Nghiên cứu xây dựng quy hoạch môi trường đất vùng đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2001 -2010

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:234

Thêm vào BST

Báo xấu

110
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dựa vào lược đồ và kiến thức đã học, nêu ý nghĩa của sông Hồng đối với sự phát triển nông nghiệp và đời sống dân cư. Sông Hồng bồi đắp phù sa tạo nên đồng bằng sông Hồng màu mỡ, phì nhiêu thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp, dân cư tập trung đông, công nghiệp và đô thị hóa sôi động.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu xây dựng quy hoạch môi trường đất vùng đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2001 -2010

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ M«i tr−êng vµ Phßng tr¸nh thiªn tai - KC.08. ----------------------------------------------------- §Ò tµi: Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng §ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001- 2010 - KC.08.02. b¸o c¸o tæng hîp Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng ®Êt vïng ®ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001 - 2010 C¬ quan chñ tr×: Trung t©m Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn vïng, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ C¬ quan thùc hiÖn: Bé m«n Thæ nh−ìng - M«i tr−êng ®Êt, Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Chñ tr× nh¸nh ®Ò tµi: PGS.TS. Lª §øc Th− kÝ nh¸nh ®Ò tµi: PGS.TS. TrÇn Kh¾c HiÖp C¸n bé tham gia: TS. NguyÔn Xu©n Cù ThS. NguyÔn Quèc ViÖt ThS. TrÇn ThiÖn C−êng ThS. NguyÔn ThÞ §øc H¹nh CN. NguyÔn Ngäc Minh CN. NguyÔn Xu©n Hu©n CN. TrÇn TuyÕt Thu CN. Vò ThÞ Mai H−¬ng CN. NguyÔn ThÞ Minh HiÒn Vµ mét sè sinh viªn chuyªn ngµnh. Hµ Néi - 12/2003
Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ M«i tr−êng vµ Phßng tr¸nh thiªn tai - KC.08. ----------------------------------------------------- §Ò tµi: Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng §ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001- 2010 - KC.08.02. b¸o c¸o tãm t¾t Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng ®Êt vïng ®ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001 - 2010 C¬ quan chñ tr×: Trung t©m Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn vïng, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ C¬ quan thùc hiÖn: Bé m«n Thæ nh−ìng - M«i tr−êng ®Êt, Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Chñ tr× nh¸nh ®Ò tµi: PGS.TS. Lª §øc Th− kÝ nh¸nh ®Ò tµi: PGS.TS. TrÇn Kh¾c HiÖp C¸n bé tham gia: TS. NguyÔn Xu©n Cù ThS. NguyÔn Quèc ViÖt ThS. TrÇn ThiÖn C−êng ThS. NguyÔn ThÞ §øc H¹nh CN. NguyÔn Ngäc Minh CN. NguyÔn Xu©n Hu©n CN. TrÇn TuyÕt Thu CN. Vò ThÞ Mai H−¬ng CN. NguyÔn ThÞ Minh HiÒn Vµ mét sè sinh viªn chuyªn ngµnh. Hµ Néi - 12/2003
Môc lôc Më ®Çu ............................................................................................................................1 Ch−¬ng 1. Tµi nguyªn ®Êt vïng §ång b»ng s«ng Hång............................................6 1.1. §Æc ®iÓm c¬ b¶n ®Êt ®ai vïng §BSH .....................................................................6 1.2. Ph©n lo¹i theo ®¬n vÞ ®Êt. ........................................................................................9 I.3. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng ®Êt vïng §BSH (DiÔn biÕn 5-10 n¨m) ......................11 1.3.1. VÊn ®Ò ®¸nh gi¸ « nhiÔm ®Êt. .............................................................................11 1.3.2. T¸c ®éng cña ho¹t ®éng s¶n suÊt n«ng nghiÖp ®Õn m«i tr−êng ®Êt .....................13 1.3.2.1. Sö dông ph©n bãn vµ n¨ng suÊt lóa. .................................................................13 1.3.1.2. BiÕn ®éng tÝnh chÊt m«i tr−êng ®Êt do t¸c ®éng cña th©m canh lóa. ...............15 1.3.3. T¸c ®éng cña ho¹t ®éng lµng nghÒ tíi m«i tr−êng ®Êt. .......................................18 1.3.4. T¸c ®éng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt CN tíi m«i tr−êng ®Êt khu vùc.......................26 1.3.4.1. Khu c«ng nghiÖp VËt C¸ch - Qu¸n Toan - H¶i Phßng .....................................26 1.3.4.2. Nhµ m¸y bia Th¸i B×nh.....................................................................................31 1.4. HiÖn tr¹ng M«i tr−êng ®Êt vïng §ång b»ng s«ng Hång. ...................................33 1.4.1. HiÖn tr¹ng sö dông vµ biÕn ®éng diÖn tÝch ®Êt vïng §BSH ................................33 1.4.2. TÝnh chÊt ®Êt vïng §BSH ph©n theo c¸c phô vïng m«i tr−êng chøc n¨ng. ........36 1.4.2.1. Phô vïng ®ång b»ng .........................................................................................41 1.4.2.2. Phô vïng cöa s«ng ven biÓn………………….…………………….……………….66 1.4.2.3. Phô Vïng gß ®åi trung du .................................................................................87 C h − ¬ng 2. Mét sè kiÕn nghÞ vÒ quy ho¹ch MT§ vïng §BSH vµ vÊn ®Ò an ninh l−¬ng thùc .....................................................................................................................96 2.1. Ng−ìng chÞu t¶i cña ®Êt. .......................................................................................96 2.1.1. ThÝ nghiÖm ¶nh h−ëng cña Cu, Pb, Zn, Cd ®Õn lóa non. .....................................96 2.1.2. ThÝ nghiÖm ¶nh h−ëng cña (Cu,Pb) ®Õn giun ®Êt vµ c©y rau c¶i .......................103 2.1.3. Kh¶ n¨ng hÊp phô Cu2+ , Pb2+ trong ®Êt phï sa s«ng Hång. ..............................113 2.2. Mét sè kiÕn nghÞ vÒ quy ho¹ch m«i tr−êng ®Êt vïng §BSH. ............................115 2.2.1. Dù b¸o t×nh h×nh sö dông ®Êt ®Õn n¨m 2010. ....................................................115 2.2.2. Quy ho¹ch m«i tr−êng ®Êt vïng §BSH theo tõng phô vïng. ............................120 2. 3. VÊn ®Ò an ninh l−¬ng thùc cña vïng ................................................................131 i
