Nghiên cứu nồng độ beta 2-microglobulin ở bệnh nhân suy thận mạn tính lọc máu chu kỳ

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

110
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu nồng độ beta 2-microglobulin (β2M) huyết thanh ở 326 bệnh nhân (BN) suy thận mạn tính (STMT) lọc máu chu kỳ (LMCK) và 48 người khỏe mạnh làm chứng, kết quả cho thấy: 100% BN có tăng β2M, nồng độ trung bình nhóm bệnh (64,7 ± 21,1 mg/l) tăng cao có ý nghĩa so với nhóm chứng (1,87 ± 0,34 mg/l), p < 0,001.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu nồng độ beta 2-microglobulin ở bệnh nhân suy thận mạn tính lọc máu chu kỳ

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013 NGHIÊN CỨU NỒNG ĐỘ BETA 2-MICROGLOBULIN Ở BỆNH NHÂN SUY THẬN MẠN TÍNH LỌC MÁU CHU KỲ Nguyễn Hữu Dũng*; Lê Việt Thắng**; Hoàng Trung Vinh** TÓM TẮT Nghiên cứu nồng độ beta 2-microglobulin (β2M) huyết thanh ở 326 bệnh nhân (BN) suy thận mạn tính (STMT) lọc máu chu kỳ (LMCK) và 48 người khỏe mạnh làm chứng, kết quả cho thấy: 100% BN có tăng β2M, nồng độ trung bình nhóm bệnh (64,7 ± 21,1 mg/l) tăng cao có ý nghĩa so với nhóm chứng (1,87 ± 0,34 mg/l), p < 0,001. Có mối tương quan thuận mức độ chặt, có ý nghĩa giữa β2M với thời gian lọc máu (r = 0,64, p < 0,01); với CRP máu (r = 0,51, p < 0,01). Nhóm BN nồng độ albumin máu thấp có nồng độ beta-microglobulin cao hơn có ý nghĩa so với nhóm có nồng độ albumin máu bình thường, p < 0,05. * Từ khóa: Suy thận mạn tính; Lọc máu chu kỳ; Beta 2-microglobulin huyết thanh. STUDYING SERUM BETA 2-MICROGLOBULIN OF CHRONIC RENAL FAILURE PATIENTS TREATING WITH MAINTENANCE HEMODIALYSIS SUMMARY Studying β2M concentration of 326 patients diagnosed as chronic renal failure treating with maintenance hemodialysis and 48 health person as control group, the results showed that 100% of patients had high serum β2M, average β2M of patients was 64.7 ± 21.1 mg/l, which was higher significantly than that of control group (1.87 ± 0.34 mg/l), p < 0.001. There was a close positive correlation between serum β2M and during of hemodialysis (r = 0.64, p < 0.01); and serum CRP (r = 0.51, p < 0.01). Serum β2M of patients with hypoalbuminia was higher significantly than that of normal albuminia, p < 0.05. * Key words: Chronic renal failure; Maintenance hemodialysis; Serum beta2-microglobulin. ĐẶT VẤN ĐỀ Lọc máu bằng thận nhân tạo chu kỳ là một phương pháp điều trị thay thế thận suy thông dụng nhất cho trường hợp STMT giai đoạn cuối. Phương pháp thận nhân tạo được áp dụng phổ biến, vì kỹ thuật không phức tạp, hiệu quả cao, tuy nhiên, hạn chế của phương pháp là BN phụ thuộc vào máy. Bản thân thận nhân tạo chỉ giải quyết được rút nước ứ đọng dư thừa và đào thải các chất độc hòa tan. Tuy vậy, BN lọc máu kéo dài dễ xuất hiện các biến chứng liên quan như suy tim mạn