Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất biện pháp quản lý tổng hợp sâu hại măng Luồng thuộc họ Vòi voi (Curculionidae) tại khu vực Ngọc Lặc - Thanh Hoá

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

bé n«ng nghiÖp vµ PTNT

Tr­êng §¹i häc l©m nghiÖp

Cao ThÞ Thanh HuyÒn

Nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp

s©u h¹i m¨ng Luång thuéc hä Vßi voi (Curculionidae)

t¹i khu vùc Ngäc LÆc - Thanh Ho¸

LuËn v¨n Th¹c sÜ khoa häc L©m nghiÖp

Hµ T©y - 2007

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

bé n«ng nghiÖp vµ PTNT

Tr­êng §¹i häc l©m nghiÖp

Cao ThÞ Thanh HuyÒn

Nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp

s©u h¹i m¨ng Luång thuéc hä Vßi voi (Curculionidae)

t¹i khu vùc Ngäc LÆc - Thanh Ho¸

LuËn v¨n Th¹c sÜ khoa häc L©m nghiÖp

Chuyªn ngµnh: L©m häc

M· sè: 60.62.60

Ng­êi h­íng dÉn khoa häc

PGS.TS. NguyÔn ThÕ Nh·

Hµ T©y- 2007

i

Môc Lôc

Môc Lôc Mét sè ký hiÖu sö dông trong luËn v¨n Danh môc c¸c b¶ng Danh môc c¸c h×nh Lêi c¶m ¬n

i iii iv v vi

1

§Æt vÊn ®Ò

4

Ch­¬ng 1. Tæng quan nghiªn cøu 1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc

1.1.1. Nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i 1.1.2. Nghiªn cøu vÒ c¸c loµi s©u thuéc hä Vßi voi h¹i m¨ng tre

1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc

1.2.1. Nghiªn cøu vÒ qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i 1.2.2. C¸c nghiªn cøu vÒ Vßi voi h¹i m¨ng vµ biÖn ph¸p phßng trõ

4 4 12 15 15 19

22

Ch­¬ng 2. Môc tiªu - Néi dung - Ph¹m vi vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu

2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ

2.2. Néi dung nghiªn cøu

22 22 22 22 22

2.2.1. X¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång ë Ngäc LÆc vµ thiªn ®Þch cña chóng 2.2.2. Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña Vßi voi h¹i m¨ng 2.2.3. Thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p phßng trõ Vßi voi chÝnh h¹i m¨ng Luång 2.2.4. §Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng

2.3. Ph¹m vi nghiªn cøu 2.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu

23 23 23 23 23 23 24 24 27

28

30

2.4.1. Ph­¬ng ph¸p kÕ thõa kÕt qu¶ nghiªn cøu 2.4.2. Ph­¬ng ph¸p chän ®Þa ®iÓm vµ ®èi t­îng nghiªn cøu 2.4.3. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra trùc tiÕp 2.4.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Vßi voi h¹i m¨ng vµ thiªn ®Þch cña chóng 2.4.5. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra t×m hiÓu ng­ìng phßng trõ cho c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng chÝnh 2.4.6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng chÝnh 2.4.7. Ph­¬ng ph¸p xö lý sè liÖu ®iÒu tra

37

ii

40

Ch­¬ng 3. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña khu vùc nghiªn cøu 3.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 3.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý 3.1.2. §Þa h×nh 3.1.3. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai 3.1.4. KhÝ hËu thuû v¨n

3.2. §iÒu kiÖn d©n sinh, kinh tÕ, x· héi 3.2.1. §iÒu kiÖn d©n sinh, kinh tÕ 3.2.2. §iÒu kiÖn x· héi

40 40 40 41 42 43 43 44

45

45

Ch­¬ng 4. KÕt qu¶ vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ 4.1. Thµnh phÇn c¸c loµi s©u h¹i m¨ng luång thuéc hä Vßi voi trong khu vùc nghiªn cøu

4.1.1. Thµnh phÇn c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång 4.1.2. Thiªn ®Þch cña c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng trong khu vùc nghiªn cøu 4.1.3. X¸c ®Þnh loµi Vßi voi h¹i m¨ng chÝnh

45 46 49 50

4.2. §Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i cña c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång trong khu vùc nghiªn cøu

50

4.2.1. Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer)

53

58

4.2.2. Vßi voi ch©n dài (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius) 4.2.3. Vßi voi chÊm ngang (Otidognathus davidis)

60

4.2.4. ¶nh h­ëng cña khÝ hËu tíi c¸c loµi Vßi voi trong khu vùc nghiªn cøu

61

4.2.5. ¶nh h­ëng cña c©y thøc ¨n tíi c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng

64

4.3. KÕt qu¶ thö nghiÖm c¸c biÖn ph¸p phßng trõ

4.3.1. KÕt qu¶ thö nghiÖm biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng 4.3.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh

4.4. §Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp vßi voi h¹i m¨ng

65 69 71 71 72 79

4.4.1. Nguyªn t¾c chung 4.4.2. X©y dùng ch­¬ng tr×nh qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i hä Vßi voi 4.4.3. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng

82

Ch­¬ng 5. KÕt luËn, tån t¹i, kiÕn nghÞ 5.1. KÕt luËn 5.2. Tån t¹i 5.3. KiÕn nghÞ

82 83 83

Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc 1. Mét sè ¶nh minh ho¹ Phô lôc 2. Mét sè biÓu ®· dïng trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra

85 90 93

iii

Mét sè ký hiÖu sö dông trong luËn v¨n

Ký hiÖu

Néi dung

Trang

IPM

Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp

4

KNKL

KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m

80

LSNG

L©m s¶n ngoµi gç

81

¤TC

¤ tiªu chuÈn

24

§­êng kÝnh gèc trung b×nh

67

00D

§­êng kÝnh 1m 3 trung b×nh

67

3.1D

ChiÒu cao vót ngän trung b×nh

67

vnH

iv

Danh môc c¸c b¶ng

Néi dung

Trang

STT b¶ng

1-01

Thµnh phÇn c¬ b¶n cña hÖ thèng IPM

10

2-01

§Æc ®iÓm c¸c « tiªu chuÈn trong khu vùc nghiªn cøu

25

3-01

L­îng m­a vµ nhiÖt ®é trung b×nh c¸c th¸ng trong n¨m

42

4-01

45

Danh lôc s©u Vßi voi h¹i m¨ng Luång t¹i Ngäc LÆc - Thanh Ho¸

4-02

57

KÕt qu¶ trung b×nh qua ba ®ît ®iÒu tra t¹i khu vùc nghiªn cøu

4-03

C¸c loµi c©y thøc ¨n cña 3 loµi Vßi voi

58

4-04

60

T×nh h×nh g©y h¹i chung cña Vßi voi t¹i c¸c « tiªu chuÈn

4-05

62

Danh lôc c¸c loµi thiªn ®Þch cña Vßi voi trong khu vùc nghiªn cøu

4-06

KÕt qu¶ thÝ nghiÖm bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon

65

4-07

67

00

cña 30 c©y m¨ng bäc vµ 30

,

C¸c chØ tiªu , vnHDD 3.1 c©y m¨ng ®èi chøng qua 3 ®ît kiÓm tra

4-08

KÕt qu¶ kiÓm tra tiªu chuÈn U qua c¸c ®ît kiÓm tra.

67

4-09

KÕt qu¶ ®iÒu tra trong c¸c khãm thÝ nghiÖm vµ ®èi chøng

70

v

Danh môc c¸c h×nh

Néi dung

Trang

Sè TT h×nh

1-01

Tæng hîp nh÷ng yÕu tè chÝnh cã thÓ g©y ra dÞch s©u h¹i

8

2-01

Ng­ìng kinh tÕ, ng­ìng phßng trõ vµ thêi ®iÓm phßng trõ

29

2-02

30

S¬ ®å c¸c b­íc nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp Vßi voi h¹i m¨ng Luång

2-03

Tói bäc b¶o vÖ m¨ng

34

4-01

Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer)

48

4-02

Vßi voi ch©n dµi (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius)

50

4-03

Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer)

53

4-04

Vßi voi ch©n dµi (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius)

53

4-05

Vßi voi chÊm ngang (Otidognathus davidis)

55

4-06

TuyÕn trïng Steinernema sp.

64

4-07

KÕt qu¶ thÝ nghiÖm bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon

66

4-08

C©y m¨ng bäc nilon vÉn ph¸t triÓn b×nh th­êng

68

4-09

Tû lÖ m¨ng bÞ chÕt vµ bÞ s©u trong c¸c khãm ®iÒu tra

70

vi

Lêi c¶m ¬n

Tr­íc tiªn t«i xin tr©n träng c¶m ¬n Khoa Sau ®¹i häc, Bé m«n

B¶o vÖ thùc vËt rõng - Khoa Qu¶n lý b¶o vÖ rõng - Tr­êng §¹i häc

L©m nghiÖp ViÖt Nam, ®· t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho t«i ®­îc häc tËp

vµ lµm ®Ò tµi tèt nghiÖp. Lêi c¶m ¬n ch©n thµnh xin göi ®Õn GS.TS.

TrÇn V¨n M·o, «ng NguyÔn §×nh S¬n -Tr¹m tr­ëng Tr¹m kü thuËt

b¶o vÖ rõng Thanh Ho¸, Phßng N«ng nghiÖp - uû ban nh©n d©n

huyÖn Ngäc LÆc, uû ban nh©n d©n vµ ng­êi d©n 2 x· Cao ThÞnh vµ

Léc ThÞnh ®· gióp ®ì ®éng viªn t«i thùc hiÖn ®Ò tµi.

Lêi c¶m ¬n s©u s¾c nhÊt xin dµnh cho thÇy h­íng dÉn khoa häc

PGS. TS. NguyÔn ThÕ Nh· ng­êi ®· trùc tiÕp gióp ®ì t«i trong suèt

qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. Xin c¶m ¬n ®Õn c¸c thÇy c« ®· gióp ®ì t«i

trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp.

- 1 -

§Æt vÊn ®Ò

C©y Luång Dendrocalamus barbatus lµ loµi c©y thuéc hä phô Tre tróc

(Bambusoideae)- c©y Luång dÔ trång, sinh tr­ëng nhanh, sím ®­îc khai th¸c, dÔ

chÕ biÕn. Còng nh­ nhiÒu loµi c©y kh¸c thuéc hä phô Tre tróc, Luång ®­îc con

ng­êi sö dông cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau: tõ c¸i t¨m, ®«i ®òa trong b÷a ¨n

hµng ngµy ®Õn c¸c vËt dông ®¬n gi¶n sö dông trong gia ®×nh, trong n«ng nghiÖp

nh­: thóng mñng, giÇn sµng, nong nia...; c¸c ®å thñ c«ng mü nghÖ, tíi c¸c vËt

liÖu x©y dùng nhµ cöa cña n«ng d©n; lµ nguyªn vËt liÖu ®Ó s¶n xuÊt v¸n nh©n t¹o,

nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt giÊy, chiÕu, mµnh ®Ó xuÊt khÈu. Luång ®­îc trång lµm

c©y c¶nh, c©y trang trÝ trong c¸c c«ng viªn, c«ng së vµ lµm nhiÒu nh¹c cô ®éc

®¸o... Luång cßn gãp phÇn b¶o vÖ rõng bÒn v÷ng bëi chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm

tèt trong phßng hé, b¶o vÖ ®Êt, n­íc, phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, b¶o vÖ

c«ng tr×nh thuû lîi, thuû ®iÖn, ch¾n sãng, b¶o vÖ ®ª ®iÒu, lµng m¹c..... Bªn c¹nh

viÖc sö dông ®o¹n th©n thµnh thôc, Luång cßn cho m¨ng ¨n ngon. M¨ng Luång

võa lµ nguån thùc phÈm, võa lµ nguån thu nhËp th­êng xuyªn cña ng­êi d©n

miÒn nói, ®­îc chÕ biÕn ®ãng hép b¸n trong c¸c siªu thÞ, hay sö dông lµm m¨ng

kh« ®Ó b¶o qu¶n ®­îc l©u dµi vµ vËn chuyÓn dÔ, ®¸p øng nhu cÇu sö dông trong

c¸c dÞp lÔ tÕt vµ c­íi hái ë n­íc ta.

C¸c loµi c©y thuéc ph©n hä Tre tróc nãi chung trong ®ã cã c©y Luång lµ

nguån l©m s¶n ngoµi gç cã nhu cÇu lín trªn thÞ tr­êng vµ cã triÓn väng ph¸t triÓn

m¹nh ë ViÖt Nam. Do vËy, trong thêi gian gÇn ®©y, viÖc trång Luång ®Ó ®¸p øng

nhu cÇu tiªu thô néi ®Þa vµ xuÊt khÈu ®ang trë thµnh phong trµo m¹nh mÏ gãp

phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ t¨ng ®¸ng kÓ gi¸ trÞ vµ lîi Ých cña ®Êt trång rõng.

DiÖn tÝch rõng Luång ë n­íc ta t¨ng lªn kÐo theo ®ã lµ t×nh h×nh s©u bÖnh

h¹i còng cã chiÒu h­íng ngµy cµng t¨ng. NhiÒu khu rõng Luång bÞ tho¸i hãa vµ

bÞ dÞch s©u bÖnh h¹i, ®iÓn h×nh dÞch Vßi voi h¹i m¨ng, hä Vßi voi (Curculionidae)

thuéc bé C¸nh cøng (Coleoptera); Ch©u chÊu h¹i tre tróc thuéc hä Ch©u chÊu

- 2 -

(Acrididae); Bä xÝt h¹i m¨ng thuéc bé C¸nh nöa cøng (Hemiptera); S©u h¹i m¨ng

thuéc hä Ngµi ®ªm (Noctuidae); S©u h¹i m¨ng thuéc bé Hai c¸nh (Diptera); RÖp

h¹i m¨ng thuéc bé C¸nh ®Òu. Bªn c¹nh ®ã c¸c bÖnh: Chæi sÓ, khuy Luång, säc

tÝm trªn c©y Luång... ®· lµm ¶nh h­ëng kh«ng Ýt ®Õn chÊt l­îng s¶n phÈm c©y

Luång. V× vËy, cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Ó chän ra nh÷ng loµi c©y cã n¨ng suÊt chÊt

l­îng cao phï hîp víi nhu cÇu s¶n xuÊt, n©ng cao ®­îc n¨ng suÊt, chÊt l­îng cña

nguyªn liÖu. §ång thêi, cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ s©u bÖnh h¹i ®Ó ®­a ra c¸c

biÖn ph¸p phßng trõ chóng, ®Æc biÖt lµ s©u h¹i m¨ng v× chóng kh«ng nh÷ng ¶nh

h­ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n l­îng vµ chÊt l­îng m¨ng - mét lo¹i s¶n phÈm quan

träng mµ cßn ¶nh h­ëng xÊu ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y vµ qua ®ã ¶nh

h­ëng ®Õn s¶n l­îng vµ chÊt l­îng c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c ngoµi m¨ng. Khi møc

®é s©u h¹i m¨ng lín dÔ g©y thÊt thu cho ng­êi d©n nªn ¶nh h­ëng xÊu tíi chiÕn

l­îc ph¸t triÓn c©y l©m s¶n ngoµi gç cña Nhµ n­íc. Tuy vËy, mét sè loµi s©u

còng cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc nh­ cã thÓ sö dông lµm thøc ¨n hoÆc gãp phÇn

vµo qu¸ tr×nh c©n b»ng sinh th¸i. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý

tæng hîp s©u h¹i m¨ng nh»m h¹n chÕ c¸c loµi s©u h¹i rõng trång vµ lîi dông

®­îc mÆt tÝch cùc cña chóng, chó träng ®Õn c¸c biÖn ph¸p th©n thiÖn víi m«i

tr­êng nh­ b¶o vÖ tÝnh ®a d¹ng sinh häc, ph¸t triÓn bÒn v÷ng rõng Tre tróc lµ nhu

cÇu cÊp thiÕt hiÖn nay.

ë n­íc ta, Thanh Ho¸ lµ mét trong nh÷ng tØnh cã diÖn tÝch trång Luång

lín (chiÕm h¬n mét nöa diÖn tÝch rõng trång c¶ tØnh) vµ ®­îc coi lµ “quª h­¬ng”

cña gièng c©y ®a t¸c dông nµy, ­íc tÝnh hiÖn nay cã ®Õn mét nöa trong sè 4 triÖu

d©n Thanh Ho¸ sinh sèng hoÆc cã c¸c ho¹t ®éng kinh doanh liªn quan ®Õn c©y

Luång vµ c¸c s¶n phÈm cña nã. Bëi vËy, c©y Luång Thanh Ho¸ còng ®· lµ ®Ò tµi

nghiªn cøu khoa häc cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu trong n­íc (ViÖn Khoa häc L©m

nghiÖp, Tr­êng §¹i häc L©m nghiÖp) vµ ngoµi n­íc (trong ®ã cã c¸c häc gi¶

NhËt B¶n, §µi Loan vµ Cu Ba...). Rõng Luång tËp trung t¹i c¸c huyÖn miÒn nói,

t¹i nh÷ng vïng ®Êt Bazan ven s«ng suèi, cã ®é Èm cao, mïn nhiÒu, trong ®ã

Ngäc LÆc lµ mét huyÖn thuéc tØnh Thanh Ho¸ cã diÖn tÝch trång rõng luång lín....

- 3 -

Nh÷ng nghiªn cøu cã liªn quan tíi lÜnh vùc qu¶n lý b¶o vÖ rõng Tre tróc

trong ®ã cã rõng Luång, ®Æc biÖt lµ nghiªn cøu vÒ Vßi voi h¹i m¨ng ë n­íc ta

cßn Ýt vµ ph©n t¸n. Trong khu«n khæ ®Ò tµi nµy t«i ®i s©u nghiªn cøu vÒ Vßi voi

h¹i m¨ng Luång mét lo¹i dÞch lín ë Ngäc LÆc - Thanh Ho¸ ®Ó cung cÊp mét sè

th«ng tin c¬ b¶n vÒ t×nh h×nh Vßi voi h¹i m¨ng Luång, tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i

ph¸p qu¶n lý vµ b¶o vÖ, gãp phÇn ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng víi tªn ®Ò tµi

lµ: "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i m¨ng Luång

thuéc hä Vßi voi (Curculionidae) t¹i khu vùc Ngäc LÆc - Thanh Ho¸".

- 4 -

Ch­¬ng 1

tæng quan nghiªn cøu

1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ

sinh vËt h¹i (Ipm) ngoµi n­íc

1.1.1. Nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ sinh vËt h¹i

a, LÞch sö ra ®êi vµ mét sè ®Þnh nghÜa vÒ IPM:

§Çu nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX, ng­êi ta cho r»ng c¸c biÖn ph¸p riªng

lÎ kh«ng ®­a l¹i hiÖu qu¶ mü m·n cho mçi ch­¬ng tr×nh phßng trõ dÞch h¹i trong

c«ng t¸c b¶o vÖ thùc vËt. ý niÖm vÒ IPM ®· ®­îc h×nh thµnh tõ cuèi nh÷ng n¨m

50, ®Çu nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XX ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh cña c«ng

t¸c phßng trõ sinh vËt h¹i. IPM lµ sù hîp nhÊt ®Çu tiªn cña tÊt c¶ c¸c chuyªn

ngµnh b¶o vÖ thùc vËt trong mét hÖ thèng biÖn ph¸p dùa trªn c¬ së sinh th¸i hîp

lý ®Ó b¶o vÖ hÖ thèng s¶n xuÊt c©y trång.

Cã 5 biÖn ph¸p b¶o vÖ thùc vËt c¬ b¶n lµ biÖn ph¸p kiÓm dÞch, biÖn ph¸p

c¬ giíi - vËt lý, biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c, biÖn ph¸p sinh häc vµ biÖn ph¸p hãa

häc. Mçi biÖn ph¸p nµy ®Òu cã nh÷ng ­u, nh­îc ®iÓm. BiÖn ph¸p hãa häc cã

nhiÒu ­u ®iÓm nh­ dÔ sö dông, t¸c dông nhanh, cïng lóc diÖt ®­îc nhiÒu loµi s©u

h¹i, hiÖu qu¶ kinh tÕ cao... nh­ng sù phô thuéc hoµn toµn vµo thuèc ho¸ häc ®·

sinh ra nh÷ng vÊn ®Ò nh­: G©y « nhiÔm m«i tr­êng, h×nh thµnh tÝnh kh¸ng thuèc

ë sinh vËt h¹i, dÔ g©y ra hiÖn t­îng l¹m dông thuèc hãa häc, xuÊt hiÖn c¸c loµi

sinh vËt h¹i míi, n¶y sinh hiÖn t­îng t¸i ph¸t dÞch.... C¸c biÖn ph¸p phßng trõ

kh«ng sö dông thuèc hãa häc th× th­êng cã t¸c dông chËm, ph¹m vi øng dông

h¹n chÕ, tèn kÐm...

Tõ khi ph¸t hiÖn ra t¸c dông diÖt sinh vËt h¹i gi¶m sót vµ ¶nh h­ëng bÊt lîi

cña thuèc ho¸ häc tíi con ng­êi, tíi m«i tr­êng vµ nh÷ng ®iÓm yÕu cña c¸c biÖn

- 5 -

ph¸p phßng trõ sinh vËt h¹i truyÒn thèng khiÕn mét biÖn ph¸p th«ng minh h¬n,

dùa trªn c¬ së sinh th¸i trong b¶o vÖ thùc vËt ®­îc h×nh thµnh, ®ã lµ BiÖn ph¸p

tæng hîp phßng trõ sinh vËt h¹i (IPM = Integrated Pest Management).

IPM lµ mét hÖ thèng biÖn ph¸p mµ con ng­êi biÕt lîi dông mèi quan hÖ

gi÷a c¸c loµi sinh vËt trong mét hÖ sinh th¸i ®Ó gi÷ vµ ®iÒu khiÓn chóng vÒ tr¹ng

th¸i c©n b»ng vµ t¸c ®éng sao cho kh«ng g©y ra nh÷ng x¸o trén m¹nh mÏ trong

c¸c mèi quan hÖ cña hÖ sinh th¸i, gi÷ cho toµn bé hÖ sinh th¸i ph¸t triÓn, tiÕn ho¸

theo h­íng t¹o ra n¨ng suÊt kinh tÕ cao cña m«i tr­êng.

IPM ®­îc xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm tæng thÓ toµn côc n«ng l©m nghiÖp vµ hÖ

sinh th¸i n«ng l©m nghiÖp. IPM lµ mét biÖn ph¸p t­¬ng ®èi míi cho mét vÊn ®Ò

cò lµ lµm thÕ nµo ®Ó b¶o vÖ ®­îc c©y trång, ®¶m b¶o n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n

phÈm th«ng qua phßng trõ dÞch h¹i trong khi gi¶m thiÓu ¶nh h­ëng xÊu tíi ng­êi

vµ m«i tr­êng. §ång thêi trong qu¸ tr×nh phßng trõ ph¶i gi¶m ®Õn møc thÊp nhÊt

t¸c h¹i kh¸c s¶n sinh, IPM cè g¾ng t×m c¸ch sö dông cã hiÖu qu¶ chiÕn l­îc

phßng trõ dÞch h¹i b»ng c¸ch thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nh»m ®èi phã tr­íc víi vÊn

®Ò dÞch h¹i, ng¨n chÆn thiÖt h¹i vµ chØ sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt khi thËt cÇn

thiÕt. Môc ®Ých cña c«ng t¸c qu¶n lý sinh vËt h¹i lµ ng¨n ngõa sù ph¸ ho¹i cña

chóng. Qu¶n lý dÞch h¹i kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ lo¹i trõ hoµn toµn c¸c loµi sinh

vËt h¹i mµ lµ kiÓm so¸t sè l­îng sinh vËt h¹i tr­íc khi chóng tiÕn triÓn tíi møc

trë thµnh mét vÊn ®Ò thùc sù.

Theo tµi liÖu cña FAO (1972) thuËt ng÷ IPM ®Çu tiªn ®­îc c¸c nhµ c«n

trïng häc ®­a ra ®Ó chØ sù phèi hîp biÖn ph¸p hãa häc víi biÖn ph¸p sinh häc.

Còng theo tµi liÖu nµy: Qu¶n lý tæng hîp lµ mét hÖ thèng qu¶n lý dÞch h¹i tïy

theo ®iÒu kiÖn m«i tr­êng vµ ®Æc ®iÓm cña quÇn thÓ c¸c loµi g©y h¹i mµ sö dông

c¸c kü thuËt vµ biÖn ph¸p thÝch hîp cã thÓ ¸p dông, nh»m gi÷ mËt ®é cña sinh

vËt h¹i d­íi møc g©y h¹i kinh tÕ.

Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ IPM, theo Liªn hiÖp IPM cña Mü (1994): IPM

lµ mét chiÕn l­îc sö dông phèi hîp c¸c biÖn ph¸p phßng trõ sinh vËt h¹i nh­

- 6 -

biÖn ph¸p sinh häc, kü thuËt canh t¸c, hãa häc mét c¸ch thÝch hîp nh»m thùc

hiÖn c«ng t¸c phßng trõ dÞch h¹i cã hiÖu qu¶, b¶o ®¶m cã lîi vÒ kinh tÕ vµ m«i

tr­êng. IPM kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng ®¬n lÎ mµ lµ mét qui tr×nh, mét lo¹t

c¸c b­íc ph¶i ®­îc thùc hiÖn cÈn thËn. Mçi mét b­íc ®­îc thùc hiÖn tïy theo

t×nh h×nh cô thÓ, tïy theo lo¹i dÞch h¹i, tïy theo kh¶ n¨ng hiÖn cã.

Mét ®Þnh nghÜa kh¸c vÒ IPM nhÊn m¹nh tÝnh chÊt kÕ ho¹ch hãa cña biÖn

ph¸p nµy: Qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn c¸c b­íc trõ sinh vËt h¹i hoÆc

ng¨n ngõa chóng ph¸t triÓn thµnh vÊn ®Ò ®­îc gäi lµ qu¶n lý tæng hîp sinh vËt

h¹i (IPM).

§Þnh nghÜa IPM khi chó ý tíi ng­ìng kinh tÕ: IPM lµ mét hÖ thèng ®iÒu

khiÓn dÞch h¹i bao gåm viÖc phèi hîp c¸c biÖn ph¸p phßng trõ kh¸c nhau nh­

biÖn ph¸p: Kü thuËt canh t¸c; VËt lý c¬ giíi; Hãa häc; Sinh häc trªn c¬ së sinh

th¸i hîp lý nh»m lµm gi¶m mËt ®é quÇn thÓ dÞch h¹i ph¸t triÓn d­íi ng­ìng g©y

h¹i kinh tÕ (Economic Threshold Level).

Trong tõ ®iÓn cña tr­êng ®¹i häc California th× IPM ®­îc ®Þnh nghÜa nh­

sau: IPM lµ mét chiÕn l­îc qu¶n lý sinh vËt h¹i tËp trung vµo viÖc phßng ngõa

hoÆc thanh to¸n dµi h¹n vÊn ®Ò dÞch h¹i b»ng viÖc phèi hîp c¸c kü thuËt phßng

trõ vÝ dô khuyÕn khÝch biÖn ph¸p sinh häc, sö dông gièng chèng chÞu dÞch h¹i, ¸p

dông c¸c biÖn ph¸p canh t¸c xen kÏ nhau nh­ c¶i tiÕn biÖn ph¸p t­íi tiªu hoÆc xÐn

tØa lµm cho m«i tr­êng sèng cña sinh vËt h¹i trë nªn bÊt lîi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña

chóng...

§Þnh nghÜa cña North Dakota State University vÒ IPM: IPM lµ ph­¬ng

ph¸p bÒn v÷ng ®Ó qu¶n lý sinh vËt h¹i b»ng c¸ch phèi hîp biÖn ph¸p sinh häc, kü

thuËt canh t¸c, vËt lý c¬ giíi sao cho lµm gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu rñi ro vÒ kinh

tÕ, søc khoÎ vµ m«i tr­êng.

Theo Wylie (2002), ®Þnh nghÜa cña Borror vµ céng sù. (1981) lµ mét ®Þnh

nghÜa thÝch hîp: IPM lµ sù phèi hîp tèi ­u c¸c biÖn ph¸p phßng trõ nh­ biÖn

- 7 -

ph¸p sinh häc, kü thuËt canh t¸c, vËt lý c¬ giíi vµ/hoÆc biÖn ph¸p ho¸ häc nh»m

lµm gi¶m sinh vËt h¹i d­íi ng­ìng kinh tÕ, h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt ¶nh h­ëng

tiªu cùc tíi m«i tr­êng vµ sinh vËt kh¸c.

Integrated (Tæng hîp) nghÜa lµ dïng c¸ch tiÕp cËn réng, liªn ngµnh víi sù

øng dông c¸c nguyªn lý khoa häc b¶o vÖ thùc vËt ®Ó hîp nhÊt l¹i trong mét hÖ

thèng nhiÒu biÖn ph¸p vµ s¸ch l­îc kh¸c nhau.

Pest (sinh vËt h¹i) bao gåm s©u h¹i, ve bÐt, tuyÕn trïng, bÖnh h¹i, cá d¹i vµ

®éng vËt cã x­¬ng sèng g©y ¶nh h­ëng xÊu tíi n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng c©y trång.

Management (Qu¶n lý) tøc lµ cè g¾ng kiÓm so¸t quÇn thÓ sinh vËt h¹i mét

c¸ch cã kÕ ho¹ch, cã hÖ thèng b»ng c¸ch gi÷ quÇn thÓ sinh vËt h¹i hoÆc t¸c h¹i

cña chóng ë møc cho phÐp.

IPM lµ mét lo¹i qu¶n lý sinh vËt h¹i, ®©y chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®i ®Õn quyÕt

®Þnh (decision-making process) ng¨n chÆn ho¹t ®éng còng nh­ ph¸ ho¹i cña sinh

vËt h¹i b»ng c¸ch phèi hîp mét sè chiÕn l­îc kh¸c nhau nh»m gi¶i quyÕt dµi h¹n

vÊn ®Ò dÞch h¹i. Trong IPM c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý sinh vËt h¹i ®­îc dùa trªn c¬

së cña sù cÇn thiÕt vµ hiÖu qu¶ (c¸c gi¶i ph¸p t×nh huèng) chø kh«ng ph¶i lµ viÖc

lµm ®Þnh kú nh­ mét b¶n lÞch tr×nh. Mét môc tiªu cña IPM lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

dÞch h¹i sao cho viÖc sö dông chÊt ®éc h¹i ë møc thÊp nhÊt. YÕu tè quan träng

cña IPM lµ ph¶i cã kÕ ho¹ch tr­íc, tøc lµ cÇn dù b¸o vµ chuÈn bÞ ®èi phã víi vÊn

®Ò dÞch h¹i tr­íc khi nã thµnh sù thËt. IPM kh«ng cã nghÜa lµ ®¬n gi¶n chuyÓn tõ

dïng thuèc hãa häc sang dïng thuèc sinh häc, vµ còng kh«ng cã nghÜa lµ hoµn

toµn kh«ng sö dông thuèc hãa häc. IPM ®­îc phÐp vµ cã thÓ sö dông mét sè

thuèc hãa häc, thuèc ho¸ häc vÉn cã vai trß quan träng. Tuy nhiªn víi mét sù

kh¸c biÖt lµ thuèc ho¸ häc cÇn ®­îc sö dông chän läc vµ th«ng minh h¬n. IPM

t×m c¸ch gi¶m thiÓu sù phô thuéc vµo thuèc ho¸ häc vÉn ®­îc coi nh­ lµ mét

ph­¬ng tiÖn ®éc nhÊt.

- 8 -

b, Môc tiªu, nguyªn lý cña IPM

Ngµnh l©m nghiÖp, ®Æc biÖt lµ l©m nghiÖp nhiÖt ®íi cã xu h­íng kh«ng ¸p

dông c¸c biÖn ph¸p qu¸ tæng hîp theo kiÓu n«ng nghiÖp IPM, tuy nhiªn môc ®Ých

cña IPM l©m nghiÖp kh«ng kh¸c g× trong n«ng nghiÖp. Mét vÊn ®Ò rÊt quan träng

mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña l©m nghiÖp ®ã lµ phßng ngõa sinh vËt h¹i

(prevention). Theo Speight (1997) [48] mét sè nguyªn nh©n chÝnh cña dÞch h¹i

trong l©m nghiÖp ®­îc thÓ hiÖn trong h×nh 1-01.

Loµi hoÆc ph©n loµi thùc vËt

MÉn c¶m ThuÇn loµi NhËp néi Søc sèng thÊp

Cã søc ®Ò kh¸ng Hçn loµi B¶n ®Þa Søc sèng cao

LËp ®Þa

DÔ

khã

bÞ dÞch vµ

bÞ dÞch vµ

GiÇu, thÝch hîp

thiÖt h¹i

thiÖt h¹i

NghÌo, tho¸i ho¸ kh«ng thÝch hîp

Kh«ng cã nguån dÞch

Cã nguån dÞch

Nguån thøc ¨n N¬i sinh s¶n h¹n chÕ

Nguån thøc ¨n N¬i sinh s¶n lín/tèt

loµi s©u

H×nh 1-01: Tæng hîp nh÷ng yÕu tè chÝnh cã thÓ g©y ra dÞch s©u h¹i

Theo h×nh nµy th× bªn ph¶i lµ nh÷ng yÕu tè lµm gi¶m nguy c¬ dÞch, cßn

phÝa bªn tr¸i lµ nh÷ng yÕu tè g©y dÞch. Tuy nhiªn trong thùc tiÔn cña ngµnh l©m

nghiÖp cã mét sè tr­êng hîp kh«ng thÓ tr¸nh khái buéc chÊp nhËn nguy c¬ dÞch,

do ®ã IPM cÇn gãp phÇn phßng tr¸nh dÞch x¶y ra.

