Nghiên cứu một số đặc điểm của bệnh nhân điều trị thay thế nghiện chất dạng thuốc phiện bằng methadone giai đoạn trước điều trị tại Ninh Bình

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH NHÂN ĐIỀU TRỊ<br /> THAY THẾ NGHIỆN CHẤT DẠNG THUỐC PHIỆN BẰNG<br /> METHADONE GIAI ĐOẠN TRƢỚC ĐIỀU TRỊ TẠI NINH BÌNH<br /> Nguyễn Thị Nương*; Đỗ Văn Dung*; Hoàng Huy Phương*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang có phân tích kết hợp với nghiên cứu hồi cứu trên 164 bệnh<br /> nhân (BN) điều trị thay thế nghiện chất dạng thuốc phiện (CDTP) bằng methadone tại Trung<br /> tâm Phòng chống HIV/AIDS tỉnh Ninh Bình, kết qu¶ cho thấy độ tuổi sử dụng ma túy của đối<br /> tượng lần đầu là 22,4 ± 8,6; độ tuổi lần đầu tiêm chích 24,3 ± 9,2; tổng thời gian sử dụng ma<br /> túy thường xuyên của mỗi đối tượng khoảng 6 năm, đối tượng sử dụng ma túy hầu như tất cả<br /> các ngày trong tháng; mỗi ngày sử dụng trung bình 2,8 lần. Mỗi ngày đối tượng chi tiêu trung<br /> bình 433.000 đồng cho ma túy. 100% đối tượng đã từng cai nghiện, tuy nhiên tất cả đã tái<br /> nghiện. Đánh giá, sàng lọc trầm cảm theo thang điểm Kessler: 58,0% nguy cơ thấp/không có<br /> nguy cơ; 27,4% nguy cơ trung bình và 14,6% có nguy cơ cao. Tỷ lệ nhiễm HIV, HBV, HCV lần<br /> lượt là: 13,4%, 13,4% và 53,0%. 82,9% đối tượng đã từng có hành vi phạm pháp và bị cơ quan<br /> chức năng xử lý.<br /> * Từ khóa: Bệnh nhân HIV/AIDS; Chất dạng thuốc phiện; Điều trị thay thế; Methadone.<br /> <br /> RESEARCH OF PATIENTS' CHARACTERISTICS OF<br /> ADDICTION TREATMENT BY SUBSTUTE METHADONE<br /> IN PRE-TREATMENT IN NINHBINH<br /> SUMMARY<br /> A cross-section description study which is analyzed based on the combination between<br /> quantitative and qualitative analysis carried out on 164 patients treated with opiate addiction<br /> methadone at Center for HIV/AIDS in Ninhbinh province, the group of researchers identified<br /> characteristics of some patients as follows: the age of people who use drug for the first time was<br /> 22.4 ± 8.6, the age of people who are at the first injection was 24.3 ± 9.2, the total duration of<br /> regular drug users was about 6 years, they used drug almost every day in the month, the average<br /> daily use was 2.8 times. Everyday, they spend 433,000 VN dong for drug. 100% of drug users<br /> had addiction, but all of them had relapsed. Assessment, depression screening according to scale<br /> Kessler: 58.0% at low risk/no risk, 27.4% at medium risk and 14.6% at high risk. Prevalence of HIV,<br /> hepatitis B, hepatitis C, respectively: 13.4%, 13.4%, 53%; 82.9% of people who had been any<br /> wrong doing and they were punished by the law and authorities.<br /> * Key words: HIV/AIDS patients; Drug substance; Alternative treatment; Methadone.