Nghiên cứu đặc điểm vi phẫu của thân và lá cây tầm gửi cây gạo

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM VI PHẪU CỦA THÂN VÀ<br /> LÁ CÂY TẦM GỬI CÂY GẠO (TAXILLUS CHINENSIS)<br /> Nguyễn Xuân Thủy*; Chử Văn Mến**; Vũ Bình Dương**<br /> TÓM TẮT<br /> Đã mô tả được đặc điểm vi phẫu và bột dược liệu tầm gửi ký sinh trên cây gạo (tầm gửi gạo)<br /> góp phần xây dựng tiêu chuẩn cho dược liệu này. Nghiên cứu vi phẫu cắt ngang và soi bột thân<br /> và lá tầm gửi gạo. Kết quả cho thấy: trong vi phẫu của thân và lá tầm gửi gạo đều có các thành<br /> phần bần-biểu bì, mô mềm, xen kẽ là các đám sợi và libe-gỗ, tầng phát sinh libe-gỗ không rõ<br /> rệt. Đặc trưng của bột tầm gửi gạo là các tinh thể canxi oxlate hình khối lập thể, các mảnh<br /> mạch vòng, mạch điểm rất rõ ở thân nhiều hơn so với bột lá. Kết quả này bước đầu góp phần<br /> xây dựng tiêu chuẩn cho dược liệu tầm gửi gạo.<br /> * Từ khóa: Tầm gửi gạo; Đặc điểm vi phẫu.<br /> <br /> STUDY ON MICROSCOPICAL CHARACTERISTICS OF STEM<br /> AND LEAVES OF TAXILLUS CHINENSIS<br /> SUMMARY<br /> Taxillus chinensis is a valuable herb with diverse bioactive effects. Adulteration of this herb<br /> in the market make its effect fluctuated. Thus, the standardization of this herb is highly significant.<br /> In this study, we investigated the microscopical characteristics of this herb, partly contributes to<br /> the standardization of Taxillus chinensis. Leaves and stem of Taxillus chinensis were investigated<br /> giving detailed microscopical descriptions of their transverse sections and powders. The results<br /> may provide useful tool for botanical identification and helpful for standardization of the crude<br /> plant materials from Taxillus chinensis.<br /> * Key words: Taxillus chinensis; Microscopical characteristics.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Các sản phẩm tự nhiên có nguồn gốc<br /> từ bài thuốc cổ truyền đóng vai trò quan<br /> trọng trong nghiên cứu phát triển thuốc<br /> mới [1, 2, 3]. Tầm gửi gạo Taxillus chinensis<br /> <br /> (DC.) Danser (Loranthaceae) có nhiều<br /> tác dụng như bổ thận, bổ huyết…, được<br /> dùng rộng rãi ở Trung Quốc và Việt Nam<br /> để điều trị các hội chứng thận yếu như<br /> đau lưng, mỏi gối, viêm khớp, dọa sảy<br /> thai, tăng huyết áp, đau thắt ngực, đột quỵ,<br /> <br /> * Trường Cao đẳng Dược Phú Thọ<br /> ** Học viện Quân y<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Bình Dương (vbduong2979@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 25/08/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 25/09/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 01/10/2014<br /> <br /> 22<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> loạn nhịp nhanh, nhờ tác dụng ức chế<br /> miễn dịch, an thần, chống tăng huyết áp,<br /> kích thích co bóp tế bào cơ tim, gây giãn<br /> mạch vành và ức chế co tử cung [4, 5, 6,<br /> 7, 8].<br /> <br /> NGUYÊN LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Nguyên liệu.