Nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi điều trị các bệnh lý mũi xoang tại Bệnh viện Nhi Đồng 2 Lâm Đồng

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG PHẪU THUẬT NỘI SOI ĐIỀU TRỊ<br /> CÁC BỆNH LÝ MŨI XOANG TẠI BỆNH VIỆN II LÂM ĐỒNG<br /> Huỳnh Ngọc Thành*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Nghiên cứu thực hiện nhằm đánh giá việc ứng dụng phẫu thuật nội soi điều trị các bệnh lý mũi<br /> xoang tại khoa TMH Bệnh viện II Lâm đồng từ 05/2010 đến 05/2012.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Tiền cứu mô tả hàng loạt ca.<br /> Kết quả: Qua 2 năm có 101 bệnh nhân được phẫu thuật nội soi điều trị các bệnh lý mũi xoang, trong đó<br /> 49,5% là viêm mũi xoang mạn tính, 21,7% viêm mũi xoang kèm polype mũi. Triệu chứng chủ yếu 96,3% khạc<br /> đàm mũi sau, 95,0% nghẹt mũi, 96,0% chảy mũi, 97,0% đau đầu. Phẫu thuật chủ yếu được ứng dụng là phẫu<br /> thuật nội soi chức năng xoang tối thiểu và nội soi chức năng xoang. Biến chứng nhẹ hay gặp là 23,2 % dính cuốn<br /> mũi, 3,0% bầm mắt. Mặc dù có 18,4% trong mổ chảy máu buộc phải tạm dừng phẫu thuật nhét bấc tạm cầm<br /> máu, nhưng không có trường hợp nào đe dọa tính mạng phải chuyền máu. Không có trường hợp nào bị biến<br /> chứng nặng như chảy dịch não tủy, chảy máu hậu cầu, song thị hay mù mắt. Đa số bệnh nhân sau mổ cải thiện<br /> các triệu chứng cơ năng. Sau 3 tháng có 92,8% lành bệnh, 4,3% viêm mũi xoang mạn tính và 2,9% mọc lại<br /> polyps.<br /> Kết luận: Phẫu thuật nội soi là phương pháp an toàn và hiệu quả điều trị các loại bệnh lý mũi xoang khác<br /> nhau.<br /> Từ khóa: Phẫu thuật nội soi, bệnh lý mũi xoang<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE APPLICATION OF ENDOSCOPIC SURGERY IN THE MANAGEMENT OF SINONASAL<br /> DISEASES IN BAOLOC HOSPITAL<br /> Huynh Ngoc Thanh * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - Supplement of No 1 - 2014: 8 - 17<br /> Aim: This study was carried out to evaluate the application of endoscopic sinus surgery in the management<br /> of sinonasal disease.<br /> Method: Study was done in department of ENT & Head-Neck Surgery, Lamdong hospital number 2 from<br /> May 2010 to May 2012 (2 years).<br /> Result: One hundred and one patients (101) were included prospectively for this work. Principal diagnosis<br /> was chronic rhinosinusitis (49.5%) and chronic rhinosinusitis with nasal polyp (21.7%). Main presenting<br /> symptoms of patients were post nasal drip (96.3%), nasal obstruction (95.0%), nasal discharge (96.0%), and<br /> headache (97.0%). The main technique of surgery applied minimum functional endoscopic sinus surgery<br /> (miniFESS) and functional endoscopic sinus surgery (FESS). In this series, minor complications include<br /> synechiae (23,2 %), ecchymosis of eye (3.0%). Although there were 18.4% bleeding that we had to pause operating<br /> for hemostatic, but no case was fatally serious because of bleeding. No major complications like CSF leak, retro<br /> orbital hemorrhage, diplopia and blindness were noted. Most of the patients have got complete symptomatic relief.