Ch−¬ng 3. Mét sè gi¶i ph¸p vµ chÝnh s¸ch nh»m sö dông hîp lý tµi nguyªn ®Êt vïng §ång b»ng s«ng Hång ......................................................................................134 3.1. Gi¶i ph¸p ..............................................................................................................134 3.1.1. Ngµnh trång lóa. ................................................................................................134 3.1.2 Ngµnh rau xanh...................................................................................................135 3.1.3. Mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý s©u rÇy tæng hîp nh»m b¶o vÖ m«i tr−êng. ...............135 3.1.4. Thùc hiÖn c¸nh ®ång 50 triÖu ®ång/ha ..............................................................136 3.2. Cã chÝnh s¸ch −u ®·i ®èi víi ®èi víi ng−êi n«ng d©n .......................................137 3.2.1. C¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ ruéng ®Êt. ......................................................................137 3.2.2. C¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ vèn. ................................................................................138 3.2.3. C¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ thÞ tr−êng. .....................................................................138 3.2.4. C¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ ®µo t¹o nh©n lùc. ..........................................................139 3.2.5. ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.......................................................................139 3.2.6. ChÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ vµ khuyÕn n«ng. .........................................139 3.3. Tæ chøc chØ ®¹o thùc hiÖn ...................................................................................140 C¸c dù ¸n −u tiªn triÓn khai……………………………………………………….141 1. VÊn ®Ò MT§ vïng ven ®« - Quy ho¹ch vïng rau an toµn vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ...141 2. Dù ¸n vÒ c¬ së khoa häc cña sö dông ®Êt ®Ó ®¹t ®ù¬c 50 triÖu ®ång/ha vµ thu nhËp 50 ®ång/hé/n¨m. ................................................................................................141 3. X©y dùng tiªu chuÈn m«i tr−êng nÒn cña mét sè lo¹i h×nh kh¸c nhau cña ®Êt phï sa trång lóa. ................................................................................................................141 4. Quy m« trang tr¹i vµ vÊn ®Ò sö dông ®Êt bÒn v÷ng, hiÖu qu¶..............................142 5. M« h×nh trång hoa c©y c¶nh. .................................................................................142 Tµi liÖu tham kh¶o .....................................................................................................143 Phô lôc: ……………………………………………………………………………...146 ii
Danh môc b¶ng biÓu B¶ng 1.1. C¸c lo¹i ®Êt chÝnh ë vïng §BSH .....................................................................6 B¶ng 1.2: C¸c chØ tiªu ph©n cÊp x©y dùng b¶n ®å ®¬n vÞ ®Êt vïng §BSH ......................9 B¶ng 1.3: C¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng ®Êt t¹i mét sè quèc gia trªn ThÕ giíi ...................11 B¶ng 1.4: §¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm kim lo¹i nÆng trong ®Êt ë Hµ Lan. ......................12 B¶ng 1.5: Hµm l−îng tèi ®a cho phÐp cña c¸c KLN ®−îc xem lµ ®éc ®èi víi thùc vËt trong c¸c ®Êt n«ng nghiÖp ..............................................................................................12 B¶ng 1.6: §¸nh gi¸ « nhiÔm ®Êt mÆt bëi c¸c kim lo¹i nÆng ë Ba Lan ..........................13 B¶ng 1.7. T×nh h×nh sö dông ph©n bãn ë mét sè x· thuéc Th¸i B×nh, H¶i Phßng…….14 B¶ng 1.8. Sö dông ph©n bãn vµ n¨ng suÊt lóa ë mét x· giai ®o¹n 1980 - 2000 ............14 B¶ng 1.9. LiÒu l−îng ph©n bãn khuyÕn c¸o ..................................................................15 B¶ng 1.10. BiÕn ®æi mét sè tÝnh chÊt ®Êt sau thêi gian trång lóa ..................................16 B¶ng 1.11: D− l−îng mét sè HCBVTV trong ®Êt nghiªn cøu .......................................17 B¶ng 1.12: Hµm l−îng ®ång tæng sè trong c¸c mÉu nghiªn cøu ...................................21 B¶ng 1.13: Hµm l−îng ®ång dÔ tiªu trong c¸c mÉu nghiªn cøu ....................................21 B¶ng 1.14: Hµm l−îng ®ång