- 9 -

Môc tiªu cña IPM lµ øng dông mäi biÖn ph¸p phßng trõ khèng chÕ sù ph¸t

sinh, ph¸t triÓn cña sinh vËt h¹i lµm cho chóng chØ g©y ra tæn thÊt d­íi ng­ìng

kinh tÕ cho phÐp vµ ph¶i lµm sao chi phÝ phßng trõ rÊt nhá, hiÖu Ých kinh tÕ lín,

s¶n xuÊt c©y trång phï hîp víi yªu cÇu s¶n l­îng cao, chÊt l­îng tèt, hiÖu qu¶

cao. IPM cè g¾ng phÊn ®Êu ®¹t ®­îc yªu cÇu hiÖn nay cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi

hiÖn ®¹i:

- B¶o vÖ thùc vËt víi môc tiªu

+ N¨ng suÊt cao

+ ChÊt l­îng tèt

- V× chÊt l­îng m«i tr­êng

+ B¶o vÖ søc khoÎ con ng­êi

+ B¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn

IPM nh»m b¶o vÖ søc khoÎ vµ h¹nh phóc cña mäi ng­êi còng nh­ gi¶m

thiÓu ®­a thuèc ho¸ häc vµo m«i tr­êng tøc lµ vµo chuçi thøc ¨n, m«i tr­êng

n­íc, m«i tr­êng kh«ng khÝ, m«i tr­êng ®Êt. Trong IPM phßng trõ dÞch h¹i ®­îc

thùc hiÖn b»ng ph­¬ng c¸ch hiÖu qu¶ h¬n, kinh tÕ h¬n vµ bÒn v÷ng h¬n vÒ mÆt

sinh th¸i.

 §Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh phßng trõ tæng hîp sinh vËt h¹i cÇn chó ý tíi

bèn h­íng c¬ b¶n sau:

- Ng¨n chÆn kÞp thêi (Exclusion) sinh vËt h¹i x©m nhËp vµo diÖn tÝch

canh t¸c.

- Khèng chÕ (Suppression) sinh vËt h¹i d­íi møc g©y h¹i kinh tÕ.

- Tiªu diÖt (Eradication) sinh vËt h¹i nguy hiÓm.

- N©ng cao søc ®Ò kh¸ng (Plant resistance) cña c©y trång.

 Bèn h­íng c¬ b¶n ®­îc thùc hiÖn th«ng qua 5 b­íc sau ®©y:

- 10 -

- X¸c ®Þnh sinh vËt h¹i vµ thiªn ®Þch chñ yÕu cña chóng. Ngoµi ra ph¶i x¸c

®Þnh c¸c yÕu tè sinh häc, lý häc vµ m«i tr­êng ¶nh h­ëng ®Õn chóng.

- Gi¸m s¸t quÇn thÓ sinh vËt h¹i bëi c¸n bé chuyªn tr¸ch.

- X¸c ®Þnh ng­ìng kinh tÕ lµ chØ sè ®Þnh h­íng cho IPM.

- Qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ (Lùa chän biÖn

ph¸p phßng trõ thÝch hîp).

- §¸nh gi¸ vµ kiÓm tra kÕt qu¶ thùc hiÖn IPM ®Ó ®iÒu chØnh.

Theo Speight (1999), hÖ thèng IPM bao gåm 4 thµnh phÇn c¬ b¶n víi 3

cÊp ®é kh¸c nhau thÓ hiÖn trong b¶ng 1-01:

A

Chän lËp ®Þa hîp

Chän gièng c©y

Chän ®Þa ®iÓm

Chän biÖn ph¸p

lý, chó ý tíi lÞch sö

trång hîp lý:

thÝch hîp, chó ý tíi

l©m sinh hîp lý:

trång c©y tr­íc ®©y

Chó ý tíi s¶n

vÞ trÝ gÇn rõng giµ

hçn loµi thay cho

phÈm cuèi vµ vÊn

vµ rõng tù nhiªn

thuÇn loµi, lµm

®Ò kinh tÕ

giµu rõng...

B

Thèng kª sè loµi s©u h¹i

Nghiªn cøu sinh häc,

X¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi

chÝnh, chó ý tíi nh÷ng

sinh th¸i cña s©u bÖnh

thiªn ®Þch (¨n thÞt, ký sinh,

vÊn ®Ò ®· x¶y ra tr­íc

h¹i chÝnh, ®Æc biÖt lµ

g©y bÖnh cho s©u h¹i)

®©y

quan hÖ víi c©y chñ.

C

X¸c ®Þnh ¶nh h­ëng cña s©u h¹i chÝnh

Gi¸m s¸t møc ®é h¹i cña s©u h¹i trong

tíi c©y trång vµ X¸c ®Þnh ng­ìng kinh tÕ

mïa dÞch. Quan hÖ víi Ng­ìng kinh tÕ

D BiÖn ph¸p kü thuËt canh

BiÖn ph¸p sinh häc:

BiÖn ph¸p hãa häc:

t¸c: VÖ sinh, tØa th­a, lËp

Sö dông thiªn ®Þch (¨n

Sö dông thuèc trõ s©u,

vµ xö lý v­ên ­¬m

thÞt, ký sinh, g©y bÖnh)

chÊt kÝch thÝch sinh

tr­ëng, pheromon

B¶ng 1-01. Thµnh phÇn c¬ b¶n cña hÖ thèng IPM

Trong ®ã 3 cÊp ®é lµ: - A vµ B lµ nh÷ng biÖn ph¸p phßng ngõa

- C lµ nh÷ng biÖn ph¸p gi¸m s¸t vµ dù b¸o

- D biÖn ph¸p diÖt trõ

- 11 -

Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®Òu thùc hiÖn ®­îc trong ch­¬ng

tr×nh IPM.

Nhãm A liªn quan tíi quyÕt ®Þnh trång rõng, thùc hiÖn tr­íc khi gieo h¹t.

§óng ra ph¶i cã vai trß cña b¶o vÖ thùc vËt trong c¸c dù ¸n trång rõng ngay tõ

kh©u lËp kÕ ho¹ch nh­ng th­êng bÞ bá qua.

Nhãm B vµ C cÇn ®­îc ®­a vµo ch­¬ng tr×nh IPM chuÈn khi nhãm A

kh«ng ng¨n chÆn ®­îc dÞch h¹i. Bëi nÕu thùc hiÖn tèt nhãm A th× cã thÓ kh«ng

cÇn sö dông ®Õn nhãm B vµ C.

D lµ nh÷ng biÖn ph¸p cuèi cïng “biÖn ph¸p diÖt trõ”.

c, Mét sè vÝ dô vÒ biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp ®· ®­îc ¸p dông trong

l©m nghiÖp vµ n«ng nghiÖp:

+ Trong L©m nghiÖp: Nh÷ng biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ s©u h¹i c©y thuéc

ph©n hä Tre tróc (Bambusoideae) ®­îc thùc hiÖn ë Trung Quèc nh­ sau [43]:

 §èi víi ch©u chÊu (Ceracris spp.):

- §µo diÖt trøng tr­íc khi s©u në.

- Ng©m lóa vµo n­íc tiÓu trong 12 tiÕng råi r¶i ra ®Ó thu hót ch©u chÊu.

- Sö dông thuèc bét (dusting) vÝ dô l©n h÷u c¬ khi s©u non xuÊt hiÖn.

- B¶o vÖ thiªn ®Þch nh­ chim, ký sinh, vv.

 §èi víi BÖnh chÕt ng­îc (Bamboo dieback - Ceratosphaeria phyllostaehydis

Zhang):

- KiÓm tra chÆt chÏ s¶n phÈm khai th¸c nh»m ph¸t hiÖn c©y ®· bÞ nhiÔm

bÖnh ®Ó xö lý, kh«ng cho vËn chuyÓn hµng bÞ nhiÔm bÖnh.

- Khi trång chØ sö dông gièng kh«ng bÞ bÖnh

- Phun thuèc trõ bÖnh nh­ Thiophanate methyl 3 lÇn c¸ch nhau 10 ngµy

- 12 -

+ Trong n«ng nghiÖp: Ch­¬ng tr×nh IPM phßng trõ dÞch h¹i c©y B«ng tiÕn

hµnh ë Philippines nh­ sau [14]:

- Sö dông biÖn ph¸p canh t¸c kü thuËt ®óng (trång dóng vô, mËt ®é c©y

cao, trång xen B«ng + Ng« vµ trång Ng« 1 tuÇn sau trång B«ng ®Ó dÔ dµng

phßng trõ s©u dÉn ®Õn lµm gi¶m l­îng thuèc ho¸ häc phun trªn b«ng, vÖ sinh

®ång ruéng…).

- Sö dông thuèc ho¸ häc phßng trõ dÞch h¹i, nh­ng tr­íc khi sö dông bÊt

cø lo¹i thuèc nµo ph¶i: Quan s¸t b«ng hµng tuÇn ®Ó ph¸t hiÖn dÞch h¹i; Chän

®óng thuèc vµ kü thuËt ¸p dông ®óng.

Tãm l¹i, c¸c nghiªn cøu vÒ IPM ë c¸c ®èi t­îng sinh vËt kh¸c nhau ë n­íc

ngoµi rÊt ®a d¹ng, tuú theo ®Æc ®iÓm cña loµi g©y h¹i vµ ®iÒu kiÖn m«i tr­êng,

®iÒu kiÖn x· héi. Nghiªn cøu c¸c ch­¬ng tr×nh nµy ®Ó vËn dông hîp lý vµo c¸c

®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam lµ rÊt cÇn thiÕt. C¸c néi dung c¬ b¶n cña IPM cã

nhiÒu ®iÓm gièng nhau vÒ c¸ch tiÕp cËn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò s©u h¹i, ®ã lµ: Trªn

c¬ së n¾m ch¾c ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña s©u bÖnh, nghiªn cøu thö

nghiÖm c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau, chó ý tíi c¸c biÖn ph¸p an toµn víi m«i tr­êng

sèng, sau ®ã tiÕn hµnh mét hÖ thèng linh ho¹t xö lý l©u dµi vÊn ®Ò s©u h¹i.

1.1.2. Nghiªn cøu vÒ c¸c loµi s©u thuéc hä Vßi voi h¹i m¨ng tre

Trong tµi liÖu “Ch¨m sãc rõng tre tróc” [54], Zhou Fangchum (1999) ®·

m« t¶ nhiÒu lo¹i s©u, bÖnh h¹i tre tróc, trong ®ã cã nhiÒu lo¹i s©u h¹i m¨ng thuéc

hä Vßi voi (Curculionidae), hä Ngµi ®ªm (Noctuidae) vµ thuéc bé Hai c¸nh

(Diptera).

Trong tµi liÖu ”S©u h¹i tre tróc ë Ch©u ¸”, I.V. Wang Haojie, R.V.Varma,

Xu Tiansen cho biÕt Ch©u ¸ cã h¬n 800 loµi c«n trïng liªn quan ®Õn tre tróc vµ

®· m« t¶ nhiÒu loµi s©u h¹i, trong ®ã m« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i vµ c¸c

biÖn ph¸p phßng trõ ®­îc 345 loµi s©u h¹i [51]. Còng trong tµi liÖu nµy, cã 18

loµi Vßi voi tÊn c«ng m¨ng tre, ®©y lµ nhãm s©u h¹i m¨ng nguy hiÓm v× c¶ s©u

- 13 -

non vµ s©u tr­ëng thµnh cña lo¹i s©u nµy ®Òu ¨n m¨ng. S©u non Vßi voi ®· ®ôc

khoÐt bªn trong m¨ng tre, lµ mèi nguy h¹i nhÊt ®èi víi m¨ng tre. Nh÷ng c©y tre

cßn rÊt non ®· bÞ nh÷ng con Vßi voi h¹i chÕt hoÆc lµm biÕn d¹ng vµ lµm mÊt

ngän, lµm cho c©y m¨ng chËm ph¸t triÓn, t¹i c¸c vÞ trÝ bÞ Vßi voi c¾n c¸c ®èt tre

th­êng bÞ ng¾n. Vßi voi lµ loµi s©u h¹i tre lín vµ phæ biÕn nhÊt ph¸ huû c©y tre.

Cã 5 loµi vßi voi h¹i m¨ng tre chÝnh ®­îc m« t¶ trong tµi liÖu nµy:

- Cyrtotrachelus buqueti Guer, C. longimanus Fabricius, C. dux Boheman:

Ph©n bè ë Bangladesh, Ên §é, Trung Quèc, Myanma vµ Srilanka. Chóng g©y h¹i

m¨ng cña c¸c loµi tre: Lingnania chungii, Bumbusa textilis, B. pervariabilis,

Sinocalamus oldhami, Dendrocalamus strictus, D. hamiltonii, Melocanna

baccifera vµ cña mét sè loµi tre kh¸c. MÆc dï 3 loµi th­êng xuÊt hiÖn víi nhau,

nh­ng Cyrtotrachelus buqueti th­êng ®­îc t×m thÊy ë c¸c loµi tre víi c©y m¨ng

cã ®­êng kÝnh nhá h¬n 2 cm, trong khi ®ã C. longimanus l¹i th­êng ®­îc thÊy ë

c©y m¨ng cã ®­êng kÝnh lín h¬n 2cm.

- Otidognathus davidis Fabricius: Ph©n bè tËp trung ë trung t©m vµ miÒn

Nam Trung Quèc, ë ViÖt Nam vµ vµi n­íc ch©u ¸ kh¸c. Chóng tÊn c«ng trªn 60

loµi tre, chñ yÕu lµ Phyllostachys spp. vµ mét vµi loµi cña chi: Pleioblastus,

Pseudosasa, Sinobambusa, Indocalamus vµ Semiarundinaria. S©u tr­ëng thµnh ®Òu

¨n m¨ng tre møc g©y h¹i lín h¬n loµi Cyrtotrachelus spp. Cã thÓ t×m thÊy 80 con

s©u trªn mét ngän m¨ng, kÕt qu¶ lµ th©n vµ ngän m¨ng bÞ ph¸ huû víi nhiÒu lç vµ

nh÷ng lç nµy rÊt gÇn nhau. Cã 2 loµi Otidognathus nigropictus Fab vµ

Otidognathus rubriceps Chen ®«i khi cïng xuÊt hiÖn víi Otidognathus davidis

nh­ng chØ g©y h¹i nhÑ.

- Myocalandra exarata Boheman: Ph©n bè ë Ên §é. G©y h¹i ®èi víi tre

Bambusa polymorpha vµ Dendrocalamus strictus.

Trong tµi liÖu China National Bamboo Research Center, (2000), Cultivation

and Intergrated utilization on Bamboo (Introduction of Bamboos Pests) [43] cho

- 14 -

biÕt th­êng cã 4 loµi vßi voi tÊn c«ng m¨ng tre Cyrtotrachelus buqueti Guer, C.

longimanus Fabricius, Otidognathus davidis Fairmaire, Otidognathus nigripictus

Fairmaire.

Theo nghiªn cøu cña Xu Tianshen (1984) cã tíi h¬n 380 loµi s©u h¹i tre,

trong ®ã 10% sè loµi lµ cã ý nghÜa kinh tÕ. Tuú theo loµi s©u h¹i mµ møc ®é g©y

h¹i cña chóng ë nh÷ng vïng vµ thêi gian kh¸c nhau lµ kh¸c nhau [43]. §Ó phßng

trõ s©u h¹i tre ng­êi ta ¸p dông c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp, bao gåm:

- C¸c biÖn ph¸p kiÓm dÞch;

- C¸c biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c (sö dông gièng chèng chÞu s©u bÖnh, xö

lý ®Êt, bãn ph©n hîp lý, thu ho¹ch hoÆc tØa th­a ®óng mïa vô, trång c©y måi);

- C¸c biÖn ph¸p sinh häc nh­ b¶o vÖ nh©n nu«i vµ sö dông thiªn ®Þch;

- C¸c biÖn ph¸p vËt lý, c¬ giíi (dïng bÉy, b¾t, ng¨n chÆn) vµ biÖn ph¸p hãa

häc hîp lý.

Nh÷ng biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ s©u h¹i thuéc ph©n hä Tre tróc

(Bambusoidea) ®èi víi s©u h¹i m¨ng (Cyrtotrachelus spp.) hä Vßi Voi

(Curculionidae) ®­îc thùc hiÖn ë Trung Quèc [51] nh­ sau:

- KÕt hîp lµm ®Êt diÖt nhéng vµ s©u tr­ëng thµnh;

- Lîi dông tÝnh gi¶ chÕt ®Ó b¾t s©u tr­ëng thµnh ;

- Dïng dao miÕt chÕt trøng vµ s©u non;

- QuÐt thuèc vµo hèc cã trøng: Dïng DDVP 80% hoÆc Trichlorfon 50%

pha lo·ng 3%. Phun c¸c lo¹i thuèc trªn víi nång ®é 1‰

- Bäc b¶o vÖ m¨ng.

Robert Cunningham, 18/7/2000 [55] ®· m« t¶ C. longimanus Fabricius vµ

biÖn ph¸p phßng trõ nh­ sau:

- Dïng nh©n c«ng lîi dông tÝnh gi¶ chÕt cña s©u tr­ëng thµnh ®Ó b¾t chóng

- Dïng dao r¹ch phÝa d­íi lç ®Î trøng ra vµ diÖt trøng vµ s©u non

- 15 -

- ChÎ èng tre thµnh chôp, chôp kÝn l¹i kh«ng cho s©u Vßi voi tr­ëng thµnh ®Î

trøng

- Trong thêi gian s©u tr­ëng thµnh bay ra nhiÒu phun thuèc s÷a DDVP

80% pha trong 1000ml

- DiÖt s©u non Vßi voi b»ng c¸ch dïi 1 lç nhá ë gÇn lç ®ôc cña s©u trªn c©y

m¨ng, dïng DDVP hoÆc Rogor ®Ó quÐt vµo lç ®ôc diÖt s©u non.

Trong tµi liÖu nµy cßn nh¾c ®Õn ph­¬ng ph¸p lîi dông tuyÕn trïng

(Steinernema) ®Ó phßng trõ.

C¸ch lµm: Dïng Vßi voi chÕt do tuyÕn trïng trong tù nhiªn vÒ nghiÒn

thµnh bét, råi thªm 0,05% Rogor quÐt lªn lç ®ôc, tû lÖ chÕt lªn ®Õn 80 - 90%.

Trong “Proceeding 4th International Bamboo Worshop” (1991) [51] ®· m«

t¶ s©u h¹i m¨ng tre tróc ë Th¸i Lan trong ®ã cã 2 loµi s©u thuéc hä Vßi voi ®ã lµ

Cyrtotrachelus sp. vµ Otidognathus sp. vµ c¸ch phßng trõ chóng. Cyrtotrachelus

sp. g©y h¹i chñ yÕu ë l©m phÇn tù nhiªn D. strictus vµ G. hasskarliana. Tuy vËy, vÒ

c¸ch phßng trõ l¹i chØ dùa vµo biÖn ph¸p cña Beeson (1961) b¾t s©u tr­ëng thµnh

vµo nh÷ng ngµy tr¨ng s¸ng vµ cña Tian - sen (1985) xíi x¸o vµ ch¨m sãc ®Êt rõng

tre tróc.

1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc

1.2.1. Nghiªn cøu vÒ qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i

IPM ë ViÖt Nam ®­îc thÓ hiÖn d­íi c¸c d¹ng kh¸c nhau: Qu¶n lý sinh vËt

h¹i tæng hîp - HÖ thèng biÖn ph¸p phßng chèng dÞch h¹i tæng hîp - Phßng trõ

tæng hîp dÞch h¹i c©y trång - Phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp - BiÖn ph¸p phßng trõ

tæng hîp - BiÖn ph¸p tæng hîp b¶o vÖ thùc vËt.... TÊt c¶ ®Òu cã chung môc ®Ých

vµ néi dung. NÕu coi IPM nh­ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ kh¸c th­êng ®­îc gäi

ng¾n gän lµ biÖn ph¸p sinh häc, biÖn ph¸p hãa häc... th× cã thÓ gäi IPM lµ biÖn

ph¸p tæng hîp.

- 16 -

* VÒ kh¸i niÖm IPM, §µo Xu©n Tr­êng (1995) cho r»ng “IPM lµ sù lùa

chän, tæng hîp vµ thùc hiÖn viÖc phßng trõ s©u h¹i dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ ho¹t

®éng vÒ sinh th¸i, kinh tÕ x· héi, th«ng qua viÖc vËn dông nguyªn lý sinh th¸i

häc”. Mét sè t¸c gi¶ trong n­íc nh­ Lª V¨n ThuyÕt, Hµ Minh Trung (1995),

NguyÔn C«ng ThuËt (1996), TrÇn Quang Hïng (1999) ®Òu cã c¸ch hiÓu gièng

nh­ c¸c t¸c gi¶ ngoµi n­íc tuú theo ®iÒu kiÖn sinh th¸i mµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p

kh¸c nhau ®Ó qu¶n lý dÞch h¹i mét c¸ch bÒn v÷ng vµ hîp lý.

Ph¹m Ngäc Anh (1963) khi nghiªn cøu tËp tÝnh qua ®«ng cña S©u rãm

th«ng ®u«i ngùa (Dendrolimus punctatus Walker) ®· ®­a ra gi¶i ph¸p gi¸m s¸t,

kÕt hîp biÖn ph¸p c¬ giíi... ®Ó phßng trõ s©u h¹i [1].

Mét vÊn ®Ò träng ®iÓm kh¸c cña ch­¬ng tr×nh IPM ®­îc nhiÒu t¸c gi¶

quan t©m lµ nghiªn cøu vÒ thiªn ®Þch cña S©u rãm th«ng còng nh­ kh¶ n¨ng sö

dông c¸c chÕ phÈm sinh häc. Trong lÜnh vùc nµy ph¶i kÓ ®Õn c¸c t¸c gi¶ nh­:

Ph¹m Ngäc Anh, NguyÔn V¨n §é (1979) víi nghiªn cøu vÒ sö dông Ong m¾t ®á

Trichogramma dendrolimi; T¹ Kim ChØnh (1973); TrÇn V¨n M·o (1983) nghiªn

cøu vÒ sö dông NÊm b¹ch c­¬ng (Beauveria bassiana) phßng trõ S©u rãm th«ng

ë ViÖt Nam...

N¨m 1994, TrÇn V¨n M·o kªu gäi “Sím ¸p dông hÖ thèng IPM trong

phßng trõ s©u bÖnh h¹i rõng” vµ n¨m 1995 «ng ®· ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ¸p dông

IPM ë n­íc ta. §iÒu nµy cho thÊy viÖc ¸p dông IPM vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò ch­a

®­îc gi¶i quyÕt, trong ®ã cã nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nh­ quan hÖ sinh th¸i cña sinh

vËt h¹i [18].

Theo NguyÔn C«ng ThuËt (1996) trong tµi liÖu “Phßng trõ tæng hîp s©u

bÖnh h¹i c©y trång nghiªn cøu vµ øng dông” th× IPM ®­îc hiÓu lµ tïy theo ®iÒu

kiÖn sinh th¸i mµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó qu¶n lý dÞch h¹i mét c¸ch

hîp lý, bÒn v÷ng... [33].

Trong n«ng nghiÖp ViÖt Nam còng ®· ¸p dông biÖn ph¸p phßng trõ tæng

hîp víi nhiÒu loµi c©y nh­: c©y lóa, c©y khoai lang, c©y thuèc l¸....:

- 17 -

 IPM ®Ó phßng trõ Bä hµ (Cylas formicarius Fabricus) h¹i khoai lang [14]

- Canh t¸c kü thuËt: lu©n canh, c¶i t¹o ®Êt, trång ®óng vô tr¸nh cao ®iÓm

s©u, dÉn dô b»ng Pheromon sinh dôc

- KiÓm dÞch thùc vËt: kiÓm tra d©y khoai, cñ khoai tr­íc khi trång

- Ho¸ häc: r¾c thuèc bét khi cÇn thiÕt (Padan 4G, Padan 10G: 0,3 - 0,4

kg/sµo), b¶o vÖ kÎ thï tù nhiªn.

 §Ó phßng trõ S©u sa (Herse convolvuli) h¹i khoai lang [14]

- Canh t¸c kü thuËt: lu©n canh, c¶i t¹o ®Êt, thay ®æi thêi vô, ph¸ huû tµn

d­, dän th©n bÞ h¹i ®em ®èt

- Ho¸ häc: Dïng thuèc bét khi cÇn thiÕt Padan 10G

 BiÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp ®èi víi RÖp muéi b¾p c¶i (Brevicoryne

brassicae Linn) [33]

- VÖ sinh ®ång ruéng, diÖt trõ c¸c c©y cá d¹i tr­íc khi gieo h¹t vµ trång

c©y ra ruéng. Thu nhÆt tµn d­ c©y b¾p c¶i vô thu ho¹ch ®Ó h¹n chÕ t¸c h¹i cho

c¸c ruéng xung quanh

- TØa bá c©y bÞ rÖp vµ c¾t bá c¸c l¸ rÖp trong thêi kú v­ên ­¬m. Nhóng c©y

non vµo dung dÞch thuèc tr­íc khi ®em trång.

- Thêi kú c©y con, nÕu cã mËt ®é rÖp cao còng cÇn phun thuèc phßng trõ.

Cã thÓ dïng Pegasus 500DD trõ rÖp kÕt hîp víi c¸c s©u ¨n l¸. Thuèc cã t¸c dông

thÊm s©u vµ an toµn víi thiªn ®Þch.

Trong l©m nghiÖp ViÖt Nam ch­¬ng tr×nh IPM ®­îc øng dông nhiÒu ®Ó

phßng trõ s©u h¹i, ch¼ng h¹n ®èi víi S©u rãm th«ng (Dendrolimus punctatus

Walker) (Theo Billings, 1991) bao gåm:

 §iÒu tra, gi¸m s¸t:

- X¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm, ®Æc ®iÓm lËp ®Þa vµ møc ®é dÞch h¹i

- 18 -

- Nghiªn cøu vÒ dÞch h¹i, lËp ®Þa... ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é nguy hiÓm cho c¸c

khu vùc

- §iÒu tra c¸c khu vùc nguy hiÓm x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm quÇn thÓ s©u.

 C¸c biÖn ph¸p phßng trõ: B¾t giÕt; ¸p dông h¹n chÕ biÖn ph¸p hãa häc ë

khu vùc cã nguy c¬ dÞch cao; Sö dông thiªn ®Þch

 BiÖn ph¸p dµi h¹n:

- Nghiªn cøu sinh häc, sinh th¸i cña s©u h¹i. Chó ý c¸c biÖn ph¸p l©m

sinh: Tr¸nh rõng thuÇn loµi, mËt ®é qu¸ dÇy, gièng c©y mÉn c¶m

- TËp huÊn IPM cho c¸n bé ®Þa ph­¬ng.

§Ó phßng trõ mét sè loµi s©u ¨n l¸ c©y rõng kh¸c nh­ S©u xanh ¨n l¸ bå ®Ò

(Fentonia sp.), Lª Nam Hïng (1983) ®· cã nh÷ng nghiªn cøu kh¸ kü vµ ®­a ra

c¸c biÖn ph¸p phßng trõ mang tÝnh chÊt tæng hîp:

- Ph­¬ng ph¸p dù b¸o ng¾n h¹n vµ dµi h¹n

- X¸c ®Þnh chØ sè dÞch vµ ng­ìng kinh tÕ

- BiÖn ph¸p c¬ giíi nh­ vßng dÝnh

- Sö dông biÖn ph¸p sinh häc nh­ b¶o vÖ KiÕn, Ong ký sinh, dïng chÕ

phÈm BT (Bacillus thuringiensis)

- C¸c biÖn ph¸p canh t¸c: Xö lý ®Êt diÖt nhéng, trång hçn giao.

§èi víi Ong ¨n l¸ mì (Bé L©m nghiÖp, 1980), S©u n©u ¨n l¸ keo tai t­îng

(NguyÔn ThÕ Nh·, 2001) ®· cã quy tr×nh phßng trõ, trong ®ã c¸c biÖn ph¸p

phßng trõ ®­îc phèi hîp víi nhau theo nguyªn t¾c cña IPM.

NguyÔn V¨n §é (2003) ®· cã nh÷ng nghiªn cøu kh¸ hoµn chØnh vÒ ®Æc

®iÓm sinh häc, sinh th¸i vµ biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp S©u ®ôc nân (Hypsipyla

robusta) h¹i c©y L¸t, trong ®ã ch­¬ng tr×nh IPM bao gåm:

- Chän lËp ®Þa thÝch hîp ®Ó trång L¸t cã kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cao

- 19 -

- Trång hçn giao víi Keo l¸ trµm

- C¾t nân bÞ h¹i, tØa cµnh

- H¹n chÕ thuèc trõ s©u

N¨m 1990, Lª Nam Hïng trong c¸c b¸o c¸o khoa häc cã tr×nh bµy biÖn

ph¸p phßng trõ tæng hîp ®èi víi S©u rãm th«ng vµ Bä ®Çu dµi (Alcides sp.), ®ôc

nân c©y §iÒu [14].

N¨m 2003, NguyÔn ThÕ Nh· x¸c ®Þnh cã kho¶ng 41 loµi s©u h¹i tre thuéc

19 hä, 7 bé c«n trïng kh¸c nhau. Nh÷ng loµi nguy hiÓm bao gåm: Ch©u chÊu,

s©u h¹i m¨ng, s©u hót dÞch... C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c loµi chñ yÕu,

mét sè biÖn ph¸p phßng trõ theo h­íng qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp ®· ®­îc ®­a ra.

Tuy nhiªn ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng m« h×nh thö nghiÖm c¸c biÖn ph¸p

phßng trõ nªn ch­a cã kÕt qu¶ ®¸nh gi¸, tæng hîp thµnh ch­¬ng tr×nh.

1.2.2. C¸c nghiªn cøu vÒ Vßi voi h¹i m¨ng vµ biÖn ph¸p phßng trõ

Cho ®Õn nay, c¸c nghiªn cøu trong n­íc vÒ Vßi voi vµ c¸ch phßng trõ

chóng kh«ng nhiÒu, chñ yÕu lµ nghiªn cøu vÒ Vßi voi h¹i mét sè loµi c©y ¨n qu¶,

chóng th­êng g©y h¹i trªn c¸c ngän c©y vµ trªn c¸c cµnh non: Vßi voi ®ôc cµnh

Xoµi, Vßi voi ®ôc nân §iÒu...

C¸c nghiªn cøu vÒ s©u h¹i tre tróc ë n­íc ta cßn rÊt Ýt ®Æc biÖt lµ vÒ s©u h¹i

m¨ng thuéc hä Vßi voi. Trong gi¸o tr×nh “C«n trïng häc L©m nghiÖp” (1967)

Ph¹m Ngäc Anh cã ®Ò cËp ®Õn c¸c loµi Ch©u chÊu tre, Vßi voi h¹i m¨ng tre, Bä

h¹i m¨ng, Mät h¹i tre nøa vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p phßng trõ. N¨m 1973,

§Æng Vò CÈm ®· m« t¶ mét sè loµi s©u h¹i tre nøa vµ thiªn ®Þch cña chóng.

Mét sè b¸o c¸o míi ®©y (NguyÔn V¨n Kiªn, 1999; Lª Minh Lùc, 2001 vµ

Lª Kh¾c §«ng, 2004) cho thÊy s©u h¹i luång gåm 20 loµi thuéc 12 hä, 5 bé,

trong ®ã cã nh÷ng loµi nguy hiÓm nh­ Ch©u chÊu h¹i l¸, Vßi voi h¹i m¨ng. §Ó

phßng trõ chóng, ngoµi c¸c biÖn ph¸p thñ c«ng, b¶o vÖ thiªn ®Þch cã thÓ sö dông

mét sè lo¹i thuèc th¶o méc chÕ tõ c©y xoan...

- 20 -

Trong gi¸o tr×nh “B¶o vÖ thùc vËt” (2004) [29], NguyÔn ThÕ Nh· còng ®·

®Ò cËp ®Õn mét sè loµi s©u h¹i c©y thuéc ph©n hä tre: Ch©u chÊu tre (Ch©u chÊu

tre l­ng vµng, Ch©u chÊu tre ch©n xanh), Vßi voi h¹i m¨ng vµ Mät tre. VÒ s©u

Vßi voi h¹i m¨ng, «ng ®· m« t¶ con Cyrtotrachelus longimanus Fabricius vµ c¸c

biÖn ph¸p phßng trõ chóng.

Tr¹m kü thuËt b¶o vÖ rõng cña tØnh Thanh Ho¸ còng ®· thùc hiÖn mét sè

®Ò tµi, dù ¸n vµ ®­a ra ®­îc ph­¬ng ¸n phßng trõ s©u Vßi voi h¹i m¨ng tre tróc:

- §Ò tµi øng dông khoa häc c«ng nghÖ trong dù tÝnh, dù b¸o vµ sö dông

chÕ phÈm sinh häc ®Ó phßng trõ mét sè s©u h¹i rõng t¹i Thanh Ho¸ - 2006. ViÖc

®iÒu tra thu thËp c¸c chØ tiªu nghiªn cøu phôc vô dù b¸o ®èi víi s©u rãm th«ng vµ

Vßi voi h¹i m¨ng luång còng nh­ thö nghiÖm chÕ phÈm sinh häc phßng trõ s©u

rãm th«ng b­íc ®Çu ®· ®­îc ®i s©u cho tõng vïng sinh th¸i, ë mçi giai ®o¹n (pha

s©u) cña tõng løa s©u trong n¨m (§Ò tµi nµy vÉn ®ang tiÕp tôc thùc hiÖn) [40].

