Nghiên cứu chẩn đoán, phòng và điều trị bệnh thận: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:143

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp phần 1, phần 2 của tài liệu "Bệnh thận chẩn đoán - phòng và điều trị" NXB Văn hóa - Thông tin tiếp tục trình bày các nội dung: Bệnh thận và những bệnh khác; Đề phòng suy kiệt chức năng thận; Liệu pháp phân tích thẩm thấu và cấy ghép thận; Cách bảo vệ và chăm sóc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu chẩn đoán, phòng và điều trị bệnh thận: Phần 2

Phẩn 5 BỆNH THẬN VÀ CÁC BỆNH KHÁC 101. B ệ n h v iê m th ậ n do L u p u s là gì? M ụn n h ọ t p h á t b a n có tín h hệ th ố n g (SLE) là m ột b ệ n h tổ chức liê n k ế t to à n th â n . B iến đổi b ện h lý lan san g n h iề u hệ thô n g v à n h iề u cơ q u a n khác. Viêm th ậ n do L u p u s là tổ n thư ơ ng nghiêm trọ n g n h ấ t v à thư ờ ng gặp n h ấ t của m ụ n n h ọ t p h á t b a n m ang tín h hệ thống. C ăn cứ vào kiểm tr a b ệ n h lý, sô" người m à th ậ n bị ả n h hưởng chiếm 90%. C ăn cứ vào kiểm tr a b ằ n g k ín h điện và h u ỳ n h q u a n g m iễn dịch, dường n h ư t ấ t cả n h ữ n g người m ắc b ệ n h m ụ n nhọt p h á t b a n hệ th ô n g đều có biến đổi b ệ n h lý ơ th ậ n với những mức độ k h á c n h a u . B iến đổi b ệ n h lý chủ yếu thường gặp ơ b iế n đổi c h ấ t tru n g g ia n tiể u cầu th ậ n và tiể u q u ả n th ậ n . H iện n a y người ta đã xác đ ịnh rõ, viêm th ậ n do Lupus là tổ n th ư ơ n g m ang tín h m iễn dịch do th ể phức hợp m iễn dịch (chủ yếu do DNA và k h á n g th ể 163 http://tieulun.hopto.org
DNA tạ o th à n h ) tích tụ ở tiể u cầu th ậ n gây ra . Cho dù ng u y ên n h â n gây b ện h v à ng u y ên lý p h á t b ệ n h giống n h a u n h ư n g về m ặ t tổ chức học và lâ m sàn g lại x u ấ t h iện n h iều loại khác n h a u . Mức độ b iến đổi b ệ n h lý của th ậ n trự c tiế p ả n h hưởng đ ến dự đ o án p h á t triể n của m ụ n n h ọ t p h á t b a n m an g tín h hệ thống. 102. V iê m th ậ n do L u p u s c ó n h ữ n g b i h iệ n lâ m s à n g n ào? T riệu chứng b iểu h iệ n của viêm th ậ n do L u p u s không giông n h a u giữa mọi người. N goài triệ u chứng to à n th â n n h ư da m ẩ n nốt, nóng, đ a u khớp, h iện tượng R ay n a u d s, dị ứng á n h sáng, rụ n g tóc v à dễ tá i p h á t n h iề u lầ n . M ột sô" người b ệ n h còn bị tổ n thư ơ ng ở gan, phổi, m àn g tim , m àn g phổi, b iểu h iệ n ra là chức n ă n g dị thường, b ệ n h phổi, các triệ u chứng th ầ n k inh, viêm phổi, viêm m àn g tim , viêm m àn g phổi, hơn n ữ a dễ viêm bội nhiễm . T ổn thư ơ ng th ậ n có th ể biểu h iện m ấy loại n hư sau: (1) K iểu chứng tổng hợp viêm th ậ n cấp tín Biểu h iện là p h ù nưốc, th ừ a p ro te in tro n g nưốc tiể u , tiể u ra m áu , nưốc tiể u n h iều bạch cầu, cao h u y ế t áp, chứng azo tem ia (m áu th ừ a đạm ) bộc p h á t tạ m thời. 164 http://tieulun.hopto.org