<br /> * Trung tâm Phòng chống HIV/AIDS Ninh Bình<br /> Người phản hồi (Corresponding): Đỗ Văn Dung (dungnb62@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 30/03/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 13/05/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 28/07/2014<br /> <br /> 78<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện<br /> tại Việt Nam vào năm 1990 do lây nhiễm<br /> qua đường quan hệ tình dục, tuy nhiên<br /> hình thái dịch tại Việt Nam trong hơn 20<br /> năm qua lại bị tác động chủ yếu bởi nhóm<br /> nghiện chích ma túy (NCMT), bằng chứng<br /> là tỷ lệ nhiễm ë nhóm NCMT chiếm<br /> > 50,0% tổng số ca phát hiện mới từ đầu<br /> dịch đến năm 2003 [3, 5]. Kết quả giám<br /> sát trọng điểm trên các nhóm nguy cơ<br /> cao ghi nhận tỷ lệ nhiễm trong nhóm<br /> NCMT là cao nhất từ đầu dịch tới nay,<br /> ở mức > 20,0% từ năm 2000 đến 2008<br /> và đạt mức cao nhất 29,4% vào năm 2001,<br /> 2002. Trong khi đó, Ủy ban Quốc gia<br /> Phòng, Chống tệ nạn ma túy, mại dâm và<br /> HIV/AIDS nhận định tình hình tội phạm,<br /> người sử dụng và người nghiÖn ma túy<br /> vẫn gia tăng và rất phức tạp [1]. Để đối<br /> phó với sự gia tăng nhanh của dịch, từ<br /> năm 2006, áp dụng bài học thực tiễn từ<br /> các quốc gia khác trong việc triển khai<br /> chương trình điều trị nghiện các CDTP<br /> bằng thuốc methadone trong dự phòng<br /> lây nhiễm HIV, Bộ Y tế đã phối hợp với<br /> một số tổ chức xây dựng mô hình “Triển<br /> khai thí điểm điều trị nghiện các CDTP<br /> bằng thuốc methadone tại Thành phố Hải<br /> Phòng và Thành phố Hồ Chí Minh” và<br /> triển khai thí điểm vào năm 2008. Với<br /> những kết quả thành công bước đầu từ<br /> việc triển khai thí điểm tại 2 địa phương,<br /> Chính phủ đã cho phép nhân rộng mô<br /> hình. Đến tháng 11 - 2012, cả nước có 20<br /> <br /> 79<br /> <br /> tỉnh, thành phố với 12.000 người NCMT<br /> đang được điều trị tại 60 cơ sở [2].<br /> Tại Ninh Bình, theo báo cáo đối tượng<br /> nhiễm HIV là NCMT chiếm khoảng 2/3<br /> (62,7%) trong số các trường hợp nhiễm<br /> HIV. Trong khi đó, tình hình tệ nạn ma túy<br /> hiện nay vẫn đang diễn biến phức tạp.<br /> Toàn tỉnh hiện có 1.780 người NCMT<br /> quản lý được, ước tính có khoảng 2.500<br /> người trên thực tế. Ninh Bình là một trong<br /> 20 tỉnh đầu tiên triển khai chương trình<br /> điều trị thay thế nghiện CDTP bằng<br /> methadone, thời gian triển khai bắt đầu từ<br /> tháng 9 - 2012 [6]. Trong giai đoạn đầu<br /> tiên, chương trình triển khai tại 1 cơ sở<br /> điều trị duy nhất đặt tại Trung tâm Phòng,<br /> Chống HIV/AIDS tỉnh và tiếp nhận điều trị<br /> cho BN tại địa bàn Thành phố Ninh Bình<br /> và huyện Hoa Lư. Theo dự kiến, chương<br /> trình sẽ mở rộng xuống một số điểm nóng<br /> về ma túy trên địa bàn tỉnh. Đây là một<br /> chương trình mới, lần đầu tiên triển khai.<br /> Để cung cấp bằng chứng, căn cứ phục vụ<br /> cho việc ra quyết định và lập kế hoạch mở<br /> rộng chương trình, việc nghiên cứu đánh<br /> giá rất cần thiết. Với lý do trên, chúng tôi<br /> tiến hành nghiên cứu này víi mục tiêu:<br /> - Mô tả một số đặc điểm của nhóm<br /> BN điều trị thay thế nghiện CDTP bằng<br /> methadone giai đoạn trước điều trị tại<br /> Trung tâm Phòng, Chống HIV/AIDS Ninh<br /> Bình.<br /> - Xác định một số yếu tố liên quan đến<br /> tình trạng sử dụng ma túy và ảnh hưởng<br /> về sức khỏe, xã hội của việc sử dụng<br /> ma túy.