tính, bệnh lý xương khớp, trong đó phải kể đến các biến chứng do ứ đọng β2M. Thoái hoá dạng tinh bột do tăng * Bệnh viện Bạch Mai * Bệnh viện 103 Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Hữu Dũng nhdungbm@gmail.com 79 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013 nồng độ β2M là biến chứng thường gặp ở BN STMT giai đoạn cuối LMCK. Giai đoạn đầu, lắng đọng β2M tác động trực tiếp đối với khớp và các cấu trúc quanh khớp, sau đó sẽ ảnh hưởng toàn thân, trong đó có cơ quan tiêu hóa, tim mạch. Tuy lắng đọng β2M không gây tử vong, nhưng là nguyên nhân đau khớp, ảnh hưởng đến chức năng hệ vận động. Đã có nhiều nghiên cứu trên thế giới về biến đổi nồng độ β2M và mối liên quan của nó với một số đặc điểm BN STMT LMCK. Tuy nhiên, tại Việt Nam, những nghiên cứu này còn ít và chưa đầy đủ. Vì vậy, nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài này với mục tiêu: Khảo sát nồng độ β2M và tìm mối liên quan giữa biến đổi nồng độ β2M với thời gian lọc máu, nồng độ albumin và CRP máu ở BN STMT LMCK. ®èI TƢỢNG Vµ PHƢƠNG PH¸P NGHIªN CỨU 1. Đối tƣợng nghiên cứu. 374 người, gồm 326 BN STMT được lọc máu bằng phương pháp thận nhân tạo chu kỳ tại Khoa Thận nhân tạo, Bệnh viện Bạch Mai và 48 người khỏe mạnh, tương đồng về tuổi và giới làm nhóm chứng. * Tiêu chuẩn lựa chọn BN: - BN STMT giai đoạn cuối LMCK. - Thời gian LMCK ≥ 3 tháng. - Nguyên nhân gây suy thận mạn gồm: viêm cầu thận mạn, viêm thận bể thận mạn tính, tăng huyết áp, đái tháo đường, lupus ban đỏ hệ thống… - Tuổi BN ≥ 18. - BN hợp tác tham gia nghiên cứu. * Tiêu chuẩn loại trừ: - Suy tim mạn tính nặng. - Suy gan nặng. - Mắc ung thư giai đoạn cuối kèm theo. - Đang mắc các bệnh cấp tính như: nhiễm khuẩn, nhồi máu cơ tim, suy tim cấp, đột quỵ não… - Khó khăn trong thực hiện đường vào mạch máu làm ảnh hưởng đến chất lượng lọc máu. - BN nghi ngờ mắc bệnh ngoại khoa, hoặc BN đã có can thiệp phẫu thuật trong 1 tháng. - BN không hợp tác nghiên cứu. 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. - Tiến cứu, mô tả cắt ngang, so sánh với nhóm chứng khỏe mạnh. - BN được khám lâm sàng, làm các xét nghiệm cận lâm sàng về huyết học và sinh hóa máu thường quy, trong đó có xét nghiệm albumin và CRP máu. Lấy máu tĩnh mạch, trước cuộc lọc buổi sáng đầu tuần (ví dụ BN lọc máu vào thứ 2, 4, 6, lấy máu trước cuộc lọc thứ 2; lọc vào thứ 3, 5, 7, lấy máu trước cuộc lọc thứ 3). Chuyển ngay máu đến Khoa Sinh hóa, Bệnh viện Bạch Mai để định lượng nồng độ các chất. - Định lượng nồng độ β2M huyết thanh bằng phương pháp miễn dịch men vi hạt. Những BN có nồng độ β2M huyết thanh > X + 2SD của nhóm chứng được xác định có tăng β2M huyết thanh. * Xử lý số liệu: bằng phần mềm SPSS xác định: giá trị trung bình, so sánh giá trị trung bình, tỷ lệ phần trăm. Vẽ đồ thị tương quan trên Excel. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN Trong tổng số 326 BN, nam chiếm 57,1% và nữ 42,9%, tuổi trung bình 45,7 ± 14,5, thời gian lọc máu trung bình 4,71 ± 3,14 năm. Nhóm chứng có tỷ lệ nam/nữ là 56,3% và 43,7%, tuổi trung bình 44,57 ± 18,91, không có sự khác biệt với nhóm BN, p > 0,05. 81 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013 Bảng 1: Biến đổi nồng độ β2M huyết thanh ở nhóm nghiên cứu và nhóm chứng. â2M (mg/l) p MIN - MAX ( X ± SD) BN (n = 326) 16,9 129,2 64,7 ± 21,1 Nhóm (n = 48) 0,9 3,6 1,87 ± 0,34 Bảng 2: Tỷ lệ BN có nồng độ β2M huyết thanh tăng hơn mức bình thường so víi nhóm chứng. ĐỐI TƯỢNG chứng phải tái sử dụng quả lọc nhiều lần. Tăng β2M huyết thanh liên quan đến một số đặc điểm BN STMT LMCK. < 0,001 Nhóm bệnh có nồng độ β2M huyết thanh trung bình cao hơn nhóm chứng có ý nghĩa (p < 0,001). So với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả của chúng tôi có những điểm tương đồng với một số tác giả. Dixit và CS [5] nghiên cứu 30 BN lọc máu, tuổi trung bình 18,7 ± 6,7, nồng độ β2M huyết thanh là 49,7 ± 3,9 mg/l. Trần Kim Cương [2] nghiên cứu 32 BN STMT LMCK, nồng độ β2M huyết thanh là 66,75 ± 14,66 mg/l. Kết quả của Võ Tam [3] nghiên cứu trên BN STMT giai đoạn cuối, nồng độ β2M huyết thanh cũng gần bằng của chúng tôi (53,1 ± 14,65 mg/l). Hà Phan Hải An [1] lại đánh giá nồng độ β2M huyết thanh ở nhóm BN suy thận các giai đoạn thấy: nồng độ β2M huyết thanh cũng tăng cao so với nhóm chứng. Mumtaz A [8] cho kết quả nồng độ β2M huyết thanh cao hơn cña chúng tôi (92,6 ± 17,1 mg/l). Mặc dù kết quả của các tác giả khác chúng tôi, nhưng đây là kết quả hợp lý, vì đối tượng nghiên cứu này khác với một số tác giả. Lý giải cho việc cùng đối tượng nghiên cứu là BN STMT LMCK, kết quả của chúng tôi cao hơn kết quả của Dixit MP và thấp hơn cña Mumtaz A [5, 8], chúng tôi nghĩ chất lượng lọc máu ở các nước khác nhau là do việc tái sử dụng quả lọc. Dixit MP [5] lấy số liệu ở New York và tuổi BN còn trẻ nên chất lượng lọc tốt hơn, còn Mumtaz A lấy số liệu ở Pakistan, nơi cũng ĐẶC ĐIỂM n TỶ LỆ (%) Tăng β2M (> 2,55* mg/l) 326 100 Giảm β2M (≤ 2,55 mg/l) 0 0 Tổng 326 100 (*: X + 2SD nhóm chứng là 2,55 mg/l) 100% BN có nồng độ β2M huyết thanh tăng cao hơn so với nhóm chứng. Bảng 3: Thay đổi nồng độ β2M huyết thanh ở BN STMT theo thời gian lọc máu (n = 326). THỜI GIAN LỌC MÁU (năm) Min - Max â2M (mg/l) < 1 (n = 14) 23,7 - 70,4 40,4 ± 12,7 1 - < 5 (n = 183) 16,9 - 99,9 57,5 ± 18,9 5 - < 10 (n = 107) 52,2 - 109,2 79,6 ± 11,0 ≥ 10 (n = 22) 53,5 - 129,2 94,5 ± 20,6 p ANOVA < 0,001 Nồng độ β2M trung bình khác nhau giữa nhóm BN có thời gian lọc máu khác nhau, tăng theo thời gian lọc máu. Nhóm BN lọc máu < 1 năm, nồng độ β2M trung bình thấp nhất; nhóm BN lọc máu > 10 năm, nồng độ β2M trung bình cao nhất, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p < 0,001). Mumtaz A (2010) [8] nhận thấy có mối tương quan chặt giữa tăng nồng độ β2M huyết thanh với thời gian lọc máu ở BN STMT LMCK. Nhiều nghiên cứu trên thế giới khẳng định, β2M huyết thanh bắt đầu tăng khác biệt ở nhóm BN lọc máu > 5 năm và < 5 năm. Chúng tôi thấy thời gian lọc máu tương quan thuận mức độ vừa với nồng độ β2M 82 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013 Nồng độ â2M huyết thanh (mg/l) huyết thanh. BN có thời gian lọc máu càng dài, nồng độ β2M huyết thanh càng tăng. BN STMT giai đoạn cuối bước vào thời gian lọc máu và chọn lọc máu là phương pháp điều trị thay thế duy nhất, sẽ có thời gian thích nghi với phương pháp điều trị. Quá trình lọc các chất cặn bã phụ thuộc hoàn toàn vào máy lọc. Sự tích lũy β2M tăng dần theo thời gian và biến chứng do lắng đọng β2M sẽ gặp nhiều sau 5 năm lọc máu. kê (p < 0,01). Okuno S và CS [9] nghiên cứu 490 BN LMCK thấy nhóm BN có nồng độ β2M huyết thanh ≥ 32,2 mg/l có tỷ lệ sống sót thấp hơn nhóm BN có nồng độ β2M huyết thanh < 32,2 mg/l. Như vậy có thể thấy, mọi nghiên cứu đều cho một kết quả tương tự: nồng độ β2M huyết thanh tăng theo thời gian lọc máu ở BN STMT LMCK. Bảng 4: Thay đổi nồng độ β2M huyết thanh ở BN STMT theo nồng độ albumin máu (n = 326). â2M (mg/l) n ( X ± SD) Giảm (< 38 g/l) 130 69,32 ± 19,87 Bình thường (≥ 38 g/l) 196 60,89 ± 22,99 NH BN THEO NỒNG ĐỘ ALBUMIN MÁU Thời gian lọc máu (tháng) Biểu đồ 1: Tương quan giữa nồng độ β2M huyết thanh ở BN STMT với thời gian lọc máu. Nồng độ β2M huyết thanh ở BN STMT tương quan thuận, mức độ chặt, có ý nghĩa với thời gian lọc máu. Những BN có thời gian lọc máu càng dài, tích lũy càng nhiều β2M. Hệ số tương quan giữa nồng độ β2M huyết thanh ở BN STMT và thời gian lọc máu là r = 0,64, p < 0,01. Nghiên cứu của Hà Phan Hải An, Võ Tam [1, 3] cũng như của các tác giả nước ngoài đều khẳng định, mức lọc cầu thận càng giảm, nồng độ β2M huyết thanh càng tăng. Những BN này khi lọc máu, quá trình tích lũy β2M sẽ tăng dần. Trong nghiên cứu của Kim KM [6] ở 289 BN theo dõi dọc 5 năm, 95 BN tử vong, tác giả nhận thấy nồng độ β2M huyết thanh nhóm BN tử vong cao hơn nhóm BN không tử vong có ý nghĩa thống p < 0,05 Nồng độ β2M BN ở BN STMT liên quan đến tình trạng giảm albumin máu, BN giảm albumin máu có nồng độ β2M thấp hơn nhóm bình thường có ý nghĩa, p < 0,05. Ở BN STMT LMCK sử dụng quả lọc với hệ số siêu lọc thấp sẽ không lọc được β2M cũng như albumin qua màng lọc. Chúng tôi đã thực hiện trên nhóm BN lọc máu sử dụng các quả lọc đó nên việc đánh giá mối liên quan này sẽ ít có yếu tố ảnh hưởng. Nhóm BN có nồng độ albumin máu thấp dưới mức bình thường có nồng độ β2M huyết thanh trung bình là 69,32 ± 19,87 mg/l, tăng cao hơn có ý nghĩa so với nhóm BN có mức albumin máu bình thường là 60,89 ± 22,99 mg/l, p < 0,05. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi tương tự như những nghiên cứu khác trên thế giới. Cianciolo G và CS nghiên cứu gián tiếp đánh giá vai trò của β2M huyết thanh liên quan đến tình trạng giảm albumin ở nhóm BN STMT LMCK. Kết quả cho thấy, nồng 83 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013 Nồng độ β2M huyết thanh (mg/l) độ albumin máu thấp là yếu tố dự báo tổn thương lắng đọng β2M ở cơ quan tổ chức. Mumtaz A và CS [8] nghiên cứu nồng độ β2M huyết thanh ở 50 BN STMT LMCK, thấy nồng độ β2M tương quan nghịch với nồng độ albumin máu ở nhóm BN nghiên cứu. Nồng độ CRP máu (mg/l) Biểu đồ 2: Tương quan giữa nồng độ β2M với CRP. Nồng độ β2M huyết thanh ở BN STMT tương quan thuận, mức độ chặt, có ý nghĩa với CRP máu. Hệ số tương quan giữa nồng độ β2M huyết thanh ở BN STMT và nồng độ CRP máu là r = 0,51, p < 0,01. BN bệnh thận mạn tính nói chung, STMT LMCK nói riêng tăng nồng độ CRP huyết thanh tương đối phổ biến. Việc tăng CRP máu ở BN có bệnh cảnh viêm không do nhiễm khuẩn có thể giải thích bởi một loạt cơ chế phức hợp liên quan đến xâm nhập tế bào viêm không đặc hiệu, thoái hóa tổ chức, tăng tiết cytokine. Trong một cơ chế phức tạp như vậy, khó có thể định dạng được yếu tố nào có trước, yếu tố nào có sau. Nhiều nghiên cứu cũng đã chứng minh CRP còn tăng trong huyết thanh ở BN đái tháo đường týp 2 và BN tăng huyết áp do xuất hiện các mảng vữa xơ mạch máu liên quan đến cơ chế viêm không do nhiễm khuẩn. Kim KM và CS (2011) [6] nghiên cứu trên 289 BN STMT LMCK, ở phần nghiên cứu cắt ngang, các tác giả thấy nồng độ β2M tăng tương quan thuận với tăng CRP máu. Cianciolo G và CS đánh giá vai trò của β2M huyết thanh liên quan đến tình trạng viêm ở nhóm BN STMT LMCK. Kết quả cho thấy: CRP máu là yếu tố dự báo tổn thương lắng đọng β2M ở cơ quan tổ chức. Nhiều nghiên cứu đánh giá vai trò của CRP với tăng β2M huyết thanh và ngược lại ở BN STMT LMCK, khuyến cáo giảm bớt tình trạng viêm nhiễm sẽ giảm tích lũy β2M trong máu nhóm BN này. KẾT LUẬN Nghiên cứu nồng độ β2M huyết thanh ở 326 BN STMT LMCK và 48 người khỏe mạnh tương đồng về tuổi và giới làm chứng, chúng tôi rút ra một số nhận xét: + Tăng nồng độ β2M huyết thanh phổ biến ở BN STMT LMCK: 100% tăng β2M huyết thanh, nồng độ β2M huyết thanh trung bình ở nhóm bệnh (64,7 ± 21,1 mg/l) cao hơn có ý nghĩa so với β2M huyết thanh ở nhóm chứng (1,87 ± 0,34 mg/l, p< 0,001). + Tăng β2M huyết thanh liên quan đến một số đặc điểm BN STMT LMCK: có mối tương quan thuận mức độ khá chặt giữa nồng độ β2M huyết thanh với thời gian lọc máu. BN có nồng độ albumin máu bình thường có nồng độ β2M huyết thanh trung bình thấp hơn có ý nghĩa so với β2M huyết thanh ở nhóm BN có nồng độ albumin máu giảm hơn bình th-êng. Nồng độ β2M huyết thanh tương quan thuận mức độ khá chặt với nồng độ CRP máu, hệ số tương quan r = 0,51, p < 0,01. 84