hßa tan trong n−íc ...........................................................22 B¶ng 1.15: T−¬ng quan gi÷a hµm l−îng Cu vµ kho¶ng c¸ch qua c¸c n¨m ...................25 B¶ng 1.16: C¸c tÝnh chÊt ®Êt trªn c¸c ruéng lóa ............................................................29 B¶ng 1.17: Ph©n bè c¸c nhãm VSV ®Êt xung quanh CTy thÐp Vinapipe H¶i Phßng vµ nhµ m¸y Bia Kaiser Th¸i B×nh .......................................................................................30 B¶ng 1.18. ChÊt l−îng n−íc th¶i cña Nhµ m¸y bia Th¸i B×nh .......................................32 B¶ng 1.19. Mét sè tÝnh chÊt hãa häc cña ®Êt nghiªn cøu ..............................................32 B¶ng 1.20: HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ biÕn ®éng ®Êt vïng §ång b»ng s«ng Hång. ......33 B¶ng 1.21: Mét sè nhãm vi sinh vËt trong ®Êt §BSH....................................................38 B¶ng 1.22. HiÖu qu¶ k/tÕ gi÷a canh t¸c 2lóa vµ 2 lóa + 1mµu (mµu lµ: khoai lang). ....43 B¶ng 1.23. HiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a canh t¸c 2lóa vµ 2 lóa + 1mµu (mµu lµ: hµnh, tái). ..45 B¶ng 1.24. HiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a 2 chÕ ®é canh t¸c 2lóa vµ 2 lóa + 1mµu ...................46 B¶ng 1.25: DiÖn tÝch ngËp óng ë §BSH biÕn ®éng theo l−îng m−a .............................48 B¶ng 1.26: DiÖn tÝch ngËp óng cña mét sè n¨m ®iÓn h×nh ë §ång b»ng s«ng Hång ....48 B¶ng 1.27: DiÖn tÝch ngËp óng trung b×nh cña mét sè n¨m cã óng lín ë §BSH ..........49 B¶ng 1.28. HiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a canh t¸c 2lóa vµ 1 lóa + trång sen + th¶ c¸. .............52 B¶ng 1.29. HiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a 2 m« h×nh canh t¸c 2lóa vµ 2 lóa +1 c¸....................52 B¶ng 1.30. HiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a 2 m« h×nh canh t¸c 2lóa vµ 1 lóa +1 c¸....................53 B¶ng 1.31. HiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a 2 m« h×nh canh t¸c 2lóa vµ lóa + c¸ + vÞt. ..............54 B¶ng 1.32: Dù kiÕn ®Çu t− cho 1 ha lóa - c¸ - gµ - c©y ¨n qu¶ ......................................55 B¶ng 1.33: Hµm l−îng c¸c chØ tiªu trong n−íc s«ng Kim Ng−u ®æ vµo s«ng T« LÞch. 57 B¶ng 1.34: Hµm l−îng c¸c chØ tiªu cña n−íc s«ng T« LÞch t¹i cÇu DËu. ......................57 B¶ng 1.35: C¸c th«ng sè lý, ho¸ trong n−íc. .................................................................58 B¶ng 1.36: Hµm l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng trong n−íc. .............................................59 B¶ng 1.37: Hµm l−îng mét sè kim lo¹i nÆng hoµ tan trong n−íc. ................................60 B¶ng 1.38. Hµm l−îng c¸c chÊt tæng sè trong ®Êt. ........................................................61 B¶ng 1.39: Hµm l−îng c¸c chÊt dÔ tiªu trong ®Êt. .........................................................62 B¶ng 1.40: Hµm l−îng cation trao ®æi trong ®Êt............................................................63 B¶ng 1.41: Hµm l−îng kim lo¹i nÆng trong ®Êt............................................................64 B¶ng 1.42: Hµm l−îng mét sè nguyªn tè dinh d−ìng trong thùc vËt. ...........................64 B¶ng 1.43: Hµm l−îng mét sè nguyªn tè vi l−îng trong thùc vËt. ................................65 B¶ng 1.44. DiÖn tÝch mÆt n−íc vµ s¶n l−îng thuû s¶n cña c¸c tØnh ven biÓn §BSH .....67 B¶ng 1.45: Quy m« vµ h×nh thøc nu«i t«m só cho c¸c tØnh ven biÓn phÝa B¾c .............68 B¶ng 1.46: T×nh h×nh sinh tr−ëng cña c©y rõng trong c¸c m« h×nh nu«i t«m ...............69 iii
B¶ng 1.47: B×nh qu©n chi phÝ cè ®Þnh cho 1ha ®Çm nu«i t«m .......................................71 B¶ng 1.48. Chi phÝ b×nh qu©n cho 1 ha ®Çm nu«i t«m theo c¸c m« h×nh ......................71 B¶ng 1.49. Thu nhËp b×nh qu©n cña c¸c m« h×nh nu«i t«m tÝnh trªn 1ha .....................73 B¶ng 1.50: Tæng hîp chi phÝ vµ lîi nhuËn dßng cña 1 ha theo c¸c m« h×nh nu«i t«m..74 B¶ng 1.51: So s¸nh møc l·i dßng cña c¸c m« h×nh nu«i t«m khi tÝnh phÝ m«i tr−êng ..75 B¶ng 1.52: HiÖu qu¶ kinh tÕ cña ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tÝnh cho 1 n¨m .................75 B¶ng 1.53. BiÕn ®æi ®é mÆn ë c¸c m« h×nh nu«i t«m qua mét sè th¸ng gi÷a c¸c n¨m .77 B¶ng 1.54. BiÕn ®æi vÒ ®é trong cña c¸c m« h×nh nu«i t«m. .........................................77 B¶ng 1.55: KÕt qu¶ theo dâi diÔn biÕn ®é pH cña n−íc qua c¸c th¸ng cña c¸c n¨m ....78 B¶ng 1.56. BiÕn ®æi vÒ l−îng DO trong n−íc cña c¸c m« h×nh nu«i t«m .....................79 B¶ng 1.57. KÕt qu¶ theo dâi BOD5 ë c¸c m« h×nh nu«i t«m kh¸c nhau ........................79 B¶ng 1.58. Sù biÕn ®æi vÒ hµm l−îng H2S trong c¸c m« h×nh .......................................80 B¶ng 1.59. Sù thay ®æi hµm l−îng amoni trong c¸c m« h×nh ........................................81 B¶ng 1.60. BiÕn ®æi hµm luîng NO2- ë c¸c m« h×nh nu«i t«m ......................................81 B¶ng 1.61. Mét sè chØ tiªu ho¸ häc cña n−íc ë c¸c m« h×nh nu«i t«m vµ mÉu n−íc vïng cöa s«ng ven biÓn Th¸i Thuþ ................................................................................82 