- B¸o c¸o t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i Luång Quý 2 n¨m 2007 khi thùc hiÖn dù

¸n “B¶o tån, khai th¸c vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng luång b¶n ®Þa Thanh

Ho¸” [42] cña nhãm chuyªn gia t­ vÊn cña Trung t©m t­ vÊn ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn

khoa häc c«ng nghÖ Thanh Ho¸ ®· nªu biÖn ph¸p phßng trõ Voi voi h¹i m¨ng

Luång nh­ sau:

+ Dïng nh©n c«ng b¾t Vßi voi. Trong kú ho¹t ®éng cña cã thÓ b¾t s©u non

hoÆc s©u tr­ëng thµnh.

+ Dïng mét ®o¹n luång to 4-5cm, dµi 30cm, chÎ däc thµnh d¹ng r¨ng bõa,

óp lªn c©y m¨ng, hoÆc dïng nil«ng bäc lªn m¨ng, còng cã t¸c dông b¶o vÖ

m¨ng. Sau khi dïng cÊt ®i ®Ó dïng vÒ sau.

+ Dïng thuèc ho¸ häc. Trong kú s©u tr­ëng thµnh míi ph¸t sinh dïng

thuèc dÇu s÷a DDVP phun, hoÆc mét sè thuèc trõ s©u kh¸c phun (phun 5-

10ml/m2). Dïng Dipterex pha lo·ng 300 lÇn tiªm vµo m¨ng, dïng Rogor pha

lo·ng 3-4 lÇn chÊm bót l«ng quÐt lªn lç s©u h¹i c¾n.

- 21 -

Theo b¸o c¸o cña trung t©m M«i tr­êng vµ ph¸t triÓn L©m nghiÖp (th¸ng

9/2006) [41] vÒ kÕt qu¶ ®iÒu tra thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i m¨ng Luång t¹i Thanh

Ho¸ th×: “trªn 1.000 ha rõng luång thuÇn loµi t¹i 2 huyÖn Ngäc LÆc vµ Lang

Ch¸nh, ®Æc biÖt t¹i 2 x· Léc ThÞnh vµ Cao ThÞnh cña huyÖn Ngäc LÆc cho thÊy

s©u bÖnh h¹i ®ang diÔn ra hÕt søc phøc t¹p vµ chñ yÕu lµ s©u Vßi voi h¹i m¨ng

luång. HiÖn nay s©u ®ang tån t¹i ë c¸c pha nh­: Pha s©u non, pha nhéng, pha

trøng vµ pha tr­ëng thµnh, chñ yÕu lµ pha s©u non.

MËt ®é b×nh qu©n tõ 1 - 2 con/c©y m¨ng. Cã c©y tõ 3 - 4 con/c©y m¨ng.

Møc ®é bÞ h¹i tõ 35 - 45% cã n¬i bÞ trªn 50%. B×nh qu©n tõ 40 - 43%”

BiÖn ph¸p phßng trõ:

+ T¨ng c­êng vÖ sinh rõng. KÕt hîp ch¨m sãc víi phßng trõ s©u h¹i b»ng

viÖc cuèc lËt ®Êt xung quanh gèc b¸n kÝnh 1m ®Ó diÖt nhéng.

+ Dïng tói ni l«ng dµi 1,7 m réng 0,3 m che c©y m¨ng khi m¨ng võa míi

nhó khái mÆt ®Êt 20 cm.

+ Dïng vît cïng víi sµo thu b¾t s©u tr­ëng thµnh.

+ Tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9 trong n¨m dïng thuèc trõ s©u sinh häc B«vªrin

phun phßng trõ s©u tr­ëng thµnh trong thêi gian chóng xuÊt hiÖn

+ Dïng ít, n­íc cËng thuèc l¸, thªm Ýt dÇu luyn tiªm vµo hoÆc luyÖn chã

b¾t vßi voi tr­ëng thµnh.

Tuy nhiªn, hiÖn nay ch­a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu cã hÖ thèng vÒ c¸c loµi

s©u h¹i tre tróc nãi chung vµ s©u h¹i m¨ng thuéc hä Vßi voi nãi riªng; Bëi vËy,

®Ò tµi nµy ®­îc thùc hiÖn víi mong muèn cung cÊp mét sè th«ng tin vÒ t×nh h×nh

s©u h¹i thuéc hä Vßi voi h¹i m¨ng Luång vµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp

chóng t¹i khu vùc nghiªn cøu.

- 22 -

Ch­¬ng 2

Môc tiªu - néi dung - ph¹m vi vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu

2.1. Môc tiªu nghiªn cøu

2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t

§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång vµ x©y dùng ch­¬ng

tr×nh qu¶n lý tæng hîp Vßi voi h¹i m¨ng Luång ®ang trång ë Ngäc LÆc - Thanh

Ho¸ nh»m n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm, gãp phÇn n©ng cao ®êi

sèng cho nh©n d©n. Lµm c¬ së ¸p dông biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp t¹i khu vùc

trång Luång kh¸c sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, cã tÝnh kh¶ thi cao,

chi phÝ thÊp vµ Ýt « nhiÔm m«i tr­êng.

2.1.2. Môc tiªu cô thÓ

- X¸c ®Þnh ®­îc thµnh phÇn loµi vµ ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c loµi Vßi voi

h¹i m¨ng Luång t¹i khu vùc nghiªn cøu.

- Lùa chän ®­îc mét sè biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó phßng trõ c¸c loµi Vßi voi

h¹i m¨ng Luång theo h­íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ hiÖu qu¶ cao, sao cho b¶o vÖ

®­îc ®a d¹ng sinh häc võa tr¸nh « nhiÔm m«i tr­êng.

- §Ò xuÊt ®­îc ch­¬ng tr×nh qu¶n lý tæng hîp Vßi voi h¹i m¨ng Luång

2.2. néi dung nghiªn cøu

2.2.1. X¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång ë Ngäc LÆc vµ

thiªn ®Þch cña chóng

- §iÒu tra thµnh phÇn c¸c loµi Vßi voi vµ thiªn ®Þch cña chóng.

- X¸c ®Þnh loµi Vßi Voi h¹i m¨ng chÝnh.

- 23 -

2.2.2. Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña Vßi voi h¹i m¨ng

2.2.3. Thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p phßng trõ Vßi voi chÝnh h¹i m¨ng Luång

2.2.4. §Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng

- X©y dùng kÕ ho¹ch ®iÒu tra, gi¸m s¸t Vßi voi

- X¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p dù tÝnh, dù b¸o Vßi voi

- T×m hiÓu ng­ìng phßng trõ cña Vßi voi h¹i m¨ng Luång

- Lùa chän biÖn ph¸p phßng trõ thÝch hîp

- ThiÕt lËp m« h×nh qu¶n lý tæng hîp Vßi voi h¹i m¨ng Luång

2.3. Ph¹m vi nghiªn cøu

C¸c khu vùc vµ ®Þa ®iÓm tiÕn hµnh ®iÒu tra lµ nh÷ng khu vùc cã diÖn tÝch

rõng Luång trång tËp trung lín, ®¹i diÖn vïng cã Luång ®ang ®­îc trång ë Ngäc

LÆc Thanh Ho¸. Do ®iÒu kiÖn thêi gian vµ mét sè h¹n chÕ kh¸c nªn luËn v¨n giíi

h¹n nghiªn cøu t¹i 2 x· Cao ThÞnh vµ Léc ThÞnh thuéc huyÖn Ngäc LÆc.

2.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu

2.4.1. Ph­¬ng ph¸p kÕ thõa kÕt qu¶ nghiªn cøu

- C¸c tµi liÖu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n sinh, kinh tÕ cña huyÖn Ngäc LÆc

do uû ban nh©n d©n huyÖn Ngäc LÆc cung cÊp.

- C¸c tµi liÖu nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc, h×nh th¸i, tËp tÝnh vµ c¸c

biÖn ph¸p phßng trõ s©u h¹i c¸c loµi c©y tre tróc: “S©u h¹i tre tróc ë ch©u ¸”

[51] “B¶o vÖ thùc vËt” [29], “C«n trïng rõng Trung Quèc” [49] vµ tõ tËp thÓ c¸c

c¸n bé gi¸o viªn trong bé m«n B¶o vÖ thùc vËt rõng - Tr­êng §¹i häc L©m

nghiÖp ViÖt Nam.

- 24 -

2.4.2. Ph­¬ng ph¸p chän ®Þa ®iÓm vµ ®èi t­îng nghiªn cøu

§Ò tµi chän ®iÓm nghiªn cøu t¹i 2 x·: Cao ThÞnh, vµ Léc ThÞnh (huyÖn

Ngäc LÆc) v× c¸c lý do sau ®©y:

- C¶ hai x· ®Òu cã rõng trång chñ yÕu lµ c©y Luång.

- C¶ hai x· ®Òu cã nhiÒu d©n téc sinh sèng, phong tôc tËp qu¸n vÒ kü thuËt

canh t¸c gièng nhau.

H¹t kiÓm l©m Ngäc LÆc ®· cã kÕt qu¶ thèng kª vÒ diÖn tÝch rõng trång

vïng träng ®iÓm vµ vïng phô cËn s©u bÖnh h¹i rõng t¹i huyÖn Ngäc LÆc th× Cao

ThÞnh vµ Léc ThÞnh lµ 2 x· n»m ë khu vùc träng ®iÓm th­êng x¶y ra dÞch s©u

bÖnh h¹i rõng trång. §Æc biÖt, c©y Luång t¹i ®©y ®· bÞ mét sè loµi s©u h¹i ph¸ h¹i

nghiªm träng, ¶nh h­ëng lín ®Õn sinh tr­ëng ph¸t triÓn vµ gi¸ trÞ sö dông cña

c©y Luång.

2.4.3. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra trùc tiÕp

C¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra trùc tiÕp ®­îc thùc hiÖn dùa theo tµi liÖu: “ §iÒu

tra dù tÝnh dù b¸o s©u bÖnh trong L©m nghiÖp” [25].

Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra tØ mØ ®­îc tiÕn hµnh trong c¸c « tiªu chuÈn ®iÓn h×nh.

2.4.3.1. Ph­¬ng ph¸p lËp « tiªu chuÈn:

¤ tiªu chuÈn (¤TC) ®­îc lËp ë c¸c vÞ trÝ ®iÓn h×nh mang tÝnh ®¹i diÖn cho

khu vùc ®iÒu tra, trong ¤TC mËt ®é c©y rõng, thùc b× tÇng d­íi vµ ®iÒu kiÖn thæ

nh­ìng t­¬ng ®èi ®ång ®Òu. Trong ph¹m vi nghiªn cøu nµy chóng t«i ®· lËp 10

¤TC h×nh ch÷ nhËt cã diÖn tÝch 1500m2 (30 x 50m) ®Ó ®¶m b¶o mçi « cã tõ 30

khãm trë lªn vµ tæng diÖn tÝch ¤TC ®iÒu tra b»ng 1-3% tæng diÖn tÝch khu vùc

®iÒu tra. Tr­íc khi ®iÒu tra s©u h¹i vµ thiªn ®Þch cña chóng tiÕn hµnh ®iÒu tra ®Æc

®iÓm cña c¸c ¤TC.

Rõng Luång trong khu vùc nghiªn cøu ®a sè lµ thuÇn loµi, nguån gièng

®­îc lÊy tõ ®Þa ph­¬ng b»ng ph­¬ng ph¸p chiÕt cµnh, ngoµi cµnh gièng cßn ®­îc

b¸n cho c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c. Luång ë ®©y ph¸t triÓn t­¬ng ®èi tèt. Tuy nhiªn, hÇu

- 25 -

nh­ ng­êi d©n rÊt Ýt ch¨m sãc cho rõng Luång, hä chØ biÕt khai th¸c vµ khai th¸c

nªn cã nh÷ng c¸nh rõng, cã nh÷ng bôi Luång to sau khai th¸c chØ cßn l¹i 4-5 c©y.

C¨n cø vµo thùc tÕ cña khu vùc ®iÒu tra, mçi x· chóng t«i lËp 5 ¤TC, mçi

¤TC cã diÖn tÝch 1.500m2 (50m 30m), c¸c ¤TC cã ®Æc ®iÓm sau:

B¶ng 2-01: §Æc ®iÓm c¸c « tiªu chuÈn trong khu vùc nghiªn cøu

STT

H­íng

Sè

Tæng

§Þa bµn x· VÞ trÝ

§Êt

¤TC

ph¬i

khãm

sè c©y

Dlãng 1 (cm)

Hvn (m)

Léc ThÞnh

ch©n §«ng B¾c

1

33

322

10

7,0

Tèt

Léc ThÞnh

s­ên §«ng B¾c

2

30

287

9,5

7,0

Trung b×nh

Léc ThÞnh

®Ønh §«ng B¾c

3

27

257

9,0

6,5

Trung b×nh

Léc ThÞnh

s­ên §«ng B¾c

4

34

299

10

7,5

Tèt

Léc ThÞnh

®Ønh §«ng B¾c

5

37

309

15

7,5

Tèt

Cao ThÞnh

ch©n T©y B¾c

6

37

299

11

8,0

Tèt

Cao ThÞnh

s­ên Nam

7

40

373

12

8,5

Tèt

Cao ThÞnh

®Ønh Nam

8

45

381

11

8,0

Tèt

9

Cao ThÞnh

s­ên §«ng Nam

40

365

12

8,5

Tèt

10

Cao ThÞnh

®Ønh §«ng Nam

37

329

11

8,0

Tèt

2.4.3.2. Néi dung ®iÒu tra trong « tiªu chuÈn

TiÕn hµnh ®iÒu tra trùc tiÕp trªn ¤TC t¹i c¸c khu vùc trång Luång chñ yÕu

hiÖn nay theo ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra chuÈn ®­îc ¸p dông trong ngµnh L©m

nghiÖp.

 Chän mÉu ®iÒu tra: §Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn, sè l­îng, chÊt l­îng cña

s©u h¹i tr­íc hÕt ph¶i chän mÉu ®iÒu tra.

Khi ®iÒu tra s©u h¹i ®èi víi rõng trång Luång lµ loµi c©y mäc côm chóng

t«i chän khãm (bôi) lµm mÉu ®iÒu tra c¬ b¶n. Trong ®Ò tµi nµy chóng t«i ®· chän

khãm tiªu chuÈn theo ph­¬ng ph¸p ngÉu nhiªn: §¸nh sè thø tù c¸c khãm trong «

tiªu chuÈn, chän ngÉu nhiªn 10 khãm ®iÒu tra theo ph­¬ng ph¸p bèc th¨m.

- 26 -

 C¸c chØ tiªu ®iÒu tra: Trªn c¸c ®iÓm ®iÒu tra (§Þa h×nh: ®é cao, ®é dèc,

h­íng ph¬i; ®Êt; l©m phÇn: tuæi, mËt ®é, nguån gièng, ®é che phñ, kü thuËt l©m

sinh…).

Trªn mçi khãm tiªu chuÈn chóng t«i tiÕn hµnh:

+ §Õm sè c©y trong khãm tiªu chuÈn

+ Ph©n lo¹i tuæi cña c¸c c©y trong khãm ®iÒu tra

+ TiÕn hµnh ®Õm sè l­îng c©y bÞ s©u Vßi voi h¹i, tuæi nh÷ng c©y bÞ h¹i

(KÕt qu¶ ®iÒu tra ®­îc ghi l¹i theo mÉu biÓu tr×nh bµy ë phÇn phô lôc).

S©u Vßi voi cã c¸c giai ®o¹n s©u non ë trong c©y, khi ho¸ nhéng l¹i chui

trong ®Êt nªn rÊt khã ph¸t hiÖn, ®Æc biÖt khi s©u míi x©m nhËp.

+ §iÒu tra s©u h¹i trªn th©n c©y (giai ®o¹n s©u non): Tr­íc hÕt dùa vµo c¸c

dÊu vÕt triÖu chøng nh÷ng c©y Luång bÞ s©u Vßi voi h¹i th­êng côt ngän c©y bÞ

nÆng cã thÓ chÕt ®Ó tÝnh tæng sè c©y bÞ h¹i, ë lç ®ôc (lç ®Î trøng) ch¶y ra mét líp

nhùa mµu xanh, 3 - 4 ngµy sau l¹i ch¶y ra mét líp nhùa mµu ®en ®ã lµ dÊu hiÖu

trong c©y m¨ng cã s©u non Vßi voi. Theo dâi liªn tôc trong c¸c ®iÓm ®iÒu tra,

trªn c¸c c©y Luång tiªu chuÈn trong c¸c mïa m¨ng chÝnh (th¸ng 4 - 9) ®Ó ph¸t

hiÖn c©y m¨ng bÞ Vßi voi c¾n, thêi gian kh¸c trong n¨m cø 7-30 ngµy ®iÒu tra

mét lÇn tuú theo ®iÒu kiÖn khu vùc ®iÒu tra. KÕt qu¶ thu ®­îc ghi vµo mÉu biÓu

®­îc tr×nh bµy ë phÇn phô lôc.

+ §iÒu tra s©u d­íi ®Êt (giai ®o¹n ho¸ nhéng - s©u tr­ëng thµnh): Mçi « tiªu chuÈn tiÕn hµnh ®iÒu tra 5 « d¹ng b¶n diÖn tÝch 1m2/1« (1m 1m), cø 2 khãm

®iÒu tra lËp 1 « d¹ng b¶n ®iÒu tra s©u d­íi ®Êt. VÞ trÝ « d¹ng b¶n n»m s¸t víi khãm

Luång ®­îc chän lµm khãm ®iÒu tra. Sè liÖu vÒ s©u d­íi ®Êt ®­îc thu thËp theo

c¸c ®é s©u kh¸c nhau, b¾t ®Çu tõ líp th¶m môc phÝa trªn líp ®Êt kho¸ng, sau ®ã

®iÒu tra lÇn l­ît tõng líp ®Êt cã ®é s©u 10, 20, 30cm... KÕt qu¶ ®iÒu tra ®­îc

tr×nh bµy ë phÇn phô lôc.

- 27 -

 X¸c ®Þnh loµi Vßi voi h¹i m¨ng chÝnh theo c¸c chØ tiªu:

+ Kh¶ n¨ng g©y dÞch h¹i

+ Møc ®é g©y h¹i

+ TÇn sè xuÊt hiÖn

2.4.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Vßi

voi h¹i m¨ng vµ thiªn ®Þch cña chóng

Thu thËp sè liÖu vÒ thµnh phÇn loµi, mËt ®é, møc ®é g©y h¹i, thiªn ®Þch

trong c¸c ®iÓm ®iÒu tra, sau ®ã tiÕn hµnh xö lý sè liÖu ®Ó thu ®­îc th«ng tin vÒ

®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña s©u h¹i vµ thiªn ®Þch, qu¸ tr×nh ph¸t sinh, h×nh thøc g©y

h¹i, kh¶ n¨ng g©y h¹i mïa ph¸t sinh chÝnh, quan hÖ gi÷a s©u Vßi voi vµ c©y thøc

¨n, thiªn ®Þch vµ c¸c yÕu tè sinh th¸i kh¸c.

TiÕn hµnh theo dâi vµ nu«i Vßi voi t¹i c¸c trung t©m nghiªn cøu theo

ph­¬ng ph¸p nu«i theo dâi ngoµi trêi trªn c¸c « ®Þnh vÞ ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian

ph¸t triÓn cña c¸c pha, n¬i c­ tró, tËp tÝnh kiÕm ¨n, sinh s¶n vµ tù vÖ. §èi víi c¸c

pha Vßi voi ph¸t triÓn bªn trong m¨ng tiÕn hµnh thiÕt kÕ c¸c khung l­íi t¹m thêi

bao chôp m¨ng hoÆc bao chôp c¶ khãm ®Ó theo dâi tËp tÝnh cña Vßi voi h¹i m¨ng.

TiÕn hµnh nu«i mét sè loµi Vßi voi vµ pha Vßi voi trong phßng d­íi ®iÒu

kiÖn gÇn gièng víi tù nhiªn trong c¸c dông cô nu«i tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh ®Æc

®iÓm sinh häc, sinh th¸i: nu«i 2-5 c¸ thÓ trong mçi dông cô nu«i, theo dâi thêi

gian ph¸p triÓn, tËp tÝnh xuÊt hiÖn, quan hÖ víi yÕu tè nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng.

ChØ tiªu theo dâi: §Æc ®iÓm cña vßng ®êi, mËt ®é vµ biÕn ®éng cña mËt

®é, thêi gian ph¸t triÓn cña c¸c pha, n¬i c­ tró, tËp tÝnh kiÕm ¨n, sinh s¶n vµ tù

vÖ, thµnh phÇn loµi c«n trïng thiªn ®Þch.

Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña c©y m¨ng ®Ó x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a tËp tÝnh

sinh s¶n cña Vßi voi, ®Æc biÖt lµ tËp tÝnh t×m n¬i ®Î trøng cña Vßi voi h¹i m¨ng

víi tÝnh chÊt vËt lý vµ ®Æc ®iÓm ho¸ häc cña m¨ng ®Ó cã c¬ së thö nghiÖm phßng

trõ b»ng måi nhö, bÉy.

- 28 -

2.4.5. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra t×m hiÓu ng­ìng phßng trõ cho c¸c loµi Vßi voi

h¹i m¨ng chÝnh

Trong IPM cÇn x¸c ®Þnh ng­ìng mËt ®é mµ sinh vËt h¹i trë thµnh vÊn ®Ò,

cÇn cã c¸c quyÕt ®Þnh hîp lý tr­íc khi sinh vËt h¹i ®¹t ng­ìng nµy. CÇn nhí r»ng

phßng trõ sinh vËt h¹i kh«ng cã nghÜa lµ lo¹i trõ hoµn toµn chóng. Mét møc ®é

g©y h¹i nhÊt ®Þnh th­êng cã thÓ ®­îc chÊp nhËn. Môc tiªu cña IPM lµ gi÷ quÇn

thÓ sinh vËt h¹i ë møc kh«ng g©y ra thiÖt h¹i kinh tÕ.

Ng­ìng kinh tÕ - Ng­ìng phßng trõ - Ng­ìng hµnh ®éng (Economic

Threshold - Control Threshold - Action Threshold): lµ ®iÓm t¹i ®ã cÇn tiÕn hµnh

phßng trõ sinh vËt h¹i ®Ó tr¸nh thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ. Mçi loµi sinh vËt h¹i cã

ng­ìng phßng trõ riªng, nã phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm sinh häc cña sinh vËt h¹i vµ

lo¹i biÖn ph¸p phßng trõ ®­îc ¸p dông. Khi biÕt ng­ìng phßng trõ cã thÓ gi¸m

s¸t quÇn thÓ sinh vËt h¹i ®Ó biÕt khi nµo b¾t ®Çu tiÕn hµnh phßng trõ.

Møc h¹i kinh tÕ (Economic Injury Level): Khi møc thiÖt h¹i do sinh vËt h¹i

g©y ra b»ng chi phÝ cho c«ng t¸c phßng trõ chóng. ThiÖt h¹i bao gåm l­îng hao

hôt s¶n l­îng vµ møc gi¶m chÊt l­îng còng nh­ chi phÝ gåm chi cho nh©n c«ng

vµ chi cho ph­¬ng tiÖn, vËt t­ phßng trõ....

Khi mËt ®é sinh vËt h¹i t­¬ng ®èi thÊp, chi phÝ cho c«ng t¸c phßng trõ sÏ

cao h¬n thiÖt h¹i do chóng g©y ra, tuy nhiªn khi mËt ®é t¨ng lªn th× møc thiÖt h¹i

còng t¨ng theo. Qu¸ tr×nh lùa chän thêi gian thùc hiÖn phßng trõ sinh vËt

h¹i c¨n cø vµo ng­ìng kinh tÕ (ng­ìng phßng trõ hoÆc ng­ìng hµnh ®éng) thÓ

hiÖn qua h×nh 2-01.

§èi víi Vßi voi, pha trøng qu¸ ng¾n th­êng 3 - 4 ngµy lµ në thµnh s©u

non, nªn kh«ng cã ý nghÜa trong viÖc x¸c ®Þnh ng­ìng phßng trõ. C©y m¨ng bÞ

s©u non Vßi voi ch©n dµi vµ Vßi voi lín ph¸ h¹i cã thÓ háng hoµn toµn nªn cã thÓ

x¸c ®Þnh ng­ìng phßng trõ dùa theo chØ sè tû lÖ m¨ng bÞ h¹i. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu

tra ng­ìng phßng trõ dùa theo kinh nghiÖm, kÕt hîp víi ®iÒu tra tû lÖ c©y bÞ h¹i

trªn khãm còng nh­ tû lÖ c©y bÞ h¹i trªn diÖn tÝch lµ ph­¬ng ph¸p thÝch hîp.

- 29 -

MËt ®é/ThiÖt h¹i

Thêi ®iÓm phßng trõ

Ng­ìng kinh tÕ

Ng­ìng phßng trõ

Thêi gian

H×nh 2-01. Ng­ìng kinh tÕ, ng­ìng phßng trõ vµ thêi ®iÓm phßng trõ

Thêi kú nhéng vµ s©u tr­ëng thµnh cã thêi gian dµi ë d­íi ®Êt, chóng

kh«ng g©y h¹i g×. Khi s©u tr­ëng thµnh xuÊt hiÖn vµo kho¶ng th¸ng 5-7, bay ®i

t×m m¨ng ¨n bæ sung vµ tiÕn hµnh giao phèi, ®Î trøng. Thêi gian ho¹t ®éng cña

pha tr­ëng thµnh t­¬ng ®èi dµi, ë Vßi voi ch©n dµi lµ 40 - 70 ngµy, Vßi voi lín lµ

50 - 90 ngµy nªn chóng ta cã thÓ dùa vµo pha s©u tr­ëng thµnh ®Ó x¸c ®Þnh ng­ìng

phßng trõ. Nh­ vËy, cã thÓ t×m hiÓu ng­ìng phßng trõ th«ng qua mËt ®é cña 2 pha

s©u h¹i lµ pha tr­ëng thµnh vµ pha s©u non. Do pha tr­ëng thµnh xuÊt hiÖn tr­íc

nªn ng­ìng phßng trõ dùa vµo mËt ®é tr­ëng thµnh cã ý nghÜa quan träng h¬n

trong c«ng t¸c phßng trõ s©u h¹i. §Ó x¸c ®Þnh ®­îc tû lÖ m¨ng bÞ h¹i cÇn biÕt mËt

®é s©u non trªn c¬ së x¸c ®Þnh mËt ®é s©u tr­ëng thµnh theo c«ng thøc:

F = p*a*b*(1-c) (2-1)

Trong ®ã: F: mËt ®é s©u non tuæi 1

P: mËt ®é s©u tr­ëng thµnh

a: tû lÖ c¸ thÓ s©u tr­ëng thµnh c¸i

b: sè trøng cña 1 c¸ thÓ s©u tr­ëng thµnh c¸i

c: tû lÖ chÕt cña s©u ®Õn tuæi 1

- 30 -

2.4.6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp c¸c loµi

Vßi voi h¹i m¨ng chÝnh

§Ó cã thÓ khèng chÕ ®­îc quÇn thÓ s©u h¹i cÇn ph¶i lùa chän ph­¬ng ph¸p

phßng trõ thÝch hîp. Ph­¬ng ph¸p phßng trõ ®­îc lùa chän lµ ph­¬ng ph¸p:

- Cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m sinh vËt h¹i tèt nhÊt, dÔ ¸p dông cã hiÖu qu¶; Chi

phÝ thÊp nhÊt

- ¶nh h­ëng xÊu tíi kh¶ n¨ng tù vÖ cña c©y Ýt nhÊt. Ýt h¹i nhÊt tíi m«i

tr­êng; Nguy c¬ ¶nh h­ëng tíi søc khoÎ con ng­êi Ýt nhÊt, Ýt ®éc h¹i nhÊt ®èi víi

sinh vËt kh¸c.

Muèn lùa chän ®­îc biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp Vßi voi h¹i m¨ng, chóng

X¸c ®Þnh thµnh phÇn c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång trong khu vùc nghiªn cøu

X¸c ®Þnh loµi Vßi voi chÝnh vµ thiªn ®Þch cña chóng

X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña loµi chñ yÕu

§iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi cña khu vùc nghiªn cøu

Lùa chän c¸c biÖn ph¸p kü thuËt qu¶n lý c¬ b¶n

BiÖn ph¸p vËt lý c¬ giíi

BiÖn ph¸p KT l©m sinh

BiÖn ph¸p sinh häc

BiÖn ph¸p ho¸ häc

§iÒu tra, dù b¸o

t«i ®· tiÕn hµnh theo c¸c b­íc h×nh 2 -02:

X©y dùng ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp

H×nh 2-02: S¬ ®å c¸c b­íc nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p

qu¶n lý tæng hîp Vßi voi h¹i m¨ng Luång (Nguån ThS. Lª B¶o Thanh)

- 31 -

Trong s¬ ®å nµy mét sè b­íc nghiªn cøu ®· ®­îc thùc hiÖn ®Ó cã c¬ së

®­a ra ®Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng trõ hîp lý. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®­îc thùc

hiÖn ë phÇn nµy bao gåm: tæng hîp, ph©n tÝch kÕt qu¶ nghiªn cøu, thö nghiÖm

mét sè biÖn ph¸p phßng trõ, tõ ®ã ®­a ra m« h×nh qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i.

BiÖn ph¸p ho¸ häc cã hiÖu lùc giÕt s©u cao, kü thuËt ®¬n gi¶n. Tuy nhiªn,

trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y biÖn ph¸p nµy ®· vµ ®ang béc lé nh÷ng h¹n chÕ nh­

lµm « nhiÔm m«i tr­êng sèng, lµm suy gi¶m tÝnh ®a d¹ng, g©y hiÖn t­îng t¸i

ph¸t dÞch, lµm xuÊt hiÖn nh÷ng ®èi t­îng s©u h¹i míi. V× vËy, trong ®Ò tµi nµy t«i

kh«ng tiÕn hµnh thö nghiÖm thuèc ho¸ häc ®Ó phßng trõ s©u Vßi voi.

§Ó cã thÓ lùa chän ®­îc phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng thÝch hîp, tr­íc hÕt

ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc thµnh phÇn c¸c loµi Vßi voi trong khu vùc nghiªn cøu, sau ®ã

x¸c ®Þnh loµi Vßi voi chÝnh vµ c¸c thiªn ®Þch cña chóng dùa vµo ®Æc ®iÓm sinh häc

vµ sinh th¸i cña chóng. B­íc tiÕp theo lµ nghiªn cøu x¸c ®Þnh møc nhiÔm h¹i, t×m

hiÓu ng­ìng phßng trõ tõ ®ã ®i ®Õn quyÕt ®Þnh lùa chän c¸c biÖn ph¸p kü thuËt

qu¶n lý c¬ b¶n.

 Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p ph¸t hiÖn vµ gi¸m s¸t Vßi voi h¹i m¨ng: theo

kinh nghiÖm (kiÕn thøc b¶n ®Þa) b»ng ph­¬ng ph¸p pháng vÊn vµ c¸c biÖn ph¸p

ph¸t hiÖn, gi¸m s¸t dùa theo ®Æc ®iÓm sinh häc cña Vßi voi h¹i m¨ng x©y dùng

kÕ ho¹ch ®iÒu tra, dù tÝnh, dù b¸o.

 Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng chÝnh: c¸c biÖn

ph¸p ®­îc tiÕn hµnh thö nghiÖm bao gåm:

+ BiÖn ph¸p vËt lý c¬ giíi (thu b¾t s©u, bäc b¶o vÖ, måi nhö, bÉy, b¶…),

+ BiÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh (chän gièng chèng chÞu, mËt ®é trång, chÆt

tØa, xö lý ®Êt, trång hçn giao…),

+ BiÖn ph¸p sinh häc (b¶o vÖ vµ sö dông thiªn ®Þch, sö dông c¸c chÕ phÈm

sinh häc vµ thuèc th¶o méc),

- C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p phßng trõ trªn:

- 32 -

+ HiÖu qu¶ kü thuËt (tû lÖ c©y bÞ nhiÔm gi¶m, mËt ®é s©u h¹i gi¶m, møc

®é g©y h¹i gi¶m);

+ HiÖu qu¶ kinh tÕ (chi phÝ thÝch hîp ®èi víi tõng biÖn ph¸p);

+ T¸c ®éng m«i tr­êng (®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña tõng biÖn ph¸p tíi thùc vËt,

®éng vËt, m«i tr­êng n­íc, ®Êt, kh«ng khÝ).

2.4.6.1. Ph­¬ng ph¸p lùa chän biÖn ph¸p ®iÒu tra, dù b¸o thÝch hîp

§Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p phßng trõ s©u h¹i mét c¸ch kÞp thêi vµ hiÖu qu¶,

cÇn ph¶i dùa vµo kÕt qu¶ ®iÒu tra, dù b¸o s©u h¹i. Lùa chän biÖn ph¸p ®iÒu tra, dù

b¸o thÝch hîp ®Ó ®­a vµo m« h×nh IPM dùa trªn c¬ së thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p

®iÒu tra, dù b¸o c¸c loµi s©u Vßi voi chñ yÕu vµ thiªn ®Þch cña chóng.

+ X©y dùng hÖ thèng « tiªu chuÈn nghiªn cøu:

C¨n cø vµo diÖn tÝch rõng Luång cña tõng th«n b¶n vµ kÕt qu¶ ®iÒu tra s¬

bé mµ bè trÝ sè l­îng còng nh­ vÞ trÝ c¸c « tiªu chuÈn nghiªn cøu phï hîp.

