Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng carcinôm tế bào gai thanh quản tại Bệnh viện Chợ Rẫy

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CARCINÔM TẾ BÀO GAI<br /> THANH QUẢN TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY<br /> Trần Minh Thông*, Trần Phan Chung Thủy**, Huỳnh Kim Hồng Văn*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đặc điểm lâm sàng carcinôm tế bào gai thanh quản.<br /> Đối tượng và phương pháp: Cắt ngang mô tả hàng loạt ca, 211 bệnh nhân carcinôm tế bào gai thanh quản<br /> được phẫu thuật tại bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 01/ 2008 đến tháng 02/ 2012.<br /> Kết quả và bàn luận: Đa số gặp ở nam giới 95,73%, nữ giới 4,27%. Ba triệu chứng thường gặp nhất<br /> là khàn tiếng 93,36%, khó thở 44,55%, rối loạn nuốt 18,48%. Khàn tiếng xuất hiện ở giai đoạn sớm, các<br /> triệu chứng khác ở giai đoạn trễ hơn. Đa số bệnh nhân nhập viện ở giai đoạn muộn khi triệu chứng đã kéo<br /> dài. Vị trí xuất phát của u từ thanh môn 81,04%, thượng thanh môn 18,01%, hạ thanh môn 0,95%.<br /> Carcinôm tại thanh môn thì lan tràn đến các tầng thanh quản khác trước khi xâm lấn cấu trúc xung quanh<br /> thanh quản và di căn hạch. Carcinôm tại thượng thanh môn, hạ thanh môn có tỉ lệ xâm lấn cấu trúc xung<br /> quanh thanh quản và di căn hạch cao.<br /> Từ khoá: Carcinôm tế bào gai thanh quản, đặc điểm lâm sàng.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> A STUDY OF CLINICAL FEATURES OF SQUAMOUS CELL CARCINOMA OF LARYNX<br /> AT CHO RAY HOSPITAL<br /> Tran Minh Thong, Tran Phan Chung Thuy, Huynh Kim Hong Van<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - Supplement of No 2 - 2014: 452-457<br /> Objective: To evaluate the clinical feature of squamous cell carcinoma of larynx.<br /> Material and methods: Descriptive cross section study, 211 patients of squamous cell carcinoma of larynx<br /> which were operated at Cho Ray Hospital from January 2008 to February 2012.<br /> Result and discussion: The percentage of male patients (95.73%) was much more than female patients<br /> (4.27%). The three most common symptoms were hoarseness (93.36%), dyspnea (44.55%) and dysphagia<br /> (18.48%). Hoarseness appeared at early stage. The other symptoms appeared at later stage. Most of the patients<br /> were treated at late stage when the symptom appeared for a long time. The tumors located glottis (81.04%),<br /> supraglottis (18.01%) and infraglottis (0.95%). Carcinoma of glottis diffusely invaded other sites of larynx before<br /> tumor cells infiltrated peri-larynx and metastasized lymph nodes. Carcinoma of supraglottis and infraglottis<br /> invaded peri-larynx and metastasized lymph nodes with high frequency.<br /> Key words: Squamous cell carcinoma, clinical feature.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trên thế giới carcinôm thanh quản chiếm<br /> 25% trong ung thư đầu mặt cổ và chiếm 1%<br /> trong tất cả các loại ung thư, trong đó carcinôm<br /> tế bào gai chiếm 95% carcinôm tại thanh quản.<br /> <br /> Có một phần ba bệnh nhân tử vong vì bệnh phát<br /> hiện ở giai đoạn trễ. Đa số gặp ở giới nam và tỉ lệ<br /> nữ giới mắc bệnh ngày càng tăng do thói quen<br /> hút thuốc tăng ở giới nữ (4). Tại Việt Nam<br /> carcinôm thanh quản đứng hàng thứ 10 trong tất<br /> cả những loại ung thư ác tính (8).