <br /> thả lấy mình, đạp lên cả  lương tâm trách nhiệm mà đi. Những nghệ sĩ chân chính bị <br /> ràng buộc bởi thiên chức, thiên lương, nếu không ''thiện'' thì ''nhân'', nhân tình, nhân <br /> phẩm. Bởi cái mình thấy, mình nghe, bởi cái bát ngát của đời, bởi cái tam thiên mẫu <br /> tự của sự sống mà họ từng chứng kiến'' [14]. Như vậy với Chế Lan Viên, tác phẩm <br /> thơ  là kết quả  của một ý thức lao động nghiêm túc, là kết tinh thiên lương của nhà  <br /> thơ. Bởi "Không có bài thơ  nào xuất hiện thần kỳ, bất thần trong một phút đâu.  <br /> Chúng ta ngạc nhiên thấy mặt trời mọc lên trên mặt biển hôm nay, mà quên đi rằng <br /> nó đã thao thức suốt đêm qua  ở  phía bên kia chân trời... nghệ  thuật" [13]. Song nhà  <br /> thơ ''không đưa ngay trái tim mình cho độc giả/Mà hái một trái cây đưa cho họ" ( Nhà  <br /> thơ  I), tức là nhà thơ  không bày tỏ  trực tiếp tư tưởng tình cảm của mình mà bày tỏ <br /> gián tiếp thông qua tác phẩm. Vì thế, sự  tồn tại của nhà thơ  và nghề  thơ  bao giờ <br /> cũng gắn liền với sự tồn tại của tác phẩm. Và tác phẩm bao giờ cũng là cái chân giá  <br /> trị để định danh nhà thơ:<br /> Khi ta kỷ niệm Nguyễn Du chả ích gì cho Nguyễn<br /> Chẳng qua để kẻ yêu thơ khỏi tủi trong lòng.<br /> Ông đã hóa mây trắng ngang trời hoài niệm,<br /> Hóa ra Kiều cao gấp mấy đời ông.<br /> (Kỷ niệm Nguyễn Du) <br /> Quả thật, nếu không có Truyện Kiều liệu Nguyễn Du có được như thế không? <br /> Qua một hiện tượng cụ thể, Chế Lan Viên đã khái quát một chân lý: chính tác phẩm  <br /> làm nên sự bất tử của nhà thơ. Và những cảm nhận của ông về thơ Nguyễn Trãi một  <br /> lần nữa lại khẳng định chân lý muôn đời này: "Chúng tru di máu, tru di người, chứ tru <br /> di thơ  sao được?/Ngọc sáng ngời là hóa thân của máu, của hồn oan" ( Thơ  Nguyễn  <br /> Trãi). Song, Chế  Lan Viên cũng cảnh báo rằng: dẫu cho tác phẩm thơ  có trở  thành <br /> bất tử chăng nữa, thì nhà thơ cũng không vì thế mà tự mãn, vì sự đào thải là qui luật  <br /> của tất cả mọi nghề nghiệp. Song sự đào thải và tự đào thải trong nghề thơ lại càng  <br /> oan   nghiệt   hơn.   Vì   vậy,   nếu   nhà   thơ   chỉ   biết   gặm   nhấm   vào   "danh   vọng   già  <br /> nua/Lượm tên tuổi mình rụng quanh gốc già như quả  khế chua/Lượm cái hào quang  <br /> cũ héo hon như chùm táo rụng'' (Cuối mùa), ''không biến đời anh thành tác phẩm dành <br /> cho đời'' thì họ sẽ tự đưa tên tuổi và nghề thơ của mình lên ''giàn hỏa'' và ''đời chẳng  <br /> biết lấy cớ gì để tha cho anh cả'' (Hạt gạo).<br /> 45<br />          Tóm lại, đi suốt hành trình hơn năm mươi năm sáng tạo, Chế Lan Viên không  <br /> những là nhà thơ lớn, mà còn là một nhà văn hóa, nhà lý luận phê bình ''luôn say mê đi <br /> tìm cái đẹp của thơ, say mê khám phá cái bí  ẩn của công việc làm thơ'' [1]. Vì vậy,  <br /> quan niệm về nghề thơ của Chế Lan Viên không những cho ta thấy được tư  duy lý <br /> luận sắc sảo của ông trong việc đi tìm bản thể thơ mà quan trọng hơn là thấy được ý <br /> thức trách nhiệm của một nhà thơ luôn có khát vọng khám phá thế giới ảo diệu của  <br /> thơ, xem thơ như một tôn giáo giữa cuộc đời mà ông là một tín đồ sống ''dấn thân hết  <br /> mình'' (Sartre) với thơ, vì thơ và cho thơ. Thế nên, Chế Lan Viên thực sự là “một bậc  <br /> thầy tiên phong đầy thông tuệ” (Trần Đình Sử) [7] “không chỉ  làm giàu cho hiện tại  <br /> mà còn tạo lực đẩy cho quá trình vận động văn học, có ý nghĩa gieo giống cho những <br /> mùa sau” (Vũ Tuấn Anh) [2].