<br /> We succeeded in 92.8%. After operating 3 month we met 4.3% refractory rhinosinusitis and 2.9% recurrent<br /> polyps in the nose.<br /> Conclusion: It was concluded that endoscopic surgery has provided a safe and efficient method for dealing<br /> * Khoa TMH - BV II Lâm Đồng<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Bs. Huỳnh Ngọc Thành ĐT: 0907518894 Email: huynhngocthanhtmh@gmail.com<br /> <br /> 8<br /> <br /> Chuyên Đề Tai Mũi Họng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> with different sinonasal disease and can be performed with high success rate for alleviation of symptoms with<br /> negligible morbidity.<br /> Key words: endoscopic surgery, sinonasal diseases<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Mũi xoang là cơ quan đầu tiên của hệ hô hấp<br /> có nhiều chức năng như hô hấp, khứu giác, hộp<br /> cộng âm,…trong đó quan trọng nhất là làm ấm,<br /> làm ẩm, làm sạch không khí trước khi đi vào<br /> phổi, đây cũng là nơi tiếp nhận rất nhiều các tác<br /> nhân gây bệnh(2). Theo nhiều nghiên cứu các<br /> bệnh lý mũi xoang chiếm tỉ lệ hàng đầu trong<br /> chuyên ngành tai mũi họng và gây ảnh hưởng<br /> rất lớn đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.<br /> Phần lớn các bệnh lý mũi xoang diễn tiến dai<br /> dẳng điều trị nội khoa không đáp ứng nên việc<br /> tìm biện pháp can thiệp ít xâm lấn trả lại chức<br /> năng mũi xoang cho bệnh nhân là nhiệm vụ hết<br /> sức quan trọng của y học(2).<br /> Phương pháp phẫu thuật nội soi mũi xoang<br /> (NSMX) lần đầu tiên xuất hiện ở Châu Âu năm<br /> 1978 sau báo cáo của tác giả Messerklinger, ở Áo<br /> và Wigand(4), ở Đức. Kỹ thuật này trở lên phổ<br /> biến ở Mỹ vào giữa thập niên 80 nhờ công của<br /> Kennedy và cs(1). Hiện nay phẫu thuật nội soi<br /> mũi xoang phát triển rộng khắp đã được công<br /> nhận là một kỹ thuật cao có đặc điểm ít xâm lấn,<br /> can thiệp tối thiểu, can thiệp đúng bệnh tích, ít<br /> biến chứng, hiệu quả tối đa, nhanh chóng trả lại<br /> sức khoẻ cho bệnh về với công việc(2,4). Ở Việt<br /> nam một số bệnh viện lớn tại Hà nội, Thành phố<br /> Hồ Chí Minh, Đà nẵng, đã ứng dụng kỹ thuật<br /> này. Từ tháng 7/2008 đến nay Bệnh viện II Lâm<br /> đồng trang bị một hệ thống nội soi và bộ dụng<br /> cụ tối thiểu mổ nội soi Tai Mũi Họng để khám và<br /> điều trị các bệnh lý Tai Mũi Họng. Tuy nhiên<br /> việc ứng dụng hệ thống này chủ yếu là khám<br /> chẩn đoán còn việc mổ nội soi mũi xoang vẫn<br /> còn lẻ tẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm.<br /> Mặc dù phẫu thuật nội soi mũi xoang là một<br /> kỹ thuật cao nhưng trong mổ vẫn có thể xảy ra<br /> một số biến chứng nặng như mù mắt, dò dịch<br /> não tuỷ, tắc lệ tị, sau mổ tỉ lệ tái phát bệnh vẫn<br /> còn. Các nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật này một<br /> <br /> Chuyên Đề Tai Mũi Họng<br /> <br /> cách có hệ thống chỉ tập trung ở một số bệnh<br /> viện lớn tại các thành phố lớn còn ở các tỉnh vẫn<br /> còn quá ít. Chính vì vậy chúng tôi tiến hành<br /> nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu ứng dụng phẫu<br /> thuật nội soi điều trị các bệnh lý mũi xoang tại<br /> bệnh viện II Lâm Đồng” nhằm các mục tiêu sau:<br /> Xác định đặc điểm của các bệnh lý mũi<br /> xoang được điều trị phẫu thuật nội soi tại khoa<br /> TMH bệnh viện II Lâm đồng.