<br /> <br /> * Khoa Giải phẫu bệnh, BV Chợ Rẫy<br /> ** Khoa Tai Mũi Họng, BV Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên lạc: BS. CKII. Trần Minh Thông, ĐT: 0918202941; Email: tranmthong2003@yahoo.com<br /> <br /> 452<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> 211 bệnh nhân được chẩn đoán ung thư<br /> thanh quản và có kết quả giải phẫu bệnh là<br /> carcinôm tế bào gai thanh quản tại bệnh viện<br /> Chợ Rẫy từ 01/2008-2/2012.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Nghiên cứu cắt ngang mô tả hàng loạt ca.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Đặc điểm dịch tể<br /> Đa số gặp ở giới nam chiếm 95,73%, nữ giới<br /> 4,27%, tỉ số nam:nữ là 22,4:1. Tuổi trung bình:<br /> 61,9 ± 11,2, tuổi nhỏ nhất: 37 tuổi, tuổi lớn nhất:<br /> 88 tuổi, phần lớn carcinôm tế bào gai thanh quản<br /> xuất hiện từ 50 trở lên chiếm 87,2%.<br /> <br /> Triệu chứng cơ năng<br /> Bệnh nhân có các triệu chứng sau: khàn tiếng<br /> 93,36%, khó thở 44,55%, rối loạn nuốt 18,48%, ho<br /> ra máu 3,32%, đau họng 3,79%, đau tai 0,47%, ho<br /> 9,95%, khò khè 1,9%, sụt cân 2,84%, sốt 0,95%.<br /> Khàn tiếng kéo dài, tăng dần 36,04%, không<br /> tăng dần ở 63,96% trường hợp, thời gian ngắn<br /> nhất 1 tuần, dài nhất 7 năm, có thể xuất hiện ở<br /> giai đoạn I.<br /> Khó thở với tính chất khó thở thanh quản,<br /> tăng dần gặp ở 43,62% trường hợp, khó thở có<br /> thể rất nhẹ và kín đáo, thời gian ngắn nhất 1<br /> ngày, dài nhất 1 năm, xuất hiện ở giai đoạn II, III,<br /> IV nhưng đa số ở giai đoạn III, IV.<br /> Rối loạn nuốt gồm nuốt vướng và nuốt đau,<br /> thường gặp là nuốt vướng kèm nuốt đau ở<br /> 87,18% trường hợp, chỉ có 12,82% nuốt vướng<br /> đơn độc, thời gian ngắn nhất 1 tuần, dài nhất 2<br /> năm, xuất hiện ở giai đoạn II, III, IV nhưng đa số<br /> ở giai đoạn III, IV.<br /> <br /> 2,84% , sưng vùng cổ 1,42%, biến dạng sụn giáp<br /> 0,47%, mất lọc cọc thanh quản 1,9%.<br /> Xuất hiện ở giai đoạn III, IV. Có trường hợp 1<br /> khám thấy hạch viêm ở giai đoạn II.<br /> <br /> Giai đoạn ung thư<br /> Đa số bệnh nhân được chẩn đoán ở giai<br /> đoạn trễ giai đoạn I là 0,95%, giai đoạn II là<br /> 15,17%, giai đoạn III là 54,03%, giai đoạn IV là<br /> 29,86%.<br /> <br /> Vị trí xuất phát và sự xâm lấn các tầng của<br /> carcinôm tế bào gai thanh quản<br /> Carcinôm tế bào gai thanh quản đa số xuất<br /> phát từ thanh môn 81,04%, thượng thanh môn<br /> chiếm 18,01%, hạ thanh môn chiếm tỉ lệ ít 0,95%.<br /> Tỉ lệ thanh môn xâm lấn các tầng thanh quản<br /> cao 60,82%, thượng thanh môn 47,37%. Hạ thanh<br /> môn không xâm lấn các tầng khác tại thanh<br /> quản, đa số carcinôm tại hạ thanh môn đều do<br /> thượng thanh môn hoặc thanh môn xâm lấn đến.<br /> U khu trú một tầng thanh quản chiếm<br /> 42,18%, u lan tràn nhiều tầng thanh quản chiếm<br /> 57,82%.<br /> <br /> Xâm lấn cấu trúc xung quanh thanh quản<br /> Tỉ lệ carcinôm tế bào gai tại thượng thanh<br /> môn xâm lấn cấu trúc xung quanh thanh quản<br /> cao 68,42%, hạ thanh môn là 50%, thấp nhất là<br /> thanh môn chỉ 24,56%.<br /> <br /> Di căn hạch<br /> Tỉ lệ di căn hạch của carcinôm tại hạ thanh<br /> môn 50%, thượng thanh môn 44,74%, thanh môn<br /> 17,54%.<br /> <br /> Kết quả giải phẫu bệnh<br /> Xâm lấn: 69 trường hợp xâm lấn xung quanh<br /> thanh quản.<br /> Di căn hạch: 48 trường hợp.