<br /> Tầm gửi gạo (hình 1) đang ra hoa và<br /> quả, thu hái tại Hiền Quang, Tam Nông,<br /> Phú Thọ vào tháng 6 - 2014. Lưu trữ các<br /> mẫu nghiên cứu tại Phòng Tiêu bản,<br /> Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng sản<br /> xuất thuốc, Học viện Quân y. Các mẫu<br /> được giám định tên khoa học dựa theo<br /> khoa phân loại trong tài liệu Thực vật chí<br /> Trung Quốc [9]. Kết quả cây tầm gửi gạo<br /> có tên khoa học là Taxillus chinensis(DC)<br /> Danser, họ Tầm gửi Loranthaceae.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Dược liệu tươi sau khi thu hái được<br /> rửa sạch và đem cắt tiêu bản. Một phần<br /> dược liệu khác được tách riêng phần lá<br /> <br /> Hình 1: Tầm gửi gạo (Taxillus chinensis).<br /> <br /> và thân, sấy khô ở nhiệt độ 80oC tới khối<br /> <br /> Ở Việt Nam, tầm gửi gạo phân bố chủ<br /> <br /> lượng không đổi, sau đó, dùng thuyền tán<br /> <br /> yếu ở các tỉnh trung du miền núi phía Bắc<br /> <br /> và chày cối sứ nghiền nhỏ. Rây lấy bột<br /> <br /> như Phú Thọ, Yên Bái, Tuyên Quang…<br /> <br /> mịn, dùng kim mũi mác lấy bột dược liệu<br /> <br /> Trữ lượng dược liệu này trong tự nhiên<br /> <br /> cho lên phiến kính đã nhỏ sẵn một giọt<br /> <br /> rất hạn chế và giá thành cao. Hiện nay,<br /> <br /> glycerin. §ặt lamen lên và quan sát đặc<br /> <br /> đã có hiện tượng làm giả tầm gửi gạo để<br /> <br /> điểm bột dược liệu dưới kính hiển vi [10].<br /> <br /> bán cho người tiêu dùng, khiến hiệu quả<br /> <br /> Phần thân chính cắt cách chồi đỉnh khoảng<br /> <br /> điều trị của vị thuốc không ổn định. Do đó,<br /> <br /> 2 cm, lá cắt ở 1/3 gân chính tính từ cuống<br /> <br /> việc tiêu chuẩn hóa dược liệu tầm gửi<br /> <br /> lá. Tẩy các lát cắt bằng nước javen, sau<br /> <br /> gạo rất cần để tránh nhầm lẫn với các loại<br /> <br /> đó nhuộm theo phương pháp nhuộm kép.<br /> <br /> dược liệu khác. Trong bài báo này, chúng<br /> <br /> Quan sát đặc điểm vi phẫu dưới kính<br /> <br /> tôi thông báo kết quả nghiên cứu đặc<br /> <br /> hiển vi [10]. Chụp ảnh đặc điểm vi phẫu<br /> <br /> điểm vi phẫu và bột tầm gửi gạo, làm cơ<br /> <br /> và bột dược liệu dưới kính hiển vi bằng<br /> <br /> sở cho việc tiêu chuẩn hóa dược liệu này<br /> <br /> máy ảnh CANON. Xử lý ảnh bằng phần<br /> <br /> bằng phương pháp hiển vi.<br /> <br /> mềm PHOTOSHOP CS8.<br /> <br /> 23<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Kết quả vi phẫu của tầm gửi gạo.<br /> * Vi phẫu thân (hình 2):<br /> <br /> Hình 2: Hình ảnh vi phẫu thân tầm gửi gạo.<br /> (1: Bần-biểu bì; 2: Mô mềm vỏ; 3: Bó sợi; 4: Libe; 5: Gỗ)<br /> <br /> Quan sát hình ảnh vi phẫu thấy mặt cắt thân hình gần tròn, từ ngoài vào trong có các<br /> đặc điểm mặt cắt ngang có thiết diện tròn. Lớp bần gồm nhiều hàng tế bào xếp thành<br /> vòng đồng tâm và dãy xuyên tâm (1), mặt ngoài phủ một lớp cutin mỏng. Mô mềm vỏ là<br /> những tế bào hình trứng hay đa giác thành mỏng (2). Trong mô mềm, rải rác có đám mô<br /> cứng hay đám sợi (3). Libe gồm các bó nhỏ, ngoài mỗi bó có bó sợi, tầng phát sinh libe-gỗ<br /> không rõ. Phần libe-gỗ rất phát triển, libe phía ngoài (4), phần gỗ phía trong xếp thành dải<br /> (5). Trong cùng là mô mềm ruột được cấu tạo bởi các tế bào hình tròn hay đa giác có kích<br /> thước lớn, thành mỏng, rải rác có chứa đám tinh thể canxi oxalat hình khối.<br /> * Vi phẫu lá (hình 3):<br /> <br /> Hình 3: Vi phẫu lá tầm gửi gạo.