<br /> Xác định hiệu quả của phẫu thuật nội soi<br /> điều trị các bệnh lý mũi xoang tại khoa TMH<br /> bệnh viện II Lâm đồng.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Tiền cứu mô tả hàng loạt các trường hợp.<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Tất cả các bệnh nhân có chỉ định nội soi can<br /> thiệp để điều trị các bệnh lý mũi xoang và chấp<br /> nhận tham gia nghiên cứu tại khoa Tai Mũi<br /> Họng Bệnh viện II Lâm đồng.<br /> <br /> Địa điểm nghiên cứu<br /> Bệnh viện II Lâm đồng.<br /> <br /> Thời gian nghiên cứu<br /> 05-2010 đến 05-2012.<br /> <br /> Cỡ mẫu nghiên cứu<br /> Chọn mẫu trọn gồm tất cả các bệnh nhân<br /> được soi can thiệp để điều trị các bệnh lý mũi<br /> xoang và chấp nhận tham gia nghiên cứu tại<br /> khoa Tai Mũi Họng Bệnh viện II Lâm đồng từ<br /> 05-2010 đến 05-2012.<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn mẫu chỉ định và kỹ thuật<br /> nội soi can thiệp<br /> Các bệnh nhân có chỉ định phẫu thuật nội soi<br /> mũi xoang chấp nhận nghiên cứu cụ thể thoả các<br /> điều kiện sau:<br /> Các bệnh nhân được chẩn đoán viêm mũi<br /> mạn tính có bít tắc phức hợp lỗ thông khe ít nhất<br /> <br /> 9<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> <br /> 1 bên không đáp ứng điều trị nội khoa có chỉ<br /> định mổ nội soi chức năng xoang (chỉ mở rộng<br /> phức hợp lỗ thông khe).<br /> Các bệnh nhân được chẩn đoán viêm mũi<br /> xoang mạn tính ít nhất 1 bên không đáp ứng<br /> điều trị nội khoa có chỉ định nạo sàng trước sau +<br /> cắt mỏm móc + mở rộng ostrium xoang hàm.<br /> Các bệnh nhân được chẩn đoán viêm mũi<br /> xoang mạn tính có polype mũi ít nhất 1 bên<br /> không đáp ứng điều trị có chỉ định cắt polype<br /> mở sàng trước + sàng sau + cắt mỏm móc + mở<br /> rộng ostrium xoang hàm.<br /> Các bệnh nhân được chẩn đoán bóng khí<br /> cuốn giữa (Concha Bullosa) gây đau đầu không<br /> đáp ứng điều trị nội có chỉ dịnh cắt bóng khí<br /> cuốn giữa.<br /> Các bệnh nhân được chẩn đoán gai vách<br /> ngăn gây đau đầu không đáp ứng điều trị cắt các<br /> gai vách ngăn có điểm tiếp xúc cuốn giữa<br /> (contactpoint).<br /> Các bệnh nhân được chẩn đoán ở các mục a,<br /> b hoặc c ở trên nếu phối hợp với ít nhất một<br /> trong hai mục e hoặc f, nếu đủ các điều kiện<br /> phẫu thuật như đã nêu thì tiến hành mổ lấy sạch<br /> các bệnh tích như trên.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Loại trừ các bệnh nhân bị bệnh mũi xoang có<br /> chỉ định phẫu thuật nhưng kèm theo các bệnh lý<br /> sau: Các bệnh nhân có bệnh lý ác tính, bệnh<br /> nhân có bệnh lý về máu, bệnh nhân có bệnh lý<br /> tim mạch, bệnh nhân có bệnh lý thận, phổi<br /> không tiến hành gây mê được.