B¶ng 1.62. KÕt qu¶ ph©n tÝch pHH2O vµ pHKCl trong c¸c mÉu ®Êt tõ n¨m 2001 - 2003 .84 B¶ng 1.63. KÕt qu¶ ph©n tÝch ®é mÆn vµ ®é dÉn ®iÖn EC trong c¸c mÉu ®Êt ................85 B¶ng 1.64. KÕt qu¶ ph©n tÝch hµm l−îng mïn vµ c¸c chÊt tæng sè trong c¸c mÉu ®Êt .85 B¶ng 1.65. Thu nhËp cña c¸c trang tr¹i vµ v−ên rõng ë Sãc S¬n ...................................89 B¶ng 1.67. DiÖn tÝch xãi mßn ........................................................................................94 B¶ng 1.68. T−¬ng quan gi÷a l−îng ®Êt mÊt vµ yÕu tè thùc vËt t¹i a1, a2, a3 ................95 B¶ng 2.1 Hµm l−îng nÒn mét sè nguyªn tè KLN trong ®Êt nghiªn cøu. ......................97 B¶ng 2.2: KÕt qu¶ chiÒu cao th©n l¸, chiÒu dµi rÔ c©y m¹ trªn ®Êt ®· g©y « nhiÔm bëi kim lo¹i Cu2+ sau 16 ngµy thÝ nghiÖm. ..........................................................................97 B¶ng 2.3: Hµm l−îng cña Cu2+ trao ®æi trong ®Êt vµ CuTS trong c©y sau thÝ nghiÖm. ...98 B¶ng 2.4: KÕt qu¶ chiÒu cao th©n l¸, chiÒu dµi rÔ c©y m¹ trªn ®Êt ®· g©y « nhiÔm bëi kim lo¹i Zn2+ sau 16 ngµy thÝ nghiÖm. ..........................................................................99 B¶ng 2.5: Hµm l−îng cña Zn2+ trao ®æi trong ®Êt vµ ZnTS trong c©y sau thÝ nghiÖm. ...99 B¶ng 2.6: KÕt qu¶ chiÒu cao th©n l¸, chiÒu dµi rÔ c©y m¹ trªn ®Êt ®· g©y « nhiÔm bëi kim lo¹i Pb2+ sau 16 ngµy thÝ nghiÖm. .........................................................................100 B¶ng 2.7: Hµm l−îng cña Pb2+ trao ®æi trong ®Êt vµ PbTS trongc©y sau thÝ nghiÖm. ...101 B¶ng 2.8: KÕt qu¶ chiÒu cao th©n l¸, chiÒu dµi rÔ c©y m¹ trªn ®Êt ®· g©y « nhiÔm bëi kim lo¹i Cd2+ sau 16 ngµy thÝ nghiÖm. ........................................................................101 B¶ng 2.9: Hµm l−îng cña Cd2+ trao ®æi trong ®Êt vµ CdTS trong c©y sau thÝ nghiÖm. .102 B¶ng 2.10. Hµm l−îng Cu, Pb trong giun ®Êt sau 35 ngµy ë c¸c nång ®é (ppm)........106 B¶ng 2.11: KÕt qu¶ sù ph¸t triÓn cña rau c¶i trång trªn ®Êt « nhiÔm Pb sau 7 ngµy ...112 B¶ng 2.12. KÕt qu¶ theo dâi ¶nh h−ëng cña ®Êt « nhiÔm ®ång vµ ch× lªn kh¶ n¨ng nÈy mÇm cña h¹t rau c¶i (sau 4 ngµy gieo h¹t) .................................................................112 B¶ng 2.13. Kh¶ n¨ng hÊp phô Cu2+ cña ®Êt nghiªn cøu...............................................113 B¶ng 2.14. Kh¶ n¨ng gi÷ ch× cña ®Êt ë c¸c tÇng vµ sau c¸c kho¶ng thêi gian ............114 B¶ng 2.15. Kh¶ n¨ng gi÷ ch× cña ®Êt ...........................................................................115 B¶ng 2.16: HiÖn tr¹ng vµ dù kiÕn diÖn tÝch - n¨ng xuÊt - s¶n l−îng mét sè c©y trång chÝnh vïng §BSH. .......................................................................................................115 B¶ng 2.17: Dù kiÕn quy ho¹ch nu«i trång thñy s¶n vïng §BSH ................................116 B¶ng 2.18: Dù kiÕn quy ho¹ch ®Êt l©m nghiÖp vïng §BSH ........................................117 B¶ng 2.19: Quy ho¹ch sö dông ®Êt vïng §BSH ..........................................................117 B¶ng 2.20: ChuyÓn ®æi sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. .......................................................118 B¶ng 2.21: ChuyÓn ®æi ®Êt ë vµ ®Êt chuyªn dïng n¨m 2010. .....................................119 B¶ng 2.22. T×nh h×nh s¶n xuÊt lóa qua c¸c n¨m ë §BSH ............................................133 iv
Danh môc h×nh vµ biÓu ®å H×nh 1.1: Quy tr×nh t¸i chÕ ®ång ..................................................................................19 H×nh 1.2: X¸c ®Þnh diÖn tÝch ®Êt « nhiÔm......................................................................23 H×nh 1.3: Quy tr×nh s¶n xuÊt thÐp èng ë Nhµ m¸y Vinapipe ........................................27 BiÓu ®å 2.1: T¨ng tr−ëng khèi l−îng trung b×nh cña mét c¸ thÓ ë tõng nång ®é g©y nhiÔm ®ång t¹i c¸c thêi ®iÓm theo dâi.........................................................................104 BiÓu ®å 2.2; T¨ng tr−ëng khèi l−îng trung b×nh cña tõng c¸ thÓ ë tõng nång ®é g©y nhiÔm ch× t¹i c¸c thêi ®iÓm theo dâi ............................................................................105 BiÓu ®å 2.3:T¨ng tr−ëng chiÒu cao trung b×nh cña c©y ë tõng nång ®é g©y nhiÔm ®ång t¹i c¸c thêi ®iÓm theo dâi.............................................................................................106 BiÓu ®å 2.4: T¨ng tr−ëng chiÒu dµi trung b×nh cña rÔ c©y ë tõng nång ®é g©y nhiÔm ®ång ë tõng thêi ®iÓm theo dâi ....................................................................................106 BiÓu ®å 2.5: T¨ng tr−ëng chiÒu cao trung b×nh cña c©y ë tõng nång ®é g©y nhiÔm ch× t¹i c¸c thêi ®iÓm theo dâi.............................................................................................109 BiÓu ®å 2.6: T¨ng tr−ëng kÝch th−íc trung b×nh cña rÔ c©yë tõng nång ®é g©y nhiÔm ch× t¹i c¸c thêi ®iÓm theo dâi .......................................................................................109 v