(2) K iểu viêm th ậ n cấp tín h : B ệnh p h á t tác n h an h , p h á t triể n n h a n h , đột n h iê n x u ấ t h iện đi tiể u ít hoặc không đi tiể u được, nưốc tiể u chứ a nh iều protein, tiể u ra m áu, nưốc tiể u chứa th ể h ìn h ống, có th ể có p h ù th ũ n g , cao h u y ế t áp, th iế u m áu, chức năng th ậ n suy th o á i trầ m trọng. (3) K iểu viêm th ậ n m ã n tín h phổ thông: T iến trìn h b ệ n h dài, p h á t triể n tương đối chậm , b iểu h iện là nước tiể u th ừ a p ro tein, tiể u r a m áu , p h ù nước, cao h u y ết áp , nước tiể u chứa th ể h ìn h ống, chức n ăn g th ậ n tổ n thương. (4) K iểu chứng th ậ n h ư n h iễm mỡ: Biểu h iệ n là nưốc tiể u th ừ a lượng lớn p ro te in , p h ù th ũ n g nặng, chứng m á u th iế u p rotein, th ư ờ n g kèm theo tiể u ra m áu, n h ư n g cholesteron tro n g m á u không n h ấ t đ ịn h cao. (5) K iểu nhẹ: Đ a p h ầ n khô n g có triệ u chứng, hu y ết áp nói chung bìn h thư ờ ng, không bị p h ù nước, nưốc tiể u không có triệ u chứ ng th ừ a p ro tein hoặc chứa hồng cầu, chức n ăn g th ậ n b ìn h thường. 103. T iê u c h u ẩ n c h ẩ n đ o á n b ệ n h v iê m th ậ n do L u p u s là gì? C h ẩ n đoán viêm th ậ n do L u p u s cần xem x ét trê n 3 phương diện là b iểu h iệ n lâm sàng k ế t hợp, 165 http://tieulun.hopto.org
x ét nghiệm tro n g phòng th í nghiệm v à k iểm t r a tê bào sống của th ậ n . (1) B ất cứ n a m nữ th a n h n iên m ắc b ệ n h nào có b iểu h iện b ệ n h th ậ n kèm theo b iến đổi b ệ n h lý hệ thống, đặc b iệ t là sốt, viêm khớp, da m ẩn, th iế u m áu , m á u lắn g tă n g rõ rệ t, tiể u cầu giảm b ố t v à p ro te in cầu V tă n g cao m ạ n h đều n ên nghi ngờ m ắc b ệ n h này. (2) X ét nghiệm tro n g phòng th í n g h iệm k h á n g th ể k h á n g hạch ở h u y ế t dịch dương tín h , k h á n g th ể k h á n g DNA chuỗi đôi dương tín h , p ro te in cầu m iễn dịch tro n g h u y ế t th a n h tă n g cao và chứng m áu th iế u c h ấ t bổ sung (C iq, C4, C ỉ đồng lo ạ t giảm ) (3) K iểm tr a k ín h quang, k ín h đ iện v à h u ỳ n h q u an g m iễn dịch t ế bào sông của th ậ n , có th ể th ấ y sự th a y đổi của th ậ n bị viêm do m ụ n nhọt, đ iều n à y r ấ t có ý n g h ĩa vói việc c h ẩn đoán, p h â n b iệ t c h ẩ n đoán v à p h á n đoán sự p h á t triể n sau này của b ện h . 104. T ro n g tìn h h u ố n g n à o v iê m th ậ n L u p u s c ầ n là m x é t n g h iệ m t ế b à o s ô n g b ằ n g c á c h c h o c th ậ n ? B ấ t kể nữ giới ở lứ a tu ổ i th a n h n iê n v à tru n g n iên m ắc bệnh viêm th ậ n có sự th a y đổi n h ư n g không rõ tín h c h ấ t th a y đổi b ện h lý, h iệ u q u ả đ iều trị 166 http://tieulun.hopto.org
kém đều nên làm x ét nghiệm t ế bào sông b ằn g cách chọc th ậ n . C ăn cứ vào biểu h iệ n lâm sàn g và k êt quả hóa nghiệm m iễn dịch, về m ặ t lâm sàn g có th ể chẩn đoán viêm th ậ n do L upus, n h ư n g k h i h iệu q u ả điều trị lâm sàn g không h iệ u quả n ê n làm kiểm tr a tê bào sống của th ậ n để xác địn h loại b ện h lý của viêm th ậ n do L upus có chuyển hóa h ay không, n h ằ m điểu chỉnh kịp thời phương á n điều trị, dự đoán tương lai. 105. N gư ờ i m ắ c b ệ n h v iê m th ậ n do L u p u s n ê n đ iề u c h ỉn h s in h h o ạ t n h ư th ê nào? N guyên n h â n và cơ ch ế p h á t bệnh của viêm th ậ n do L u p u s không rõ. C hú ý tìm nguyên n h â n tá i p h á t b ện h n h a n h chóng p h á t h iện triệ u chứng h o ạ t động của b ện h và chỉ tiê u hóa nghiệm có th ể đề phòng b ệnh tá i p h á t, làm chậm sự p h á t triể n của bệnh, n â n g cao h iệu q u ả điều trị. B ản th â n người b ệ n h và gia đình p h ả i tích cực phối hợp với bác sĩ, sắp xếp sinh h o ạ t h à n g ngày, công việc, học tậ p cho người b ện h m ột cách khoa học, tạo điều kiện th u ậ n lợi để người b ện h thoải m ái điều trị. Người n h ạ y cảm với á n h sáng nên trá n h tiếp xúc án h sáng. C hú ý ă n uổng, khí h ậ u th a y đối, đề phòng các b ện h viêm nhiễm . B ệnh n h â n nữ còn trẻ tuổi trá n h m ang th a i tro n g thời gian b ện h h o ạt động cấp 167 http://tieulun.hopto.org