+ §iÒu tra trong c¸c « tiªu chuÈn:

Trong c¸c « tiªu chuÈn tiÕn hµnh chäm c¸c khãm ®iÒu tra vµ c¸c « d¹ng

b¶n (c¸ch lËp « d¹ng b¶n ®· ®­îc tr×nh bµy ë môc 2.4.3.2) ®Ó ®iÒu tra thµnh

phÇn, mËt ®é s©u h¹i vµ thiªn ®Þch.

TiÕn hµnh chän 10 khãm ®iÒu tra theo ph­¬ng ph¸p bèc th¨m, trong mét

khãm ®iÒu tra ph©n lo¹i th©n khÝ sinh thµnh 3 nhãm tuæi theo giai ®o¹n sinh

tr­ëng cña Luång: Nhãm m¨ng, nhãm 1 n¨m tuæi, nhãm trªn 1 n¨m tuæi. ë mçi

nhãm tuæi chän mét th©n khÝ sinh ®¹i diÖn ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tra vµ tiÕn hµnh ®iÒu

tra toµn bé th©n khÝ sinh.

+ Ph­¬ng ph¸p dù b¸o s©u h¹i:

C¨n cø vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc cña Vßi voi nh­: Sè thÕ

hÖ trong n¨m, thêi gian c¸c pha sinh tr­ëng trong n¨m, giai ®o¹n ph¸ h¹i... cña

- 33 -

c¸c loµi Vßi voi chñ yÕu vµ mèi quan hÖ cña chóng víi mét sè yÕu tè sinh th¸i ®Ó

lùa chän biÖn ph¸p ®iÒu tra thÝch hîp.

Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra, ®­a ra ph­¬ng ph¸p dù b¸o sè l­îng s©u cña mét pha

hay mét thÕ hÖ dùa vµo c«ng thøc (2-1). Tõ ®ã ta cã thÓ suy ra sè m¨ng bÞ h¹i ®Ó

cã thÓ chñ ®éng ®­îc trong viÖc lËp kÕ ho¹ch phßng trõ s©u h¹i vµ ¸p dông c¸c

biÖn ph¸p phßng trõ.

2.4.6.2. Ph­¬ng ph¸p lùa chän biÖn ph¸p vËt lý c¬ giíi thÝch hîp

BiÖn ph¸p vËt lý c¬ giíi bao gåm:

- Thu b¾t s©u h¹i;

- Ng¨n chÆn s©u h¹i;

- Sö dông måi nhö, bÉy...

Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña s©u Vßi voi vµ thö nghiÖm trªn c¸c «

tiªu chuÈn ®Ó lùa chän biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó ®­a vµo m« h×nh IPM.

Trong luËn v¨n nµy chóng t«i ch­a cã ®iÒu kiÖn thö nghiÖm biÖn ph¸p

dïng nh©n lùc b¾t giÕt s©u h¹i bëi c©y Luång cã chiÒu cao kh¸ lín vµ ®­îc trång

trªn mét diÖn tÝch réng. Tuy nhiªn c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña c¸c pha s©u h¹i cã

thÓ ®Ò xuÊt ¸p dông biÖn ph¸p thu b¾t nh­ thÕ nµo. Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña c¸c

pha ®Ó lùa chän pha s©u h¹i thÝch hîp nhÊt cã thÓ thu b¾t ®­îc víi hiÖu qu¶ cao.

C¸c ®Æc ®iÓm cÇn chó ý ë ®©y bao gåm: dÔ nhËn biÕt, dÔ tiÕp cËn, thêi ®iÓm thu

b¾t thÝch hîp....

Qua ®iÒu tra th¨m dß vµ qua c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ Vßi voi cho thÊy ë

giai ®o¹n m¨ng s©u h¹i tÊn c«ng vµo c©y qua c¸c con ®­êng sau: S©u tr­ëng

thµnh c¸c loµi Vßi voi ®ôc lç nhá vµo m¨ng ë vÞ trÝ c¸ch mÆt ®Êt 0,5 - 1,0m ®Ó ®Î

trøng, s©u non në ra ®ôc ë bªn trong vµ ¨n dÇn lªn phÝa ®Ønh sinh tr­ëng cïng víi

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m¨ng; nªn biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng ®­îc thö nghiÖm.

Ngoµi ra c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña ®Þa ph­¬ng nhËn thÊy biÖn ph¸p

bäc b¶o vÖ m¨ng lµ kh¸ phï hîp, ®©y lµ mét biÖn ph¸p nh»m ng¨n chÆn qu¸ tr×nh

- 34 -

tiÕp xóc cña Vßi voi víi th©n m¨ng, c¾t ®øt vÞ trÝ ®Î trøng cña s©u tr­ëng thµnh.

Sö dông ph­¬ng ph¸p thö nghiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng b¶o vÖ m¨ng cña tói

nilon, biÖn ph¸p nµy còng ®· ®­îc Th.s Lª B¶o Thanh ¸p dông thö nghiÖm ë khu

vùc Mai Ch©u - Hoµ B×nh.

- C¸ch t¹o tói bäc m¨ng: Tói bäc m¨ng ®­îc lµm tõ vËt liÖu nilon tr¾ng.

§Ó cã thÓ t¹o tói bäc m¨ng mét c¸ch dÔ dµng, tiÕt kiÖm vËt liÖu (cã thÓ dïng l¹i

lÇn sau), lùa chän cuén nilon tr¾ng cã chiÒu réng 60cm (lo¹i nµy cã b¸n phæ biÕn

trªn thÞ tr­êng), sau ®ã c¾t ra tõng ®o¹n cã chiÒu dµi 150cm, tiÕn hµnh c¾t may

tói cã h×nh phÔu hë hai ®Çu gièng c©y m¨ng.

- TiÕn hµnh chôp tói cho m¨ng tõ thêi ®iÓm m¨ng cßn non, cã chiÒu cao

kho¶ng 25 cm ®Õn 35cm.

10cm

150cm

25 - 30cm

- C©y m¨ng ®­îc bäc b¶o vÖ sÏ kh«ng bÞ s©u h¹i ®Õn hÕt thêi k× m¨ng.

H×nh 2-03. Tói bäc b¶o vÖ m¨ng

§Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thö nghiÖm biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng, tiÕn hµnh chän

ra 60 c©y m¨ng cã chiÒu cao vót ngän, ®­êng kÝnh gèc ban ®Çu gÇn b»ng nhau,

cïng n»m trªn mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nhÊt ®Þnh (nh÷ng m¨ng cña cïng mét khãm

- 35 -

hoÆc ë nh÷ng khãm gÇn nhau). Sau khi chän ra ®­îc 60 c©y m¨ng nh­ vËy t«i

tiÕn hµnh bäc b¶o vÖ 30 c©y vµ 30 c©y kh«ng bäc b¶o vÖ dïng lµm kÕt qu¶ ®èi chøng.

+ C¸ch bäc b¶o vÖ m¨ng

- Sau khi chuÈn bÞ ®­îc tói bäc, tiÕn hµnh bäc b¶o vÖ m¨ng, khi bäc m¨ng

cÇn chó ý thao t¸c ph¶i nhÑ nhµng tr¸nh g©y tæn th­¬ng cho th©n m¨ng.

- Dïng tay chôp tói vµo ngän m¨ng sau ®ã kÐo nhÑ nhµng tói xuèng gèc

m¨ng vµ buéc gèc tói vµo th©n m¨ng. Khi buéc tói cÇn chó ý kü thuËt buéc ph¶i

kh«ng ®­îc qu¸ chÆt ®Ó ®¶m b¶o khi m¨ng t¨ng tr­ëng vÒ chiÒu cao cã thÓ kÐo

theo ®­îc c¶ tói bäc.

§Þnh kú thêi gian 7 ngµy tiÕn hµnh ®iÒu tra quan s¸t c¸c c©y m¨ng nghiªn

cøu vµ ®èi chøng, ®o ®Õm ®­êng kÝnh gèc, chiÒu cao vót ngän vµ ®Õm c¸c c©y

m¨ng bÞ s©u tr­ëng thµnh c¾n vµo th©n. KÕt qu¶ thu ®­îc ghi vµo mÉu biÓu ®­îc

tr×nh bµy ë phÇn phô lôc.

2.4.6.3. Ph­¬ng ph¸p lùa chän biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh thÝch hîp

C¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh hîp lý nh­: chän gièng, chän lËp ®Þa,

trång rõng vµ ch¨m sãc rõng trång... ®Ó t¹o ra mét khu rõng khoÎ m¹nh cã søc ®Ò

kh¸ng cao vµ h¹n chÕ sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña s©u h¹i. Trong luËn v¨n nµy

chóng t«i thõa kÕ ph­¬ng ph¸p lùa chän biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh thÝch hîp

cña ThS. Lª B¶o Thanh ®· ¸p dông ë Mai Ch©u - Hoµ B×nh [30], ®Ó lùa chän biÖn

ph¸p l©m sinh thÝch hîp ®èi víi Ngäc LÆc - Thanh Ho¸. §Ó cã thÓ lùa chän biÖn

ph¸p chän gièng, chän lËp ®Þa, trång rõng thÝch hîp cÇn ph¶i mÊt nhiÒu n¨m

nghiªn cøu. Do thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi cã h¹n, chóng t«i kh«ng thÓ ¸p dông

c¸c biÖn ph¸p thö nghiÖm chän gièng, chän lËp ®Þa, trång rõng mµ chØ cã thÓ

®¸nh gi¸ biÖn ph¸p ch¨m sãc rõng trång (®iÒu chØnh mËt ®é c©y trong khãm vµ

cuèc xíi, vun gèc cho c©y).

- 36 -

Sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch kÕt qu¶ ®iÒu tra vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c

biÖn ph¸p ®Ó tiÕn hµnh lùa chän biÖn ph¸p thÝch hîp. C¸c biÖp ph¸p ¸p dông cô thÓ

nh­ sau:

- BiÖn ph¸p ®iÒu chØnh mËt ®é c©y trong khãm: Trong khu vùc nghiªn cøu

mËt ®é c©y/khãm gi÷a c¸c « tiªu chuÈn lµ kh¸c nhau. Th«ng qua xö lý sè liÖu

®iÒu tra s©u h¹i b»ng c¸ch so s¸nh møc ®é g©y h¹i ®Ó rót ra mËt ®é c©y trªn khãm

tèi ­u.

- BiÖn ph¸p cuèi xíi, vun gèc cho c©y: Bè trÝ thÝ nghiÖm chän 10 khãm vµ

¸p dông biÖn c¸c biÖn ph¸p nh­ cuèc xíi, vun gèc, vµ 10 khãm ®èi chøng kh«ng

¸p dông c¸c biÖn ph¸p kÓ trªn. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p nµy th«ng

qua viÖc ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng thµnh phÇn c¸c loµi s©u h¹i chñ yÕu, tû lÖ c©y bÞ

s©u, kh¶ n¨ng sinh tr­ëng cña c©y m¨ng.

2.4.6.4. Ph­¬ng ph¸p ®Ò xuÊt h­íng sö dông biÖn ph¸p sinh häc

BiÖn ph¸p sinh häc lµ biÖn ph¸p sö dông thiªn ®Þch vµ c¸c s¶n phÈm sinh

häc vµo viÖc phßng trõ s©u h¹i. ®Ó sö dông ®­îc thiªn ®Þch chóng ta ph¶i lµm

t¨ng sè l­îng thiªn ®Þch, cã 2 biÖn ph¸p c¬ b¶n:

- B¶o vÖ thiªn ®Þch,

- TÝch cùc lµm t¨ng sè l­îng thiªn ®Þch (tËp trung thiªn ®Þch tõ nguån tù

nhiªn, s¶n xuÊt thiªn ®Þch b»ng c¸ch g©y nu«i, nhËp néi vµ thuÇn ho¸ thiªn ®Þch).

§Ó cã thÓ b¶o vÖ vµ lµm t¨ng sè l­îng c¸c loµi thiªn ®Þch tr­íc tiªn cÇn n¾m

®­îc:

- Thµnh phÇn loµi thiªn ®Þch cã trong khu vùc nghiªn cøu ®­îc x¸c ®Þnh

qua ®iÒu tra. ë ®©y, chóng t«i sö dông ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra « tiªu chuÈn ®Ó x¸c

®Þnh thµnh phÇn loµi thiªn ®Þch, c«ng viÖc nµy ®­îc thùc hiÖn cïng víi viÖc ®iÒu

tra ph¸t hiÖn c¸c loµi s©u h¹i trªn c¸c « tiªu chuÈn ®· lËp.

- Sau khi x¸c ®Þnh ®­îc thµnh phÇn c¸c loµi thiªn ®Þch, ph©n tÝch ®Ó chän

ra loµi thiªn ®Þch chñ yÕu, vµ tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña

- 37 -

chóng, mèi quan hÖ sinh th¸i, tËp tÝnh cña c¸c loµi thiªn ®Þch víi c©y trång, tõ ®ã

®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn chóng.

- Trong sè c¸c loµi thiªn ®Þch thuéc nhãm nÊm, vi khuÈn, vi rót, tuyÕn

trïng... cã thÓ g©y nu«i t¹o thµnh c¸c chÕ phÈm sinh häc. §Ó nhËn biÕt c¸c loµi

thiªn ®Þch nµy th­êng th«ng qua x¸c chÕt cña s©u: tiÕn hµnh thu thËp c¸c pha s©u

h¹i bÞ chÕt, x¸c ®Þnh loµi sinh vËt g©y chÕt cho s©u, sau ®ã c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm

cña chóng ®Ó ®Ò xuÊt h­íng g©y nu«i vµ sö dông.

2.4.6.5. Ph­¬ng ph¸p x©y dùng ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp

§Ó x©y dùng ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i chóng t«i tiÕn

hµnh x©y dùng m« h×nh IPM lý thuyÕt:

- Trªn c¬ së nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña c¸c loµi s©u

Vßi voi chñ yÕu vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi cña khu vùc nghiªn cøu tiÕn hµnh lùa

chän c¸c biÖn ph¸p kü thuËt phßng trõ s©u h¹i nh­: §iÒu tra - dù b¸o s©u h¹i, biÖn

ph¸p ch¨m sãc rõng trång, biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng vµ biÖn ph¸p b¶o vÖ thiªn ®Þch.

- Phèi hîp c¸c biÖn ph¸p phßng trõ mét c¸ch hîp lý nh»m h¹n chÕ s©u h¹i,

t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho c©y trång. LËp kÕ ho¹ch ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc trªn.

2.4.7. Ph­¬ng ph¸p xö lý sè liÖu ®iÒu tra

- Gi¸m ®Þnh mÉu vËt c¸c loµi Vßi voi theo tµi liÖu: “S©u h¹i tre tróc ë ch©u

¸” [51] “B¶o vÖ thùc vËt” [29], “C«n trïng rõng Trung Quèc” [49]; Theo mÉu

chuÈn trong phßng thÝ nghiÖm bé m«n B¶o vÖ thùc vËt rõng; Dùa vµo ý kiÕn cña

c¸c chuyªn gia gi¸m ®Þnh lµ c¸c c¸n bé, gi¸o viªn trong bé m«n B¶o vÖ thùc vËt

rõng - Tr­êng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam.

n

P

%

N

- Tû lÖ cã s©u ®­îc tÝnh theo c«ng thøc:

n N

P% = * 100 (2 - 2)

trong ®ã: P%: tû lÖ cã s©u cña « tiªu chuÈn

- 38 -

n: sè khãm hay sè « d¹ng b¶n cã c«n trïng

n

S

N: tæng sè khãm hay sè « d¹ng b¶n ®iÒu tra cña « tiªu chuÈn

i

M

S

(2 - 3)

1i n

  

- MËt ®é lµ gi¸ trÞ trung b×nh céng ®­îc tÝnh theo c«ng thøc:

trong ®ã: Ms: mËt ®é s©u cña « tiªu chuÈn (con/c©y, con/m2)

Si: sè l­îng s©u cÇn tÝnh cña ®¬n vÞ ®iÒu tra thø i

n: tæng sè ®¬n vÞ ®iÒu tra cña « tiªu chuÈn

MËt ®é lµ mét sè trung b×nh céng nªn cÇn (cã thÓ) tÝnh c¸c chØ sè thèng kª

nh­ ph­¬ng sai S2, sai tiªu chuÈn S vµ hÖ sè biÕn ®éng S%. C«ng thøc chung ®Ó

n

2

tÝnh c¸c chØ sè nµy nh­ sau:

(2 - 4)

2 S

)MS( S

i

1 1n

1i

    

(2 - 5)

S

%

100*

S SM



Trong ®ã: S: sai tiªu chuÈn

S%: hÖ sè biÕn ®éng

n: sè « tiªu chuÈn

Si: sè l­îng s©u cña ®¬n vÞ ®iÒu tra thø i

Ms: mËt ®é s©u trung b×nh cña « tiªu chuÈn

Khi muèn so s¸nh sù kh¸c nhau cña 2 sè trung b×nh (MËt ®é s©u, møc ®é

g©y h¹i cña s©u, ®­êng kÝnh, chiÒu cao, P%...) th× tïy theo ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ sö

dông tiªu chuÈn U hoÆc T.

- 39 -

Dïng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi U theo gi¸o tr×nh thèng kª [38] ®Ó kiÓm tra sù

thuÇn nhÊt cña c¸c « tiªu chuÈn.

1

2

X

X

U

(2 - 6)

2 1

2 2

 

S n

S n

1

2



01X ,

02X

2 lµ ph­¬ng sai mÉu

Trong ®ã: lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña 2 mÉu quan s¸t

2 vµ S2

S1

n1 vµ n2 dung l­îng 2 mÉu quan s¸t (n≥ 30)

01X ,

02X

NÕu U > 1,96 c¸c gi¸ trÞ trung b×nh cña kh«ng n»m trong cïng

mét tæng thÓ.

NÕu U < 1,96 c¸c gi¸ trÞ trung b×nh cña c¸c « kh«ng cã sù sai kh¸c cã

nghÜa lµ c¸c « ®ã cïng n»m trong mét tæng thÓ.

- 40 -

Ch­¬ng 3

®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña khu vùc nghiªn cøu

3.1. ®iÒu kiÖn tù nhiªn

3.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý

Ngäc LÆc lµ mét huyÖn miÒn nói n»m ë phÝa T©y cña tØnh Thanh Ho¸, cã

vÞ trÝ ®Þa lý lµ: 19055’ ®Õn 20017’ ®é vÜ B¾c

105031’ ®Õn 104055’ ®é kinh §«ng

Trung t©m huyÖn lµ thÞ trÊn Ngäc LÆc, c¸ch Thµnh phè Thanh Ho¸

76 km vÒ phÝa T©y B¾c theo quèc lé 47 vµ quèc lé 15A. Ranh giíi hµnh chÝnh

tiÕp gi¸p víi c¸c ®Þa ph­¬ng:

- PhÝa B¾c gi¸p huyÖn CÈm Thuû, B¸ Th­íc.

- PhÝa Nam gi¸p huyÖn Th­êng Xu©n.

- PhÝa §«ng gi¸p 2 huyÖn Yªn §Þnh, Thä Xu©n.

- PhÝa T©y gi¸p huyÖn Lang Ch¸nh.

Toµn huyÖn cã 22 ®¬n vÞ hµnh chÝnh (gåm 21 x· vµ 1 thÞ trÊn). DiÖn tÝch

toµn huyÖn lµ 49.587ha. Ngäc LÆc n»m trªn ®Çu mèi giao th«ng quan träng cña

tØnh, nèi liÒn khu vùc ®ång b»ng víi miÒn nói vµ n­íc Lµo, ®Æc biÖt cã ®­êng Hå

ChÝ Minh ch¹y qua huyÖn.

3.1.2. §Þa h×nh

Lµ mét huyÖn miÒn nói, Ngäc LÆc cã ®Þa h×nh t­¬ng ®èi phøc t¹p. §Þa

h×nh thÊp dÇn tõ T©y B¾c xuèng §«ng Nam, cµng lªn phÝa T©y B¾c ®Þa h×nh cµng

bÞ chia c¾t vµ ®­îc chia thµnh 4 tiÓu vïng:

- 41 -

+ Vïng nói cao: gåm 5 x· cã ®Þa h×nh dèc, bÞ chia c¾t bëi nhiÒu khe, suèi.

Tæng diÖn tÝch 15.529,05 ha, chiÕm 31,48% diÖn tÝch toµn huyÖn.

+ Vïng ®åi cao, nói võa vµ thÊp: gåm 4 x· n»m phÝa T©y Nam huyÖn.

DiÖn tÝch cña vïng lµ 11.143,35 ha chiÕm 22,6%, lµ vïng cã ®é dèc lín.

+ Vïng ®åi: gåm 7 x· phÝa §«ng, §«ng Nam cña huyÖn. DiÖn tÝch

11.937,83 ha chiÕm 24,2%.

+ Vïng ®åi tho¶i gåm 4 x· phÝa Nam huyÖn. DiÖn tÝch 10.721,9 ha, chiÕm

21,6%, chñ yÕu lµ ®åi tho¶i xen kÏ víi nhiÒu vïng ®Êt ph¼ng.

3.1.3. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai

 VÒ diÖn tÝch: Theo sè liÖu tõ phßng N«ng nghiÖp vµ phßng Thèng kª

cña UBND huyÖn th× HuyÖn Ngäc LÆc cã tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 49.587ha ha.

trong ®ã:

- DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lµ 17.188 ha

- DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp lµ 19.764 ha. Trong ®ã: DiÖn tÝch rõng s¶n xuÊt

lµ 12.549,45 ha, rõng phßng hé lµ: 7.214,55 ha. Chñ yÕu lµ rõng Luång, trong

13.040,9 ha diÖn tÝch Luång: Rõng Luång tËp trung 8.631,9 ha, rõng hçn loµi

4.409,0 ha (Luång + Cao su; Luång + Cä; Luång + Keo; Luång + L¸t; Luång +

Muång; Luång + Xo; Luång + Xoan; Luång + La + Ke).

- DiÖn tÝch ®Êt phi n«ng nghiÖp 8.394,89 ha

- DiÖn tÝch ®Êt ch­a sö dông vµ s«ng, suèi, nói ®¸ lµ 4.240,11 ha.

§Êt ®ai ë ®©y chñ yÕu lµ ®Êt Feralit vµng ®á ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ sa th¹ch,

tÇng ®Êt trung b×nh ®Õn dµy vµ ®é Èm thÊp. Thµnh phÇn c¬ giíi tõ thÞt nhÑ ®Õn

trung b×nh, ®©y lµ lo¹i ®Êt phï hîp cho c©y l©m nghiÖp, c©y ¨n qu¶ vµ c©y c«ng

nghiÖp. Tuy nhiªn, t¹i c¸c khu vùc trång Luång, nhiÒu c¸nh rõng thuéc 2 x·

nghiªn cøu ng­êi d©n chØ biÕt khai th¸c Luång mµ kh«ng quan t©m ®Õn biÖn

ph¸p c¶i t¹o t×nh tr¹ng ®Êt nªn ®Êt ®· bÞ tho¸i ho¸ nhiÒu, mét sè rõng Luång bÞ

- 42 -

khuy do thiÕu dinh d­ìng, s¶n l­îng c©y Luång thÊp. Bëi vËy, ë ®©y cÇn ph¶i cã

biÖn ph¸p c¶i t¹o, b¶o vÖ ®Êt nh»m n©ng cao søc s¶n xuÊt cña ®Êt.

3.1.4. KhÝ hËu thuû v¨n

HuyÖn Ngäc LÆc n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa: Mïa hÌ nãng

Èm m­a nhiÒu vµ tõ th¸ng 4-6 hµng n¨m chÞu ¶nh h­ëng cña giã T©y Nam kh«

nãng (giã Lµo); giã mïa §«ng B¾c tõ th¸ng 10-3 n¨m sau. Ngäc LÆc võa chÞu

¶nh h­ëng cña biÓn, võa chÞu ¶nh h­ëng cña ®ai cao ®Þa h×nh. S©u bÖnh h¹i chÞu

¶nh h­ëng cña khÝ hËu kh¸ râ nÐt, chñ yÕu lµ nhiÖt ®é vµ ®é Èm kh«ng khÝ.

L­îng m­a vµ nhiÖt ®é trung b×nh n¨m ë khu vùc nghiªn cøu ®­îc thÓ hiÖn qua

biÓu sau nh­ sau:

BiÓu 3-01: L­îng m­a vµ nhiÖt ®é trung b×nh c¸c th¸ng trong n¨m

Th¸ng

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

N¨m

L­îng m­a 26,7 25,8

41,3 56,5

139 175,9 201,7 278,3 436,7 268,8 108,3 31,4 1790

NhiÖt ®é

16,5

13

20

23,6 27,3 28,6 28,9

27,8

26,5

24,2

20,8

17,9

23,3

Nh­ vËy, khu vùc nghiªn cøu cã 2 mïa râ rÖt, mïa m­a tõ th¸ng 4 ®Õn

th¸ng 12 mïa kh« tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 4, m­a nhiÒu nhÊt vµo c¸c th¸ng 8,9,10.

Tæng l­îng m­a trung b×nh hµng n¨m lµ 1.790mm, ®é Èm trung b×nh 85%.

Tæng tÝch «n hµng n¨m lµ 8.455oC, nhiÖt ®é trung b×nh 23,3oC, tèi cao

tuyÖt ®èi lµ 41,2oC, tèi thÊp tuyÖt ®èi 2,6oC, biªn ®é nhiÖt gi÷a ngµy vµ ®ªm lµ

7,2oC. Th¸ng 11 vµ th¸ng 12 lµ c¸c th¸ng cã nhiÖt ®é b×nh qu©n thÊp nhÊt.

Thñy v¨n: T¹i huyÖn Ngäc LÆc cã mét sè hÖ thèng c¸c con s«ng nh­: s«ng

¢m ch¶y qua, chiÒu dµi lµ 17 km, mïa kh« th­êng c¹n kiÖt, mïa cã mùc n­íc

t­¬ng ®èi cao, cã thÓ vËn chuyÓn l©m s¶n; S«ng CÇu chµy b¾t nguån tõ Th¹ch

lËp, Thñy s¬n ch¶y qua trung t©m huyÖn vÒ Thä Xu©n, ®©y lµ con s«ng nhá, hÑp,

l­u l­îng n­íc thÊp.

- 43 -

HÖ thèng hå ®Ëp: theo sè liÖu thèng kª n¨m 1996 th× huyÖn Ngäc LÆc cã

30 hå, 31 ®Ëp cã thÓ phôc vô t­íi tiªu cho kho¶ng 2000 ha ®Êt n«ng nghiÖp.

3.2. §iÒu kiÖn d©n sinh kinh tÕ, x· héi

3.2.1. §iÒu kiÖn d©n sinh, kinh tÕ

Theo sè liÖu thèng kª n¨m 2006 huyÖn Ngäc LÆc cã 27.050 hé bao gåm

142.710 ng­êi. Trong ®ã sè d©n sèng ë thµnh thÞ 6.655 ng­êi, ë n«ng th«n

136.055 ng­êi. Sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng trong huyÖn 75.774 ng­êi, ®a sè

lµ lµm nghÒ n«ng (61.557 ng­êi), s¶n l­îng c©y l­¬ng thùc cã h¹t b×nh qu©n ®Çu

ng­êi lµ 300,5 kg. Thu nhËp b×nh qu©n ë thµnh thÞ 406.000®/ng­êi, ë n«ng th«n

250.000®/ng­êi.

Chñ yÕu lµ d©n téc M­êng (68,8%), Kinh (29,5%) vµ mét sè d©n téc kh¸c

nh­: Th¸i, Dao... MËt ®é trung b×nh lµ 476 ng­êi/km2. DiÖn tÝch l©m nghiÖp b×nh

qu©n hé 4.878,5 m2.

Kinh tÕ chñ yÕu dùa vµo ph¸t triÓn n«ng nghiÖp nh­ trång trät, ch¨n nu«i.

DiÖn tÝch s¶n xuÊt lóa kho¶ng 3.934 ha, mµu 4.051 ha, c©y c«ng nghiÖp 1.170 ha.

Víi trªn 70% lµ ®ång bµo d©n téc, phong tôc tËp qu¸n cßn l¹c hËu, vÉn cßn hiÖn

t­îng ph¸t n­¬ng lµm r·y ®éc canh c©y l­¬ng thùc trªn ®Êt dèc.

ë 2 x· ®iÒu tra chóng t«i thÊy ng­êi d©n ë ®©y vÉn sèng theo kiÓu tù cung

tù cÊp nªn ®êi sèng nãi chung khã kh¨n.

§èi víi l©m nghiÖp thu nhËp chñ yÕu b»ng viÖc khai th¸c Luång, s¶n

l­îng khai th¸c hµng n¨m tõ 2,5-3 triÖu c©y. Tuy vËy, møc thu nhËp tõ Luång rÊt

thÊp. Gi¸ mét c©y Luång b¸n t¹i chç chØ ®­îc 4.000 - 10.000® (Ýt nhÊt sau 3 n¨m

trë lªn míi thu ho¹ch), víi nh÷ng c©y tèt cã thÓ chiÕt cµnh ®Ó b¸n gièng c©y

cung cÊp cho ng­êi d©n ë t¹i vïng hoÆc b¸n cho c¸c vïng kh¸c, mçi cµnh Luång

c¾t b¸n ngay gi¸ 150- 200®, nÕu ®· gi©m xuèng ®Êt (ë giai ®o¹n 2) còng chØ b¸n

®­îc 1.300®/1cµnh. Bëi vËy, rõng Luång Ýt ®­îc ch¨m sãc mµ chØ ®­îc khai

th¸c, cã nh÷ng bôi Luång rÊt to nh­ng bÞ khai th¸c chØ cßn 3-5 c©y/bôi, do thu

- 44 -

nhËp tõ Luång thÊp hiÖn nay mét sè ng­êi d©n ®ang chuyÓn ®æi rõng Luång sang

trång c©y Cao su.

3.2.2. §iÒu kiÖn x· héi

- Y tÕ, gi¸o dôc: Toµn huyÖn cã 22 x·, trong ®ã cã 10 x· thuéc diÖn ®ãi

nghÌo, 10847 hé cßn ®ãi nghÌo. Tû lÖ hé ®ãi nghÌo theo tiªu chuÈn cña Bé lao

®éng, th­¬ng binh vµ x· héi lµ 42,8%. Tuy vËy toµn bé 22 x· ®Òu ®­îc c«ng

nhËn phæ cËp gi¸o dôc trung häc c¬ së. VÒ gi¸o dôc y tÕ cã: 61 tr­êng tiÓu häc

vµ trung häc c¬ së, 3 tr­êng trung häc phæ th«ng, 24 c¬ së y tÕ kh¸m ch÷a bÖnh.

HuyÖn cã c¸c tr¹m b¶o vÖ thùc vËt, thó y, trung t©m dÞch vô n«ng nghiÖp,

tr¹m khuyÕn n«ng ®· x©y dùng nhiÒu m« h×nh s¶n xuÊt míi, tæ chøc tËp huÊn,

héi th¶o gióp n«ng d©n cã thªm nhiÒu kiÕn thøc; hç trî n«ng d©n dù b¸o s©u

bÖnh, dÞch bÖnh b¶o vÖ c©y trång, vËt nu«i vµ cung cÊp nhiÒu dÞch vô hç trî ph¸t

triÓn s¶n xuÊt.

Nh­ vËy, qua ph©n tÝch ®iÒu kiÖn tù nhiªn kinh tÕ x· héi cña huyÖn Ngäc

LÆc t«i thÊy: Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi thÊp ®Æc biÖt lµ ë n«ng th«n. Nguån

thu nhËp tõ Luång thÊp do gi¸ b¸n qu¸ rÎ dÉn tíi rõng Luång Ýt ®­îc ng­êi d©n

ch¨m sãc. Qua ®iÒu tra rõng Luång trång thuÇn loµi chóng t«i thÊy hÇu nh­ bôi

Luång nµo còng bÞ s©u Vßi voi h¹i, bôi nµo còng cã c©y tre côt ngän lµm ¶nh

h­ëng kh«ng Ýt tíi s¶n l­îng Luång vµ thu nhËp tõ Luång cña ng­êi d©n.

- Giao th«ng vËn t¶i: HÖ thèng c¸c c«ng tr×nh giao th«ng ch¹y qua ®Þa

bµn huyÖn lµ xa lé Hå ChÝ Minh víi chiÒu dµi 32 km míi ®­îc thi c«ng xong,

quèc lé 15A (phÇn cßn l¹i) trªn 10 km còng ®ang ®­îc n©ng cÊp. Ngoµi ra cßn

cã 114 km ®­êng liªn x·.

Tõ n¨m 1995 ®Õn nay, hÖ thèng giao th«ng liªn x· lu«n ®­îc më réng vµ

tu bæ b»ng c¸c nguån vèn ODA, WB, ch­¬ng tr×nh 135. HuyÖn ®· cïng C«ng ty

cæ phÇn mÝa ®­êng Lam S¬n n©ng cÊp, lµm míi 44 km ®­êng nh»m phôc vô cho

viÖc vËn chuyÓn mÝa dÔ dµng. §Õn nay, tÊt c¶ c¸c x· ®Òu cã ®­êng « t« t¹o ®iÒu

kiÖn cho viÖc ®i l¹i vµ giao l­u hµng ho¸ gi÷a c¸c vïng trong huyÖn.