<br /> (1: Biểu bì; 2: Mô dày; 3: Mô giậu; 4: Mô mềm; 5: Mô cứng; 6: Gỗ; 7: Tinh thể canxi oxalate; 8: Libe).<br /> <br /> 24<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> Quan sát hỉnh ảnh vi phẫu lá cho thấy:<br /> - Gân lá: phía trên hơi lồi, phía dưới lồi nhiều. Biểu bì trên và dưới gồm một hàng tế<br /> bào hình chữ nhật nhỏ, xếp đều đặn, phía ngoài được phủ lớp cutin mỏng. Sát biểu bì<br /> là lớp mô dày. Mô mềm là tế bào thành mỏng, hình đa giác hay hình trứng. Trong mô<br /> mền có các đám mô cứng tạo thành cung rải rác bao quanh bó libe-gỗ. Có 3 bó libe-gỗ<br /> lớn ở 3 gân chính, cung libe phía trên và phía dưới bao quanh bó gỗ. Gỗ cấu tạo bởi<br /> mạch gỗ xếp thành hàng xen kẽ trong nhu mô tạo thành các bó riêng biệt.<br /> - Phiến lá: biểu bì trên và dưới là một hàng tế bào hình chữ nhật, tương tự gân lá.<br /> Mô giậu không rõ. Trong mô mềm có thể cứng và rải rác có tinh thể canxi oxalat hình khối.<br /> 2. Kết quả soi bột dƣợc liệu.<br /> * Bột lá (hình 4):<br /> <br /> Hình 4: Hình ảnh vi phẫu bột lá tầm gửi gạo.<br /> (1: Mạch điểm; 2, 3: Mạch vòng; 4: Lỗ khí; 5: Tinh thể canxi oxlate hình cầu gai;<br /> 6, 7, 8: Tinh thể canxi oxalate)<br /> <br /> Soi dưới kính hiển vi quan sát thấy bột màu vàng lục, không mùi, không vị. Các mảnh<br /> mạch điểm (1), mảnh mạch mạng, mạch xoắn (2, 3). Mảnh biểu bì mang lỗ khí (4), mảnh<br /> mô mềm lá có tế bào hình đa giác thành mỏng. Sợi đứng riêng lẻ hay tụ thành bó.<br /> Tế bào mô cứng có nhiều hình dạng khác nhau, thành dày, khoang hẹp. Tinh thể canxi<br /> oxalat hình cầu gai (5) và hình khối (6, 7, 8).<br /> <br /> 25<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> * Bột thân (hình 5):<br /> <br /> Hình 5: Đặc điểm bột thân tầm gửi gạo.<br /> (1, 2: Mạch vòng; 3: Bó sợi; 4, 5: Mạch điểm; 6: Mảnh mang màu;<br /> 7: Mảnh mô chứa tinh thể canxi oxalate; 8, 9: Tinh thể canxi oxalate)<br /> <br /> Soi dưới kính hiển vi quan sát thấy bột màu vàng lục, không mùi, không vị. Các mảnh<br /> mạch vòng (1, 2), bó sợi (3), mảnh mạch mạng, mạch điểm (4, 5). Mảnh mang màu (6),<br /> mảnh mô mang các tinh thể canxi oxalate (7). Tinh thể canxi oxalat hình khối (8, 9).<br /> KẾT LUẬN<br /> Đã mô tả đặc điểm vi phẫu và bột<br /> dược liệu tầm gửi gạo. Kết quả cho<br /> thấy: trong vi phẫu của thân và lá tầm<br /> gửi gạo đều có các thành phần bầnbiểu bì, mô mềm, xen kẽ là đám sợi và<br /> libe-gỗ, tầng phát sinh libe-gỗ không rõ<br /> rệt. Bột tầm gửi gạo có tinh thể canxi<br /> oxlate hình khối lập thể. Các mảnh<br /> mạch vòng, mạch điểm rất rõ ở thân<br /> nhiều hơn so với bột lá. Kết quả này<br /> bước đầu góp phần xây dựng và tiêu<br /> chuẩn hóa dược liệu tầm gửi gạo.<br /> <br /> 26<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Viết Thân. Kiểm nghiệm<br /> dược liệu bằng phương pháp hiển vi. NXB<br /> Khoa học và Kỹ thuật. 2003, tr.582-593.<br /> 2. Baker DD, Chu M, Oza U, Rajgarhia<br /> V. The value of natural products<br /> tofuture pharmaceutical discovery. Nat<br /> Prod Rep. 2007, 24, pp.1225-1244.<br /> 3. Newman DJ, Cragg GM. Natural<br /> products as sources of new drugs over the 30<br /> years from 1981 - 2010. J Nat Prod. 2012,<br /> 75, pp.311-335.<br /> <br />