tín h , đợi bệnh tìn h th u y ê n giảm khoảng 2 n ă m sau mới tín h đến khả năng m an g th a i. 106. B iể u h iệ n lâ m s à n g tr o n g th ờ i k ỳ h o đ ộ n g c ủ a v iê m th ậ n do L u p u s n h ư th ế n à o ? B iểu h iện thời kỳ h o ạ t động của viêm th ậ n do L u p us là: lượng p ro tein tro n g m áu gia tă n g đột ngột, th ậ m chí có biểu h iện của chứng th ậ n h ư n h iễ m mỡ v à (hoặc) tiể u ra lượng lớn m áu có th ể q u an s á t được b ằ n g m ắ t thường. M ột số ít người bệnh bị tiể u ít, cao h u y ế t áp và chức n ăn g th ậ n suy giảm n h a n h , tro n g thời g ian n g ắn chuyển th à n h chứng nhiễm độc nước tiểu . B ệnh n h a n h chóng chuyển th à n h ác tín h , p ro te in m iễn dịch tro n g m áu tă n g cao, k h á n g th ể k h á n g hạch ở h u y ết th a n h dương tín h , độ giọt của kháng th ể k h áng DNA chuỗi đôi tă n g cao, C ryoglobulin trong m áu dương tín h , C iq, C a, Cỉ tro n g m áu đều giảm , c h ấ t tạo ra do giải phóng p ro te in sợi trong m áu và nước tiể u tă n g lên. B ệnh lý bệnh th ậ n chuyển th à n h lượng lốn hợp c h ấ t m iễn dịch tích đọng ở m ao m ạch tiểu cầu th ậ n , vách m ao m ạch bị hoại tử, th ể h ìn h lưỡi liềm t ế bào h ìn h th à n h . 168 http://tieulun.hopto.org
107. D ù n g k íc h th íc h t ố c h ấ t th ư ợ n g th ậ n đ iể u tr ị v iê m th ậ n do L u p u s tr o n g b a o lâu? V iêm th ậ n do L u p u s là m ột loại b ện h liên q u an đến m iễn dịch, r ấ t khó điểu trị, n hư ng n ếu dùng thuốc hợp lý có th ể chữa khỏi vĩnh viễn. Kích thích tố chất thượng th ậ n là loại thuổc chủ yếu để chữa viêm th ậ n do Lupus hiện nay đang được công nhận, có thế cải th iện rõ rệ t triệu chứng lâm sàng và tiên lượng bệnh. Khi d ù n g P red n iso n e, lượng sử dụng lúc b ắ t đầu p h ả i đảm bảo đúng liều lượng, dùng tro n g k hoảng 1- 3 th á n g (cá b iệ t có người b ện h p h ải sử dụng từ 3- 6 th á n g ) sau đó giảm d ầ n lượng. Đối với v ấ n đề liệu có cần sử d ụ n g thuốc C orticoid vổi liều lượng nhỏ để duy tr ì điều trị, h iệ n nay v ẫ n chưa có ý kiến th ô n g n h ấ t. Có người cho rằ n g dùng với liều lượng nhỏ để duy trì k ế t quả điều tr ị có th ể phòng b ện h tá i p h á t m à không gây tác d ụ n g p h ụ n hư n g có ý kiến cho rằ n g là m n h ư vậy sẽ p h ả i tă n g liều lượng thuổc v à k h i b ệ n h tá i p h á t sẽ gặp n h iều khó khăn. 108. V iêm th ậ n do dạ dày tro n g tìn h h u ốn g nào k h ô n g cầ n d ù n g kích th ích t ố c h ấ t thượng thận? V iêm th ậ n do L u p u s tro n g n h ữ n g tìn h huống sau có th ể khô n g d ù n g kích th íc h tổ’ thư ợ ng th ậ n điều trị: 169 http://tieulun.hopto.org
(1) T hỉn h th o ả n g x u ấ t h iệ n th ừ a p ro te in tro n g nước tiể u và q u a n s á t dưối k ín h h iể n vi th ấ y nước tiể u có m áu, kiểm tr a tổ chức sông của th ậ n cho k ế t q u ả b ìn h thường. (2) T iểu ra m áu hoặc (và) th ừ a a n b u m in tro n g nước tiểu , tổ chức th ậ n cho th ấ y tín h tă n g sinh của m àn g hệ th a y đổi nhẹ. (3) Nước tiể u cũng có sự th a y đổi đôi ch ú t, tu y tổ chức học của th ậ n cho th ấ y ổ b ện h tă n g sin h n h ư ng không có chứng cớ viêm th ậ n h o ạ t động. (4) Về m ặ t lâm sàn g có b iểu h iện n h ư công n ă n g th ậ n tổ n thương m ã n tín h d ầ n d ầ n p h á t triể n , b iểu h iện về m ặ t b ện h lý là xơ hóa tiể u cầu th ậ n , teo tiể u q u ả n th ậ n , sợi hóa c h ấ t tru n g g ian th ậ n . 