- 45 -

Ch­¬ng 4

KÕt qu¶ vµ ph©n tÝch kÕt qu¶

4.1. thµnh phÇn c¸c loµi s©u h¹i m¨ng luång thuéc hä

vßi voi trong khu vùc nghiªn cøu

4.1.1. Thµnh phÇn c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång

Sau khi thu thËp vµ gi¸m ®Þnh mÉu vËt chóng t«i cã kÕt qu¶ c¸c loµi Vßi

h¹i m¨ng Luång t¹i khu vùc nghiªn cøu ®­îc thèng kª qua b¶ng sau:

B¶ng 4-01: Danh lôc s©u Vßi voi h¹i m¨ng Luång t¹i Ngäc LÆc - Thanh Ho¸

STT

Tªn ViÖt Nam

Tªn khoa häc

T¸c h¹i

TÇn suÊt gÆp

Hä Vßi voi

Curculionidae

1 Vßi voi lín

Cyrtotrachelus buqueti Guer

++

H¹i m¨ng

2 Vßi voi ch©n dµi

Cyrtotrachelus longimanus Fabricius

++

H¹i m¨ng

3 Vßi voi chÊm ngang

Otidognathus davidi Fairmaire

+

H¹i m¨ng

Ghi chó: (+) Ýt gÆp; (++) gÆp nhiÒu lÇn

Qua b¶ng trªn cho thÊy khu vùc nghiªn cøu cã 3 loµi Vßi voi h¹i m¨ng

Luång, trong ®ã Cyrtotrachelus buqueti Guer vµ Cyrtotrachelus longimanus

Fabricius cã tÇn xuÊt gÆp lín h¬n Otidognathus davidi Fairmaire do thêi gian

Otidognathus davidi Fairmaire xuÊt hiÖn ng¾n (th¸ng 5 ®Õn th¸ng 6) vµ thêi gian

ngñ ®«ng d­íi ®Êt dµi (10 th¸ng). Th¸ng 7 - 8 lµ thêi kú m¨ng mäc nhiÒu còng lµ

thêi gian s©u tr­ëng thµnh cña Cyrtotrachelus buqueti Guer vµ Cyrtotrachelus

longimanus Fabricius xuÊt hiÖn nhiÒu, vµ lóc ®ã Otidognathus davidi Fairmaire

®· hãa nhéng vµ thµnh s©u tr­ëng thµnh ë d­íi ®Êt, nªn møc ®é g©y h¹i cña Vßi

voi chÊm ngang nµy ®èi víi m¨ng Luång cã thÓ thÊy Ýt nguy hiÓm h¬n c¶.

KÕt qu¶ ®iÒu tra cña Lª B¶o Thanh (2006) [30] t¹i khu vùc Mai Ch©u -

Hßa B×nh th× s©u h¹i m¨ng tre tróc thuéc hä Vßi voi cã 3 loµi: Vßi voi ch©n dµi,

- 46 -

Vßi voi lín vµ Vßi voi nhá. Trong 4 ®ît ®iÒu tra tÇn xuÊt b¾t cña Vßi voi ch©n dµi

lµ lín nhÊt (4 ®ît) råi ®Õn Vßi voi lín (4 ®ît), Vßi voi nhá lµ Ýt gÆp h¬n c¶ (1 ®ît).

ë ch©u ¸ cã 18 loµi Vßi voi tÊn c«ng m¨ng tre [51]. ë Trung Quèc ®·

ph¸t hiÖn ®­îc 4 loµi s©u h¹i m¨ng tre tróc thuéc hä Vßi voi: Cyrtotrachelus

buqueti Guer, C. longimanus Fabricius, Otidognathus davidis Fairmaire,

Otidognathus nigripictus Fairmaire. ë Th¸i Lan [55] ®· t×m thÊy 2 loµi s©u thuéc

hä Vßi voi ®ã lµ Cyrtotrachelus sp. vµ Otidognathus sp.

4.1.2. Thiªn ®Þch cña c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng trong khu vùc nghiªn cøu

C¸c loµi thiªn ®Þch còng sèng trong m«i tr­êng cïng víi s©u h¹i, qu¸ tr×nh

ph¸t sinh ph¸t triÓn th­êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn cña s©u h¹i.

Khi mËt ®é s©u h¹i thÊp, mËt ®é thiªn ®Þch cµng thÊp h¬n. MËt ®é s©u h¹i cao,

mËt ®é thiªn ®Þch l¹i ch­a cao. C¸c loµi nµy xuÊt hiÖn hÇu nh­ quanh n¨m, chóng

cã thÓ ¨n s©u Vßi voi ë tÊt c¶ c¸c pha sinh tr­ëng, v× vËy chóng ta cÇn cã nh÷ng

biÖn ph¸p b¶o vÖ, ph¸t triÓn, nh©n nu«i sinh khèi cña c¸c loµi thiªn ®Þch.

Trong khu vùc nghiªn cøu, qua c¸c ®ît ®iÒu tra chóng t«i thÊy cã nhiÒu

loµi thiªn ®Þch nh­ kiÕn ®en lín, cãc, Õch, nh¸i, nhÖn, chim, ong sphex... C¸c loµi

thiªn ®Þch nµy ®­îc thèng kª theo b¶ng 4-05.

BiÓu 4-05: Danh lôc c¸c loµi thiªn ®Þch cña Vßi voi trong khu vùc nghiªn cøu

STT

Tªn ViÖt Nam

Tªn khoa häc

Vai trß

L1

Líp c«n trïng

insecta

BI

Bé Bä ngùa

Mantodea

H1

Hä Bä ngùa th­êng

Mantidae

1

Bä ngùa xanh bông réng

Hierodula patellifera Serville

¨n thÞt

BII

Bé C¸nh mµng

Hymenoptera

H2

Hä KiÕn

Formicidae

2 KiÕn vµng

Soleropsis sp.

¨n thÞt

- 47 -

STT

Tªn ViÖt Nam

Tªn khoa häc

Vai trß

Oecophylla smaragdina

3 KiÕn vèng

¨n thÞt

4 KiÕn cong ®u«i

¨n thÞt

Cremastogaster travancoresis

Formica polyctena

5 KiÕn ®en lín

¨n thÞt

H3

Hä Ong

Sphegidae

¨n thÞt

6 Ong sphex

Sphex sp.

Reptilia

L2

Líp Bß s¸t

BIII

Bé cã vÈy

Squamata

H4

Hä Th»n l»n bãng

Th»n l»n

¨n thÞt

H5

Hä Nh«ng

Agamidae

Acanthosaura lepidegaster

¤ r«

¨n thÞt

L3

Líp Õch nh¸i

Amphibia

BIV

Bé kh«ng ®u«i

Anura

H6

Hä Cãc

Bufonidae

Bufo galcatus

Cãc rõng

¨n thÞt

H7

Ranidae

Hä Õch nh¸i

¨n thÞt

Rana kuhlii

Õch nhÏo

Líp chim

L4

Aves

Bé sÎ

BV

Passeriformes

H8

Hä Chµo mµo

Pycnonotidae

Pycnonotus jocous

Chµo mµo

¨n thÞt

H9

Hä ChÝch choÌ

Turdinae

Copsychus saularis

ChÝch chße

¨n thÞt

H10

Hä Kh­íu

Timallidae

Garrulax sp.

Kh­íu

¨n thÞt

- 48 -

STT

Tªn ViÖt Nam

Tªn khoa häc

Vai trß

H11

Hä Chim chÝch

Sylyiidae

Orthotomus sutorius

ChÝch b«ng ®u«i dµi

¨n thÞt

Phylloscopus fuscatus

ChÝch n©u

¨n thÞt

H12

Hä Chim s©u

Dicaridae

Dicarum concorlor

Chim s©u

¨n thÞt

H13

Hä SÎ

Ploceidae

Passer montanus

Chim sÎ

¨n thÞt

H14

Hä Vµnh khuyªn

Zosteropidae

Zosterops erythropleurus

Vµnh khuyªn

¨n thÞt

H15

Hä Qu¹

Corvidae

Kiitta erythrorhyncha

GiÎ cïi

¨n thÞt

TuyÕn trïng

Steinernema sp.

Nh­ vËy khu vùc nghiªn cøu cã kho¶ng 20 loµi thiªn ®Þch thuéc 5 Bé, 15

Hä. Trong ®ã, c¸c loµi kiÕn thuéc hä KiÕn lµ c¸c loµi thiªn ®Þch chñ yÕu: §Æc

®iÓm chung cña hä nhµ kiÕn lµ kh¶ n¨ng ¨n thÞt cña kiÕn kh¸ lín. Bëi vËy chóng

cã vai trß rÊt quan träng trong hÖ sinh th¸i rõng, nhÊt lµ trong viÖc khèng chÕ c¸c

loµi s©u h¹i, gi÷ c©n b»ng sinh th¸i. KiÕn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cã vai trß cao trong

phßng trõ s©u h¹i.

§èi víi Vßi voi, KiÕn cã thÓ bß vµo ¨n thÞt ®­îc c¶ khi s©u non cßn ®ang

®ôc bªn trong m¨ng. Khi s©u Vßi voi ®Éy søc chóng r¬i xuèng ®Êt vµ t×m chç ®Ó

ho¸ nhéng ®©y lµ thêi ®iÓm chóng dÔ bÞ ong, cãc, Õch, nh¸i, chim... ¨n thÞt.

TiÕn hµnh nu«i Vßi voi trong phßng d­íi ®iÒu kiÖn gÇn gièng víi tù nhiªn,

trong c¸c dông cô nu«i tiªu chuÈn. §Õn th¸ng 6/2007, chØ cã 30 s©u tr­ëng thµnh

chui ra khái mÆt ®Êt, trong ®Êt mÉu lÊy vÒ cßn cã 13 con ®· chÕt (ë thêi kú

nhéng) do tuyÕn trïng Steinernema sp. mét loµi tuyÕn trïng sèng tù nhiªn trong

®Êt. §©y còng chÝnh lµ loµi tuyÕn trïng ®· ®­îc tµi liÖu Robert Cunningham,

18/7/2000 [55] nh¾c ®Õn trong biÖn ph¸p phßng trõ Vßi voi:

- 49 -

H×nh 4-06: TuyÕn trïng Steinernema sp.

4.1.3. X¸c ®Þnh loµi Vßi voi h¹i m¨ng chÝnh

X¸c ®Þnh ®­îc loµi s©u Vßi voi chÝnh ®Ó tËp trung tiÕn hµnh phßng trõ cã ý

nghÜa hÕt søc quan träng c¶ vÒ kinh tÕ lÉn m«i tr­êng, chóng t«i c¨n cø vµo:

- Sè lÇn xuÊt hiÖn, mËt ®é vµ hÖ sè biÕn ®éng cña tõng loµi Vßi voi trong

®ît ®iÒu tra

- §Æc tÝnh sinh vËt häc cña tõng loµi

- Møc ®é g©y h¹i cña tõng loµi tíi c©y Luång

Trong thêi gian lµm ®Ò tµi, chóng t«i tiÕn hµnh 3 ®ît ®iÒu tra:

§ît I: th¸ng 8/2006

§ît II: th¸ng 9 - 10/2006

§ît III: th¸ng 4 - 5/2007

 Sè lÇn xuÊt hiÖn, mËt ®é vµ hÖ sè biÕn ®éng cña tõng loµi Vßi voi

trong ®ît ®iÒu tra

Qua 3 ®ît ®iÒu tra, chóng t«i thÊy ®ît 1 vµ ®ît 2 lµ thêi kú xuÊt hiÖn cña 2

loµi Vßi voi ch©n dµi, vµ Vßi voi lín. Trong khi ®ã Vßi voi chÊm ngang chØ gÆp ë

®ît 3, nh­ng Ýt.

- 50 -

 VÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc:

Mïa m¨ng Luång th­êng mäc nhiÒu vµo th¸ng 5 - 9, mäc nhiÒu nhÊt vµo

cuèi th¸ng 6 ®Õn gi÷a th¸ng 8. Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer) th­êng

b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ th¸ng 6 ®Õn ®Çu th¸ng 11. Vßi voi ch©n dµi (Cyrtotrachelus

th­êng b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ gi÷a th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10. longimanus Fabricius)

Vßi voi chÊm ngang (Otidognathus davidi Fairmaire) thêi gian xuÊt hiÖn ng¾n, tõ

®Çu th¸ng 5 xuÊt hiÖn ®Õn th¸ng 6 kÕt thóc pha s©u tr­ëng thµnh vµ c­ tró 10

th¸ng ë trong ®Êt.

 VÒ møc ®é g©y h¹i cña tõng loµi tíi c©y Luång:

+ Vßi voi ch©n dµi: S©u tr­ëng thµnh ®ôc ngoµi m¨ng ®Ó ¨n bæ sung, chñ

yÕu h¹i ngän m¨ng, h×nh thµnh lªn c©y m¨ng dÞ d¹ng. S©u non ¨n vµo trong m¨ng,

c©y m¨ng bÞ h¹i th­êng kh«ng mäc lªn ®­îc (tû lÖ bÞ h¹i cña c©y m¨ng ®¹t 90%).

+ Vßi voi lín: S©u tr­ëng thµnh ¨n ë ngoµi m¨ng. S©u non ¨n vµo trong

m¨ng, lµm cho c©y m¨ng bÞ tho¸i ho¸, tre dÞ d¹ng hoÆc côt ngän hoÆc cã thÓ

chÕt. Loµi nµy th­êng g©y h¹i m¨ng cïng víi Vßi voi ch©n dµi lµm cho møc ®é

h¹i cµng nÆng h¬n.

+ Vßi voi chÊm ngang: S©u tr­ëng thµnh vµ s©u non ®Òu ¨n m¨ng. C©y

m¨ng bÞ ®ôc nhiÒu lç ë nhiÒu lãng. Tuy nhiªn, nh÷ng c©y m¨ng bÞ loµi s©u nµy

h¹i cã c©y vÉn cã thÓ mäc lªn ®­îc vµ qua ®iÒu tra chóng t«i thÊy nãi chung møc

®é g©y h¹i cña chóng kh«ng lín nh­ 2 loµi trªn.

Nh­ vËy, qua ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm trªn chóng t«i thÊy ë khu vùc ®iÒu tra

cã 2 loµi Vßi voi h¹i m¨ng Luång chÝnh lµ: Vßi voi ch©n dµi vµ Vßi voi lín.

4.2. ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i cña c¸c loµi vßi voi

h¹i m¨ng luång trong khu vùc ®iÒu tra

4.2.1. Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer)

 §Æc ®iÓm h×nh th¸i

- 51 -

- S©u c¸i tr­ëng thµnh dµi 26 - 38mm, con ®ùc 25 - 39mm, th©n vµng da

cam hoÆc n©u ®en. §Çu h×nh b¸n cÇu mµu ®en. Vßi ch×a ra phÝa tr­íc dµi 10 -

12mm; vßi con ®ùc h×nh thoi ng¾n, phÝa trªn cã vÕt lâm, 2 bªn vÕt lâm cã gai låi

lªn, mçi hµng cã 7 - 8. R©u ®Çu h×nh ®Çu gèi mäc 2 bªn vßi, ®èt cuèng r©u ®Çu

dµi 4 - 5mm. PhÇn roi r©u cã 7 ®èt, phÝa cuèi ph×nh to ra. M¶nh l­ng ngùc tr­íc

låi lªn h×nh trßn, phÝa tr­íc cã mét viÒn ®en réng kho¶ng 1mm, ë con ®ùc phÝa

sau cã mét v©n lín d¹ng mòi tªn. C¸nh cøng mµu vµng hoÆc n©u ®en, mÐp ngoµi c¸nh trßn, gãc sau cã mét gai nhá khi 2 c¸nh khÐp l¹i gai låi lªn thµnh 1 gãc 900,

trªn c¸nh cøng cã 9 v¹ch däc theo chiÒu dµi c¸nh. §èt ®ïi ch©n tr­íc vµ ®èt chµy

ch©n tr­íc dµi h¬n ®èt chµy ch©n gi÷a vµ ch©n sau, phÝa trong cña ®èt chµy ch©n

tr­íc mäc nhiÒu l«ng mµu ®á, ®Æc biÖt lµ ë con ®ùc.

H×nh 4-01: Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer)

- Trøng h×nh bÇu dôc dµi, chiÒu dµi 4,5mm, chiÒu réng 1,3 - 1,5mm. Khi

míi ®Î mµu tr¾ng s÷a bãng, dÇn dÇn biÕn ®æi thµnh mµu vµng s÷a.

- S©u non khi míi në th©n dµi 5mm, toµn th©n mµu tr¾ng s÷a, sau khi ¨n

th©n mµu vµng s÷a. S©u non tuæi giµ dµi 45 - 55mm, ®Çu mµu vµng n©u cã hµm

mµu ®en. Th©n nh¨n nheo, mµu vµng nh¹t, m¶nh l­ng tr­íc cøng dÇn, phÝa trªn

cã 1 v©n d¹ng m¸i nhµ, mµu n©u ®en.

- Nhéng: dµi 35 - 50mm, míi ®Çu mµu vµng da cam, sau mµu vµng ®Êt.

Buång nhéng b»ng ®Êt, cã lÉn l¸, cá, dÔ vì.

- 52 -

 TËp tÝnh

- Vßi voi lín 1 n¨m cã 1 thÕ hÖ, qua ®«ng ë pha tr­ëng thµnh trong buång

®Êt. Thêi gian g©y h¹i cña s©u non tõ th¸ng 6 - 10, gi÷a th¸ng 7 ®Õn cuèi th¸ng

10 s©u non ho¸ nhéng, cuèi th¸ng 7 ®Çu th¸ng 8 ®Õn ®Çu th¸ng 11 vò ho¸ thµnh

s©u tr­ëng thµnh vµ qua ®«ng.

- Cuèi th¸ng 5 n¨m s©u tr­ëng thµnh b¨t ®Çu xuÊt hiÖn, bay ra nhiÒu vµo

gi÷a vµ cuèi th¸ng 8, th­êng ®Çu th¸ng 11 kh«ng thÊy s©u tr­ëng thµnh n÷a. S©u

tr­ëng thµnh th­êng chui ra khái ®Êt vµo kho¶ng 6 - 9h vµ 16 - 19giê. Khi míi

bay ra ho¹t ®éng rÊt chËm, thêi gian ho¹t ®éng m¹nh cña s©u tr­ëng thµnh tõ 8 -

12 h, chiÒu tõ 3 - 6 h. Buæi tr­a vµ ngµy m­a chui xuèng mÆt d­íi l¸ hoÆc cá ®Ó

Èn n¸u, sau khi m­a tr­ëng thµnh ho¹t ®éng m¹nh nhÊt. S©u tr­ëng thµnh bay rÊt

nhanh, chñ yÕu t×m m¨ng ®Ó ¨n bæ sung vµ ®Î trøng. S©u tr­ëng thµnh cã tÝnh gi¶

chÕt, khi rung c©y r¬i xuèng ®Êt bông ngöa lªn trªn. Mét lóc sau lËt l¹i vµ bß

hoÆc bay ®i, còng cã mét sè Ýt trong qu¸ tr×nh r¬i th× bay lu«n. Sau khi ra khái

mÆt ®Êt 1 - 2 ngµy s©u tr­ëng thµnh ®i t×m m¨ng vµ ¨n bæ sung, sau khi ¨n 2 ngµy

lµ giao phèi. Khi giao phèi phÇn lín con c¸i ®ang ¨n trªn c©y m¨ng, con ®ùc bay

®Õn ë bªn c¹nh, sau ®ã giao phèi; Cã hiÖn t­îng c¸c con ®ùc tranh nhau giao

phèi víi con c¸i. Khi giao phèi con c¸i vÉn ¨n, con ®ùc vµ con c¸i ®Òu cã thÓ giao

phèi nhiÒu lÇn, sau khi giao phèi lµ ®Î trøng ngay. Tr­íc khi ®Î trøng, con c¸i

®Õn t×m c©y m¨ng, b¸n kÝnh 2cm trë lªn, ®Çu h­íng vÒ phÝa d­íi, ®ôc vµo gi÷a

m¨ng 1 lç, sau ®ã chóng quay ng­îc ®Çu l¹i vµ ®Î 1 trøng mçi lç, trªn mçi c©y

m¨ng nhiÒu nhÊt ®Î 3 lç. Lç ®ôc h×nh trßn, lé ra ngoµi bÑ m¨ng, trong thÞt m¨ng

cã 1 huyÖt h×nh bÇu dôc dµi 6mm, réng 3mm, s©u 5mm. Mçi con ®Î 35 - 40

trøng, thêi gian ®Î trøng kho¶ng 15 - 20 ngµy. Thêi gian ho¹t ®éng cña s©u

tr­ëng thµnh 40 - 70 ngµy. Tû lÖ ®ùc c¸i lµ 1:1.

- Trøng 3 - 4 ngµy sau th× në, khi s¾p në cã thÓ thÊy 2 chÊm ®á. S©u non

në chui ra khái trøng vµ ®ôc h­íng lªn trªn ngän m¨ng. Sau 1 - 3 ngµy ë lç ®ôc

- 53 -

(lç ®Î trøng) ch¶y ra mét líp nhùa mµu xanh, 3 - 4 ngµy sau l¹i ch¶y ra mét líp

nhùa mµu ®en, ®ã lµ dÊu hiÖu ph¸t triÓn b×nh th­êng cña s©u non ë trong m¨ng.

- S©u non ¨n theo h­íng nghiªng, råi l¹i ¨n ngang vµ h­íng lªn trªn theo

h×nh ch÷ Z cho ®Õn lóc lªn ®Õn ngän m¨ng. Khi ®Õn ngän m¨ng l¹i ¨n h­íng

xuèng d­íi vµ ¨n cho ®Õn hÕt thÞt cña nöa trªn m¨ng. Mét s©u non cã thÓ ¨n 20 -

30cm m¨ng. C©y m¨ng bÞ h¹i cã thÓ kh«ng trë thµnh tre ®­îc. S©u non tuæi 5 ¨n

trong m¨ng kho¶ng 11 - 16 ngµy th× ®Éy søc. Vµo buæi tr­a, s©u non ®Éy søc ®ôc

1 lç trßn ®­êng kÝnh kho¶ng 1 - 8mm. PhÝa d­íi cña lç trßn bÞ ph¸ vì, s©u non

cuén trßn l¹i vµ r¬i xuèng mÆt ®Êt råi bß ®i rÊt nhanh t×m n¬i thÝch hîp ®Ó ho¸

nhéng. Nã dïng hµm xíi ®Êt lªn vµ dïng ®Çu khoan xuèng thµnh lç ®Ó chui vµo,

s©u non lÊy tÊt c¶ ®Êt bªn ngoµi xÕp thµnh 1 buång dµi 45 - 65mm. Buång ®Êt

n»m trong ®é s©u tõ 9 - 63cm, ®a sè n»m ë khu vùc 20 - 30cm. Sau 8 - 11 ngµy

th× ho¸ nhéng.

- Nhéng tr¶i qua 11 - 15 ngµy th× vò ho¸ thµnh s©u tr­ëng thµnh vµ c­ tró

trong buång ®Êt cho ®Õn kho¶ng th¸ng 5 n¨m sau.

4.2.2. Vßi voi ch©n dµi (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius)

H×nh 4-02: Vßi voi chân dài (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius)

- 54 -

 §Æc ®iÓm h×nh th¸i

- S©u tr­ëng thµnh c¸i dµi 20 - 32mm, con ®ùc 22 - 34mm, th©n lóc míi vò

ho¸ mµu vµng t­¬i, sau khi ra khái mÆt ®Êt chuyÓn thµnh mµu vµng da cam, mµu

n©u vµng hoÆc ®en. MÐp sau m¶nh l­ng ngùc tr­íc cã 1 v©n ®en h×nh vu«ng trßn

gãc. MÐp ngoµi cña c¸nh cøng kh«ng cong ®Òu nh­ ë Vßi voi lín mµ cã d¹ng h¬i

lÖch, cuèi c¸nh cøng th­êng kh«ng cã gai nhän khi khÐp l¹i lâm xuèng. §èt ®ïi

vµ ®èt chµy ch©n tr­íc dµi h¬n ®èt ®ïi vµ ®èt chµy ch©n gi÷a vµ ch©n sau. PhÝa

trong ®èt chµy ch©n tr­íc cã l«ng ng¾n mµu n©u cßn c¸c ®Æc tr­ng kh¸c gièng

nh­ Vßi voi lín.

- Trøng h×nh bÇu dôc dµi 3 - 4mm, réng 1,2 - 1,3mm. Lóc míi ®Î trøng cã

mµu tr¾ng s÷a vÒ sau chuyÓn sang mµu vµng s÷a, nh½n bãng kh«ng cã v©n. Tr­íc

khi në mµu n©u vµng.

- S©u non khi míi në dµi 4mm, toµn th©n mµu tr¾ng s÷a, sau khi ¨n mµu

vµng s÷a. §Çu mµu n©u vµng nh¹t, c¸c ®èt kh«ng râ. S©u non tuæi giµ dµi 38 -

48mm, mµu vµng nh¹t, ®Çu n©u vµng, miÖng mµu ®en, m¶nh l­ng ngùc tr­íc ho¸

cøng, trªn l­ng cã mét ®èm mµu vµng, phÝa trªn kh«ng cã v©n h×nh m¸i nhµ nh­

s©u Vßi voi lín, trªn th©n cã mét ®­êng mµu x¸m.

- Nhéng dµi 34 - 45mm, mµu tr¾ng s÷a, vÒ sau biÕn ®æi thµnh mµu vµng

®Êt. Vßi vµ r©u ®Çu cuèn vµo tr­íc ngùc, mµu sÉm h¬n. Buång nhéng gåm c¸c

sîi m¨ng, ®Êt, bïn t¹o thµnh, h×nh bÇu dôc dµi 50-65mm.

 TËp tÝnh

- Vßi voi ch©n dµi mçi n¨m cã mét løa. Tõ gi÷a th¸ng 5 s©u tr­ëng thµnh

bay ra, thØnh tho¶ng xuÊt hiÖn tõ ®Çu th¸ng 5, thÞnh hµnh vµo cuèi th¸ng 6 ®Çu

th¸ng 8. Th¸ng 10 hÇu nh­ kh«ng thÊy s©u tr­ëng thµnh n÷a.

- Thêi gian ®Î trøng vµo th¸ng 5 ®Õn ®Çu th¸ng 10. S©u non g©y h¹i tõ cuèi

th¸ng 5 ®Õn gi÷a th¸ng 10.

- 55 -

Trong ngµy s©u tr­ëng thµnh bay ra lóc 6 ®Õn 9 giê s¸ng vµ 4 ®Õn 7 giê

chiÒu. Sau khi chui ra khái mÆt ®Êt lµ bay ®i t×m m¨ng ®Ó ¨n bæ sung. S©u tr­ëng

thµnh th­êng ho¹t ®éng vµo lóc khi ®· kh« s­¬ng; sím nhÊt 6 ®Õn 7 giê s¸ng,

m¹nh nhÊt lµ 8 ®Õn 10 giê, chiÒu tõ 3 ®Õn 5 giê; ®Õn 8 giê tèi lµ ngõng ho¹t

®éng. Ban ®ªm hoÆc buæi tr­a, trêi m­a chui xuèng mÆt d­íi l¸ hoÆc ®Êt ®Ó Èn

n¸u. S©u tr­ëng thµnh bay rÊt nhanh, nh­ng ë trong rõng tre th× cù ly bay rÊt ng¾n.

S©u tr­ëng thµnh cã tÝnh gi¶ chÕt, ®éng vµo lµ r¬i xuèng ®Êt, vµ chui vµo lïm cá

®Ó Èn n¸u. S©u tr­ëng thµnh ¨n bæ sung 2 ngµy lµ tiÕn hµnh giao phèi, c¶ con ®ùc

vµ con c¸i ®Òu tiÕn hµnh giao phèi nhiÒu lÇn. Thêi gian giao phèi kho¶ng 5 ®Õn

15 phót. Sau khi giao phèi con c¸i ®i t×m m¨ng ®Ó ®Î trøng, chóng t×m c©y m¨ng

cã ®­êng kÝnh 1 - 2cm ®Ó ®ôc mét lç c¸ch ngän m¨ng 10 - 30cm, sau ®ã ®Î 1

trøng, mçi c©y ®Î 1 trøng. Mçi s©u tr­ëng thµnh c¸i ®Î 25 ®Õn 30 trøng, thêi gian

ho¹t ®éng 50 ®Õn 90 ngµy. Tû lÖ ®ùc vµ c¸i lµ 1:1. Thêi gian ®Î trøng 2 - 3 ngµy.

- S©u non khi míi në ®µo lªn phÝa trªn ngän m¨ng, ®i th¼ng ®Õn ngän råi

¨n xuèng d­íi, cã thÓ ¨n ®Õn d­íi lç ®Î trøng 25 ®Õn 30cm. Lç ®ôc chøa ®Çy

ph©n, ngän m¨ng biÕn thµnh mµu vµng vµ kh«. PhÇn bÞ ®ôc mÒm nhòn ra. Thêi

gian sèng cña s©u non 12 - 15 ngµy. S©u non ®Éy søc th­êng ®ôc 1 lç trßn c¸ch

ngän m¨ng 13 ®Õn 20cm, dïng ph©n bÞt l¹i, sau ®ã quay xuèng d­íi c¸ch vÕt ®ôc

7 cm, c¾n ®øt ngän vµ r¬i xuèng ®Êt cïng phÇn m¨ng bÞ gÉy, chui ra khái m¨ng

bß trªn ®Êt, ®i t×m ®Þa ®iÓm thÝch hîp ®Ó ho¸ nhéng. NÕu trêi n¾ng s©u non n»m

trong lßng m¨ng, chê ®Õn tèi chui xuèng ®Êt. Sau non dïng hµm trªn ®µo th¼ng

xuèng ®Êt ®Õn 1 ®é s©u nhÊt ®Þnh råi xuyªn ngang vµ lµm buång ®Êt ®Ó ho¸

nhéng. Buång nhéng n»m c¸ch mÆt ®Êt 12cm - 50cm, b×nh qu©n lµ 25cm. S©u

non bß ®i, bß l¹i ®Ó kÐo vËt liÖu lµ x¬ m¨ng vµ ®Êt l¹i ®Ó lµm buång nhéng.

Buång nhéng dµi 5 ®Õn 6cm, thêi gian s©u non trong buång nhéng th­êng ng¾n,

qua 10 ®Õn 12 ngµy th× lét x¸c ho¸ nhéng. Nhéng sau 12 ®Õn 15 ngµy lµ thµnh

s©u tr­ëng thµnh vµ qua ®«ng.

 §iÓm kh¸c biÖt gi÷a Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer) vµ Vßi voi

ch©n dµi (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius): H×nh 4-03 vµ h×nh 4-04

- 56 -

 VÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i

- S©u tr­ëng thµnh: Vßi voi lín (1, H4-03) dµi h¬n Vßi voi ch©n dµi (1,

H4-04)

+ PhÝa sau m¶nh l­ng ngùc tr­íc Vßi voi lín ®ùc cã mét v©n lín d¹ng mòi

tªn (2, H 4-03) cßn ë Vßi voi ch©n dµi lµ 1 v©n ®en h×nh vu«ng trßn gãc (2, H 4-04).

+ MÐp ngoµi c¸nh Vßi voi lín trßn, gãc sau cã mét gai nhá khi 2 c¸nh

khÐp l¹i gai låi lªn thµnh 1 gãc 900. MÐp ngoµi cña c¸nh cøng Vßi voi ch©n dµi

(3, H4-04) kh«ng cong ®Òu nh­ ë Vßi voi lín (3, H4-03)mµ cã d¹ng h¬i lÖch,

cuèi c¸nh cøng th­êng kh«ng cã gai nhän khi khÐp l¹i lâm xuèng.

+ PhÝa trong cña ®èt chµy cña ch©n tr­íc Vßi voi lín mäc nhiÒu l«ng mµu

®á, ®Æc biÖt lµ ë con ®ùc. PhÝa trong ®èt chµy ch©n tr­íc Vßi voi ch©n dµi l¹i cã

l«ng ng¾n mµu n©u.

(Nguån tõ cuèn “C«n trïng rõng Trung Quèc”[49])

H×nh 4-03: Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer) H×nh 4-04: Vßi voi chân dài (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius)

- Trøng: Trøng Vßi voi lín (dµi 4,5mm, réng 1,3 - 1,5mm)( (4, H4-03) to

h¬n Vßi voi ch©n dµi (dµi 3 - 4mm, réng 1,2 - 1,3mm) (4, H4-04).

- 57 -

- S©u non: S©u non Vßi voi lín th©n dµi 5mm trong khi Vßi voi ch©n dµi

chØ lµ 4mm. PhÝa trªn Vßi voi non lín cã 1 v©n d¹ng m¸i nhµ (5, H4-03), mµu

n©u ®en cßn ë Vßi voi ch©n dµi kh«ng cã (5, H4-04).

- Nhéng: Nhéng Vßi voi lín (35 - 50mm) (6, H4-03) dµi h¬n Vßi voi ch©n

dµi (34 - 45mm) (6, H4-04).

 VÒ tËp tÝnh

- Kú g©y h¹i cña s©u non Vßi voi lín tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, cßn cña Vßi

voi ch©n dµi tõ th¸ng 5 ®Õn gi÷a th¸ng 10.

- S©u tr­ëng thµnh Vßi voi lín xuÊt hiÖn tõ th¸ng 6 ®Õn ®Çu th¸ng 11

kh«ng thÊy s©u tr­ëng thµnh n÷a, Vßi voi ch©n dµi xuÊt hiÖn sím h¬n tõ ®Çu

th¸ng 5 ®Õn ®Çu th¸ng 10 ®· kh«ng thÊy s©u tr­ëng thµnh n÷a.