<br /> <br /> Đau tai là do nuốt vướng đau lan lên tai.<br /> <br /> Triệu chứng thực thể<br /> Khám thấy hạch chiếm 7,06% gồm hạch cổ,<br /> hạch dưới hàm, hạch thượng đòn, u vùng cổ<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Mức độ biệt hóa:<br /> -Carcinôm tế bào gai biệt hóa cao: 100 trường<br /> hợp.<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> 453<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Hình 4: H-E×200: Tế bào gai tân sinh khuynh<br /> hướng tạo cầu sừng.<br /> <br /> Hình 1: H-E×200: Tế bào gai tân sản chất sừng.<br /> <br /> Chẩn đoán giải phẫu bệnh: Carcinôm tế bào<br /> gai biệt hóa trung bình, xếp độ II mô học.<br /> Nguồn: Khoa GPB–BV Chợ Rẫy (Mã số<br /> G9534).<br /> -Carcinôm tế bào gai biệt hóa kém: 10 trường<br /> hợp.<br /> <br /> Hình 2: H-E×200: Tế bào gai tân sản khuynh<br /> hướng tạo cầu sừng.<br /> Chẩn đoán giải phẫu bệnh: Carcinôm tế bào<br /> gai biệt hóa cao (rõ) niêm mạc gai thanh quản,<br /> xếp độ I mô học.<br /> Nguồn: Khoa GPB–BV Chợ Rẫy (Mã số<br /> G9283).<br /> -Carcinôm tế bào gai biệt hóa trung bình: 101<br /> số trường hợp.<br /> <br /> Hình 3: H-E×200: Tân sản tế bào gai niêm mạc.<br /> <br /> 454<br /> <br /> Hình 5: H-E×200: Tân sản tế bào gai niêm mạc<br /> thanh quản có dạng hợp bào.<br /> <br /> Hình 6: H-E×200: Tế bào tân sản có nhân chia và<br /> tế bào có hạt nhân to rõ. Không tạo chất sừng<br /> nhiều.<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> Chẩn đoán giải phẫu bệnh: Carcinôm tế<br /> bào gai kém biệt hóa ở thanh quản, xếp độ III<br /> mô học.<br /> Nguồn: Khoa GPB–BV Chợ Rẫy (Mã số<br /> G4873).<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Đặc điểm dịch tễ<br /> Giới: tỉ số nam:nữ là 22,4:1. Theo nghiên<br /> cứu của Seigel R (10) là 3,9:1 Kitcher ED (6) là<br /> 12:1, Muhammad R (7) là không có nữ, Đàm<br /> Trọng Nghĩa (3) là 18,38: 1 Phạm Tuấn Cảnh (9)<br /> là 32,3:1. Nhìn chung tỉ số nam:nữ trong<br /> nghiên cứu so với các tác giả Việt Nam và các<br /> tác giả Pakistan như Muhammad R và tác giả<br /> châu Phi Kitcher ED là tương đương nam<br /> chiếm đa số, khác biệt tác giả Hoa Kì Seigel R<br /> thì tỉ số nam:nữ thấp hơn nhiều, sự khác biệt<br /> này có thể do dân số nghiên cứu của tác giả có<br /> thói quen hút thuốc và uống rượu là những<br /> yếu tố nguy cơ, trong khi dân số nữ của chúng<br /> tôi không ghi nhận có thói quen này.<br /> Tuổi trung bình: 61,9 ± 11,2, từ 50 tuổi trở<br /> lên chiếm 87,2%. Phù hợp với tuổi trung bình<br /> của các tác giả Barnes L (1) là 60 ± 10, Kitcher<br /> ED (6) 55,5 ± 10,7 và Đàm Trọng Nghĩa (3) trên<br /> 50 tuổi chiếm 83%. Vậy tuổi trung bình trong<br /> nghiên cứu phù hợp với nghiên cứu của các<br /> tác giả, độ tuổi xuất hiện bệnh trễ trong độ<br /> tuổi từ 50 đến 70.<br /> <br /> Triệu chứng cơ năng<br /> Nghiên cứu ghi nhận khàn tiếng 93,36%, khó<br /> thở 44,55%, rối loạn nuốt 18,48%, ho ra máu<br /> 3,32%, đau họng 3,79%, đau tai 0,47%, ho 9,95%,<br /> khò khè 1,9%, sụt cân 2,84%, sốt 0,95%. Phù hợp<br /> với nghiên cứu của các tác giả Muhammad R (7),<br /> Kitcher ED (6), Phạm Tuấn Cảnh (9) và ghi nhận<br /> thêm triệu chứng sốt. Triệu chứng khàn tiếng<br /> luôn trên 90% ở các nghiên cứu và khó thở, nuốt<br /> vướng đau luôn chiếm tỉ lệ cao. Sốt trong nghiên<br /> cứu là 1 trường hợp là do áp xe vùng cổ, 1<br /> trường hợp còn lại có thể là do hội chứng cận u<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> gây sốt nhẹ. Triệu chứng đau tai trong nghiên<br /> cứu là do nuốt vướng đau lan lên tai.