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> - Toàn bộ BN tham gia chương trình điều trị nghiện CDTP tại Khoa Methadone - Trung tâm<br /> Phòng, Chống HIV/AIDS Ninh Bình.<br /> - Hồ sơ, bệnh án BN đang điều trị tại Trung tâm.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Thời gian nghiên cứu: từ tháng 5 đến 12 - 2013.<br /> * Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu mô tả cắt ngang có phân tích kết hợp nghiên cứu hồi<br /> cứu.<br /> * Cỡ mẫu và chọn mẫu: toàn bộ 164 BN được tuyển chọn tham gia vào chương trình điều<br /> trị thay thế nghiện CDTP bằng methadone tại Ninh Bình, từ tháng 9 - 2012 đến 9 - 2013.<br /> * Xử lý số liệu:<br /> Phiếu điều tra được làm làm sạch trước khi nhập vào phần mềm Epidata 3.1. Số liệu điều<br /> tra phân tích trên phần mềm SPSS 18.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Một số đặc điểm của BN.<br /> Bảng 1: Đặc điểm nhân khẩu học của đối tượng nghiên cứu (n = 164).<br /> ®Æc ®iÓm<br /> <br /> Sè l-îng<br /> <br /> Tû lÖ (%)<br /> <br /> Nhóm tuổi (trẻ nhất 23 tuổi, già nhất 44 tuổi, trung bình 34,6 ± 9,6 tuổi)<br /> < 30 tuổi<br /> <br /> 33<br /> <br /> 20,1<br /> <br /> 30 - 40 tuổi<br /> <br /> 93<br /> <br /> 56,7<br /> <br /> > 40 tuổi<br /> <br /> 38<br /> <br /> 23,2<br /> <br /> Kinh<br /> <br /> 164<br /> <br /> 100<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Mù chữ<br /> <br /> 5<br /> <br /> 3,0<br /> <br /> Tiểu học<br /> <br /> 11<br /> <br /> 6,7<br /> <br /> Trung học cơ sở<br /> <br /> 38<br /> <br /> 23,2<br /> <br /> Phổ thông trung học<br /> <br /> 55<br /> <br /> 33,5<br /> <br /> Trung cấp/cao đẳng/đại học<br /> <br /> 44<br /> <br /> 26,8<br /> <br /> Chưa lập gia đình<br /> <br /> 55<br /> <br /> 33,5<br /> <br /> Đang sống với vợ/chồng<br /> <br /> 98<br /> <br /> 59,8<br /> <br /> Ly dị/ly thân<br /> <br /> 11<br /> <br /> 6,7<br /> <br /> Dân tộc<br /> <br /> Dân tộc khác<br /> Trình độ học vấn<br /> <br /> Tình trạng hôn nhân<br /> <br /> 80<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> Góa<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Không có việc/thất nghiệp<br /> <br /> 16<br /> <br /> 9,8<br /> <br /> Nông dân<br /> <br /> 11<br /> <br /> 6,7<br /> <br /> Công nhân<br /> <br /> 11<br /> <br /> 6,7<br /> <br /> Lái xe<br /> <br /> 6<br /> <br /> 3,7<br /> <br /> Cán bộ viên chức nhà nước/tư nhân<br /> <br /> 5<br /> <br /> 3,0<br /> <br /> 109<br /> <br /> 66,5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 3,7<br /> <br /> Nghèo<br /> <br /> 87<br /> <br /> 53,0<br /> <br /> Không nghèo<br /> <br /> 77<br /> <br /> 47,0<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> <br /> Buôn bán/kinh doanh<br /> Lao động tự do<br /> Thu nhập theo đầu người/tháng<br /> <br /> Độ tuổi trung bình của đối tượng nghiên cứu 34,6 ± 9,6. Đa số đối tượng đã lập gia đình<br /> và đang sống cùng vợ (59,8%), khoảng 1/3 (33,5%) chưa lập gia đình và 6,7% đã ly dị/ly<br /> thân. Nhóm đối tượng có trình độ học vấn từ trung học cơ sở trở xuống chiếm 1/3 (32,9%).<br /> Phần lớn đối tượng có nghề nghiệp ổn định, tỷ lệ tương đối cao hoạt động trong lĩnh vực buôn<br /> bán/kinh doanh (66,5%).<br /> Bảng 2: Đặc điểm về sử dụng ma túy (n = 164).