Më ®Çu Vïng §BSH n»m ë to¹ ®é ®Þa lý: 20000’ - 21030’ vÜ ®é B¾c vµ 105030’ - 107000’ kinh §«ng. Theo ranh giíi hµnh chÝnh míi, vïng §BSH bao gåm 85 huyÖn ®ång b»ng vµ 23 quËn - thÞ x· thuéc 11 tØnh, Thµnh phè bao gåm: Thñ ®« Hµ Néi, Thµnh phè H¶i Phßng, c¸c tØnh: B¾c Ninh, VÜnh Phóc, Hµ T©y, H¶i D−¬ng, H−ng Yªn, Th¸i B×nh, Hµ Nam, Nam §Þnh vµ Ninh B×nh. DiÖn tÝch tù nhiªn cña vïng lµ: 1.466.043 ha (chiÕm: 4,5 % diÖn tÝch cña c¶ n−íc) víi d©n sè: 17,3 triÖu ng−êi (chiÕm 22% d©n sè c¶ n−íc). Ranh giíi vïng §BSH theo gÇn trïng víi ranh giíi ®Êt cña hai hÖ thèng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh. C¸c tØnh vïng §BSH ®−îc ®iÒu tra x©y dùng b¶n ®å ®Êt sím nhÊt trong toµn quèc vµ sau ®ã nhiÒu nghiªn cøu ®Êt - ph©n bãn ®−îc tæng kÕt ®· ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vÒ lo¹i ®Êt vµ øng dông vµo s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. §ång B»ng S«ng Hång lµ vïng kinh tÕ quan träng, lµ n¬i tËp trung c¸c c¬ quan l·nh ®¹o cña Nhµ n−íc, c¸c c¬ quan nghiªn cøu khoa häc, ®µo t¹o c¸n bé khoa häc lín nhÊt n−íc ta. HiÖn nay vïng §BSH n»m trong khu vùc träng ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë c¸c tØnh phÝa B¾c. §iÒu kiÖn trªn cho phÐp ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ ®a d¹ng, cã n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao. N«ng nghiÖp vïng §BSH, cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña vïng, vµ ®èi víi c¶ n−íc, trong viÖc cung cÊp l−¬ng thùc, thùc phÈm cho Thñ ®« Hµ Néi, c¸c Thµnh phè, c¸c khu c«ng nghiÖp vµ lµ trung t©m nghiªn cøu, chuyÓn giao c¸c tiÕn bé khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ cho vïng kh¸c. Trong thêi kú 1990 - 2001, n«ng nghiÖp cña vïng ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng trong nhiÒu lÜnh vùc, s¶n l−îng l−¬ng thùc t¨ng h¬n: 2,7 triÖu tÊn; gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng− nghiÖp (tÝnh theo gi¸ cè ®Þnh n¨m 1994) t¨ng lªn tõ 13.402 tû ®ång (n¨m 1990) lªn: 24.103 tû ®ång (n¨m 2001), b»ng 23,8 % gi¸ trÞ s¶n l−îng n«ng nghiÖp cña c¶ n−íc vµ ®¹t tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n lµ: 6,02%/n¨m. Tuy vËy n«ng nghiÖp vïng §BSH ®ang cã nh÷ng khã kh¨n vµ h¹n chÕ, ®ã lµ: lµ vïng ®«ng d©n, b×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp ®Çu ng−êi 504m2/ng−êi, b»ng 40,7% so víi b×nh qu©n c¶ n−íc. Gia t¨ng d©n sè cïng qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa m¹nh mÏ sÏ g©y ¸p lùc tíi tµi nguyªn vµ m«i tr−êng. Nhu cÇu ®Êt dµnh cho ph¸t triÓn c¸c ®« thÞ, c¸c khu c«ng nghiÖp sÏ lµm t¨ng thªm qu¸ tr×nh mÊt ®Êt n«ng nghiÖp. Quü ®Êt canh t¸c ngµy cµng bÞ thu hÑp, d©n sè ngµy cµng t¨ng, viÖc th©m canh t¨ng c−êng ph©n bãn vµ HCBVTV nh»m ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc còng sÏ ngµy cµng t¨ng vµ sÏ t¸c ®éng ®Õn tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt, vèn lµ mét hÖ sinh th¸i hoµn chØnh. H¬n n÷a sù ra ®êi cña khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt míi cïng víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt cò sÏ lµ nguån « nhiÔm ®Õn m«i tr−êng khÝ, m«i tr−êng n−íc vµ cuèi cïng l¹i t¸c ®éng vµo m«i tr−êng ®Êt. V× vËy ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu nh÷ng biÕn ®æi vÒ tÝnh chÊt ®Êt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt ë c¸c lo¹i h×nh vµ c¸c m« h×nh canh t¸c kh¸c nhau kÕt hîp víi x¸c ®Þnh ng−ìng chÞu t¶i cña ®Êt lµm c¬ së cho viÖc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt sao cho cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng. Bªn c¹nh ®ã ®Ò tµi còng tËp trung nghiªn cøu nh÷ng ¶nh h−ëng do c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c lµng nghÒ, c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn ®Õn m«i tr−êng ®Êt ®Ó dù b¸o xu thÕ vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t tr¸nh « nhiÔm m«i tr−êng ®Êt trong t−¬ng lai, tõ ®ã x©y dùng quy no¹ch m«i tr−êng ®Êt cho toµn vïng. 1
Ph−¬ng ph¸p vµ néi dung nghiªn cøu I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®−îc sö dông chñ yÕu gåm: - Ph−¬ng ph¸p kÕ thõa: Thu thËp vµ kÕ thõa nh÷ng nguån th«ng tin ®· cã liªn quan tíi néi dung cña ®Ò tµi. - Ph−¬ng ph¸p ngoµi hiÖn tr−êng: §iÒu tra thu thËp c¸c mÉu ®Êt, n−íc, thùc vËt t¹i c¸c tiÓu vïng sinh th¸i ®Æc tr−ng, c¸c chÕ ®é sö dông ®Êt. - Ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm trong chËu: X¸c ®Þnh ng−ìng chÞu t¶i cña mét vµi lo¹i c©y trång ®èi víi mét sè kim lo¹i nÆng - Ph−¬ng ph¸p trong phßng thÝ nghiÖm: MÉu ®Êt sau khi lÊy vÒ ®−îc ph¬i kh«, gi· nhá, r©y qua r©y 1mm sau ®ã tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c tÝnh chÊt vËt lý vµ ho¸ häc theo c¸c ph−¬ng ph¸p th«ng dông trong phßng thÝ nghiÖm. - X¸c ®Þnh mïn theo ph−¬ng ph¸p Chiurin. - N, P, K tæng sè – ph¸ mÉu b»ng hçn hîp H2S04 ®Æc vµ HCl04 - X¸c ®Þnh Nit¬ tæng sè theo ph−¬ng ph¸p Kjendahl. - X¸c ®Þnh Kali tæng sè theo ph−¬ng ph¸p quang kÕ ngän löa. - X¸c ®inh Phètpho tæng sè theo ph−¬ng ph¸p so mµu xanh Molipden. - X¸c ®Þnh Nit¬ thuû ph©n theo ph−¬ng ph¸p Chiurin - Kononova. - X¸c ®Þnh Kali dÔ tiªu theo ph−¬ng ph¸p Kiecxanop (chiÕt b»ng HCl 0,2N) - X¸c ®Þnh Phètpho dÔ tiªu theo ph−¬ng ph¸p oniani chiÕt b»ng H2S04 0,1 N - X¸c ®Þnh pHKCl b»ng m¸y pH meter. - X¸c ®Þnh Ca, Mg trao ®æi theo ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é Trilon B. X¸c ®Þnh CEC b»ng ph−¬ng ph¸p Schachtschabel. - Cu,Pb, Zn, Cd tæng sè ph¸ mÉu b»ng hçn hîp HN03: HCl: HCl04 theo tØ lÖ5:3: 1. - Cu, Pb, Cd di ®éng chiÕt rót b»ng dung dÞch ®Öm amoni axetat pH = 4,8. - Zn di ®éng chiÕt rót b»ng KCl 1N. - X¸c ®Þnh Cu, Zn, Pb, Cd theo ph−¬ng ph¸p hÊp thô quang phæ nguyªn tö. - X¸c ®Þnh Cl b»ng ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é muèi Morh. - X¸c ®Þnh BOD t¹i nhiÖt ®é 200C trong 5 ngµy. + C¸c ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu trong thùc vËt gièng víi c¸c ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu ®ã trong ®Êt. + Trªn c¬ së c¸c t− liÖu s½n cã, tiÕn hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ tæng hîp c¸c sè liÖu phôc vô cho ®Ò tµi. + TiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c mÉu ®Êt, n−íc, thùc vËt víi c¸c chØ tiªu ®· ®−îc ®Æt ra. II. Néi dung nghiªn cøu II.1. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng. - §¸nh gi¸, x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng tµi nguyªn ®Êt cña toµn vïng. - HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt ®Õn n¨m 2010. 2
- BiÕn ®éng sö dông ®Êt tõ khi thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi tõ n¨m 1997 ®Õn nay (tèc ®é ®« thÞ ho¸, x©y dùng khu c«ng nghiÖp, x©y dùng ®−êng giao th«ng…) - T¸c ®éng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi ®Õn t×nh h×nh sö dông ®Êt (chÆt ph¸ rõng ngËp mÆn lµm ao nu«i t«m,…). - Søc Ðp d©n sè ®Õn trång hoa mµu vµ c©y l−¬ng thùc. - Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång. - Sè l−îng, chÊt l−îng ph©n bãn vµ ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt. - T¸c ®éng cña n−íc th¶i c«ng nghiÖp ,®« thÞ ®Õn m«i tr−êng ®Êt. II.2. X©y dùng b¶n ®å m«i tr−êng ®Êt: II.2.1. X¸c ®Þnh c¸c phô vïng sinh th¸i nh¹y c¶m ®Ó nghiªn cøu vµ dù b¸o diÔn biÕn. C¸c ®iÓm nghiªn cøu trong c¸c phô vïng sinh th¸i bao gåm: - Phô vïng gß ®åi trung du: Sãc S¬n – Hµ Néi. - Phô vïng ®ång b»ng: Hµ Néi, Hµ T©y, H¶i D−¬ng, H¶i Phßng, Th¸i B×nh. Bao gåm c¸c tiÓu vïng ®Êt ven ®«, ®Êt óng tròng, ®Êt trång lóa + mµu. - Phô vïng ven biÓn: Th¸i B×nh, H¶i Phßng. II.2.2. Néi dung nghiªn cøu . X¸c ®Þnh mét sè yÕu tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng ®Êt ë c¸c phô vïng sinh th¸i nh¹y c¶m. * Phô vïng gß ®åi - trung du - Ph−¬ng thøc canh t¸c, sö dông ®Êt vïng trung du, kh¶ n¨ng xãi mßn vµ röa tr«i líp ®Êt mÆt. - Tiªu trÝ ®¸nh gi¸: Møc ®é xãi mßn ®−îc ®¸nh gi¸ dùa theo mét sè tÝnh chÊt vËt lý cña ®Êt, th¶m thùc vËt, ®é dèc. * Phô vïng ®ång b»ng. - TiÓu vïng ven ®«: + T¸c ®éng cña n−íc th¶i (c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t), ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt ®Õn chÊt l−îng m«i tr−êng ®Êt. + Tiªu trÝ ®¸nh gi¸: pH, chÊt h÷u c¬, CEC, vi sinh vËt tæng sè vµ mét sè kim lo¹i nÆng, ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt. - TiÓu vïng ®Êt lóa + mµu + T¸c ®éng cña ph©n bãn vµ HCBVTV ®Õn chÊt l−îng m«i tr−êng ®Êt. + Tiªu trÝ ®¸nh gi¸: pH, chÊt h÷u c¬, CEC, vi sinh vËt tæng sè, ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, tû lÖ sö dông ph©n bãn ho¸ häc. * Phô vïng ven biÓn - T¸c ®éng cña ph¸t triÓn kinh tÕ (nu«i trång h¶i s¶n) ®Õn m«i tr−êng ®Êt phô vïng ven biÓn. - Tiªu trÝ ®¸nh gi¸: pH, chÊt h÷u c¬, CEC, vi sinh vËt tæng sè, møc ®é phÌn ho¸ vµ mÆn ho¸. 3
II.2.3. X¸c ®Þnh chÊt l−îng m«i tr−êng. Dùa vµo c¸c tiªu chuÈn trong n−íc vµ ngoµi n−íc ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm vµ dù kiÕn chia lµm 4 møc ®é « nhiÔm: NÆng, trung b×nh, Ýt, kh«ng « nhiÔm. II.3. Dù b¸o diÔn biÕn vµ tÝnh to¸n kh¶ n¨ng “chÞu t¶i” - ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p. II.3.1. Kh¼ n¨ng chÞu t¶i. - Phô vïng gß ®åi trung du: Møc ®é xãi mßn vµ chÕ ®é sö dông ®Êt. - Phô vïng ®ång b»ng. + TiÓu vïng ven ®«: ng−ìng chÞu t¶i cña ®Êt víi kim lo¹i nÆng, chÊt th¶i khu c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. + TiÓu vïng ®Êt trång lóa + mµu: HCBVTV vµ vi sinh vËt tæng sè trong ®Êt. Qua viÖc kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu cho thÊy nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh t¸c ®éng ®Õn biÕn ®éng m«i tr−êng ®Êt cã tÝnh chÊt ®¹i diÖn cho vïng §BSH, bao gåm: - Phô vïng ven biÓn: + T−¬ng quan gi÷a diÖn tÝch rõng ngËp mÆn, rõng phßng hé vµ kh¶ n¨ng b¶o vÖ vïng ven biÓn kh«ng bÞ xãi mßn. + T−¬ng quan gi÷a clo, sunph¸t ®Õn m«i tr−êng ®Êt. II.3.2. Dù b¸o diÔn biÕn Dùa vµo kh¼ n¨ng chÞu t¶i, hiÖn tr¹ng m«i tr−êng ®Êt vµ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi sÏ tiÕn hµnh dù b¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ®Êt theo c¸c kÞch b¶n. II.3.3. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p - KiÓm so¸t « nhiÔm ®Êt ®Ó sö dông ®Êt hîp lý. + ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång + Khoanh nu«i trång thuû s¶n ë vïng biÓn. - Gi¶i ph¸p vÒ sö dông hîp lý ph©n bãn vµ HCBVTV. Qua viÖc kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu cho thÊy nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh t¸c ®éng ®Õn biÕn ®éng m«i tr−êng ®Êt cã tÝnh chÊt ®¹i diÖn cho vïng §BSH, bao gåm: - Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµo c¸c môc ®Ých ph¸t triÓn ®« thÞ, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ giao th«ng vËn t¶i. - ¶nh h−ëng cña c¸c nguån th¶i tõ thµnh phè, khu c«ng nghiÖp ®Õn m«i tr−êng ®Êt n«ng nghiÖp. - ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh th©m canh n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ sö dông ph©n bãn, thuèc trõ s©u, n−íc t−íi ®Õn m«i tr−êng ®Êt vµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång trong toµn vïng tõ nh÷ng n¨m 2000 trë l¹i ®©y. Ngoµi ra c¸c qu¸ tr×nh chua ho¸ vµ mÆn ho¸ ®Êt còng lµ hÖ qu¶ cña c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy, do h¹n chÕ vÒ kinh phÝ nªn kh«ng thÓ triÓn khai nghiªn cøu tr¶i réng trªn toµn bé c¸c tØnh thuéc §BSH. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu lµ dùa trªn c¸c ®iÓm "ch×a kho¸" ®−îc xem lµ ®¹i diÖn cho c¸c qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµ biÕn ®æi chÝnh vÒ m«i tr−êng ®Êt trong vïng. C¸c ®iÓm nghiªn cøu ®−îc lùa chän tËp trung 4
theo c¸c tiÓu vïng m«i tr−êng ë c¸c tØnh nh−: Hµ Néi, H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, Hµ Nam lµ nh÷ng n¬i ®ang cã sù biÕn ®éng lín vÒ tµi nguyªn ®Êt vµ sù t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn m«i tr−êng ®Êt. ViÖc ®¸nh gi¸ biÕn ®éng vµ quy ho¹ch m«i tr−êng ®Êt ®−îc dùa trªn c¬ së ph©n tÝch ho¸ häc vµ sinh häc c¸c mÉu n−íc vµ mÉu ®Êt ®¹i diÖn cho c¸c tiÓu vïng sinh th¸i, nghiªn cøu kÕt hîp víi viÖc pháng vÊn vµ ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n. C¸c chØ tiªu lùa chän ®Ó ph©n tÝch dùa trªn c¬ së cña nguån t¸c ®éng vµ møc ®é g©y h¹i cña c¸c yÕu tè ®èi víi m«i tr−êng ®Êt: - C¸c chØ tiªu pH, c¸c thµnh phÇn ho¸ häc ®Êt th«ng th−êng (mïn, NPK dÔ tiªu, CEC, vi sinh vËt, møc ®é phÌn ho¸ vµ mÆn ho¸) ®Ó biÓu thÞ cho sù biÕn ®éng tÝnh chÊt m«i tr−êng ®Êt. - C¸c nguyªn tè kim lo¹i nÆng (Cd2+, Pb2+, Fe2+, Fe3+,...) lµ ®Æc tr−ng cho t¸c ®éng cña chÊt th¶i c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ giao th«ng ®èi víi m«i tr−êng ®Êt b»ng vµ m«i tr−êng ®Êt óng tròng. - T¸c ®éng cña ph©n bãn vµ HCBVTV ®Õn chÊt l−îng m«i tr−êng ®Êt - Bè trÝ thÝ nghiÖm trong chËu nh»m x¸c ®Þnh ng−ìng chÞu t¶i cña ®Êt víi t¸c ®éng cña mét sè chÊt « nhiÔm, ®Æc biÖt lµ mét sè kim lo¹i nÆng. - X©y dùng b¶n ®å quy ho¹ch m«i tr−êng ®Êt vïng ®ång b»ng s«ng Hång. 5
Ch−¬ng 1. tµi nguyªn ®Êt vïng ®ång b»ng s«ng hång 1.1. §Æc ®iÓm c¬ b¶n ®Êt ®ai vïng §BSH Vïng ch©u thæ s«ng Hång lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh båi tÝch phï sa chñ yÕu tõ hÖ thèng s«ng Hång kÕt hîp víi c¸c qu¸ tr×nh biÓn tiÕn, biÓn lïi trong c¸c thêi kú ®Þa chÊt. L−îng c¸t bïn ®−îc vËn chuyÓn do n−íc cña hÖ thèng s«ng Hång lµ rÊt lín, chØ tÝnh riªng l−îng bïn c¸t l¬ löng trung b×nh n¨m t¹i S¬n T©y lµ 117 triÖu tÊn. L−îng phï sa cña s«ng Th¸i B×nh th−êng nhá, chØ trªn 1 triÖu tÊn/n¨m ë Ph¶ L¹i. Do vËy, cã thÓ nãi r»ng c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n ®Þa chÊt vµ ®Êt ®Êt h×nh thµnh lµ kh¸ thuÇn nhÊt. §Êt phæ biÕn trong vïng lµ c¸c ®Êt phï sa (Fluvisols). Tuy nhiªn, do ®−îc thµnh t¹o trong mét thêi gian dµi tõ c¸c qu¸ tr×nh båi ®¾p phï sa lÊn biÓn vµ qu¸ tr×nh sö dông c¶i t¹o kh¸c nhau nªn ®Êt §BSH ®· bÞ biÕn ®æi h×nh thµnh c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau. §Êt vïng §BSH ®−îc chia thµnh 10 lo¹i chÝnh, bao gåm 6 lo¹i ®Êt ®ång b»ng (®Êt thuû thµnh) vµ 4 lo¹i ®Êt ®åi nói (®Êt ®Þa thµnh). B¶ng 1.1. C¸c lo¹i ®Êt chÝnh ë vïng §BSH STT Nhãm ®Êt DiÖn tÝch (ha) % 1 §Êt trªn nÒn ®¸ v«i 12.586 1.18 2 §Êt ®á vµng 143.852 13.46 3 §Êt mïn vµng ®á trªn nói 1.879 0.18 4 §Êt xãi mßn 20.482 1.92 5 §Êt c¸t 12.860 1.20 6 §Êt phï sa ®−îc båi hµng n¨m. 51.427 4.81 7 §Êt phï sa 623.495 58.36 8 §Êt mÆn 72.470 6.78 9 §Êt phÌn 48.722 4.56 10 §Êt b¹c mµu 80.643 7.55 Céng 1.068.416 100 (Nguån: T− liÖu vïng §BSH, 1997-1998) §BSH cã kho¶ng 10 lo¹i ®Êt chñ yÕu, ®−îc h×nh thµnh bëi 6 qu¸ tr×nh ®Êt c¬ b¶n lµ: Båi ®¾p phï sa, gl©y, röa tr«i, mÆn ho¸, phÌn ho¸ vµ feralit ho¸. Trªn quan ®iÓm sö dông ®Êt canh t¸c, cã thÓ chia thµnh 2 nhãm ®Êt chÝnh lµ ®Êt mµu mì vµ ®Êt cã vÊn ®Ò. DiÖn tÝch tõng lo¹i ®Êt ®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng 1.1. §Êt phï sa chiÕm −u thÕ ë vïng §BSH gåm 674.262 ha, chiÕm 72% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn. Tuy nhiªn, cã sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn c¬ giíi ®Êt phï sa phÝa Nam vµ phÝa §«ng B¾c cña ®ång b»ng do cã sù båi ®¾p cña 2 hÖ thèng s«ng kh¸c nhau. PhÝa Nam cña ®ång b»ng ®−îc båi ®¾p bëi hÖ thèng s«ng Hång. Líp phï sa kh«ng dµy l¾m do sù dµn tr¶i, chØ tõ 8 - 10m, ra s¸t biÓn chØ cßn 2 - 3 m. Nh×n chung, ®Êt phï sa nµy thuéc lo¹i ®Êt tèt: §Êt ph× nhiªu, cã thµnh phÇn c¬ giíi trung b×nh, thÝch hîp cho nhiÒu lo¹i c©y trång, ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i rau mµu. PhÝa §«ng B¾c cña vïng do hÖ thèng s«ng Th¸i B×nh båi ®¾p. Phï sa ë ®©y cã thµnh phÇn c¬ giíi nÆng. T¹i vïng cöa s«ng ven biÓn ®Êt phï sa bÞ nhiÔm chua, mÆn ®· t¹o nªn vïng ®Êt nghÌo chÊt dinh d−ìng vµ chua thuéc ®Þa phËn c¸c tØnh H¶i Phßng, H¶i H−ng vµ Th¸i B×nh. 6