- Sau khi ra khái mÆt ®Êt 1 - 2 ngµy s©u tr­ëng thµnh Vßi voi lín ®i t×m

m¨ng ¨n bæ sung, cßn Vßi voi ch©n dµi th× t×m m¨ng ¨n bæ sung ngay.

- Sau giao phèi con c¸i Vßi voi lín ®i t×m c©y m¨ng cã ®­êng kÝnh 2cm trë

lªn ®Ó ®Î trøng, Vßi voi ch©n dµi c¸i l¹i ®i t×m c©y m¨ng cã ®­êng kÝnh 1 - 2cm

®Ó ®Î.

- Mçi con Vßi voi lín c¸i ®Î 35 - 40 trøng trong kho¶ng 15 - 20 ngµy, mçi

lç ®ôc ®Î 1 trøng vµ mçi c©y cã nhiÒu nhÊt 3 lç ®ôc. Trong khi ®ã mçi con Vßi

voi ch©n dµi chØ ®Î 25 - 30 trøng trong 2 - 3 ngµy, nh­ng mçi c©y chóng chØ ®ôc

1 lç vµ ®Î 1 trøng.

- Thêi gian ho¹t ®éng cña 1 con Vßi voi lín tr­ëng thµnh lµ 40 ®Õn 70

ngµy, nh­ng cña Vßi voi ch©n dµi lµ 50 - 90 ngµy.

- Thêi gian s©u non Vßi voi lín lµ 11 - 16 ngµy, Vßi voi ch©n dµi 12 - 15

ngµy. S©u non ®Éy søc Vßi voi lín ®ôc vµo buæi tr­a, cßn Vßi voi ch©n dµi l¹i

®ôc vµo buæi ®ªm. S©u non Vßi voi lín ph¸ vì lç ®ôc, cuén trßn l¹i r¬i xuèng ®Êt

t×m ®Êt thÝch hîp ®Ó vµo nhéng, nh­ng s©u non Vßi ch©n dµi c¾n ®øt phÇn ngän

m¨ng vµ r¬i xuèng ®Êt cïng phÇn ngän ®ã.

- 58 -

- Sau khi lµm buång nhéng 8 - 11 ngµy s©u non Vßi voi lín ho¸ nhéng,

cßn ë Vßi voi ch©n dµi thêi gian ®ã lµ 10 - 12 ngµy.

4.2.3. Vßi voi chÊm ngang (Otidognathus davidis)

 §Æc ®iÓm h×nh th¸i:

- S©u tr­ëng thµnh c¸i dµi 14 - 22mm, mµu vµng nh¹t, con ®ùc 12 - 20mm

mµu n©u ®á. Vßi mµu ®en. Con c¸i vßi dµi 5 - 8mm, bÒ mÆt nh½n bãng, con ®ùc

vßi dµi 4 - 7mm, phÝa trªn cã 2 gai låi lªn. §Çu mµu ®en, 2 bªn cã m¾t kÐp h×nh

bÇu dôc mµu ®en, r©u ®Çu mµu ®en. MÐp sau m¶nh l­ng ngùc tr­íc uèn cong

h×nh vßng cung, ë gi÷a cã mét vÖt dµi mµu ®en h×nh thoi. MÆt bông cña ngùc

tr­íc mµu ®en. Trªn c¸nh cøng cã 9 v¹ch, do c¸c vÕt næi chÊm ®en xÕp thµnh,

gi÷a c¸nh cã 2 v©n mµu ®en, gãc vai vµ mÐp ngoµi còng mµu ®en. C¸nh sau mµu

n©u ®á. Ch©n cã mµu vµng xen víi mµu ®en, phÇn cuèi ®èt chµy cã 1 gai nhá.

Cuèi bông thß ra khái c¸nh, bông cã 5 nèt mµu ®en. §èt bông thø 1, 2 vµ bªn ®èt

bông cuèi cã ®èm h×nh tam gi¸c mµu n©u ®á. ë trong rõng th­êng thÊy mét sè

c¸ thÓ mµu ®en.

H×nh 4-05: Vßi voi chÊm ngang (Otidognathus davidis)

- Trøng h×nh bÇu dôc dµi 3mm, réng 1mm. Khi míi ®Î mµu tr¾ng ®ôc, sau

thµnh tr¾ng s÷a. Tr­íc khi në trøng th­êng trong.

- 59 -

- S©u non míi në dµi 3mm, mµu tr¾ng s÷a, l­ng cã mét v¹ch tr¾ng, th©n

mÒm trong suèt. S©u non tuæi 3 th­êng cøng h¬n, mµu tr¾ng vµng. S©u non tuæi

giµ dµi 20 - 25mm, mµu tr¾ng vµng, ®Çu mµu n©u ®á, miÖng mµu ®en, th©n nh¨n

nheo. PhÇn cuèi bông cã c¸c vÕt låi mµu vµng sÉm.

 TËp tÝnh:

- Mçi n¨m mét løa. §Çu th¸ng 5 s©u tr­ëng thµnh chui ra khái mÆt ®Êt,

giao phèi vµ ®Î trøng. §Õn th¸ng 6 kÕt thóc pha tr­ëng thµnh. S©u tr­ëng thµnh

ra khái mÆt ®Êt lóc 8 - 11 giê s¸ng vµ 2 - 5 giê chiÒu. Th­êng th× con ®ùc bay ®i

nhiÒu, tèc ®é bay chËm, ch¹m vµo th× chui xuèng ®Êt vµ chui vµo bôi c©y hoÆc

cá, mét lóc sau bay ®i. Vµo chiÒu tèi Ýt ho¹t ®éng, trêi r©m th­êng trèn trong bôi

cá hoÆc l¸ rông, sau khi ra khái mÆt ®Êt t×m m¨ng ¨n bæ sung. Khi ®ôc vµo m¨ng,

®èt m¨ng kh«ng lªn ®­îc, sau khi ®ôc chç ®ôc lâm xuèng vµ chÊt tre cøng l¹i.

Sau khi ¨n bæ sung cã thÓ x¶y ra qu¸ tr×nh giao phèi, th­êng con ®ùc chñ ®éng

bay ®Ó t×m con c¸i, lóc giao phèi con c¸i vÉn ¨n m¨ng. Con c¸i cã thÓ giao phèi 2

- 3 con ®ùc. Khi giao phèi c¶ ®«i vßi voi cã thÓ gi¶ chÕt khi bÞ va ch¹m hoÆc

cïng bay ®i. Con ®ùc, con c¸i cã thÓ giao phèi nhiÒu lÇn. Sau giao phèi 2 ®Õn 3

lÇn th× ®Î trøng. Con c¸i lÊy vßi ®ôc vµo m¨ng 1 lç réng h¬n 1mm, s©u 3 - 5mm,

sau ®ã ®Î trøng vµo trong lç, mçi lç ®Î 1 trøng, thØnh tho¶ng ®Î 2 trøng. Th­êng

®Î ë gi÷a ®èt m¨ng, mçi ®èt m¨ng ®Î 1 - 2 trøng, 1 c©y 80 trøng.

- Trøng në sau 3-4 ngµy. Tr­íc lóc në, kho¶ng 2/5 ë ®o¹n d­íi trøng ch¶y

ra líp nhùa tr¾ng trong suèt vµ cã thÓ thÊy s©u non cö ®éng.

- S©u non cã 5 tuæi, tr¶i qua 19 - 22 ngµy, cuèi th¸ng 5 s©u non x©y tæ ho¸

nhéng. S©u non tuæi 3 g©y h¹i rÊt m¹nh. S©u non chØ ¨n thÞt m¨ng vµ mét Ýt cµnh

nhá, nãi chung kh«ng di chuyÓn ®i ®©u, c©y m¨ng bÞ h¹i th­êng kh«ng sinh

tr­ëng ®­îc hoÆc sau khi thµnh tre th× dÔ g·y. S©u non tuæi cuèi th­êng hay ®¸nh

nhau. C¸c con bÞ th­¬ng vÉn cã thÓ lét x¸c n»m bÊt ®éng, sau khi lét x¸c mét giê

c¬ thÓ l¹i trë l¹i b×nh th­êng mµu tr¾ng ®ôc. S©u non ®Éy søc ¨n phÝa ngoµi m¨ng

- 60 -

®Õn bÑ m¨ng c¾n mét lç réng 7 - 9mm råi r¬i ra ngoµi t×m ®Êt thÝch hîp chui

xuèng ®Õn ®é s©u 8 - 15cm x©y tæ h×nh bÇu dôc dµi 20 - 25mm ®Ó ho¸ nhéng.

- Buång nhéng ë d­íi ®Êt th­êng n»m nghiªng. Sau khi nhéng vò ho¸

thµnh s©u tr­ëng thµnh cã thÓ qua ë trong ®Êt 1 ®Õn 2 mïa ®«ng. Thêi kú nhéng

12 - 20 ngµy.

4.2.4. ¶nh h­ëng cña khÝ hËu tíi c¸c loµi Vßi voi trong khu vùc nghiªn cøu

Vßi voi tr­ëng thµnh b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10. Theo cuèn

“C«n trïng rõng Trung Quèc” [49]: nhiÖt ®é b×nh qu©n ngµy 24 - 25oC th× Vßi

voi tr­ëng thµnh b¾t ®Çu bay ra, 27 - 28oC lµ thêi kú chui ra thÞnh hµnh.

Nh­ vËy, theo b¶ng 3-01 vÒ l­îng m­a - nhiÖt ®é cña huyÖn Ngäc LÆc vµ

kÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i th× tõ th¸ng 5 - 10 nhiÖt ®é 24,2 ®Õn 28,9 oC còng

chÝnh lµ thêi gian Vßi voi xuÊt hiÖn. KÕt qu¶ c¸c ®ît ®iÒu tra cña chóng t«i nh­ sau:

B¶ng 4-02: KÕt qu¶ trung b×nh qua ba ®ît ®iÒu tra t¹i khu vùc nghiªn cøu

MËt ®é s©u trung b×nh/khãm

§ît ®iÒu tra

Tæng sè m¨ng ®iÒu tra

Sè m¨ng bÞ Vßi voi h¹i

Tû lÖ c©y bÞ h¹i (%)

S©u non S©u tr­ëng thµnh

8/2006

378

109

1,09

0,80

29,30

9-10/2006

440

126

1,26

0,50

28,50

4-5/2007

63

5

0,05

0,01

5

- Th¸ng 8/2006, lµ thêi gian Vßi voi tr­ëng thµnh cña 2 loµi chÝnh bay ra

nhiÒu (tû lÖ c©y bÞ h¹i 29,3%) do thêi gian nµy cã nhiÖt ®é trung b×nh cao

(27,8oC).

- §ît th¸ng 9 - 10/2006 lµ thêi gian b¾t ®Çu vµo mïa Thu nhiÖt ®é gi¶m

dÇn (26,5oC gi¶m xuèng cßn 24,2oC), s©u tr­ëng thµnh ®· bay ra giao phèi ®Î

trøng Ýt vµ chÕt ®i nªn trong thêi gian nµy Ýt gÆp s©u Vßi voi h¬n. Theo sè liÖu

b¶ng trªn cho thÊy ®ît II, sè m¨ng ®iÒu tra nhiÒu h¬n ®ît I lµ 62 c©y m¨ng nh­ng

- 61 -

trong ®ã chØ cã 17 c©y bÞ Vßi voi h¹i (chiÕm 27,41%). Tû lÖ c©y m¨ng bÞ h¹i

trong ®ît ®iÒu tra nµy gi¶m xuèng cßn 28,5%.

- §ît ®iÒu tra th¸ng 4 - 5/2007 lµ thêi kú Vßi voi tr­ëng thµnh c­ tró trong

®Êt ch­a bay ra, ®Æc biÖt n¨m nay nhiÖt ®é thêi gian nµy thÊp, ch­a cã n¾ng nãng

nhiÒu nªn kh«ng b¾t gÆp 2 loµi chñ yÕu trong ®ît ®iÒu tra nµy. Trong ®ît ®iÒu tra

nµy, c¶ 10 « tiªu chuÈn chØ míi mäc 63 c©y m¨ng vµ chØ cã 5 c©y bÞ Vßi voi h¹i.

Tû lÖ m¨ng bÞ h¹i ®ît nµy chØ cã 5%.

Nh­ vËy, sù thay ®æi nhiÖt ®é ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù bay ra khái mÆt

®Êt sím hay muén.

Khu vùc nghiªn cøu cã mïa m­a tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 12, mïa kh« tõ

th¸ng 1 ®Õn th¸ng 4, m­a nhiÒu nhÊt vµo c¸c th¸ng 7, 8, 9, 10. Thêi gian Vßi voi

xuÊt hiÖn (th¸ng 5 ®Õn ®Çu th¸ng 11) còng chÝnh lµ thêi gian l­îng m­a ë ®©y

nhiÒu (139 - 436,7mm). Mïa kh« lµ thêi kú Vßi voi ®ang c­ tró ë d­íi ®Êt.

Theo tËp tÝnh sinh th¸i, khi trêi m­a s©u tr­ëng thµnh chui xuèng ®Êt trèn

trong l¸ hoÆc cá, sau m­a lµ bay m¹nh nhÊt. Ban ®ªm vµ buæi tèi (sau 8 giê tèi)

s©u tr­ëng thµnh ngõng ho¹t ®éng.

Nh­ vËy, l­îng m­a, ®é Èm vµ ¸nh s¸ng còng ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng

cña Vßi voi tr­ëng thµnh.

4.2.5. ¶nh h­ëng cña c©y thøc ¨n tíi c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng

Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Ths. Lª B¶o Thanh t¹i khu vùc Mai Ch©u cã 3

loµi Vßi voi:

- Vßi voi ch©n dµi (Cyrtotrachelus longimanus (Fabricius)) h¹i m¨ng c¸c

loµi Luång, B­¬ng, §iÒm tróc.

- Vßi voi nhá (Otidognathus nigripictus Fairmaire) h¹i m¨ng Luång

- Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer) h¹i m¨ng Luång, B­¬ng, §iÒm

tróc.

- 62 -

Theo tµi liÖu “Insect Pests of Bamboos in Asia” [51] c¸c loµi c©y thøc ¨n

cña 3 loµi Vßi voi h¹i m¨ng trªn trong b¶ng 4-03:

B¶ng 4-03: C¸c loµi c©y thøc ¨n cña 3 loµi Vßi voi

STT

Loµi s©u

Tªn khoa häc

Tªn ViÖt Nam

Lingnania chungii

1

Vßi voi lín vµ

Dïng nhµ

Bambusa textiles

Vßi voi ch©n dµi

Hãp sµo

B. pervariabilis sinocalamus Oldham

Dendrocalamus strictus

D. hamiltonii

MËy sang hoa nhän

Melocanna baccifera

MËy hèc

Vµ mét sè loµi tre kh¸c

2

Vßi voi chÊm ngang Phyllostachys spp.

Mét sè loµi thuéc c¸c chi:

Pleioblastus

Pseudosasa

Sinobambusa

Indocalamus

Semiarundinaria

Qua b¶ng trªn chóng t«i thÊy 3 loµi Vßi voi cña khu vùc cã thÓ g©y h¹i

m¨ng rÊt nhiÒu loµi c©y thuéc hä tre tróc.

Theo ®iÒu tra cña chóng t«i khu vùc Ngäc LÆc - Thanh Ho¸ xuÊt hiÖn 3 loµi:

- Vßi voi ch©n dµi (Cyrtotrachelus longimanus (Fabricius)) h¹i m¨ng

Luång

- Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer) h¹i m¨ng Luång.

- Vßi voi chÊm ngang (Otidognathus davidis) h¹i m¨ng Luång

Ba loµi nµy trªn th­êng g©y h¹i c¸c loµi c©y kh¸c nh­: Luång, B­¬ng,

Tróc sµo, §iÒm tróc .... Tuy vËy, ë khu vùc ®iÒu tra c¸c loµi c©y trªn cã kh«ng

®¸ng kÓ nªn nguån thøc ¨n chÝnh cña chóng vÉn lµ m¨ng Luång.

- 63 -

Nh­ vËy, Vßi voi lín vµ Vßi voi ch©n dµi g©y h¹i kh¸ réng vµ m¨ng Luång

lµ nguån thøc ¨n cña nhiÒu loµi Vßi voi.

Qua sè liÖu ®iÒu tra vµ tÝnh to¸n (¸p dông c«ng thøc 2 - 1), chóng t«i thu

®­îc kÕt qu¶ 10 « tiªu chuÈn nh­ b¶ng 4-04.

B¶ng 4-04: T×nh h×nh g©y h¹i chung cña Vßi voi t¹i c¸c « tiªu chuÈn

MËt ®é s©u non/ khãm

Tû lÖ c©y cã s©u P(%)

VÞ trÝ

TT ¤TC

N¨m trång

§ît I §ît II §ît III

TB

§ît I §ît II §ît III

TB

1990 Ch©n

1,3

0,93

54,17

47,51

10

37,23

1

1,4

0,1

0

23,28

2

1992 S­ên

1,4

1,03

33,33

36,5

1,7

0,0

0

17,77

3

1992 §Ønh

1,0

0,77

25,64

27,67

1,3

0,0

10

15,39

4

1993 S­ên

0,6

0,57

15,00

21,17

1,0

0,1

10

13,92

5

1994 §Ønh

0,7

0,57

18,42

18,33

0,8

0,1

0

13,45

6

1998 Ch©n

0,8

0,57

22,86

17,5

0,9

0,0

0

29,54

7

1998 S­ên

2,0

1,36

45,45

43,17

2,1

0,0

0,1

8

1,7

1998 §Ønh

1,6

1,13

35,56

35,16

10

26,91

0

15,08

9

0,9

0,0

1998 S­ên

0,8

0,53

24,24

21,0

10

15,14

0,8

0,1

10

1999 §Ønh

0,7

0,80

18,42

17,0

5

20,77

TB

1,09

1,26

0,05

0,80

29,3

28,5

Theo b¶ng 4- 04, trong 10 « ®iÒu tra th× ¤TC 1 bÞ h¹i nÆng nhÊt, tû lÖ bÞ h¹i

b×nh qu©n trong khu vùc ®iÒu tra nh×n chung nÆng (kho¶ng 28,5 - 29,3%). Bëi vËy

viÖc nghiªn cøu ®Ó t×m ra ®­îc biÖn ph¸p phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng lµ rÊt cÇn

thiÕt ®èi víi khu vùc nghiªn cøu nãi riªng vµ c¸c vïng trång tre tróc nãi chung.

Khu vùc ®iÒu tra bÞ s©u Vßi voi h¹i nÆng nh­ vËy bëi Luång ë ®©y ®a sè

trång thuÇn loµi: DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña Ngäc LÆc lµ 19.764 ha, chñ yÕu lµ

rõng Luång, trong 13.040,9 ha diÖn tÝch Luång vµ rõng Luång tËp trung 8.631,9

ha chÝnh v× thÕ nguån thøc ¨n ë ®©y cã thÓ nãi lµ dåi dµo. Mïa m¨ng l¹i t­¬ng

- 64 -

®èi dµi, th­êng tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 9 ®óng thêi ®iÓm Vßi voi xuÊt hiÖn, lµ thêi

kú Vßi voi cÇn m¨ng nhÊt ®Ó sinh tr­ëng vµ sinh s¶n. “Nguån thøc ¨n” nµy còng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó Vßi voi cã thÓ tån t¹i ®­îc bëi v× c¶ s©u Vßi voi

non vµ s©u Vßi voi tr­ëng thµnh ®Òu cÇn ¨n m¨ng:

- Vßi voi tr­ëng thµnh cña 3 loµi bay ra khái mÆt ®Êt ®Òu bay ®i t×m m¨ng

®Ó ¨n bæ sung.

- S©u non ®ôc bªn trong m¨ng vµ ¨n thÞt m¨ng.

Trong thùc tÕ, ®ît ®iÒu tra th¸ng 8 lµ thêi gian m¨ng vÉn cßn ®ang ra

nhiÒu, s©u tr­ëng thµnh còng bay ra nhiÒu nªn mËt ®é lín h¬n (trung b×nh 0,8

con/khãm) th¸ng 9 - 10 lµ thêi gian cuèi vô m¨ng, m¨ng mäc Ýt h¬n Vßi voi lóc

nµy còng Ýt bay ra (trung b×nh 0,5 con/khãm). §Æc biÖt ®ît th¸ng 4-5 míi ®Çu vô

m¨ng, m¨ng mäc rÊt Ýt nªn mËt ®é Vßi voi c¶ s©u non (trung b×nh 0,05) vµ s©u

tr­ëng thµnh (trung b×nh 0,01) ®Òu thÊp.

KÕt qu¶ b¶ng 4-04 cho thÊy, mËt ®é Vßi voi kh«ng phô thuéc vµo tuæi cña

rõng Luång.

VÒ ®Þa h×nh, t¹i ¤7, ¤8 ë x· Cao ThÞnh cã cïng h­íng ph¬i (h­íng Nam), cïng n¨m trång (1998) vµ ¤2, ¤3 ë x· Léc ThÞnh cã cïng h­íng ph¬i (h­íng §«ng B¾c), cïng n¨m trång (1992) ë vÞ trÝ kh¸c nhau cã mËt ®é s©u: ¤7 s­ên (1,36) lín h¬n ¤8 ®Ønh (1,13), ¤2 s­ên (1,03) lín h¬n ¤3 ®Ønh (0,77). Do tÇng ®Êt ë vÞ trÝ s­ên ®åi cã ®é dÇy lín h¬n vÞ trÝ ®Ønh ®åi, nªn c©y Luång vµ c¸c loµi c©y

bôi ë khu vùc nµy ph¸t triÓn tèt h¬n. C©y bôi, th¶m t­¬i lµ n¬i c­ tró vµ Èn n¸u

cña Vßi voi tr­ëng thµnh, do ®ã dÉn ®Õn sè l­îng Vßi voi ë vÞ trÝ s­ên ®åi

th­êng lín h¬n c¸c vÞ trÝ ®Ønh ®åi.

4.3. kÕt qu¶ thö nghiÖm c¸c biÖn ph¸p phßng trõ

C¶ s©u tr­ëng thµnh vµ s©u non cña Vßi voi ®Òu ¨n m¨ng, mïa m¨ng

Luång mäc còng lµ thêi gian s©u Vßi voi xuÊt hiÖn vµ ph¸ ho¹i. Mïa m¨ng mäc

r¶i r¸c, Vßi voi tr­ëng thµnh chui ra khái ®Êt còng kÐo dµi (tõ cuèi th¸ng 5 ®Õn

cuèi th¸ng 10). Bëi vËy, chóng t«i ¸p dông thö nghiÖm c¸c biÖn ph¸p sau:

- 65 -

- Dùa vµo kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy vÕt h¹i d­íi cïng c¸ch mÆt ®Êt thÊp

nhÊt 40cm, vÕt h¹i trªn cïng c¸ch mÆt ®Êt cao nhÊt lµ 210cm ®Ó ¸p dông biÖn

ph¸p c¬ giíi bäc b¶o vÖ m¨ng.

- BiÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh (cuèc, xíi x¸o ®Êt) vµo thêi gian nhéng vµ

s©u tr­ëng thµnh c­ tró trong ®Êt ®Ó ®ång thêi ¸p dông b¾t nhéng vµ s©u tr­ëng

thµnh d­íi ®Êt.

4.3.1. KÕt qu¶ thö nghiÖm biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng

BiÖn ph¸p ®­îc ¸p dông nghiªn cøu trong ®Ò tµi lµ biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ

m¨ng. Trong ®Ò tµi chóng t«i tiÕn hµnh sö dông tói bäc m¨ng ®­îc lµm tõ vËt liÖu

nilon tr¾ng trong.

Luång lµ loµi sinh tr­ëng nhanh ®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n m¨ng, sau 10 ngµy

chiÒu cao trung b×nh cña m¨ng cã thÓ t¨ng tõ 0,5 - 0,6m. Trong khi ®ã Vßi voi

tr­ëng thµnh c¾n h¹i trong kho¶ng chiÒu cao cña m¨ng lµ 0,5 - 2m, do vËy trong

giai ®o¹n nµy dïng tói nilon bäc b¶o vÖ m¨ng lµ mét c«ng viÖc ®¬n gi¶n mang l¹i

hiÖu qu¶ phßng trõ kh¸ cao.

KÕt qu¶ thu ®­îc sau 3 lÇn kiÓm tra 30 c©y m¨ng bäc nilon vµ 30 c©y ®èi

chøng ë b¶ng 4- 06:

B¶ng 4-06: KÕt qu¶ thÝ nghiÖm bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon

M¨ng ®­îc bäc b¶o vÖ

M¨ng kh«ng ®­îc bäc b¶o vÖ (®èi chøng)

TT ®ît kiÓm tra

Sè c©y

Tû lÖ c©y

Sè c©y

Tû lÖ c©y

bÞ h¹i

bÞ h¹i (%)

bÞ h¹i

bÞ h¹i (%)

1

1

3,33

8

26,67

2

2

6,67

15

50,00

3

2

6,67

19

63,33

KÕt qu¶ trªn ®­îc thÓ hiÖn ë h×nh 4-07:

- 66 -

70

% m¨ng bÞ s©u

60

50

40

30

20

10

0

1

2

3 §ît ®iÒu tra

M¨ng bäc nilon M¨ng kh«ng bäc

H×nh 4-07: KÕt qu¶ thÝ nghiÖm bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon

Tõ kÕt qu¶ ë b¶ng 4-06 ta nhËn thÊy r»ng: khi ¸p dông biÖn ph¸p bäc b¶o

vÖ m¨ng b»ng tói nilon tr¾ng theo thêi gian tû lÖ c©y m¨ng bÞ s©u h¹i t¨ng tõ

3,33% ®Õn 6,67%. Trong khi ®ã tû lÖ nµy kh¸ cao ë nh÷ng c©y m¨ng dïng lµm

®èi chøng tõ 26,67% ®Õn 63,33%. Víi biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon

tr¾ng tû lÖ c©y m¨ng bÞ Vßi voi h¹i gi¶m tõ 63,33% xuèng cßn 6,67%.

Nh­ vËy, møc ®é g©y h¹i cña s©u ë ®èi chøng cao h¬n khi ¸p dông biÖn

ph¸p bäc b¶o vÖ. Bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon tr¾ng kh«ng nh÷ng lµm gi¶m

sè c©y m¨ng bÞ h¹i mµ cßn h¹n chÕ ®­îc sè l­îng vÕt c¾n cña s©u tr­ëng thµnh

lªn th©n m¨ng. Tuy nhiªn sè l­îng vÕt c¾n cña s©u tr­ëng thµnh nhiÒu hay Ýt trªn

1 c©y m¨ng còng kh«ng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ møc ®é bÞ h¹i, bëi lÏ trong quan s¸t thùc

tÕ nhËn thÊy víi nh÷ng c©y m¨ng chØ cã 1 vÕt c¾n cña s©u tr­ëng thµnh nh­ng

®¶m b¶o s©u tr­ëng thµnh ®Î trøng vµ trøng në thµnh s©u non th× chØ cÇn 1-2 s©u

non c¾n h¹i còng lµm cho c©y m¨ng mÊt gi¸ trÞ sö dông.

Nilon tr¾ng lµ mét vËt liÖu mÒm, dÎo, tói b¶o vÖ m¨ng l¹i ®­îc may hë hai

®Çu do vËy mµ qu¸ tr×nh tho¸t h¬i n­íc cña m¨ng vÉn diÔn ra b×nh th­êng, ®Ønh

sinh tr­ëng cña m¨ng kh«ng bÞ ¶nh h­ëng. Ngoµi ra tói cã mµu tr¾ng trong v×

- 67 -

vËy mµ m¨ng vÉn ®¶m b¶o ®ñ l­îng ¸nh s¸ng mÆt trêi cÇn thiÕt nªn qu¸ tr×nh

quang hîp vµ h« hÊp ®­îc diÔn ra mét c¸ch thuËn lîi, v× vËy mµ kh«ng ¶nh

00

vnHDD 3.1

,

,

h­ëng ®Õn sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña m¨ng. §Ó kiÓm tra t×nh h×nh sinh tr­ëng

cña m¨ng sau khi bäc b¶o vÖ tiÕn hµnh ®o ®Õm c¸c chØ tiªu cña 30

c©y m¨ng ®­îc bäc b¶o vÖ vµ 30 c©y ®èi chøng, kÕt qu¶ sau khi tÝnh to¸n ®­îc

00

vnHDD 3.1

,

,

thÓ hiÖn ë b¶ng 4-07.

cña 30 c©y m¨ng bäc B¶ng 4-07: C¸c chØ tiªu

vµ 30 c©y m¨ng ®èi chøng qua 3 ®ît kiÓm tra

M¨ng ®­îc b¶o vÖ

M¨ng kh«ng ®­îc b¶o vÖ (§. Chøng)

TT

®ît kiÓm tra

00D (cm)

3.1D (cm)

vnH (m)

00D (cm)

3.1D (cm)

vnH (m)

Tr­íc khi bäc

6,683

0,348

6,717

0,345

7,315

1

0,664

7,458

0,691

7,391

2

1,332

7,500

1,372

3

7,841

1,915

7,938

2,005

§Ó ®¸nh gi¸ sau khi ¸p dông biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng cã ¶nh h­ëng g×

®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña m¨ng hay kh«ng tiÕn hµnh tÝnh c¸c chØ tiªu U vÒ

sinh tr­ëng ®­êng kÝnh vµ chiÒu cao cña nh÷ng c©y m¨ng ®­îc ¸p dông biÖn

ph¸p bäc b¶o vÖ vµ nh÷ng c©y m¨ng kh«ng bäc b¶o vÖ lµm ®èi chøng. KÕt qu¶

tÝnh to¸n chØ tiªu U (theo c«ng thøc 2 -4 vµ 2-6) ë b¶ng 4-08.

B¶ng 4-08: KÕt qu¶ kiÓm tra tiªu chuÈn U qua c¸c ®ît kiÓm tra.

TT ®ît kiÓm tra

DooU

3.1DU

HvnU

Tr­íc khi bäc

0,157

0,268

1

0,784

1,666

2

0,517

1,588

3

0,534

1,195

- 68 -

DooU

3.1DU

HvnU

KÕt qu¶ , , qua c¸c lÇn kiÓm tra ®Òu cho gi¸ trÞ < 1,96.

Nh­ vËy chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng: Sinh tr­ëng vÒ ®­êng kÝnh vµ chiÒu cao

cña nh÷ng c©y m¨ng ®­îc bäc b¶o vÖ b»ng tói nilon tr¾ng vµ nh÷ng c©y m¨ng

kh«ng ®­îc bäc b¶o vÖ (®èi chøng) lµ thuÇn nhÊt. Cã nghÜa lµ: BiÖn ph¸p bäc b¶o

vÖ m¨ng b»ng tói nilon tr¾ng kh«ng lµm ¶nh h­ëng xÊu ®Õn sinh tr­ëng vµ ph¸t

triÓn cña m¨ng.

H×nh 4-08: C©y m¨ng bäc nilon

vÉn ph¸t triÓn b×nh th­êng

Nh­ vËy, biÖn ph¸p nµy cã ­u ®iÓm thu ®­îc hiÖu qu¶ cao c¶ vÒ ý nghÜa

phßng trõ s©u h¹i vµ môc ®Ých kinh tÕ:

+ Nguån vËt liÖu phæ biÕn, rÎ tiÒn, cã thÓ tËn dông tõ s¶n phÈm n«ng

nghiÖp. Cã thÓ tËn thu nguyªn vËt liÖu ®Ó sö dông cho mïa sau.

+ Kü thuËt may, bäc tói nilon lµ ®¬n gi¶n, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi

lao ®éng, tËn dông ®­îc thêi gian r¶nh rçi, nh©n lùc d­ thõa cña gia ®×nh hoÆc

kÕt hîp víi c«ng viÖc g¾n liÒn víi n­¬ng rÉy, c¸ch tiÕn hµnh ®¬n gi¶n phï hîp

víi tËp qu¸n vµ tr×nh ®é ng­êi d©n.

+ BiÖn ph¸p bäc b»ng nilon chØ cÇn tiÕn hµnh mét lÇn, kh«ng cÇn ¸p dông

biÖn ph¸p bæ sung. ChÊt liÖu lµ nilon cã thÓ bäc ë mäi kÝch th­íc cña chiÒu dµi th©n

m¨ng.

- 69 -

+ BiÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng chóng t«i ®ang thö nghiÖm kh«ng ¶nh

h­ëng ®Õn sù sinh tr­ëng cña m¨ng. KÕt qu¶ nµy còng ®· ®­îc Th.s Lª B¶o

Thanh chøng minh víi thö nghiÖm bäc m¨ng ë Mai Ch©u - Hoµ B×nh vµ ë Trung

Quèc hiÖn nay biÖn ph¸p nµy còng ®· ®­îc ¸p dông.

Tuy vËy biÖn ph¸p nµy vÉn thu ®­îc hiÖu qu¶ cao h¬n nÕu ¸p dông ®èi víi

rõng trång thuÇn loµi vµ ®Òu tuæi. ViÖc ¸p dông biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng tËn

dông ®­îc tèi ®a thêi gian nhµn rçi vµ nguån nh©n lùc gia ®×nh trong viÖc may

tói vµ bäc tói cho m¨ng. Khi gi¶i quyÕt ®­îc 2 vÊn ®Ò nµy th× hiÖu qu¶ kinh tÕ

cña biÖn ph¸p sÏ t¨ng cao cã thÓ t¨ng gÇn gÊp 3 lÇn so víi kh«ng ¸p dông biÖn

ph¸p b¶o vÖ.