<br /> Tính chất của triệu chứng khàn tiếng, khó<br /> thở, rối loạn nuốt phù hợp với tác giả Phạm<br /> Tuấn Cảnh nhưng ghi nhận thêm tính chất<br /> khàn tiếng tăng dần ở 36,04% trường hợp có<br /> khàn tiếng có thể giải thích do tổn thương tiến<br /> triển gây tăng dần triệu chứng, phân biệt với<br /> viêm thanh quản mạn do hút thuốc kéo dài thì<br /> có triệu chứng khàn tiếng kéo dài và lúc tăng<br /> lúc giảm.<br /> <br /> Triệu chứng thực thể<br /> Trong nghiên cứu chúng tôi ghi nhận khám<br /> thấy hạch chiếm 7,06% gồm khám thấy hạch cổ,<br /> hạch dưới hàm, hạch thượng đòn, u vùng cổ<br /> 2,84%, sưng vùng cổ 1,42%, biến dạng sụn giáp<br /> 0,47%, mất lọc cọc thanh quản 1,9%. Không nghi<br /> nhận kết quả nghiên cứu của các tác giả khác về<br /> triệu chứng thực thể chỉ có triệu chứng sưng<br /> vùng cổ. Vậy nghiên cứu ghi nhận được nhiều<br /> hơn có được khi thăm khám, triệu chứng tập<br /> trung ở vùng cổ nhưng không nên bỏ sót vùng<br /> hạch ở thượng đòn và dưới hàm.<br /> <br /> Giai đoạn ung thư<br /> Chúng tôi ghi nhận giai đoạn I là 0,95%, giai<br /> đoạn II là 15,17%, giai đoạn III là 54,03%, giai<br /> đoạn IV là 29,86%. Theo Hamid AS (5), giai đoạn I<br /> là 8,8%, giai đoạn II là 11,8%, giai đoạn III là<br /> 41,2%, giai đoạn IV là 38,2%. Như vậy nghiên<br /> cứu phù hợp với tác giả là đa số bệnh nhân đều<br /> đến ở giai đoạn trễ, điều này có thể giải thích là<br /> do đa số bệnh nhân để triệu chứng kéo dài mới<br /> đi khám và triệu chứng ban đầu xuất hiện khá<br /> kín đáo đặc biệt là khàn tiếng cũng trùng lắp với<br /> dấu hiệu khàn tiếng ở những bệnh nhân hút<br /> thuốc nhiều.<br /> <br /> Vị trí xuất phát của carcinôm tế bào gai và<br /> sự xâm lấn các tầng thanh quản<br /> Chúng tôi ghi nhận vị trí xuất phát tại thanh<br /> môn là cao nhất chiếm 81,04% sau đó là thượng<br /> thanh môn 18,01%, hạ thanh môn chiếm tỉ lệ rất<br /> thấp 0,95%. Sự lan tràn ung thư đến các tầng<br /> thanh quản khác chiếm tỉ lệ cao nhất là thanh<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> 455<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> môn, sau đó là thượng thanh môn, hạ thanh môn<br /> không ghi nhận. Carcinôm khu trú một tầng<br /> thanh quản chiếm 42,18%, nhiều tầng thanh<br /> quản chiếm 57,82%. Hình thức lan tràn nhiều<br /> nhất là carcinôm tại dây thanh lan đến mép<br /> trước, dây thanh đối diện, lan lên buồng thanh<br /> thất, băng thanh thất, thanh thiệt, xâm lấn sụn<br /> phễu và lan xuống hạ thanh môn. Carcinôm tại<br /> thượng thanh môn xâm lấn sụn phễu, lan tràn<br /> đến thanh môn, sau đó đến cả 3 tầng thanh<br /> quản. Theo Phạm Tuấn Cảnh (9) trí xuất phát tại<br /> thanh môn là 80%, thượng thanh môn 17%, hạ<br /> thanh môn 3%; carcinôm khu trú một tầng thanh<br /> quản chiếm ⅓ trường hợp; hình thức lan tràn<br /> nhiều nhất là từ dây thanh lan ra toàn bộ dây<br /> thanh, xâm lấn mép trước, sụn phễu và buồng<br /> thanh thất sau đó lan lên tầng trên thanh môn,<br /> lan xuống hạ thanh môn. Theo Kitcher ED (6) thì<br /> carcinôm nhiều tầng thanh quản là 65,6%, trong<br /> carcinôm khu trú một tầng thanh quản thì thanh<br /> môn là 27,5%, thượng thanh môn là 5,2%, hạ<br /> thanh môn là 1,7%. Nhìn chung vị trí xuất phát<br /> tại thanh môn là cao nhất, và khi phát hiện bệnh<br /> thì đã lan tràn ra các tầng thanh quản.