109. C y c lo p h o s p h a n e (CTX) c ó t h ể đ iề u v iê m th ậ n do L u p u s b a n đỏ? C yclophosphane (CTX) có th ể kiềm ch ế m iễn dịch, k h iế n k h á n g th ể được giảm bớt, không c h ế b iến đổi b ệ n h lý m ang tín h h o ạ t động của viêm th ậ n do L u p us, cải th iệ n b iến đối b ệ n h lý ỏ c h ấ t tru n g g ian th ậ n . CTX chủ yếu dùng: (1) K ết hợp d ù n g với P red n iso n e để giảm bớt tá c dụng m ạnh của P rednisone, r ú t n g ắ n liệ u tr ìn h dùng kích th íc h tô" tu y ế n thư ợ ng th ậ n , giảm tá c d ụ n g p h ụ . (2) D ùng k ê t 170 http://tieulun.hopto.org
hợp với kích th íc h tô" tu y ế n thư ợ ng th ậ n điều trị viêm th ậ n n ặ n g do L upus đ an g h o ạ t động, L upus hệ th ô n g tru n g k h u th ầ n kinh, th iế u m á u do m áu ta n . C ách dùng C yclophosphane: Mỗi ngày uống 100- 150m g hoặc cách ngày tiê m tĩn h m ạch 200m g, tổng lượng đưa vào cơ th ể 8- lOg. Liệu p h áp dội C yclophosphane mỗi lầ n 750- lOOOmg, mỗi th á n g m ột lầ n hoặc mỗi lầ n 400- 600 m g và 2 tu ầ n tiế n h à n h m ột lần. Hoặc căn cứ vào tìn h h ìn h cụ th ể đế q u y ết định, 6 th á n g đến 1 n ă m là m ột liệu trìn h . N hư v ậy có th ế bảo vệ chức n ă n g th ậ n k h iến b ện h ổn đ ịn h tro n g thời g ian dài. Có báo cáo cho rằ n g loại thuốc n ày bảo vệ th ậ n tố t hơn dùng đơn độc c h ấ t G lucocorticoid. 110. T r o n g tr ư ờ n g h ợ p n à o c ầ n d ù n g liệ u p h á p th a y m á u d iề u tr ị v iê m th ậ n do L u p u s? L iệu p h á p th a y m á u là m ột b iện p h áp điều trị k h ẩ n cấp r ấ t h iệu q u ả khi tín h m ạng bị đe dọa. Thông q u a loại bỏ k h á n g n g u y ên gây bện h tro n g m á u v à hợp c h ấ t m iễn dịch k h á n g th ể cũng n h ư c h ấ t môi giới cho chứng viêm , k h iế n bệnh tìn h th u y ê n giảm , khống ch ế tầ m h o ạ t động của bệnh, r ú t n g ắ n thời g ia n v à p h á t h u y h iệu q u ả điểu tr ị của kích th íc h tô" G lucocorticoid v à thuốc có tín h độc với tê" bào. 171 http://tieulun.hopto.org
N hưng mức k h á n g th ể của h u y ế t th a n h ỏ người b ệ n h sau khi th a y m á u sẽ tă n g hơn hoặc “n h ả y ngược”. Vì vậy cùng với việc dùng b iện p h á p n ày p h ả i d ù n g p rednisone và các loại thuốc kiểm so á t m iễn dịch kh ác để kiềm c h ế chức n ă n g của t ế bào lim po B, để b ện h duy tr ì ở trạ n g th á i th u v ê n giảm . Chi p h í cho liệu p h á p th a y m áu r ấ t đ ắ t, hơn n ữ a có th ể gây ra viêm n hiễm k ế p h á t, rối lo ạn c h ấ t điện giải, nhịp tim b ấ t thường, cũng có th ể tạ o ra p h ả n ứng không tố t n h ư yếu tố đông m á u m ấ t đi hoặc x u ấ t hu y ết. 111. Đ iề u trị v iê m th ậ n do L u p u s c ó n h ữ p h ư ơ n g p h á p n ào? Đ iều trị viêm th ậ n do L up u s có th ể lự a chọn m ấy phương p h á p sau: (1) Đ iều tr ị chống đông: viêm th ậ n do L upus thườ ng có trạ n g th á i đông cao, gốc p ro te in sợi tro n g m áu tă n g cao, sức k ế t tụ tiể u cầu tă n g m ạn h , dễ h ìn h th à n h tắ c n g h ẽn tĩn h m ạch th ậ n bội n h iễm . Vì v ậy chủ trư ơ ng dùng thuốc chông k ế t tụ tiể u cầu, thuốc chông đông hoặc thuổc ta n tổ chức sợi... (2) Sử dụn g th u ố c tă n g cường m iễn dịch: V í dụ thuốc tă n g cường m iễn dịch Levavisole có th ể tă n g cường chức n ă n g của t ế bào Lim po T. 172 http://tieulun.hopto.org