<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. Vũ Tuấn Anh biên tập.  Nhà thơ Việt Nam hiện đại. Nxb Khoa học xã hội, Hà <br /> Nội (1984).<br /> 2. Vũ Tuấn Anh.  Chế  Lan Viên về  tác giả  tác phẩm , Nxb Giáo dục, Hà Nội <br /> (2001)<br /> 3. Xuân Diệu. Công việc làm thơ, Nxb Văn học, Hà Nội (1994) <br /> 4. Lê Đạt. Nghiệp thơ, Báo Thơ số 5 (11/2003) 6.<br /> 5. Trần Mạnh Hảo. Thơ phản thơ, Nxb Văn học, Hà Nội (1998)<br /> 6. Nhiều tác giả. Nhà văn qua hồi ức người thân, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội <br /> (2001)<br /> 7. Trần Đình Sử. Văn học và thời gian  Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội (2002)<br /> 8. Khâu Chấn Thanh. Lý luận văn học cổ điển Trung Quốc, Nxb Văn học, Hà Nội <br /> (2001).<br /> 9. Đoàn Thêm trích dịch, Quan niệm và sáng tác thơ, Viện Đại học Huế (1962). <br /> 10. Tuyển tập Nam Cao. Nxb Văn học, Hà Nội (2003).<br /> 11. Chế Lan Viên. Điêu tàn, tác phẩm và dư luận, Nxb Văn học, Hà Nội (2001).<br /> 12. Chế Lan Viên. Suy nghĩ và bình luận, Nxb Văn học, Hà Nội (1971)<br /> 13. Chế Lan Viên. Phê bình văn học, Nxb Văn học, Hà Nội (1962).<br /> 14. Chế  Lan Viên. Từ  gác Khuê Văn đến quán Trung Tân, Nxb Tác phẩm mới, <br /> Hà Nội (1981). <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 46<br />  TÓM TẮT<br /> <br /> Chế Lan Viên không những là một nhà thơ lớn mà còn là một nhà lý luận phê bình có  <br /> những đóng góp không nhỏ vào việc hiện đại hóa thơ ca cũng như lý luận văn học dân tộc.  <br /> Trong từng giai đoạn sáng tác, ông đều có những bài viết mang ý nghĩa khái quát như  một  <br /> tuyên ngôn về  quan niệm thơ  của mình. Trong đó, quan niệm về  nghề  thơ  là một yếu tố  <br /> không thể thiếu trong hệ thống quan niệm về thơ của Chế Lan Viên.<br /> Quan niệm thơ  là một nghề, đó là nghề  bề  sâu, nghề  của sáng tạo gắn với vô thức,  <br /> với tâm linh và tác phẩm thơ là nhân tố khẳng định sự tồn tại của nghề thơ trong quan niệm  <br /> Chế  Lan Viên là sự  tiếp biến quan niệm thơ  phương Đông, phương Tây và dân tộc, đồng  <br /> thời cũng thể hiện cái nhìn độc đáo của ông về  nghề  thơ. Đó là sự  đóng góp của Chế  Lan  <br /> Viên vào hệ thống lý luận về thơ của dân tộc.<br /> <br /> <br /> <br /> POEM MAKING AS AN OCCUPATION IN CHE LAN VIEN’S VIEW<br />                                                                             Tran Hoai Anh <br /> College of Pedagogy, Hue University<br /> SUMMARY<br /> <br />            Che Lan Vien was not only a great poet but also a theoretician and a critic that made  <br /> considerable contributions to the modernization of the nation’s poetry and literature theory. In  <br /> each period of his literary composition, Che Lan Vien always made some pieces of writing to  <br /> declare his own views about poetry, of which the view of writing poems as a vocation is an  <br /> essential part of his systemic conception about poetry.<br />     The view that writing poems is a vocation, a creative one that links with the unconciousness  <br /> and spiritual life, as well as with a piece of poetic work is a factor that confirms the existence of  <br /> what is so called poetical vocation in Che Lan Vien’s conception, is an assimilation and a  <br /> transformation of the oriental, western and national views about poetry. The view at the same  <br /> time expresses his unique look at poem writing. This is a contribution of Che Lan Vien to the  <br /> nation’s system of poetical theory.<br /> <br /> <br /> <br /> <br />  <br /> <br /> <br /> 47<br />