<br /> <br /> Xâm lấn cấu trúc xung quanh thanh quản<br /> Nghiên cứu ghi nhận sự xâm lấn cấu trúc<br /> xung quanh thanh quản thì thượng thanh môn<br /> 68,42%, hạ thanh môn 50%, thanh môn 24,56%,.<br /> Hình thức xâm lấn thường gặp là đến xoang lê,<br /> sụn giáp, phá vỡ sụn giáp xâm lấn mô mềm<br /> trước sụn giáp, sụn nhẫn, cơ ức đòn chũm, động<br /> mạch và tĩnh mạch cảnh trong, tuyến giáp, đáy<br /> lưỡi, cơ lưỡi, amidan, thành họng, xâm lấn<br /> xuống thực quản, khí quản. Chen SA (2) ghi nhận<br /> xâm lấn sụn giáp, xoang lê, tuyến giáp, màng<br /> giáp móng, đáy lưỡi. Sun DI (11) ghi nhận sự xâm<br /> lấn mép trước thanh môn, sụn giáp, xoang lê,<br /> vùng cạnh thanh môn và hạ thanh môn. Nhìn<br /> chung tỉ lệ carcinôm tại thượng thanh môn, hạ<br /> thanh môn xâm lấn cấu trúc xung quanh thanh<br /> quản là cao, carcinôm tại thanh môn thì ít hơn so<br /> với các vị trí khác.<br /> <br /> 456<br /> <br /> Di căn hạch<br /> Nghiên cứu ghi nhận di căn hạch ở hạ thanh<br /> môn 50%, thượng thanh môn 44,74%, thanh môn<br /> là 17,54%. Trường hợp di căn hạch của hạ thanh<br /> môn là di căn hạch 2 bên, thượng thanh môn và<br /> thanh môn đa số là di căn hạch một bên. Theo<br /> Barnes L (1) tỉ lệ di căn hạch thượng thanh môn là<br /> 30 - 40%, thanh môn là 2% nếu carcinôm chỉ khu<br /> trú ở thanh môn và là 25% nếu đã lan lên thượng<br /> thanh môn, hạ thanh môn là 15 - 25%. Nhìn<br /> chung tỉ lệ di căn hạch ở thượng thanh môn và<br /> thanh môn là phù hợp với tác giả, tại hạ thanh<br /> môn thì cao hơn có thể là do nghiên cứu chỉ có 2<br /> ca xuất phát tại hạ thanh môn nên chưa đánh giá<br /> được đầy đủ. Carcinôm xuất phát từ hạ thanh<br /> môn, thượng thanh môn thì có tỉ lệ di căn hạch<br /> cao hơn so với thanh môn.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Carcinôm tế bào gai thanh quản thường gặp<br /> ở giới nam, tuổi thường gặp là 50 - 70. Triệu<br /> chứng lâm sàng đa dạng, khàn tiếng là triệu<br /> chứng sớm và thường gặp nhất, tính chất tăng<br /> dần. Các triệu chứng khác thường gặp ở giai<br /> đoạn trễ. Khó thở nhẹ, kín đáo và tăng dần ở giai<br /> đoạn tiến xa. Nuốt vướng đi kèm đau. Đa số<br /> bệnh nhân đến khám khi triệu chứng đã kéo dài<br /> và tiến triển đến giai đoạn III, IV. Carcinôm tế<br /> bào gai thanh quản đa số xuất phát từ thanh<br /> môn; hạ thanh môn chiếm tỉ lệ ít, đa số carcinôm<br /> tại hạ thanh môn đều do carcinôm từ thượng<br /> thanh môn hoặc thanh môn xâm lấn đến.<br /> Carcinôm tại thanh môn thì lan tràn đến các tầng<br /> thanh quản khác trước khi xâm lấn cấu trúc<br /> xung quanh thanh quản và di căn hạch.<br /> Carcinôm tại thượng thanh môn, hạ thanh môn<br /> có tỉ lệ xâm lấn cấu trúc xung quanh thanh quản<br /> và di căn hạch cao. Hình thức lan tràn của<br /> carcinôm tại thanh môn là từ dây thanh lan đến<br /> mép trước, dây thanh đối diện, lan lên buồng<br /> thanh thất, băng thanh thất, thanh thiệt, xâm lấn<br /> sụn phễu và lan xuống hạ thanh môn. Hình thức<br /> xâm lấn cấu trúc xung quanh thanh quản thường<br /> gặp là đến xoang lê, sụn giáp, phá vỡ sụn giáp<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br />