(3) Thuốc Đ ông y: Lôi công đằng, lục vị địa h o àn tán, đ a n sâm ... có th ể có tá c dụng với b ệ n h viêm th ậ n do L upus. (4) P h â n tích th ẩ m th ấ u và cấy ghép th ậ n : Viêm th ậ n do L u p u s thời kỳ cuổì k h iến chức n ăn g th ậ n suy kém , d u n g lượng m áu cao nghiêm trọng, suy tim khó chữa, điều tr ị b ằ n g cách p h â n tích th ẩ m th ấ u có th ể giúp người b ệ n h vượt qua thời điểm nguy hiểm, tạo điều k iện th u ậ n lợi cho các điều tr ị khác và tra n h th ủ thời gian. P h â n tích th ẩ m th ấ u v à cấy ghép th ậ n có th ể k h iế n người m ắc b ện h giai đoạn cuổi v ẫ n còn hi vọng sông, n h ư n g sa u k h i cấy ghép th ậ n k h ả n ă n g tá i p h á t v ẫ n có th ế xảy ra. 112. D ự đ o á n d ie n b iế n tiế p th e o c ủ a v iê m th ận do L u p u s n h ư t h ế n ào? T ính tă n g sin h củ a m àn g hệ và k iểu m àng, dự đoán diễn b iến tiế p theo của viêm th ậ n do L u p u s $ tưởng đối k h ả q u an , b iế n đổi bệnh lý của th ậ n đa phần không tiế n triể n , nguyên n h â n d ẫ n đ ến tử vong đa p h ầ n do b iến chứ ng ngoài th ậ n . D iễn b iến tương lai ỏ người m ắc chứng viêm la n tr à n m an g tín h tă n g sinh không m ấy lý tưởng, n hư ng m ấy n ă m g ầ n đây đã được cải th iệ n r ấ t nh iều , n hư ng d iễn b iế n của bệnh xơ hóa tiể u cầu th ậ n được coi là x ấ u n h ấ t. 173 http://tieulun.hopto.org
D iễn b iến tiếp theo của b iến đổi b ệ n h lý thời kỳ h o ạt động tương đốì xấu, thời kỳ không h o ạ t động th ì tố t hơn. Các n h â n tô" k h iến b iến đổi b ệ n h lý h o ạ t động (như m ặ t trời, phơi nắng, m an g th a i, penixilin..) đều nên trá n h , n ếu không b ện h d iễn b iế n th eo chiều hướng xấu. Người bị b ện h do thuốc gây n ê n cần loại bỏ n hữ ng yếu tô" liên q u a n đến th u ô c th ì tương lai của b ện h mối k h ả quan. Đ iều tr ị càng sớm, càng đầy đủ, diễn b iế n sa u n ày của b ện h càng tố t. 113. B ệ n h th ậ n dái th á o đ ư ờ n g là gì? B ệnh đ ái th á o đường là m ột loại b ện h thường gặp, b ện h th ậ n đái th áo đường là do sự b ấ t thường của các loại chuyển hóa tro n g q u á trìn h đái th áo đường gây n ê n m ột lo ạ t các b iến đổi b ệ n h lý của b ện h th ậ n n hư b iến đổi bệnh lý vi m ạch m á u to à n th â n , viêm n hiễm k ế p h á t và xơ hóa tiể u cầu th ậ n . B ệnh đái th á o đường sơ dĩ dễ gây tổ n thư ơ ng th ậ n là do n h ữ n g nguyên n h â n sau: (1) B ệnh đ ái th á o đường là do rối lo ạn chuyển hóa, chuyển hóa c h ấ t béo cũng rối loạn, tích đọng ỏ nội m ạc m ạch m áu, d ẫ n đến động m ạch xơ hóa, động m ạch th ậ n xơ hóa x u ấ t h iện tương đôi sóm. (2) B ệnh đ ái th áo đường là m cho đường h u y ế t cao tro n g thời g ian dài k h iến đường tro n g m á u xâm 174 http://tieulun.hopto.org