<br /> <br /> Các biến số thu thập<br /> Xác định các đặc điểm của các bệnh lý mũi<br /> xoang: Tuổi, giới, dân tộc, địa chỉ, nghề nghiệp,...<br /> So sánh tỉ lệ các triệu chứng ảnh hưởng đến<br /> bệnh nhân trước mổ và sau mổ.<br /> Xác định tỉ lệ các loại bệnh lý mũi xoang<br /> được nội soi phẫu thuật, tỉ lệ các phương pháp<br /> nội soi can thiệp.<br /> Thời gian mổ trung bình, thời gian nằm viện<br /> trung bình của phẫu thuật NSMX.<br /> <br /> 10<br /> <br /> Tỉ lệ các biến chứng trong mổ, sau mổ của<br /> phẫu thuật nội soi điều trị các bệnh lý mũi xoang<br /> ví dụ: chảy máu, chảy dịch não tuỷ, mù mắt,..<br /> Tỉ lệ tái phát sau mổ.<br /> Mức độ hài lòng của bệnh nhân được phẫu<br /> thuật NSMX.<br /> <br /> Phương tiện và phương pháp tiến hành<br /> Phương tiện nghiên cứu<br /> Gồm hệ thống nội soi cứng và bộ dụng cụ<br /> mổ nội soi mũi xoang.<br /> Tiến hành nghiên cứu<br /> Chuẩn bị bệnh nhân trước mổ<br /> Tất cả các bệnh nhân có chỉ định mổ được<br /> nhập viện làm các xét nghiệm tiền phẫu trong<br /> ngày đầu, khám tiền phẫu nội khoa, nếu kết<br /> quả bình thường duyệt lên lịch mổ cho ngày<br /> hôm sau.<br /> Các bệnh nhân Viêm xoang sàng hàm mạn<br /> tính, Viêm đa xoang mạn tính + polype mũi<br /> được điều trị kháng sinh + corticoid trước mổ ít<br /> nhất 3 ngày.<br /> Trước mổ 30 phút bệnh nhân được tiêm 2<br /> ống transamine tĩnh mạch.<br /> Phương pháp vô cảm<br /> Đối với bệnh nhân viêm xoang sàng hàm<br /> mãn tính, viêm đa xoang mãn tính + polype<br /> mũi: ứng dụng mê nội khí quản + tiêm<br /> octocain 2% x 4 ống vào polype, mỏm móc,<br /> bóng sàng, cuốn giữa.<br /> Đối với bệnh nhân Concha Boullosa cuốn<br /> giữa, gai vách ngăn đơn thuần được tiền mê +<br /> tiêm octocain 2% x 4 ống vào vùng can thiệp.<br /> Quy trình phẫu thuật<br /> Viêm xoang sàng hàm mạn tính: Dùng<br /> spatule, backbite, true cutting, blaketley cắt mỏm<br /> móc, mở rộng ostrium xoang hàm, mở bóng<br /> sàng lấy bệnh tích, nếu bệnh tích nhiều mở<br /> mảnh nền nạo sàng sau bơm rửa nhét merocel<br /> nếu vẫn chảy máu nhét thêm meches hoàn<br /> thành phẫu thuật.<br /> <br /> Chuyên Đề Tai Mũi Họng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Viêm đa xoang mạn tính + pollype mũi:<br /> Dùng blaketley cắt polype xong + tiến hành các<br /> bước như trên.<br /> <br /> Thuốc dùng sau mổ một tuần với:<br /> Amoxcillin 0,5 x 4v/ng, Decolgen x 3v/ngày,<br /> Petizen 10mg x 3v/ngày.<br /> <br /> Concha Boullosa cuốn giữa: Dùng kéo cắt<br /> dọc concha, dùng true cutting cắt 2 đầu trước<br /> sau lấy bỏ phần ngoài concha, nhét merocel hoàn<br /> thành phẫu thuật.<br /> <br /> Rửa mũi: Đối với các trường hợp có nhét<br /> meches thì rửa mũi 1 lần/ngày sau rút meches 48<br /> giờ, các trường hợp không nhét meches thì rửa<br /> mũi 1lần / ngày sau 24 giờ.<br /> <br /> Gai vách ngăn: Dùng spatule bóc tách niêm<br /> mạc dùng true cutting cắt lấy gai, nhét merocel 2<br /> bên hoàn thành phẫu thuật (nếu nhét merocel<br /> mà vẫn chảy máu thì nhét meches hổ trợ).