4.3.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh

Qua ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña Vßi voi th× thêi kú Vßi voi vµo nhéng vµ

thµnh s©u tr­ëng thµnh c­ tró ë d­íi ®Êt, nªn khi cuèc xíi ®Êt ®ång thêi kÕt hîp

t×m diÖt s©u h¹i, mÆt kh¸c lµm thay ®æi ®­îc tÝnh chÊt vËt lý cña ®Êt, t¨ng kh¶

n¨ng ra rÔ, kÝch thÝch ®­îc sinh tr­ëng vµ søc khoÎ cña c©y m¨ng. MÆt kh¸c,

ph¸t dän thùc b× lµ n¬i s©u tr­ëng thµnh Èn n¸u khi gÆp ®iÒu kiÖn bÊt lîi.

Trong khu vùc ®iÒu tra nh÷ng khu rõng khai th¸c m¹nh (cã nh÷ng khu

rõng c¶ mét khãm Luång to qua khai th¸c ng­êi d©n chØ ®Ó l¹i 4 - 5 c©y), kh«ng

hîp lý, thêi gian khai th¸c gÇn mïa ra m¨ng th× m¨ng th­êng ra Ýt vµ vô m¨ng

n¨m ®ã sÏ bÞ s©u Vßi voi h¹i nÆng.

§Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng Luång cña biÖn ph¸p kü

thuËt l©m sinh t«i chän 10 khãm råi cuèc xíi ®Êt, vun gèc, ph¸t dän thùc b× cho

tõng khãm vµ 10 khãm kh«ng t¸c ®éng biÖn ph¸p l©m sinh ®Ó lµm ®èi chøng.

Sau ®ã cø 10 ngµy ®iÒu tra ®Õm c¸c c©y m¨ng bÞ chÕt, bÞ Vßi voi h¹i... KÕt qu¶

thu ®­îc ë b¶ng 4-09 vµ h×nh 4-09.

B¶ng 4-09 cho thÊy viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh: xíi ®Êt,

vun gèc, ph¸t dän thùc b× cho tõng khãm ®· cã nh÷ng hiÖu qu¶ lµ lµm gi¶m tû lÖ

- 70 -

m¨ng chÕt gi¶m tõ 8,33% xuèng 4,38% vµ tû lÖ m¨ng bÞ s©u h¹i gi¶m tõ 46,67%

xuèng 38,59%.

B¶ng 4-09: KÕt qu¶ ®iÒu tra trong c¸c khãm thÝ nghiÖm vµ ®èi chøng

Khãm thÝ nghiÖm

Khãm ®èi chøng

ChØ tiªu

Tû lÖ %

Tû lÖ %

Tû lÖ %

Tû lÖ %

Tæng sè m¨ng

Sè m¨ng chÕt

Sè m¨ng bÞ s©u

Tæng sè m¨ng

Sè m¨ng chÕt

Sè m¨ng bÞ s©u

LÇn §T

1

2,63

13

5,00

17

42,50

2

LÇn 1

34,21

38

40

LÇn 2

39,47

2

5,26

15

7,50

18

45,00

3

2

5,26

16

12,50

21

52,50

5

LÇn 3

42,10

TB

1,67

4,38

14,67

38,59

3,33

8,33

18,67 46,67

Tû lÖ %

50

40

M¨ng ChÕt

30

M¨ng bÞ Vßi voi

20

10

0

Khãm thÝ nghiÖm

Khãm ®èi chøng Khãm ®iÒu tra

H×nh 4-09. Tû lÖ m¨ng bÞ chÕt vµ m¨ng bÞ s©u

trong c¸c khãm ®iÒu tra

Ngoµi ra khu vùc ®iÒu tra bÞ n¹n Ch©u chÊu rÊt nÆng, ng­êi d©n ë ®©y ®·

¸p dông ph­¬ng ph¸p ®èt ®Ó diÖt Ch©u chÊu nh­ng do ®èt kh«ng kiÓm so¸t hoÆc

cã thÓ do ch­a biÕt c¸ch ®èt nªn löa ch¸y c¶ c©y luång, bªn c¹nh ®ã khi ®èt líp

th¶m thùc vËt bÞ chÕt hÕt nh­ vËy dÉn ®Õn diÖt c¶ c¸c loµi thiªn ®Þch vµ ¶nh

h­ëng ®Õn m«i tr­êng sèng cña chóng dÉn ®Õn n¹n dÞch s©u sÏ x¶y ra nÆng h¬n.

- 71 -

4.4. §Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp vßi voi h¹i m¨ng

4.4.1. Nguyªn t¾c chung

§Ó thiÕt lËp ch­¬ng tr×nh phßng trõ tæng hîp sinh vËt h¹i nãi chung vµ s©u

Vßi voi nãi riªng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cÇn chó ý tíi 4 h­íng c¬ b¶n sau:

- Ng¨n chÆn kÞp thêi s©u h¹i x©m nhËp vµo ®èi t­îng cÇn b¶o vÖ;

- Khèng chÕ s©u h¹i d­íi møc g©y h¹i kinh tÕ (EJL);

- Tiªu diÖt s©u h¹i nguy hiÓm;

- N©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c©y trång.

C¸c biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp ®­îc ®Ò xuÊt dùa theo m« h×nh chung

mµ nhiÒu t¸c gi¶ ®· ®­a ra, trong ®ã bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p cã ý nghÜa phßng

ngõa, c¸c biÖn ph¸p gi¸m s¸t vµ c¸c biÖn ph¸p diÖt trõ (Speight, 1999, Wylie,

2001, Lª B¶o Thanh, 2006).

Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu hiÖn tr¹ng rõng Luång, t×nh h×nh s©u Vßi voi h¹i,

®Æc tÝnh sinh vËt häc cña c¸c loµi Vßi voi chñ yÕu vµ kÕt qu¶ thu ®­îc cña mét sè

thö nghiÖm phßng trõ ®Ó x©y dùng ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lÝ tæng hîp Vßi voi

h¹i m¨ng.

Dùa theo s¬ ®å m« t¶ thµnh phÇn chÝnh cña hÖ thèng IPM do Speigth ®­a

ra (b¶ng 1-01), s¬ ®å tr×nh bµy trong h×nh 2-02, biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp vßi

voi h¹i m¨ng bao gåm c¸c néi dung c¬ b¶n sau:

1. §iÒu tra, gi¸m s¸t s©u h¹i thuéc hä Vßi voi.

2. BiÖn ph¸p kiÓm dÞch

3. BiÖn ph¸p vËt lý, c¬ giíi

4. BiÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh

5. BiÖn ph¸p sinh häc

6. BiÖn ph¸p ho¸ häc

- 72 -

7. C¸c gi¶i ph¸p kh¸c: TiÕp tôc nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i

cña c¸c loµi vßi voi h¹i m¨ng.

4.4.2. X©y dùng ch­¬ng tr×nh qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i hä Vßi voi

4.4.2.1. §iÒu tra gi¸m s¸t c¸c loµi vßi voi

Vßi voi lµ nhãm s©u h¹i m¨ng nguy hiÓm do vËy cÇn th­êng xuyªn theo

dâi ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ mang l¹i hiÖu qu¶.

- §iÒu tra thµnh phÇn mËt ®é Vßi voi h¹i m¨ng trªn 10 khãm tiªu chuÈn

(khãm tiªu chuÈn ®­îc chän theo ph­¬ng ph¸p bèc th¨m hoÆc ngÉu nhiªn)

- Vµo thêi gian tr­íc mïa m¨ng (tõ th¸ng 1 - cuèi th¸ng 3) cø 20 - 30 ngµy

tiÕn hµnh ®iÒu tra, theo dâi 1 lÇn.

- Thêi gian tõ th¸ng 4 - th¸ng 5, ®©y lµ giai ®o¹n m¨ng chuÈn bÞ mäc, s©u

Vßi voi tr­ëng thµnh b¾t ®Çu xuÊt hiÖn cÇn rót ng¾n thêi gian ®iÒu tra gi÷a c¸c

®ît, cø 7 - 10 ngµy ®iÒu tra 1 lÇn.

- Thêi gian tõ th¸ng 5 - hÕt mïa m¨ng, ®©y lµ thêi kú m¨ng mäc, s©u Vßi

voi tr­ëng thµnh bay ra nhiÒu. Trong giai ®o¹n nµy cÇn tiÕn hµnh ®iÒu tra theo

dâi th­êng xuyªn, cø 1- 2 ngµy ®iÒu tra 1 lÇn.

- Tõ th¸ng 12 - th¸ng 4, tiÕn hµnh ®iÒu tra d­íi ®Êt b»ng ph­¬ng ph¸p ®iÒu

tra s©u d­íi ®Êt bëi v× ®©y lµ thêi ®iÓm Vßi voi ®ang ë giai ®o¹n nhéng vµ s©u

tr­ëng ë trong ®Êt. Trªn 5 « d¹ng b¶n diÖn tÝch 1m2 (1m x 1m) (®­îc x¸c ®Þnh

theo ph­¬ng ph¸p ®­êng chÐo gãc) trªn c¸c « tiªu chuÈn ®· lËp.

- T×m ra c¸c loµi Vßi voi chÝnh cña khu vùc nghiªn cøu ®Ó tËp trung ®­a ra

®­îc biÖn ph¸p phßng trõ thÝch hîp cã ý nghÜa hÕt søc quan träng c¶ vÒ kinh tÕ lÉn

m«i tr­êng, c¨n cø vµo:

+ Sè lÇn xuÊt hiÖn, mËt ®é vµ hÖ sè biÕn ®éng cña tõng loµi Vßi voi

trong c¸c ®ît ®iÒu tra

+ §Æc tÝnh sinh vËt häc cña tõng loµi

- 73 -

+ Møc ®é g©y h¹i cña tõng loµi tíi c©y Luång.

- Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc vµ sinh vËt häc cña c¸c loµi Vßi voi chÝnh

®Ó ®­a ra dù tÝnh dù b¸o chÝnh x¸c tõ ®ã cã ®­îc biÖn ph¸p phßng trõ thÝch hîp.

+ Mçi con Vßi voi ch©n dµi tr­ëng thµnh c¸i ®Î 35 - 40 trøng, khi ®Î t×m

c©y cã ®­êng kÝnh 2cm trë lªn, trªn mçi c©y m¨ng ®ôc nhiÒu nhÊt 3 lç, mçi lç ®Î

1 trøng. Nh­ vËy, trung b×nh mçi con Vßi voi ch©n dµi tr­ëng thµnh c¸i cã thÓ

g©y h¹i Ýt nhÊt lµ 13 c©y m¨ng.

+ Mçi con Vßi voi lín tr­ëng thµnh c¸i ®Î 25 - 30 trøng, khi ®Î t×m c©y cã

®­êng kÝnh 1 - 2cm, trªn mçi c©y m¨ng ®ôc 1 lç, mçi lç ®Î 1 trøng. Nh­ vËy,

trung b×nh mçi con Vßi voi lín tr­ëng thµnh c¸i cã thÓ g©y h¹i 25 - 30 c©y m¨ng.

Trªn c¬ së kÕt qu¶ ®iÒu tra ®ã tiÕn hµnh gi¸m s¸t, theo dâi t×nh h×nh s©u

h¹i lµm c¬ së cho c«ng t¸c dù tÝnh, dù b¸o. Lµm tèt c«ng t¸c dù tÝnh dù b¸o, lµm

râ c¸c loµi s©u h¹i, quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn cña chóng.

4.4.2.2. BiÖn ph¸p kiÓm dÞch thùc vËt

- Khu vùc ®iÒu tra gièng Luång ®Òu lµ nguån gièng t¹i ®Þa ph­¬ng,

nh­ng víi nh÷ng n¬i mµ gièng ®­îc nhËp tõ n¬i kh¸c vÒ ph¶i ®­îc thùc hiÖn

®óng theo nh÷ng quy ®Þnh cña kiÓm dÞch thùc vËt, nh»m tr¸nh sù lan trµn cña s©u

h¹i nguy hiÓm.

- TuyÖt ®èi kh«ng lÊy gièng Luång tõ nh÷ng vïng ®ang cã dÞch Vßi voi

hay c¸c dÞch s©u bÖnh h¹i kh¸c.

4.4.2.3. BiÖn ph¸p c¬ giíi vËt lý

- Ph¶i cuèc xíi cá, c©y bôi, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh rõng, n¾m ®­îc ®Æc

tÝnh cña s©u Vßi voi vµ m«i tr­êng c­ tró cña s©u non, nhéng ®Ó cã nh÷ng biÖn

ph¸p kÕt hîp víi ch¨m sãc nh­ b¾t giÕt, ph¸ vì nhéng. S©u Vßi voi tr­ëng thµnh

th­êng c­ tró trong buång nhéng ë d­íi ®Êt v× vËy khi tiÕn hµnh cuèc xíi, vun

gèc kÕt hîp víi viÖc b¾t tiªu diÖt nhéng Vßi voi.

- 74 -

- Nh÷ng c©y m¨ng bÞ Vßi voi, sau 1-3 ngµy ë lç ®ôc ch¶y ra 1 líp nhùa

mµu xanh, 3 ®Õn 4 ngµy sau l¹i ch¶y ra mét líp nhùa mµu ®en ®ã lµ dÊu hiÖu cña

s©u non trong m¨ng. Ngay tõ khi thÊy 1 líp nhùa mµu xanh ch¶y ra dïng dao

r¹ch c©y m¨ng ë phÝa d­íi lç ®Î trøng ra ®Ó diÖt trøng vµ s©u non.

- S©u non khi ®Éy søc vµo buæi tr­a ®ôc vµo phÇn gi÷a m¨ng c¾n 1 lç trßn

®­êng kÝnh kho¶ng 1 - 8mm. PhÝa d­íi cña lç trßn bÞ ph¸ vì, s©u non cuén trßn

l¹i vµ r¬i xuèng, l¨n xuèng mÆt ®Êt vµ bß ®i rÊt nhanh ®i t×m m¶nh ®Êt thÝch hîp

®Ó x©y buång nhéng. Chóng ta lîi dông ®Æc ®iÓm nµy cña chóng ®Ó b¾t s©u non.

- Theo dâi khi thÊy Vßi voi tr­ëng thµnh xuÊt hiÖn cÇn huy ®éng nh©n lùc

tiÕn hµnh ¸p dông biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon tr¾ng, ®©y lµ biÖn

ph¸p h÷u hiÖu nhÊt ®Ó gi¶m thiÖt h¹i do vßi voi g©y ra, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh

tÕ, Ýt lµm ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng sinh th¸i.

- Trong mïa m¨ng cÇn tiÕn hµnh theo dâi liªn tôc ®Ó bäc cho m¨ng.

- Sau khi bäc cÇn th­êng xuyªn kiÓm tra l¹i tói nh»m tr¸nh hiÖn t­îng tói

bäc bÞ hë, r¸ch do ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh.

- hÕt giai ®o¹n m¨ng tiÕn hµnh dïng sµo cã mãc ®Ó thu tói vÒ, tói lÊy vÒ

®­îc b¶o qu¶n cÈn thËn ®Ó sö dông vô sau.

Ngoµi ra cã thÓ dïng mét ®o¹n luång to 4-5cm, dµi 30cm, chÎ däc thµnh

d¹ng r¨ng bõa, óp lªn c©y m¨ng còng cã t¸c dông b¶o vÖ m¨ng. Sau khi dïng cã

thÓ cÊt ®i ®Ó dïng vÒ sau.

§ång thêi víi biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ cÇn huy ®éng ng­êi d©n b¾t s©u

tr­ëng thµnh, dùa vµo ®Æc ®iÓm sau:

+ S©u tr­ëng thµnh vµo kho¶ng 6 - 9 giê s¸ng vµ 4 -7 giê tèi bay ra. Thêi

gian ho¹t ®éng cña s©u tr­ëng thµnh tõ 8 - 12 giê s¸ng, chiÒu 3 - 6 giê. Buæi tr­a

vµ ngµy m­a th× chui xuèng d­íi l¸ hoÆc cá, sau khi m­a lµ ho¹t ®éng m¹nh nhÊt.

+ S©u tr­ëng thµnh cã tÝnh gi¶ chÕt, khi rung th× r¬i xuèng ®Êt bông ngöa

lªn trªn.

- 75 -

4.4.2.4. BiÖn ph¸p kü thuËt L©m sinh

CÇn lùa chän ra mét m« h×nh trång rõng hîp lý ®Ó võa ®¶m b¶o ®­îc môc

®Ých kinh doanh võa t¹o ra ®­îc mét khu rõng khoÎ m¹nh cã søc ®Ò kh¸ng cao vµ

h¹n chÕ sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña s©u h¹i. Trong c«ng t¸c trång rõng ph¶i ®¶m

b¶o c©y trång phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i.

- Luång kh«ng nªn trång ë n¬i cã ®é cao trªn 500m so víi mùc n­íc biÓn.

- C©y con ®em trång ph¶i ®¶m b¶o ®¹t tiªu chuÈn, kh«ng bÞ s©u bÖnh h¹i.

- Mïa trång rõng tèt nhÊt lµ vµo th¸ng 2 - 3 khi trêi cã m­a phïn hoÆc trêi

r©m m¸t.

- ë rõng thuÇn loµi th­êng hay bÞ dÞch s©u h¹i vµ th­êng bÞ nÆng h¬n ë

rõng hçn loµi, do rõng hçn loµi cã líp th¶m thùc vËt phong phó h¬n dÉn ®Õn c¸c

loµi thiªn ®Þch sèng ë ®ã phong phó h¬n. Ngoµi ra, ë rõng trång thuÇn loµi cã

nguån thøc ¨n dåi dµo vµ ®ång nhÊt nªn s©u h¹i th­êng ph¸t triÓn h¬n rõng hçn

loµi. Bëi vËy, khi trång rõng cã g¾ng trång hçn giao, nªn trång xen víi c©y l¸

réng theo b¨ng hoÆc theo ®¸m, ®Æc biÖt khi ch¨m sãc ph¶i ®Ó l¹i nh÷ng c©y l¸

réng, c©y bôi cã hoa nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c«n trïng thiªn ®Þch ph¸t triÓn.

- Tr­íc khi trång cÇn tiÕn hµnh xö lý ®Êt, ph¸t dän thùc b×, vÖ sinh rõng ®Ó

tiªu diÖt s©u h¹i vµ nÊm bÖnh. §¶m b¶o trång Luång ®óng mËt ®é lµ 200 - 300

c©y/ha, thÝch hîp nhÊt lµ 250 c©y/ha, cù ly c©y vµ hµng lµ: 4m x 10m.

- TiÕn hµnh cuèc xíi, vun gèc khãm, ch¨m sãc nh»m thóc ®Èy khãm tre

tróc sinh tr­ëng ph¸t triÓn ra m¨ng sím, tr¸nh mïa sinh tr­ëng cña s©u h¹i.

- TiÕn hµnh ch¨m sãc tØa th­a theo ®Þnh kú nh¾m lo¹i bá nh÷ng c©y sinh

tr­ëng kÐm, t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y sinh tr­ëng nhanh, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng víi

s©u bÖnh.

- Thùc hiÖn ®óng c¸c quy ®Þnh vÒ khai th¸c, tr¸nh khai th¸c vµo mïa

m¨ng, sau khi khai th¸c ph¶i vÖ sinh rõng. khai th¸c ph¶i hîp lý, nãi chung

- 76 -

l­îng khai th¸c kh«ng ®­îc v­ît qu¸ l­îng sinh tr­ëng cña tre tróc míi (n¨m

nµo nhiÒu m¨ng th× khai th¸c nhiÒu, nh÷ng n¨m Ýt m¨ng cÇn h¹n chÕ khai th¸c).

Sau khi vßi voi h¹i tre tróc th­êng lµm cho c©y m¨ng côt ngän vµ c©y bÞ

h¹i cã thÓ ®Î nhiÒu cµnh nh¸nh, ®iÒu nµy l¹i cã thÓ thÝch hîp cho viÖc lÊy cµnh

®Ó chiÕt gièng. Trung t©m gièng §¸ ch«ng - Ba v× ®· lÊy nh÷ng cµnh ®ã ®Ó chiÕt

lµm gièng vµ hä cho r»ng hiÖu qu¶ nh©n gièng l¹i rÊt cao. Nh­ vËy viÖc phßng

trõ Vßi voi h¹i tre tróc cÇn ph¶i cã c©n nh¾c ë nh÷ng n¬i trång lÊy gièng. Ch­a

cã mét kÕt qu¶ nghiªn cøu ®¸nh gi¸, kh¶o nghiÖm nµo vÒ t×nh h×nh sinh tr­ëng

cña nh÷ng cµnh gièng ®­îc lÊy tõ nh÷ng c©y bÞ Vßi voi h¹i vµ do thêi gian cã

h¹n nªn luËn v¨n còng chØ xin dõng ë ®©y. Do vËy, cÇn cã nh÷ng thö nghiÖm

®¸nh gi¸ sinh tr­ëng cña nh÷ng c©y gièng nµy, tõ ®ã cã thÓ lîi dông ®Æc tÝnh nµy

cña Vßi voi ®Ó phôc vô cho môc ®Ých kinh doanh lÊy gièng. NÕu lµm s¸ng tá

®­îc vÊn ®Ò chóng ta cã thÓ kh«ng chØ nghÜ ®Õn viÖc phßng trõ loµi Vßi voi mµ

cßn cã thÓ lîi dông nã phôc vô cho lîi Ých cña m×nh.

4.4.2.5. BiÖn ph¸p sinh häc

Do thêi gian nghiªn cøu ng¾n, Vßi voi tr­ëng thµnh bay ra r¶i r¸c tõ th¸ng

5 ®Õn th¸ng 10, s©u non Vßi voi l¹i ¨n ë bªn trong m¨ng nªn chóng t«i ch­a cã

®iÒu kiÖn ®Ó ¸p dông thuèc th¶o méc.

Tuy nhiªn, trong khu vùc nghiªn cøu chóng t«i thÊy cã nhiÒu loµi thiªn

®Þch, c¸c loµi nµy cã thÓ ¨n Vßi voi h¹i ë tÊt c¶ c¸c pha sinh tr­ëng, bëi vËy cÇn

cã biÖn ph¸p b¶o vÖ, ph¸t triÓn, nh©n nu«i sinh khèi cña c¸c loµi thiªn ®Þch. Nh­

vËy, khu vùc nghiªn cøu cã tiÒm n¨ng sö dông c¸c loµi thiªn ®Þch trong viÖc

khèng chÕ sè l­îng s©u h¹i chñ yÕu lµ rÊt lín. C¸c loµi thiªn ®Þch còng sèng

trong m«i tr­êng cïng víi s©u h¹i nªn qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn th­êng g¾n

liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn cña s©u h¹i.

- §iÒu tra nghiªn cøu thµnh phÇn, ®Æc ®iÓm sinh vËt häc c¸c loµi thiªn ®Þch

cña c¸c loµi s©u h¹i chñ yÕu, lµm t¨ng sè l­îng thiªn ®Þch t¹i khu vùc nghiªn cøu,

- 77 -

- B¶o vÖ n¬i ë, ®¶m b¶o l­îng thøc ¨n cña c¸c loµi thiªn ®Þch t¹o ®iÒu kiÖn

cho c¸c loµi nµy sinh tr­ëng ph¸t triÓn, b»ng c¸ch:

+ Nghiªn cøu kü vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña c¸c loµi thiªn

®Þch vµ s©u Vßi voi nh»m cã ®­îc nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn hîp lÝ.

+ N©ng cao nhËn thøc cña ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng vÒ tÝnh tÝch cùc cña c¸c

loµi thiªn ®Þch ®Ó ng­êi d©n cã ý thøc b¶o vÖ c¸c loµi thiªn ®Þch nµy.

+ Tuyªn truyÒn b»ng h×nh ¶nh, tê r¬i vÒ c¸c loµi thiªn ®Þch ®Ó mäi ng­êi

d©n biÕt nh»m b¶o vÖ chóng.

+ T¨ng c­êng trång hçn loµi nh»m n©ng cao ®é phong phó cña th¶m thùc

b×, kÐo theo sù ®a d¹ng cña c¸c loµi thiªn ®Þch sèng trong sinh c¶nh tham gia

trong c«ng t¸c phßng trõ s©u h¹i.

+ B¶o vÖ c©y bôi, th¶m t­¬i ë mét mËt ®é nhÊt ®Þnh (v× ®©y còng lµ n¬i Èn

n¸u cña Vßi voi tr­ëng thµnh), nhÊt lµ ®èi víi c¸c loµi c©y cã hoa në vµo dÞp xuÊt

hiÖn pha tr­ëng thµnh cña thiªn ®Þch hoÆc tiÕn hµnh trång xen c©y cã mËt hoa mµ

thiªn ®Þch ­a thÝch.

- Thu thËp c¸c pha ph¸t triÓn cña c¸c loµi thiªn ®Þch ë nh­ng n¬i kh¸c th¶

vµo nh÷ng n¬i cã mËt ®é s©u h¹i chñ yÕu cao.

ë Trung Quèc, Liu Nanxing et al ®­a ra biÖn ph¸p sö dông nh÷ng con

giun trßn ®Ó phßng nh÷ng s©u Vßi voi h¹i m¨ng tre lín. Robert Cunningham,

18/7/2000 [55] l¹i ®­a ra ph­¬ng ph¸p lîi dông tuyÕn trïng (Steinernema) ®Ó

phßng trõ. §Ò tµi ph¸t hiÖn ®­îc hiÖn t­îng mét sè Vßi voi chÕt do tuyÕn trïng

Steinernema sp., nh­ng chóng t«i còng ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Ó thö nghiÖm ph­¬ng

ph¸p lîi dông tuyÕn trïng nµy ®Ó phßng trõ Vßi voi, ®©y còng lµ vÊn ®Ò tån t¹i cña

luËn v¨n nµy. ë ®©y chóng t«i chØ ®­a ra ý kiÕn ®Ò xuÊt lîi dông tuyÕn trïng

(Steinernema) ®Ó phßng trõ s©u Vßi voi b»ng c¸ch dïng Vßi voi chÕt do tuyÕn

trïng trong tù nhiªn vÒ nghiÒn thµnh bét quÐt lªn lç ®ôc.

- 78 -

 Dùa theo m« h×nh Speight (1999) vÒ hÖ thèng qu¶n lý tæng hîp IPM (¸p

dông ®èi víi rõng nhiÖt ®íi), chóng t«i b­íc ®Çu ®­a ra m« h×nh hÖ thèng qu¶n

lý tæng hîp ®èi víi s©u Vßi voi h¹i m¨ng Luång khu vùc Ngäc LÆc nh­ sau:

Gi¶ ®Þnh m« h×nh ®­îc thö nghiÖm trªn 30ha: 15ha ë x· Cao ThÞnh vµ

15ha ë x· Léc ThÞnh, chuÈn bÞ kinh phÝ.

- Tæ chøc lùc l­îng phßng trõ s©u h¹i t¹i ®Þa ph­¬ng (cho ng­êi d©n ®Þa

ph­¬ng vµ c¸c chñ rõng). Më líp tËp huÊn vÒ phßng trõ s©u h¹i.

- Phèi hîp víi c¬ quan chøc n¨ng ®Ó cïng bµn vÒ c¸c biÖn ph¸p ®iÒu tra vµ

phßng trõ;

- X©y dùng hÖ thèng c¸c « tiªu chuÈn nghiªn cøu, trªn diÖn tÝch rõng thö

nghiÖm

Sau ®ã tiÕn hµnh c¸c b­íc sau:

+ Chän gièng Luång hîp lý: chó ý tíi s¶n phÈm cuèi cïng vµ vÊn ®Ò vÒ

kinh tÕ. TuyÖt ®èi kh«ng lÊy gièng Luång ë nh÷ng n¬i ®ang cã dÞch Vßi voi.

+ Chän biÖn ph¸p l©m sinh hîp lý: Khi trång rõng Luång ph¶i chän ®Þa

®iÓm gÇn rõng giµ vµ rõng tù nhiªn. Trång hçn loµi xen víi c©y l¸ réng theo b¨ng

hoÆc theo ®¸m, ®Æc biÖt khi ch¨m sãc ph¶i ®Ó l¹i nh÷ng c©y l¸ réng, c©y bôi cã

hoa nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c«n trïng thiªn ®Þch ph¸t triÓn.

+ Thèng kª thµnh phÇn c¸c loµi Vßi voi h¹i m¨ng trong khu vùc, x¸c ®Þnh

loµi h¹i chÝnh.

+ Nghiªn cøu sinh häc, sinh th¸i cña loµi Vßi voi h¹i chÝnh, ®Æc biÖt lµ

quan hÖ víi c©y Luång.

+ X¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi thiªn ®Þch (¨n thÞt, ký sinh, g©y bÖnh cho s©u h¹i).

- X¸c ®Þnh ¶nh h­ëng cña s©u Vßi voi h¹i m¨ng tíi c©y Luång vµ x¸c ®Þnh

ng­ìng phßng trõ thÝch hîp.

- X©y dùng m¹ng l­íi ®iÒu tra dù tÝnh dù b¸o

- Gi¸m s¸t møc ®é h¹i cña s©u Vßi voi trong mïa dÞch, quan hÖ víi

ng­ìng kinh tÕ.

- 79 -

 BiÖn ph¸p phßng trõ

- BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c: Vun gèc, xíi x¸o ®Êt vµ vÖ sinh, tØa th­a ®Ó

diÖt trõ nhéng vµ s©u tr­ëng thµnh khi chóng ë d­íi ®Êt.

- BiÖn ph¸p c¬ giíi: Bäc b¶o vÖ sè m¨ng kh«ng ®Ó s©u tr­ëng thµnh cã thêi

c¬ tiÕp xóc víi m¨ng, c¾t nguån ®Î trøng cña Vßi voi tr­ëng thµnh. Sö dông vËt

liÖu b»ng nilon may thµnh tói gièng h×nh c©y m¨ng dµi 160cm, phÝa trªn cã

®­êng kÝnh kho¶ng 10 cm, phÝa d­íi cã ®­êng kÝnh kho¶ng 35 cm; Bäc tÊt c¶

c¸c c©y m¨ng cã chiÒu cao 25 cm trë lªn, phÝa trªn tói thiÕt kÕ bé phËn ®Ó cã thÓ

th¸o tói nilon ra khi hÕt giai ®o¹n m¨ng, tói nilon ®­îc cÊt b¶o qu¶n ®Ó dïng tiÕp

cho mïa m¨ng sau; Khi bäc cÇn tiÕn hµnh nhÑ nhµng ®Ó tr¸nh lµm cho tói bÞ

r¸ch, chÆt tØa c¸ch cµnh nh¸nh vµ kh«ng khai th¸c m¨ng vµ th©n c©y ë nh÷ng

khu vùc bäc m¨ng.

- BiÖn ph¸p sinh häc: B¶o vÖ vµ lµm t¨ng l­îng thiªn ®Þch ë khu vùc ®iÒu tra.

Nghiªn cøu ®Ó s¶n xuÊt vµ sö dông tuyÕn trïng diÖt trõ Vßi voi.

4.4.3. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý phßng trõ

Vßi voi h¹i m¨ng

Ngoµi mèi ®e do¹ vÒ n¹n Vßi voi h¹i m¨ng, khu vùc nghiªn cøu cßn bÞ n¹n

dÞch ChÊu chÊu, theo ng­êi d©n n¬i ®©y cho biÕt cuèi th¸ng 5/2006 dÞch Ch©u

chÊu ë ®©y rÊt nÆng, chØ dïng tay còng cã thÓ b¾t ®­îc c¶ n¾m Ch©u chÊu. Tr­íc

nh÷ng mèi ®e däa th­êng trùc vµ phøc t¹p cña t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i ®ã, ng­êi

d©n còng nh­ c¸c tæ chøc ®Òu nhËn thøc râ ®­îc tÇm quan träng cña c«ng t¸c

phßng trõ s©u bÖnh h¹i nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nguån tµi

nguyªn nµy. V× vËy, c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ qu¶n lý, dù tÝnh dù b¸o vµ c¸c biÖn

ph¸p phßng trõ s©u bÖnh h¹i lµ rÊt cÇn thiÕt.

Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh s©u Vßi voi h¹i m¨ng vµ thùc tr¹ng c«ng

t¸c phßng trõ s©u bÖnh h¹i cña khu vùc ®iÒu tra, chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè gi¶i

ph¸p sau:

- 80 -

- Më líp tËp huÊn n©ng cao tr×nh ®é vÒ c«ng t¸c qu¶n lý, phßng chèng s©u

bÖnh dÞch cho cho ®éi ngò c¸n bé chuyªn tr¸ch nh»m n©ng cao kiÕn thøc, hiÓu

biÕt vÒ c«ng t¸c phßng trõ s©u h¹i cho hä.

- H×nh thµnh m¹ng l­íi nhãm, tæ, ho¹t ®éng th­êng xuyªn ®Ó n¾m râ t×nh

h×nh s©u bÖnh h¹i. Th­êng xuyªn trao ®æi vµ cËp nhËt th«ng tin vÒ t×nh h×nh s©u

bÖnh khu vùc chuÈn bÞ lªn ph­¬ng ¸n ®èi phã vµ hç trî lÉn nhau trong c«ng t¸c

phßng trõ, dËp dÞch.