n h ập vào tro n g t ế bào, th ú c đẩy h o ạ t tín h của c h ất xúc tá c tă n g cao, đường k ế t hợp vối p ro te in tích đọng ở tiể u cầu th ậ n . H ơn n ữ a do nước tiể u chứa lượng đường lón, m ao m ạch tiể u cầu th ậ n thườ ng do m ấ t m áu, th iế u dưỡng c h ấ t d ẫ n đến tín h th ẩ m th ấ u gia tả n g , lượng lón p ro te in bị th ả i ra làm trầ m trọng hơn tổ n thư ơ ng của tiể u cầu th ậ n . N goài ra do việc sử dụng y ếu tô" m iễn dịch, in su lin k h iế n gốc p ro te in sợi v à các s ả n p h ẩ m do nó tạ o r a tích đọng ở tro n g tiể u cầu th ậ n , cuối cùng d ẫ n đ ến xơ hóa tiể u cầu th ậ n . Đương n h iê n do vi tiế u động m ạch sơ hoá, sự th a y đổi của m á u lư u th ô n g cũng sẽ là m tố n thương ỏ tiể u cầu th ậ n trầ m trọ n g hơn. (3) Người m ắc b ện h đái th á o đường dễ bị m ắc kèm th eo các loại viêm nhiễm , tro n g đó p h ầ n lớn là viêm n h iễm hệ th ô n g bài tiế t nước tiể u , cũng có khi kéo theo viêm bể th ậ n và các b iến đổi bệnh lý ơ m ạch m áu, dễ d ẫ n đ ến tìn h trạ n g th ậ n th iế u m áu, gây viêm n h ũ đ ầ u m an g tín h hoại tử. 114. B ệ n h th ậ n đ ái th á o d ư ờ n g p h á t tr iể n n h ư t h ế n ào? Q uá trìn h p h á t triể n lâm sàn g của bệnh th ậ n đái th á o đường đa p h ầ n là do tỉ lệ lọc của tiể u cầu th ậ n tă n g lê n — th ừ a p ro te in tro n g nước tiể u — > » chứng th ậ n h ư n h iễm mỡ— chức n ă n g th ậ n suy kiệt. > 175 http://tieulun.hopto.org
Tỉ lệ lọc của tiể u cầu th ậ n ỏ người m ắc b ệ n h đái th á o đường gia tă n g có liê n q u a n đến lợi tiể u m an g tín h th ẩ m th ấ u do đường h u y ế t gây ra , sau k h i b ệ n h tìn h ổn định có th ể phục hồi, v à đây cũng là biểu h iện sớm n h ấ t của b ện h th ậ n đ á i th á o đường. Tiếp theo đó x u ấ t h iệ n th ừ a p ro te in tro n g nước tiể u , lúc b ắ t đ ầ u có tín h n g ắ t q u ã n g như ng d ầ n d ầ n sẽ m an g tín h liên tục. K hi p h á t h iện th ừ a p ro te in tro n g nưốc tiể u có n g h ĩa là b ệ n h đái th áo đường đ ã có b ện h sử trê n 10 n ăm , hơn n ữ a việc th ả i p ro te in tro n g nưóc tiể u không vì b ệ n h được kiểm so át v à tỉ lệ lọc của tiể u cầu th ậ n giảm m à h ạ th ấ p . B ệnh á n điển h ìn h là sau khi p ro te in tro n g nước tiể u th ả i ra vối lượng lốn, tiếp theo x u ấ t h iệ n các biểu h iệ n của chứng th ậ n hư n h iễm mỡ (mỗi ngày lượng p ro te in th ả i q u a nước tiể u trê n 3g, p h ù th ũ n g nặng). Lượng p ro te in tro n g nưốc tiể u tă n g n h iều là do tín h th ẩ m th ấ u của m àng cơ sở m ao m ạch tă n g lên. M ột lượng lốn p ro te in x u ấ t h iện tro n g nước tiể u tạo ra độ lọ t cao của tiể u cầu th ậ n , là m tr ầ m trọ n g hơn tổ n thư ơ ng của tiể u cầu th ậ n , d ẫ n đến chức n ă n g th ậ n bị tổ n h ại. Khi x u ấ t h iện th ừ a p ro te in tro n g nước tiể u , chức n ă n g th ậ n đã bưốc vào giai đoạn suy th o ái, th ô n g thường sau khi x u ấ t h iệ n chứng th ậ n h ư nh iễm mỡ, tương la i tiế n triể n của b ện h đ a p h ầ n 176 http://tieulun.hopto.org
không m ấy sán g sủ a, cuối cùng d ẫ n đến suy k iệ t chức n ă n g th ậ n và c h ết vì chứng nh iễm độc nước tiểu , ở b ệ n h th ậ n đái th á o đường r ấ t ít x u ấ t h iện hồng cầu tro n g m áu, n h ư n g đ a p h ầ n bị cao h u y ế t áp, khi x u ấ t h iệ n cao h u y ế t áp chức n ă n g của th ậ n lạ i bị tổ n th ư ơ n g th êm . 