<br /> ®Æc ®iÓm<br /> <br /> Trung b×nh<br /> <br /> Tèi thiÓu<br /> <br /> Tèi ®a<br /> <br /> Tuổi lần đầu sử dụng ma túy (tuổi)<br /> <br /> 22,4 ± 8,6<br /> <br /> 14<br /> <br /> 31<br /> <br /> Tuổi lần đầu tiêm chích (tuổi)<br /> <br /> 24,3 ± 9,2<br /> <br /> 14<br /> <br /> 37<br /> <br /> Tổng thời gian sử dụng ma túy thường xuyên (tháng)<br /> <br /> 70,4<br /> <br /> 12<br /> <br /> 120<br /> <br /> Số ngày sử dụng trong tháng (ngày)<br /> <br /> 29,0<br /> <br /> 15<br /> <br /> 30<br /> <br /> Số lần sử dụng trong ngày (lần)<br /> <br /> 2,8<br /> <br /> 1<br /> <br /> 6<br /> <br /> 433.292<br /> <br /> 200.000<br /> <br /> 1.600.000<br /> <br /> Tổng số tiền chi tiêu cho ma túy trong ngày (đồng)<br /> <br /> Đối tượng sử dụng ma túy lần đầu ở độ tuổi trung bình 22,4 ± 8,6. Tuổi lần đầu TCMT<br /> muộn hơn so với tuổi lần đầu sử dụng, trung bình 24,3 ± 9,2 tuổi. Tổng thời gian sử dụng<br /> ma túy thường xuyên của đối tượng trung bình 70,4 tháng (gần 6 năm). 50% đối tượng có<br /> tổng thời gian sử dụng thường xuyên ≥ 5 n¨m. Hầu hết các ngày trong tháng đối tượng<br /> đều sử dụng ma túy (29 ngày). Số lần sử dụng trong ngày trung bình 2,8 lần.<br /> Số tiền chi tiêu cho ma túy/1 ngày dao động ở mức từ 200.000 - 1.600.000 đồng. Mức chi<br /> tiêu trung bình 1 ngày đối tượng sử dụng ma túy là 433.000 đồng. Như vậy, bình quân chi<br /> tiêu trong 1 tháng cho ma túy ít nhất là 6.495.000 đồng và nhiều nhất là 12.990.000 đồng<br /> cho một đối tượng.<br /> <br /> 81<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> 76,8%<br /> <br /> 80<br /> <br /> 60<br /> <br /> 40<br /> 16,5%<br /> 9,8%<br /> 20<br /> <br /> 0<br /> Điều trị cắt cơn bằng<br /> thuốc an thần kinh<br /> <br /> Thuốc y học cổ truyền<br /> <br /> Không dùng thuốc<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tỷ lệ đối tượng đã sử dụng các phương pháp hỗ trợ cai nghiện.<br /> Có 3 phương pháp hỗ trợ cai nghiện mà đối tượng đã từng áp dụng: phương pháp không<br /> sử dụng thuốc khá phổ biến (76,8%), phương pháp điều trị cắt cơn bằng thuốc an thần kinh<br /> (16,5%) và điều trị bằng thuốc y học cổ truyền (9,8%).<br /> Bảng 3: Hành vi quan hệ tình dục của đối tượng.<br /> ®Æc ®iÓm<br /> <br /> n<br /> <br /> Tû lÖ (%)<br /> <br /> Quan hệ tình dục thường xuyên (n = 164)<br /> Có<br /> <br /> 87<br /> <br /> 53,0<br /> <br /> Không<br /> <br /> 77<br /> <br /> 47,0<br /> <br /> Tần suất quan hệ tình dục (trung bình = 4,7 lần/tháng, tối thiểu = 2 lần/tháng, tối đa = 10 lần/tháng)<br /> Sử dụng bao cao su khi quan hệ với bạn tình (n = 81)<br /> Có<br /> <br /> 27<br /> <br /> 33,3<br /> <br /> Không<br /> <br /> 54<br /> <br /> 66,7<br /> <br /> Có<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6,2<br /> <br /> Không<br /> <br /> 76<br /> <br /> 93,8<br /> <br /> Sử dụng bao cao su khi quan hệ với người bán dâm (n = 81)<br /> <br /> 53,0% đối tượng có quan hệ tình dục thường xuyên, tần suất quan hệ tình dục trung bình<br /> mỗi tháng 4,7 lần, ít nhất 2 lần/tháng, nhiều nhất 10 lần/tháng. 33,3% sử dụng bao cao su khi<br /> quan hệ tình dục với bạn tình, 6,2% với người bán dâm.<br /> <br /> 82<br /> <br />