- Tuyªn truyÒn cho ng­êi d©n trong x·, th«n, b¶n vÒ vai trß, lîi Ých to lín

cña c«ng t¸c phßng chèng s©u bÖnh h¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc: Häp d©n, loa ®µi,

tê r¬i, vµ qua c¶ nh÷ng em häc sinh trong nhµ tr­êng…

- C¸n bé phô tr¸ch n«ng l©m nghiÖp cña th«n, xãm vµ x· cÇn th­êng

xuyªn phèi hîp víi c¸n bé KNKL huyÖn tæ chøc c¸c ®ît ®iÒu tra t×nh h×nh s©u

bÖnh h¹i trªn khu vùc qu¶n lý tõ ®ã ph¸t hiÖn sím ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi

tr¸nh g©y tæn thÊt to lín vÒ kinh tÕ gióp ng­êi d©n yªn t©m ®Çu t­ s¶n xuÊt, còng

nh­ mang l¹i hiÖu qu¶ sinh th¸i m«i tr­êng cho khu vùc.

- Ph¸t huy nh÷ng kiÕn thøc b¶n ®Þa cña ng­êi d©n trong c«ng t¸c phßng trõ

s©u bÖnh h¹i. Tæ chøc lùc l­îng phßng trõ s©u h¹i t¹i ®Þa ph­¬ng, më líp tËp

huÊn nghiÖp vô phßng trõ s©u h¹i cho c¸c chñ rõng, cho ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng.

T¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi d©n trong x· giao l­u, trao ®æi kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm

cña m×nh víi nhau vµ víi c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c lµm phong phó kiÕn thøc cña hä,

trao ®æi th«ng tin gãp phÇn kiÓm so¸t t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i vµ ph¸t triÓn nguån

tµi nguyªn nµy t¹i ®Þa ph­¬ng; hoÆc tæ chøc cho ng­êi d©n ®i tham quan c¸c m«

h×nh ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ë c¸c ®Þa ph­¬ng ®Ó tõ ®ã x©y dùng c¸c m« h×nh hîp lý

t¹i ®Þa ph­¬ng m×nh.

- X¸c ®Þnh tËp ®oµn c©y trång phï hîp víi ®iÒu kiÖn tõng th«n, xãm. Võa

®¶m b¶o æn ®Þnh cÊu tróc rõng võa lîi dông ®­îc mèi quan hÖ t­¬ng hç gi÷a loµi

c©y chñ lùc vµ loµi c©y phô trî còng nh­ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t t×nh h×nh s©u bÖnh

h¹i nhê c¸c loµi thiªn ®Þch sèng trong cïng sinh c¶nh. Nh»m võa ®¸p øng ®­îc

môc tiªu kinh tÕ, võa ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ m«i tr­êng sinh th¸i.

- 81 -

- X©y dùng c¸c m« h×nh thö nghiÖm vÒ qu¶n lý s©u bÖnh céng ®ång phï

hîp víi tr×nh ®é d©n trÝ vµ ®iÒu kiÖn x· héi. X©y dùng quÜ phßng trõ s©u h¹i tõ

cÊp th«n b¶n ®Õn x· ®Õn huyÖn ®Ó cã nguån kinh phÝ th­êng xuyªn cho c«ng t¸c

phßng trõ s©u h¹i.

- CÇn ®iÒu tra ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vÒ c¸c yÕu tè nh­: nguån gièng, kü thuËt

g©y trång, ch¨m sãc b¶o vÖ, khai th¸c...so s¸nh víi ®iÒu kiÖn vµ t×nh h×nh s©u bÖnh

h¹i trong khu vùc nh»m t×m ra loµi c©y trång chÝnh phï hîp môc tiªu ®Ò ra.

- Hoµn thiÖn c«ng t¸c giao ®Êt, giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh. ChÝnh

quyÒn x· giao cho c¸c hé gia ®×nh nhËn vµ b¶o vÖ rõng hçn giao gç vµ tre nøa

nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi d©n cã thªm thu nhËp ®ång thêi vÉn kh«i phôc

®­îc rõng.

- X©y dùng c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, thu hót c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n

trong vµ ngoµi n­íc ®Çu t­ vµo ®Þa ph­¬ng th«ng qua viÖc cung cÊp vèn, kü

thuËt,... gióp cho ng­êi d©n chñ ®éng trong viÖc g©y trång, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn

nguån LSNG nµy.

- CÇn cã chÝnh s¸ch vay vèn dµi h¹n víi l·i suÊt thÊp ®Ó ng­êi d©n æn ®Þnh

cuéc sèng, cã vèn lµm ¨n, m¹nh d¹n ®Çu t­ vµo c¸c m« h×nh mang l¹i n¨ng suÊt cao.

- VËn ®éng, khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc x· héi vµ ng­êi d©n tham gia vµo

c«ng t¸c qu¶n lý s©u bÖnh. §Èy m¹nh ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc x· héi nh­:

§oµn thanh niªn, Héi phô n÷...cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp trong c«ng

t¸c phßng trõ s©u bÖnh h¹i cña khu vùc.

- HiÖn nay, c¸c s¶n phÈm vÒ Luång b¸n t¹i chç gi¸ rÊt thÊp, cÇn nghiªn

cøu biÖn ph¸p chÕ biÕn nh»m gióp ®ì ng­êi d©n n©ng cao gi¸ trÞ cña c©y Luång,

nguån thu nhËp chÝnh cña ng­êi d©n n¬i ®©y.

- 82 -

Ch­¬ng 5

KÕt luËn, tån t¹i vµ kiÕn nghÞ

5.1. KÕt luËn

Trong thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi, chóng t«i rót ra ®­îc mét sè kÕt luËn sau:

1. §· ph¸t hiÖn trong rõng Luång cña khu vùc nghiªn cøu xuÊt hiÖn 3 loµi

Vßi voi h¹i m¨ng:

- Vßi voi lín (Cyrtotrachelus buqueti Guer)

- Vßi voi ch©n dµi (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius)

- Voi voi säc hay Vßi voi chÊm ngang (Otidognathus davidi Fairmaire)

Trong ®ã cã 2 loµi chÝnh lµ Vßi voi lín vµ Vßi voi ch©n dµi.

Khu vùc nghiªn cøu cã nguån thiªn ®Þch rÊt lín, phong phó kho¶ng 20 loµi

thiªn ®Þch thuéc 5 Bé, 15 Hä. Trong ®ã c¸c loµi KiÕn lµ thiªn ®Þch chñ yÕu v×

chóng cã kh¶ n¨ng ¨n thÞt lín. CÇn cã nh÷ng nghiªn cøu ®Ó ®­a ra biÖn ph¸p b¶o

vÖ vµ lµm t¨ng sè l­îng thiªn ®Þch.

2. MËt ®é cña c¸c loµi Vßi voi chÝnh c¸c ®ît ®iÒu tra lµ kh¸c nhau, do ¶nh

h­ëng cña yÕu tè khÝ hËu, ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c loµi Vßi voi.

3. C¸c biÖn ph¸p xíi ®Êt, vun gèc, ph¸t dän thùc b× ®· lµm gi¶m tû lÖ m¨ng

chÕt vµ m¨ng bÞ Vßi voi h¹i. BiÖn ph¸p bäc b¶o vÖ m¨ng b»ng tói nilon cã t¸c

dông râ rÖt lµm gi¶m tû lÖ c©y m¨ng bÞ s©u Vßi voi c¾n. ViÖc ¸p dông c¸c biÖn

ph¸p phßng trõ s©u h¹i kh«ng nh÷ng kh«ng lµm ¶nh h­ëng ®Õn sinh tr­ëng vµ

ph¸t triÓn cña c©y Luång mµ cßn mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®¶m b¶o kh«ng «

nhiÔm m«i tr­êng cho ng­êi d©n n¬i ®©y.

- 83 -

4. §Ó cã thÓ phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng Luång cÇn ph¶i sö dông nhiÒu

biÖn ph¸p kh¸c nhau, t¸c ®éng tõ nhiÒu phÝa míi ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao. Tuú theo

®iÒu kiÖn kh¸c nhau mµ sö dông c¸c biÖn ph¸p hîp lý ®Ó phßng trõ s©u h¹i. C«ng

t¸c chän gièng, kü thuËt trång, ch¨m sãc th­êng xuyªn ph¶i ®­îc quan t©m hµng

®Çu. NÕu xuÊt hiÖn s©u Vßi voi, ph¶i tiÕn hµnh x¸c ®Þnh loµi chÝnh vµ thiªn ®Þch

cña chóng; råi sau ®ã nghiªn cøu kü ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c loµi ®ã. Khi sè

l­îng loµi s©u h¹i t¨ng lªn cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p bäc b¶o vÖ, quÐt thuèc th¶o

méc vµ chØ sö dông thuèc hãa häc ®Ó phßng trõ khi sè l­îng Vßi voi h¹i m¨ng

t¨ng nhiÒu. CÇn nghiªn cøu lµm t¨ng sè l­îng thiªn ®Þch t¹i khu rõng Luång.

5. Qu¶n lý s©u h¹i tæng hîp cÇn chuÈn bÞ vµ thùc hiÖn theo c¸c b­íc:

- ChuÈn bÞ nh©n lùc, ph­¬ng tiÖn, vËt t­, kinh phÝ;

- X©y dùng m¹ng l­íi gi¸m s¸t ®iÒu tra, dù tÝnh, dù b¸o;

- Cuèi cïng lµ ¸p dùng hîp lý c¸c biÖn ph¸p phßng trõ.

5.2. Tån t¹i

Do thêi gian nghiªn cøu cã h¹n vµ ®iÒu kiÖn kh«ng cho phÐp nªn:

1. §Ò tµi chØ míi chØ nghiªn cøu c¸c loµi s©u h¹i m¨ng Luång thuéc hä

Vßi voi (Curculionidae) t¹i hai x· Léc ThÞnh vµ Cao ThÞnh cña huyÖn Ngäc LÆc -

TØnh Thanh Ho¸. Trong khi c¸c tØnh Phó Thä, Hoµ B×nh... còng cã Luång trång

thuÇn loµi, bëi vËy kÕt luËn cña luËn v¨n chØ thÓ hiÖn trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh.

2. VÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ tËp tÝnh c¸c loµi Vßi voi míi chØ dõng l¹i ë

møc ®é tham kh¶o c¸c tµi liÖu ®· ®­îc c«ng bè.

3. §Ò tµi míi chØ thö nghiÖm, nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p cã thÓ ¸p dông

trong ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph­¬ng cßn nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c ch­a ®­îc ®Ò cËp ®Õn.

Ch¼ng h¹n vÒ biÖn ph¸p sinh häc: §Ò tµi ch­a thö nghiÖm ®­îc biÖn ph¸p sö

dông thuèc th¶o méc; thiªn ®Þch ký sinh (tuyÕn trïng).

4. Mét sè biÖn ph¸p thö nghiÖm phßng trõ míi ®­îc tiÕn hµnh trªn diÖn hÑp.

Do vËy ch­a ®¸nh gi¸ ®­îc mét c¸ch toµn diÖn hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p ®ã.

- 84 -

5.3. kiÕn nghÞ

Phßng trõ tæng hîp s©u h¹i m¨ng lµ mét vÊn ®Ò cßn kh¸ míi mÎ, do vËy ®Ó

cã thÓ cã ®­îc nh÷ng biªn ph¸p phßng trõ h÷u hiÖu ®Ó phôc vô s¶n xuÊt, cÇn cã

nh÷ng ®i s©u nghiªn cøu trong thêi gian tíi. Trªn c¬ së c¸c kÕt qu¶ thu ®­îc vµ

nh÷ng tån t¹i cña ®Ò tµi chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ sau:

1. CÇn tËp trung thö nghiÖm trªn diÖn réng vµ kiÓm tra nhiÒu lÇn ®Ó cã kÕt

qu¶ chÝnh x¸c c¸c biÖn ph¸p phßng trõ s©u Vßi voi h¹i m¨ng trªn nguyªn t¾c

phßng trõ tæng hîp, nh»m tiªu diÖt ®­îc s©u h¹i nh­ng l¹i b¶o vÖ ®­îc thiªn

®Þch, cã chi phÝ phßng trõ thÊp, dÔ ¸p dông réng r·i, Ýt cã t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i

tr­êng sinh th¸i.

2. CÇn cã nh÷ng nghiªn cøu bæ sung nh÷ng tån t¹i cña ®Ò tµi, tõ ®ã ®­a ra

®­îc nh÷ng tiªu chÝ cô thÓ ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ

s©u h¹i.

3. CÇn x©y dùng chiÕn l­îc l©u dµi vÒ phßng trõ Vßi voi h¹i m¨ng nãi

riªng vµ s©u h¹i Luång nãi chung.

4. Hai n¨m gÇn ®©y khu vùc nghiªn cøu cßn xuÊt hiÖn n¹n dÞch Ch©u chÊu

rÊt nÆng. CÇn cã nh÷ng nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc tÊt c¶ c¸c

loµi s©u h¹i vµ thiªn ®Þch cã t¹i khu vùc nghiªn cøu ®Ó chñ ®éng trong viÖc

phßng trõ c¸c loµi s©u h¹i.

- 85 -

Tµi liÖu tham kh¶o

I. tµi liÖu trong n­íc

1. §ç V¨n B¶n (2003), Giíi thiÖu mét sè loµi tre nhËp néi lÊy m¨ng, ViÖn

khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam

2. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (1992). “C¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh ¸p dông

cho rõng s¶n xuÊt gç vµ tre nøa” Qui ph¹m (QPN 14-92)

3. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (2001) -“Quy ph¹m kü thuËt trång vµ khai th¸c

Luång - Tiªu chuÈn ngµnh 04- TCN 21-2000”- (trang 262 - 269) V¨n b¶n

ph¸p quy L©m nghiÖp (tËp 2)- Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.

4. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (2002) -“Quy ph¹m kü thuËt phßng trõ s©u bÖnh

h¹i c©y rõng - Tiªu chuÈn ngµnh 04- TCN 27-2001”- (trang 316 - 322)

V¨n b¶n ph¸p quy L©m nghiÖp (tËp 3)- Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.

5. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (2005), §Ò ¸n quèc gia vÒ b¶o tån vµ ph¸t triÓn

l©m s¶n ngoµi gç giai ®o¹n 2006-2020 (dù th¶o lÇn 3)

6. H¹t KiÓm l©m Ngäc LÆc - B¸o c¸o kÕt qu¶ kiÓm kª, thèng kª diÖn tÝch rõng

trång vïng träng ®iÓm vµ vïng phô cËn s©u bÖnh h¹i rõng t¹i huyÖn Ngäc

LÆc - th¸ng 3/2004

7. Lª V¨n ChÈm, Ng« Quang §ª, Ph¹m Hoµnh, Vò §×nh HuÒ, TrÇn Xu©n

ThiÖp (1994), G©y trång tre tróc - Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

8. Côc ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ChiÕn l­îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp 2000-2010.

9. Côc L©m nghiÖp (2004), B¸o c¸o t×nh h×nh thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh trång tre

lÊy m¨ng tõ n¨m 1997-2003

10. Vò V¨n Dòng, Lª ViÕt L©m (2005). KÕt qu¶ nghiªn cøu tµi nguyªn tre nøa

cña ViÖt Nam. Tµi liÖu Héi nghÞ khoa häc c«ng nghÖ l©m nghiÖp 20 n¨m ®æi

míi.

- 86 -

11. Lª Kh¾c §«ng (2004), §iÒu tra s©u h¹i d­íi rõng thuéc hä tre luång vµ

mét sè thö nghiÖm phßng trõ b»ng thuèc th¶o méc, §Ò tµi tèt nghiÖp, §¹i

häc L©m NghiÖp.

12. Lª Nam Hïng (1983), Nghiªn cøu biÖn ph¸p phßng trõ s©u xanh ¨n l¸

Bå ®Ò - KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc

13. Lª Nam Hïng (1990), Nghiªn cøu biÖn ph¸p dù tÝnh dù b¸o vµ phßng trõ

tæng hîp loµi S©u rãm th«ng Dendrolimus punctatus ë miÒn B¾c ViÖt Nam-

KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc

14. Hµ Quang Hïng (1998), Phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i c©y trång n«ng nghiÖp

(Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp - IPM), Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ Néi

15. L· Nguyªn Khang (2006), Nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p qu¶n lÝ tæng hîp

s©u h¹i m¨ng t¹i x· §ång B¶ng - huyÖn Mai Ch©u - tØnh Hoµ B×nh, §Ò tµi

tèt nghiÖp, §¹i häc L©m nghiÖp.

16. NguyÔn V¨n Kiªn (1999), §iÒu tra ph¸t hiÖn c¸c loµi c«n trïng trong rõng

Luång t¹i L©m tr­êng L­¬ng S¬n-Hoµ B×nh, §Ò tµi tèt nghiÖp, §¹i häc L©m

nghiÖp.

17. Lª ViÕt L©m, NguyÔn Tö Kim, Lª Thu HiÒn (2005), §iÒu tra bæ sung

thµnh phÇn loµi, ph©n bè vµ mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña c¸c loµi tre phæ

biÕn ë ViÖt Nam- KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc

18. TrÇn V¨n M·o (1994), Sím ¸p dông hÖ thèng IPM trong phßng trõ s©u

bÖnh h¹i rõng - Bµi gi¶ng IPM cho häc viªn cao häc

19. TrÇn V¨n M·o (1995), Qu¶n lý bÖnh h¹i tæng hîp IPM vµ kh¶ n¨ng ¸p

dông ë n­íc ta. T¹p trÝ L©m nghiÖp 8/1995

20. TrÇn V¨n M·o (2004), Bµi gi¶ng bÖnh c©y rõng cho häc viªn cao häc

21. NguyÔn Xu©n Minh (2006), Nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ biÖn ph¸p kü

thuËt l©m sinh vµ vËt lý c¬ giíi trong c«ng t¸c phßng trõ s©u h¹i m¨ng t¹i

x· §ång B¶ng - HuyÖn Mai Ch©u - TØnh Hßa B×nh. §Ò tµi tèt nghiÖp §¹i

häc L©m nghiÖp

- 87 -

22. Lª V¨n N«ng (1976), Nghiªn cøu vÒ b¶o qu¶n Luång - KÕt qu¶ nghiªn cøu

khoa häc

23. Bïi ChÝnh NghÜa (2004), Nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña mét sè biÖn ph¸p kü

thuËt trång rõng ®Õn sinh tr­ëng vµ kh¶ n¨ng sinh m¨ng cña 2 loµi tre (B¸t

®é vµ T¹p giao), trång t¹i Ngäc LÆc - Thanh Ho¸. LuËn v¨n tèt nghiÖp

Th¹c sÜ §¹i häc L©m nghiÖp.

24. NguyÔn Hoµng NghÜa (2005), Tre tróc ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n N«ng

nghiÖp, Hµ Néi

25. NguyÔn ThÕ Nh· (Chñ biªn), TrÇn C«ng Loanh, TrÇn V¨n M·o (2001).

§iÒu tra, dù tÝnh dù b¸o s©u bÖnh trong l©m nghiÖp, Nhµ xuÊt b¶n N«ng

nghiÖp, Hµ Néi

26. NguyÔn ThÕ Nh· (2001), S©u ¨n Keo tai t­îng vµ c¸c biÖn ph¸p phßng

trõ, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n sè 10, trang 730-731

27. NguyÔn ThÕ Nh· (2003), S©u h¹i tre tróc vµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ chóng.

T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, sè 2, trang 216-218

28. NguyÔn ThÕ Nh·, TrÇn C«ng Loanh (2002), Sö dông c«n trïng vµ vi sinh

vËt cã Ých, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

29. NguyÔn ThÕ Nh·, TrÇn V¨n M·o (2004), B¶o vÖ thùc vËt, Nhµ xuÊt b¶n

N«ng nghiÖp, Hµ Néi

30. Lª B¶o Thanh (2006), §Æc ®iÓm s©u h¹i c©y thuéc hä phô Tre tróc

(Bambusoideae) vµ ph­¬ng ph¸p phßng trõ tæng hîp t¹i huyÖn Mai Ch©u -

Hßa B×nh. LuËn v¨n tèt nghiÖp Th¹c sÜ §¹i häc L©m nghiÖp

31. NguyÔn Tr­êng Thµnh (2002). Kü thuËt bãn ph©n vµ ch¨m sãc rõng luång

t¹i vïng CÇu Hai Phó Thä - KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc

32. TrÇn Xu©n ThiÖp (1999), §Æc ®iÓm l©m häc rõng tre nøa ViÖt Nam

Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

33. NguyÔn C«ng ThuËt (1996), Phßng trõ tæng hîp s©u bÖnh h¹i c©y trång

nghiªn cøu vµ øng dông, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

- 88 -

34. Ph¹m V¨n TÝch (1963). Kinh nghiÖm trång Luång - Nhµ xuÊt b¶n N«ng

nghiÖp, Hµ Néi

35. TrÞnh §øc Tr×nh vµ NguyÔn ThÞ H¹nh (1986-1990), Th©m canh rõng luång

lÊy m¨ng xuÊt khÈu- KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc

36. §µo Xu©n Tr­êng (1995). S©u bÖnh h¹i v­ên ­¬m vµ rõng trång,

Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

37. Ph¹m §øc TuÊn (2002). Kü thuËt trång tre lÊy m¨ng, Nh÷ng ®iÒu n«ng

d©n miÒn nói cÇn biÕt (tËp 2)- Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

38. NguyÔn H¶i TuÊt, Vò TiÕn Hinh, Ng« Kim Kh«i (2006). Ph©n tÝch thèng

kª trong L©m nghiÖp, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

39. NguyÔn Tö ­ëng (1997), §Æc ®iÓm sinh häc vµ kü thuËt kinh doanh

rõng Luång - KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc

40. Tr¹m kü thuËt b¶o vÖ rõng Thanh Ho¸ - §Ò tµi øng dông khoa häc c«ng

nghÖ trong dù tÝnh, dù b¸o vµ sö dông chÕ phÈm sinh häc ®Ó phßng trõ mét

sè s©u h¹i rõng t¹i Thanh Ho¸ - 2006

41. Trung t©m M«i tr­êng vµ Ph¸t triÓn L©m nghiÖp - B¸o c¸o vÒ “KÕt qu¶

®iÒu tra thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i m¨ng Luång t¹i Thanh Ho¸” (th¸ng

9/2006).

42. Trung t©m t­ vÊn ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ Thanh Ho¸ -B¸o

c¸o t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i Luång vÒ dù ¸n “B¶o tån, khai th¸c vµ sö dông

bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng luång b¶n ®Þa Thanh Ho¸”- Quý 2 n¨m 2007

II. tµi liÖu tiÕng anh

43. China National Bamboo research center (2000). Cultivation and

Intergrated utilization on Bamboo (Introduction of Bamboos Pests)

44. Kanwarjit Nagi (1998), The status of Bamboo and Bamboo Craft in Karjat,

India, and strategies for development. NBAR Working paper No.19

- 89 -

45. Mariau, D. (1999). Intergrated pest management of Tropical perennial

crops. Science Publishers Enfield, New Hamshire

46. Mitchell (1987), Concepts of pest control IPM and biological control,

Univ of Hawaii, Honolulu, USA.

47. Speight Martin & Ross Wylie (2001), Insect Pests in Tropical forestry

48. Speight Martin (1997), Forestry Pests in the Tropical: current status and

future threats

49. Xiao Gangrou Chief Editor (1991), C«n trïng rõng Trung Quèc. Nhµ xuÊt

b¶n L©m nghiÖp Trung Quèc (tr.580 - 584)

50. Xu Tiansen (2004), Cultivation and Utilization on Bamboos, the Chinese

Academy of Forestry, China Forestry Publishing House, tr. 86-105

51. Wang Haojie, Varma R.V Xu Tiansen (1998). Insect Pests of Bamboos in

Asia - A Illusatedt Manual. INBAR (Internationale network for bamboo an

Rattan) Technical report volumme 13

52. Zhang, Olkowski (1992), Agroforestry and IPM

in China, IPM

Practitioner.

53. Watson, Moore, Ware (1975), Practical insect pest management a self

instruction manual, USA.

54. Zhou Fangchun (1999), Ch¨m sãc rõng tre tróc- Nhµ xuÊt b¶n L©m nghiÖp

Trung Quèc

55. http://www.forestry.ubc.ca/fetch21/frstpestmgmtch/frstpestmgmtch.home.htm.

56. http://www.inbar.int/publiccation/txt/tr13.

90

Phô lôc 1: Mét sè ¶nh minh ho¹

¶nh 1: HiÖn tr¹ng rõng Luång Ngäc LÆc ¶nh 2: C©y m¨ng bÞ Vßi voi h¹i ra nhiÒu cµnh

¶nh 3: C©y m¨ng

¶nh 4: C©y m¨ng

¶nh 5: C©y m¨ng

bÞ Vßi voi lín h¹i

bÞ Vßi voi ch©n dµi h¹i

bÞ Vßi voi v¹ch ngang h¹i

¶nh 6: Nhéng Vßi voi lín

¶nh 7: Vßi voi tr­ëng thµnh chui ra khái mÆt ®Êt

91

¶nh 8: S©u non Vßi voi ch©n dµi

¶nh 9: S©u non Vßi voi lín

¶nh 10: Vßi voi lín tr­ëng thµnh

¶nh 11: Vßi voi lín tr­ëng thµnh ®ùc

(Cyrtotrachelus buqueti Guer)

(Cyrtotrachelus buqueti Guer)

¶nh 12- 13: Vßi voi ch©n dµi tr­ëng thµnh (Cyrtotrachelus longimanus Fabricius)

92

Mét sè biÖn ph¸p phßng trõ

¶nh 14: Bôi Luång

¶nh 15: Thö nghiÖm

¶nh 16: Thö nghiÖm

bÞ Vßi voi h¹i

biÖn ph¸p kü thuËt L©m sinh

biÖn ph¸p bäc m¨ng

¶nh 17: Tæ Bä ngùa

¶nh 18: Tæ kiÕn ®en lín

(Hierodula patellifera Serville)

(Formica polyctena)

93

Phô lôc 2: Mét sè biÓu dïng trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra

Tæng hîp c¸c tiªu b¶n ®· thu thËp ®­îc ngoµi thùc ®Þa

(KÌm theo b¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra s©u h¹i m¨ng Luång t¹i huyÖn Ngäc LÆc)

S©u non ë c¸c tuæi

§Þa ®iÓm thu mÉu

Ngµy thu mÉu

S©u tr­ëng thµnh

1

2

3

4

5

TT lä tiªu b¶n

94

BiÓu 01: §Æc ®iÓm c¸c « tiªu chuÈn x· cao thÞnh - HuyÖn Ngäc lÆc - Thanh ho¸

§Æc ®iÓm chung:

Sè hiÖu ¤TC

§Æc ®iÓm ¤TC

¤6 Cao ThÞnh

¤7 Cao ThÞnh

¤8 Cao ThÞnh

¤9 Cao ThÞnh

¤10 Cao ThÞnh

VÞ trÝ (L«)

§é cao tuyÖt ®èi (m)

§é dèc

H­íng dèc

Ch©n, s­ên, ®Ønh

N¨m trång luång

Sè bôi hoÆc khãm

Sè c©y 1 n¨m

Sè c©y 2 n¨m

Sè c©y ≥3 n¨m

ChiÒu cao Hvn(m) Dlãng 1(cm) §Êt

Thùc b×

T¸c ®éng LS chÝnh

Th«ng tin kh¸c

95

BiÓu 02: §Æc ®iÓm c¸c « tiªu chuÈn X· Léc thÞnh - huyÖn Ngäc lÆc - Thanh ho¸

§Æc ®iÓm chung:

Sè hiÖu ¤TC

§Æc ®iÓm ¤TC

¤1 Léc ThÞnh

¤2 Léc ThÞnh

¤3 Léc ThÞnh

¤4 Léc ThÞnh

¤5 Léc ThÞnh

VÞ trÝ (L«)

§é cao tuyÖt ®èi (m)

§é dèc

H­íng dèc

Ch©n, s­ên, ®Ønh

N¨m trång luång

Sè bôi hoÆc khãm

Sè c©y 1 n¨m

Sè c©y 2 n¨m

Sè c©y ≥3 n¨m

ChiÒu cao Hvn(m) Dlãng 1(cm) §Êt

Thùc b×

T¸c ®éng LS chÝnh

Th«ng tin kh¸c

96

BiÓu 02: PhiÕu ®iÒu tra s©u Vßi voi h¹i m¨ng luång khu vùc ngäc lÆc - thanh hãa

Sè hiÖu ¤TC:

Ngµy ®iÒu tra:

Ng­êi ®iÒu tra:

§Æc ®iÓm c¬ b¶n:

Sè m¨ng bÞ Vßi voi h¹i

Sè s©u thu ®­îc

Sè vÕt h¹i trªn m¨ng

Sè TT bôi/ khãm §T

Tæng sè m¨ng ®Õn ngµy §T

Sè m¨ng bÞ s©u

VÕt h¹i d­íi cïng c¸ch mÆt ®Êt (cm)

VÕt h¹i trªn cïng c¸ch mÆt ®Êt (cm)

Ghi chó (®Æc ®iÓm cña s©u h¹i hoÆc ghi chó kh¸c)

98

BiÓu 03: tæng hîp sè liÖu ®iÒu tra ®ît I

§Æc ®iÓm chung: Mçi ¤TC cã diÖn tÝch 1500 m2, trong mçi « ®iÒu tra 10 khãm tiªu chuÈn

VÕt h¹i d­íi cïng c¸ch mÆt ®Êt (cm)

VÕt h¹i trªn cïng c¸ch mÆt ®Êt (cm)

STT «

Sè c©y trung b×nh/bôi trong ¤TC theo tuæi

Tû lÖ % TB

TB

thÊp nhÊt cao nhÊt

TB

thÊp nhÊt cao nhÊt

1

2

3

Tæng sè bôi trong ¤TC

Tæng sè c©y trong ¤TC

Sè c©y TB/bôi trong ¤TC

Tæng sè m¨ng §T

Sè m¨ng bÞ s©u Vßi voi

MËt ®é s©u/ khãm §t

210

75

322

9,76

37

1

33

24

13

50,83

63,12

45

103,75

80

140

80

1,3

202

60

287

9,57

25

2

30

42

14

32,33

65

50

210

120

70

166

1,4

195

40

257

9,52

22

3

27

39

10

1

22,83

65,7

60

190

150

70

175,7

219

52

299

8,79

28

4

34

40

6

15,16

60,8

50

190

160

70

175

0,6

228

56

309

8,35

25

5

37

38

7

17,66

59,2

40

190

170

70

178,8

0,7

200

89

299

8,08

10

6

37

35

8

22,50

60

40

190

150

80

170

0,8

18

7

40

44

20

70

373

9,32

244

111

2

44,33

101

210

120

180

149

381

8,47

232

127

22

8

45

45

16

35,65

88

80

160

140

100

147

1,6

365

9,13

228

112

25

9

40

33

8

21,83

85,7

65

150

175

0,8

18

37

38

7

15,00

78

70

100

153

10

329

8,89

222

89

150

160

0,7

970

360

3221

2180

811

230

378

109

10,9

278,12

726,52

570

1593,25

1415

1620



99

98

BiÓu 04: tæng hîp sè liÖu ®iÒu tra ®ît II

§Æc ®iÓm chung: Mçi ¤TC cã diÖn tÝch 1500 m2, trong mçi « ®iÒu tra 10 khãm tiªu chuÈn

Tæng sè m¨ng §T

STT «

Sè m¨ng bÞ s©u Vßi voi

MËt ®é s©u/ khãm §t

Tû lÖ % TB

14

47,51

1,4

1

33

17

36,50

1,7

2

46

13

27,67

1,3

3

46

10

21,17

1,0

4

47

8

18,33

0,8

5

42

9

17,50

0,9

6

43

21

43,17

2,1

7

48

17

35,16

1,7

8

48

9

21,0

0,9

9

44

8

17,0

0,8

10

43

TB = 28,5

= 440

= 126

 

99

BiÓu 05: tæng hîp sè liÖu ®iÒu tra ®ît III

§Æc ®iÓm chung: Mçi ¤TC cã diÖn tÝch 1500 m2, trong mçi « ®iÒu tra 10 khãm tiªu chuÈn

STT «

Tæng sè m¨ng ®iÒu tra

Sè m¨ng bÞ s©u Vßi voi

MËt ®é s©u/khãm ®iÒu tra

Tû lÖ P% TB

1

0,1

10

1

6

0

0

0

2

7

0

0

0

3

5

1

0,1

10

4

8

1

0,1

10

5

9

0

0

0

6

4

0

0

0

7

8

1

0,1

10

8

7

0

0

0

9

3

1

0,1

10

10

6

TB = 5

= 63

= 5

= 0,5

  

100

BiÓu 06: Doo, D1m3, Hvn cña 30 c©y m¨ng bäc nilon qua 3 ®ît kiÓm tra

Tr­íc bäc

§ît 1

§ît 2

§ît 3

TT c©y

Doo

Hvn

Doo

Hvn

Doo

Hvn

D1m3

Hvn

101

BiÓu 07: Doo, D1m3, Hvn cña 30 c©y m¨ng ®èi chøng qua 3 ®ît kiÓm tra

Tr­íc bäc

§ît 1

§ît 2

§ît 3

TT c©y

Doo

Hvn

Doo

Hvn

Doo

Hvn

D1m3

Hvn

102

BiÓu 08: Sè liÖu ®iÒu tra khãm thÝ nghiÖm khi ¸p dông biÖn ph¸p l©m sinh

§ît 1

§ît 2

§ît 3

TT khãm

Tæng sè m¨ng

M¨ng chÕt

M¨ng s©u

M¨ng chÕt

M¨ng s©u

M¨ng chÕt

M¨ng s©u

103

BiÓu 09: Sè liÖu ®iÒu tra khãm ®èi chøng kh«ng ¸p dông biÖn ph¸p l©m sinh

§ît 1

§ît 2

§ît 3

TT khãm

Tæng sè m¨ng

M¨ng chÕt

M¨ng s©u

M¨ng chÕt

M¨ng s©u

M¨ng chÕt

M¨ng s©u