115. B ệ n h th ậ n đ á i th á o d ư ờ n g c ó n h ữ n g b iê u h iệ n lâ m s à n g n ào? B ện h th ậ n đái th á o đường chủ yếu bao gồm n h ữ n g b iểu h iện sau: (1) T h ừ a p ro te in tro n g nước tiểu: Đ ây thư ờ n g là đ ầ u m ối lâm sàng đ ầ u tiê n , lúc đ ầu m ang tín h n g ắ t q u ã n g sau chuyển th à n h liên tụ c kéo dài, tiế p đó x u ấ t h iệ n b iến đối b ệ n h lý ở các cơ q u a n liê n q u a n đ ến th ậ n , th ô n g th ư ờ n g đa p h ầ n là kiểu I, q u á trìn h b ệ n h th ư ờ ng kéo dài từ 10 - 15 n ăm trở lên; k iể u II có b iêu h iệ n th ừ a p ro te in tro n g nưốc tiể u ỏ cấp độ nhẹ, đôi k h i liên tụ c kéo d ài tro n g n h iều năm , chức n ăn g th ậ n k h ông suy th o á i rõ rệ t. C ùng với sự tiế n triể n của b ện h , p ro te in tro n g nước tiể u d ầ n d ầ n tă n g hơn, tro n g nước tiể u x u ấ t h iệ n bạch cầu, hồng cầu v à th ể h ìn h ống, chức n ă n g th ậ n cũng có d ấu h iệu h ủ y hoại d ầ n d ầ n m a n g tín h tiế n triể n . (2) P h ù nước v à chứng th ậ n h ư n hiễm mỡ: Người b ệ n h nếu x u ấ t h iệ n các biểu h iện của chứng 177 http://tieulun.hopto.org
th ậ n hư nhiễm mỡ đ iển h ìn h n hư x u ấ t h iệ n lượng lổn p ro tein tro n g nước tiể u , p h ù nước th ư ờ n g đ ã là giai đoạn cuối. (3) Cao h u y ế t áp: Thông thư ờ ng x u ấ t h iện tương đối m uộn, k h o ản g 3/ 4 người m ắc chứ ng th ậ n hư nhiễm mỡ bị cao h u y ế t áp. Cao h u y ế t áp có th ể gia tă n g sự p h á t triể n của bệnh th ậ n đ ái th á o đường v à k h iến chức n ă n g th ậ n chuyển hướng ác tín h . (4) T hay đổi chức n ăn g th ậ n : người bị th ừ a lượng lớn p ro te in tro n g nước tiể u kéo dài, chức n ăn g th ậ n ngày càng x ấ u đi, cuối cùng d ẫ n đ ến chứng nhiễm độc nước tiể u . (5) N hững th a y đối khác: Thời kỳ đ ầ u th ậ n bị ả n h hưởng, không n h ấ t địn h kèm theo các chứng bội nhiễm khác của b ệ n h đái th á o đường. N hư ng thỏi kỳ cuối khi có b iểu h iệ n của bệnh th ậ n đái th á o đường th ì thường kèm theo: (a) B iến đổi b ệ n h lý ỏ m ạch m áu tim : là b iến chứng thư ờ ng gặp n h ấ t ỏ b ệ n h đái th áo đường, tu y ít có liên q u a n đ ến b ệ n h th ậ n n h ư n g m ạch m áu xơ cứng, tim suy k iệ t hoặc nhồi m á u cơ tim đều có th ể k h iế n chức n ăn g th ậ n x ấ u đi. (b) B iến đối bệnh lý võng m ạc m ắt: bệnh th ậ n p h á t triể n thường kèm gia tă n g tốc độ ác tín h của b ệ n h võng m ạc m ắt, kiểm tr a d áy m ắ t th ấ y m ạch m á u xơ cứng, u mao m ạch, x u ấ t h u y ết, n hữ ng c h ấ t tiế t ra có dạng 178 http://tieulun.hopto.org
bông v à cứng cũng n h ư n h ữ n g b iến đổi b ệ n h lý có tín h tă n g sinh khác, (c) B iến đổi b ệ n h lý ở th ầ n kinh: Khi ả n h hưỏng san g th ầ n k in h th ự c v ậ t, có th ể gây cảm giác và chức n ă n g p h ả n xạ của b à n g q u an g giảm xuống, tá c động lên chức n ă n g b à i tiế t nưốc tiể u , dễ gây viêm n h iễm đường b ài tiế t. Đọng nưốc tiể u cũng có th ể k h iế n áp lực tro n g th ậ n gia tă n g , ả n h hưởng chức n ă n g lọc củ a th ậ n , từ đó gia tă n g tổ n thương th ậ n v à chứng n h iễm độc nưổc tiểu . 116. L àm t h ế n à o sớm p h á t h iệ n b ệ n h th ậ n d á i th á o đ ư ờ n g? L âm sàn g ở b ệ n h n h â n đái th á o đường x u ấ t h iện tìn h trạ n g dư th ừ a p ro te in tro n g nước tiể u là b iểu h iện b ệ n h th ậ n đái th áo đường bước vào giai đoạn cuối. Thực ra , tro n g vòng 4- 5 n ă m thờ i kỳ đ ầu của b ệ n h đái th á o đường, về m ặ t lâ m sàn g không hề có biểu h iệ n b ệ n h th ậ n , gọi là thời kỳ k h ông có triệ u chứng. Thời kỳ n ày có th ể kéo d ài 10- 15 n ăm , tu y rằ n g không có triệ u chứng n hư ng tá c động của bệnh đ ái th á o đường đối vối th ậ n đã b ắ t d ầu , và tiế n triể n d ầ n dần . K hi đó, th ô n g qua siêu â m B, chụp X- quang, v à kiểm tr a CT có th ể p h á t h iệ n th ậ n của người b ện h to hơn so vói người b ìn h thư ờ ng cùng lứa tuổi. Tỉ lệ lọc của tiể u cầu th ậ n gia tă n g tỉ lệ th u ậ n 179 http://tieulun.hopto.org