<br /> <br /> Cho xuất viện sau khi rủa mũi 2 ngày nếu<br /> không chảy máu.<br /> <br /> Điều trị sau mổ<br /> Đối với các trường hợp có nhét meches thì<br /> rút meches sau 48giờ.<br /> <br /> Tái khám: sau mổ 1 tuần, 1 tháng, 3 tháng, 6<br /> tháng khám lại bằng nội soi đánh giá lại tình<br /> trạng mũi xoang sau mổ.<br /> <br /> Xử lý số liệu<br /> Theo phần mềm SPSS 13.0<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Các biến số nhân chủng học<br /> Phân bố theo độ tuổi<br /> Bảng 1: Phân bố theo độ tuổi<br /> Tuổi (n=101)<br /> Số ca<br /> Tỉ lệ %<br /> <br /> 60<br /> 3<br /> 3,0<br /> <br /> Tổng số<br /> 101<br /> 100,0<br /> <br /> Đa số gặp ở độ tuổi từ 31-40 (χ2 = 39,970, df = 5, p < 0,0001), đây là độ tuổi lao động.<br /> <br /> Phân bố theo giới tính<br /> <br /> nhiều hơn, mặt khác dân số Bảo lộc có điều kiện<br /> <br /> Bảng 2: Phân bố theo giới tính<br /> <br /> kinh tế đi điều tri tuyến trên nhiều hơn.<br /> <br /> (n=101)<br /> Nam<br /> Hợp lệ<br /> Nữ<br /> Tổng số<br /> <br /> Số ca<br /> 48<br /> 53<br /> 101<br /> <br /> Tỉ lệ %<br /> 47,5<br /> 52,5<br /> 100,0<br /> <br /> Bệnh lý mũi xoang trong nghiên cứu này nữ<br /> gặp nhiều hơn nam, tuy nhiên sự khác biệt này<br /> chưa có ý nghĩa thống kê (χ2 = 0,248, df = 1, p=<br /> 0,619 > 0,05).<br /> <br /> Phân bố theo địa dư<br /> Bảng 3: Phân bố theo địa dư<br /> Địa dư (n=101) Bảo lộc<br /> Số ca<br /> 26<br /> Tỉ lệ %<br /> 25,7<br /> <br /> Vùng ven<br /> 75<br /> 74,3<br /> <br /> Phân bố theo chủng tộc<br /> (n=101)<br /> Kinh<br /> Hợp lệ<br /> Dân tộc thiểu số<br /> Tổng số<br /> <br /> Số<br /> trường hợp<br /> 65<br /> 36<br /> 101<br /> <br /> Tỉ lệ %<br /> 64,4<br /> 35,6<br /> 100,0<br /> <br /> Số bệnh nhân người kinh đông hơn dân tộc<br /> thiểu số, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê<br /> (χ2 = 8,327, df = 1, p = 0,004 < 0,05). Điều này phù<br /> <br /> Tổng số<br /> 101<br /> 100,0<br /> <br /> Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa<br /> bệnh nhân sống ở vùng ven và thành phố Bảo<br /> lộc (χ2 = 23,772, df = 1, p < 0,0001). Điều này có thể<br /> do dân số vùng ven đông hơn nên tỉ lệ bệnh<br /> <br /> Chuyên Đề Tai Mũi Họng<br /> <br /> Phân bố theo chủng tộc<br /> Bảng 4: Phân bố theo chủng tộc<br /> <br /> hợp với đặc điểm dân số của sáu huyện phía<br /> nam Lâm đồng, dân tộc thiểu số chỉ chiếm 20%<br /> trong cộng đồng.<br /> <br /> Phân bố theo nghề nghiệp<br /> Bảng 5: Phân bố theo nghề nghiệp<br /> Nghề nghiệp<br /> Công<br /> (n=101)<br /> nhân viên<br /> <br /> Làm<br /> vườn<br /> <br /> Ở<br /> nhà<br /> <br /> Học<br /> sinh<br /> <br /> Tổng<br /> số<br /> <br /> 11<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> Nghề nghiệp<br /> Công<br /> (n=101)<br /> nhân viên<br /> Số ca<br /> 22<br /> Tỉ lệ %<br /> 21,8<br /> <br /> Làm<br /> vườn<br /> 61<br /> 60,4<br /> <br /> Ở<br /> nhà<br /> 12<br /> 11,9<br /> <br /> Học<br /> sinh<br /> 6<br /> 5,9<br /> <br /> Tổng<br /> số<br /> 101<br /> 100,0<br /> <br /> Đa số bệnh nhân có nghề nghiệp làm vườn<br /> (χ2=72.663, df=3, p