với độ to của th ậ n , n h ư n g tro n g trư ờ n g hợp th ô n g thườ ng không x u ấ t h iệ n th ừ a p ro te in tro n g nưóc tiểu . T rong tìn h huống cơ th ể bị gia tă n g g á n h n ặn g , mọi người nói chung không có h iệ n tượng th ừ a p ro te in tro n g nưóc tiể u n h ư n g người m ắc b ệ n h th ậ n đái th á o đường thời kỳ đ ầ u có th ể x u ấ t h iệ n th ừ a p ro te in m a n g tín h sinh lý. N ếu kịp thời p h á t h iện sớm tro n g thời kỳ này, nhờ vào việc kiểm so á t c h ặ t chẽ b ệ n h đ ái th á o đường, tổ n thư ơ ng th ậ n đ a p h ầ n có th ể xoay chuyển, th ậ m chí hồi phục h o à n to àn . Vì vậy người m ắc b ện h đái th á o đường n ên định kỳ k iểm tr a kích thước của th ậ n , có điều k iệ n n ên đ ịn h kỳ đo tỉ lệ loại trừ c re a tin in e v à tỉ lệ lọc của tiể u cầu th ậ n , cũng n h ư lự a chọn phương p h á p m iễn dịch phóng xạ để xác đ ịnh a n b u m in vi lượng tro n g nưốc tiểu , còn có th ể làm th ử nghiệm kích th íc h v ậ n động để q u a n s á t xem p ro te in tro n g nừớc tiể u có ch u y ển từ âm tín h san g dương tín h không... đ ều giúp cho việc sớm p h á t h iệ n b ệ n h th ậ n đ ái th á o đường. 117. C h ế độ ă n c h o n g ư ờ i b ệ n h th ậ n d th á o đ ư ờ n g n h ư t h ế nào? Việc sắp xếp ch ế độ ă n cho người b ện h th ậ n đ ái th á o đường n ê n lư u ý đến cả h a i phương d iện b ệ n h th ậ n v à b ệ n h đái th áo đường. Tổng n ă n g lượng của 180 http://tieulun.hopto.org
b ữ a ă n cung p h ả i duy trì đ ảm bảo đủ n h u cầu n h ư người b ìn h thường, cần có d in h dưỡng đầy đủ. (1) Người m à chức n ă n g th ậ n b ìn h thường h àn g ngày mỗi kg trọ n g lượng cơ th ể tiê u ch u ẩn cần bổ su n g 104,5- 167,2 kilojun n h iệ t lượng (người đang nghỉ ngơi mỗi ngày cần 104,5- 125,4 kilojun/ kg trọ n g lượng cơ th ể , người lao động n ặ n g mỗi ngày cần 146,3- 167,2 kilojun/ kg trọ n g lượng cơ thể). Mỗi ngày c h ấ t p ro te in đư a vào cơ th ể đ ả m bảo khoảng lg cho m ột kg trọ n g lượng cơ th ể. Người m ắc chứng p ro tein th ấ p , lượng p ro te in đưa vào cơ th ể cũng nên tă n g m ột cách th íc h hợp, v í dụ b ữ a ă n ch ín h 300g, đ ậu p h ụ khô ă n n h ẹ lOOg (chứa k h o ả n g 25g protein), m ột quả trứ n g (chứa 13g protein), 100g th ịt nạc v à cá (chứa h à m lượng khoảng 17- 19g protein). (2) Người m à chức n ă n g th ậ n suy kém yêu cầu về m ặ t ă n uống k h á m â u th u ẫ n , lượng pro tein đ ư a vào cơ th ể không đủ sẽ gây r a chứng p ro tein tro n g m á u th ấ p , n h ư n g nếu h ấ p th u lượng p ro tein lớn sẽ là m trầ m trọ n g hơn chứng azo tem ia. Người b ện h k iểu n à y n h iệ t lượng cung cấp m ỗi ngày không được ít hơn 6270 kilojun (kilojoule), lượng p ro te in h ấ p th ụ h à n g n g ày n ê n duy trì 0,5- 0,8g tươ ng ứng vối 1 kg trọ n g lượng cơ th ể , và n ên lự a chọn các loại p ro tein động v ậ t chứ a các a x ita m in m à cơ th ể cần, ví dụ như 181 http://tieulun.hopto.org
trứ n g gà, sữa, cá, v à th ịt, không n ên lự a chọn các th ự c p h ẩ m c h ấ t lượng kém n h ư các loại đậu. (3) Người có chứng cao h u y ế t áp v à (hoặc) p h nước n ên h ạ n c h ế lượng nước và m uối, mỗi ngày lượng m uổì ă n n ên < 3g, lượng nước uống m ỗi ngày