Nhãm ®Êt mÆn cña vïng §BSH cã diÖn tÝch kho¶ng 72.770 ha (6,8%), gåm 3 lo¹i ®Êt: §Êt mÆn cã c©y ngËp mÆn (só, vÑt, ®−íc), ®Êt mÆn nhiÒu vµ trung b×nh. §Êt mÆn Ýt vµ trung b×nh chiÕm diÖn tÝch phÇn lín vµ th−êng ph©n bè ë nh÷ng n¬i xa biÓn, ®a sè cã ®Þa h×nh trung b×nh hoÆc h¬i cao nh−ng vÉn bÞ ¶nh h−ëng cña thñy triÒu. Lo¹i ®Êt nµy nãi chung cã ®é ph× kh¸. Hµm l−îng c¸c chÊt h÷u c¬: 1,10 - 2,50%, chøa nhiÒu ®¹m (NTS = 0,09 - 0,12%), l©n (PTS = 0,08 - 0,12%), ka li (KTS = 1,68 - 2,10%) gi¸ trÞ pH tõ 6,0 - 6,5 (líp ®Êt mÆt), vµ tõ 7,0 - 7,5 (líp ®Êt c¸i), tæng sè muèi tan (0,25 - 0,50%). Thµnh phÇn c¬ giíi rÊt kh¸c nhau tõ nhÑ ®Õn nÆng (cµng gÇn cöa s«ng cµng nÆng). HiÖn nay, phÇn lín c¸c lo¹i ®Êt nÆng Ýt vµ trung b×nh ®ang ®−îc sö dông ®Ó trång lóa. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh, ë vïng §BSH mÆn Clo lµ chñ yÕu. Tæng diÖn tÝch ®Êt chua phÌn ë §BSH lµ 48.722ha (4,6%), tËp trung ë cöa s«ng Th¸i B×nh thuéc c¸c huyÖn H−ng Yªn, Thuû Nguyªn, KiÕn Thuþ, TiÒn H¶i, Tiªn L·ng, B×nh Lôc, Gia ViÔn, Vô B¶n, Quúnh Phô,... §Êt cã ®é chua cao (pH: 3,3 - 4,5; tÇng Jarosite cã pH < 3,5) s¾t nh«m trao ®æi rÊt cao, tæng sè muèi tan: 0,20 - 0,70%; SO42-: 0,10 - 0,30%; Cl- rÊt thÊp (0,01 - 0,024%). Hµm l−îng c¸c chÊt h÷u c¬ cao (1,25 - 2,60%, mét vµi n¬i cã thÓ ®¹t tíi trªn 4,0%. §Êt giµu ni t¬ vµ kali tæng sè nh−ng nghÌo l©n: PTS = 0,031%, hµm l−îng c¸c nguyªn tè vi l−îng Mn:23,0 ppm; Cu2+: 9,0 ppm; Zn2+: 4,7 ppm; Co: 1,0 ppm. §Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nÆng (SÐt: 25 - 30%, Limon: 40 - 45%, c¸t: 25 - 30%). PhÇn lín lo¹i ®Êt nµy ®· ®−îc khai ph¸ ®Ó sö dông cho môc ®Ých trång trät. Nhãm ®Êt ®á vµng vïng §BSH chñ yÕu ph¸t triÓn trªn ®¸ sÐt vµ ®¸ biÕn chÊt; ®Êt vµng nh¹t ph¸t triÓn trªn sa th¹ch; ®Êt n©u trªn ®¸ v«i. PhÇn lín nhãm ®Êt nµy ph©n bè ë VÜnh Phóc, Phó Thä, B¾c Ninh, B¾c Giang, Qu¶ng Ninh,... Nh×n chung, ®Êt ®á vµng n»m ë vïng cã ®Þa h×nh cao, dèc nhiÒu, chia c¾t m¹nh, phong ho¸ nhanh dÔ bÞ röa tr«i vµ xãi mßn m¹nh nÕu sö dông kh«ng hîp lý. Nhãm ®Êt nµy thÝch hîp cho viÖc trång c©y l−¬ng thùc vµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy vµ ®Æc biÖt mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ nh− cam, quýt,.. Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cho thÊy, ®Êt ®ai sö dông cho canh t¸c vïng §BSH cã nh÷ng h¹n chÕ sau: XÐt vÒ ®é ph× nhiªu cã thÓ chia ®Êt §BSH lµm 2 nhãm lín. - Nhãm ®Êt ph× nhiªu bao gåm: ®Êt phï sa, ®Êt mÆn Ýt. - Nhãm ®Êt cã vÊn ®Ò bao gåm: ®Êt mÆn (trung b×nh vµ nhiÒu), ®Êt phÌn, ®Êt c¸t ven biÓn, ®Êt b¹c mµu, ®Êt phï sa óng n−íc vµ ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸. XÐt ®é dµy tÇng ®Êt: - Nhãm ®Êt ®á vµng cã tÇng dµy máng vµ trung b×nh, tÇng ®Êt chØ dµy tõ 50 – 70 cm; trong nhiÒu tr−ßng hîp tÇng ®Êt chØ b»ng 30 cm. - TÊt c¶ ®Êt thuû thµnh ë ®ång b»ng ®· canh t¸c cã tÇng canh t¸c rÊt máng ®é dµy trung b×nh tÇng nµy tõ 12 – 15cm; ë ®Êt b¹c mµu tÇng canh t¸c th−êng máng nhÊt: vµo kho¶ng 10 cm. ë mét sè vïng tÇng canh t¸c cã thÓ dµy h¬n song còng chØ vµo kho¶ng 18 cm. XÐt ®Æc ®iÓm chÊt ®Êt 7
- §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi, kh«ng gl©y, kh¸ ph× nhiªu, c¸c lo¹i kh¸c ®é ph× nhiªu ë møc kÐm ®Õn trung b×nh. - §Êt mÆn só vÑt - ®−íc, ®Êt mÆn nhiÒu, ®Êt phÌn, ®Êt phï sa óng n−íc lµ nh÷ng lo¹i ®Êt kÐm hoÆc kh«ng ph× nhiªu. XÐt vÒ tÝnh chÊt vËt lý. - Thµnh phÇn c¬ giíi qu¸ nÆng nh− ®èi víi ®Êt phÌn, ®Êt phï sa óng n−íc hoÆc qu¸ nhÑ nh− ®Êt c¸t ven biÓn, ®Êt b¹c mµu. - CÊu tróc kÐm ë tÇng mÆt trong ®iÒu kiÖn lµm ®Êt −ít trong canh t¸c lóa n−íc phÇn lín ®Êt bÞ ph¸ vì cÊu tróc. Ngay c¶ víi ph−¬ng thøc canh t¸c kh« - −ít xen kÏ víi c¬ cÊu lóa – mÇu cÊu tróc cña ®Êt còng kÐm. Do cÊu tróc kÐm nªn kh¶ n¨ng tho¸ng khÝ còng kÐm. - ë mét sè lo¹i ®Êt c¸t ven biÓn , ®Êt b¹c mÇu, ®Êt phï sa cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, kh¶ n¨ng gi÷ n−íc kÐm. XÐt vÒ mÆt ho¸ häc cã nh÷ng h¹n chÕ lµ: - §é chua: Chua trung b×nh vµ rÊt chua ë mét sè lo¹i ®Êt nh− ®Êt phÌn, ®Êt phï sa óng n−íc, ®Êt ®á vµng lµ mét yÕu tè h¹n chÕ quan träng ®èi víi hÇu hÕt c¸c c©y hoa mÇu trång c¹n, c©y c«ng nghiÖp (trõ c©y chÌ) ®Æc biÖt ®èi víi c©y hä §Ëu. - §é chua tiÒm tµng ë tÇng d−íi ë mét sè lo¹i ®Êt nh− ®Êt phÌn tiÒm tµng, ®Êt phï sa óng n−íc, ®Êt sï sa gl©y m¹nh … cã thÓ trë nªn yÕu tè h¹n chÕ khi ®Êt bÞ kh« trong thêi gian dµi. - §é mÆn xuÊt hiÖn ë tÇng ®Êt vµo mïa kh« vµ ®é mÆn ë c¸c tÇng d−íi vµ trong n−íc ngÇm ë ®Êt mÆn vµ ®Êt c¸t vïng ven biÓn. - Hµm l−îng chÊt h÷u c¬ thÊp vµ sù ph©n gi¶i chÊt h÷u c¬ nhanh ë phÇn lín c¸c lo¹i ®Êt ë vïng §BSH trõ ®Êt mÆn só vÑt vµ ®Êt phÌn. - Hµm l−îng c¸c chÊt dinh d−âng thÊp c¶ tæng sè lÉn dÔ tiªu ë ®Êt c¸t ven biÓn vµ ®Êt b¹c mµu. NghÌo l©n ë ®Êt phÌn, ®Êt c¸t ven biÓn, ®Êt phï sa óng n−íc vµ ®Êt ®á vµng. NghÌo kali ë ®Êt c¸t ven biÓn, ®Êt b¹c mµu. - Tån t¹i mét sè nguyªn tè ®éc nh− nh«m trao ®æi vµ s¾t (d¹ng khö) ë ®Êt phÌn. §¸nh gi¸ ®é ph× nhiªu tù nhiªn. - §Êt cã ®é ph× nhiªu tù nhiªn rÊt cao: + §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi, kh«ng gl©y cña hÖ thèng s«ng Hång. + §Êt mÆn Ýt. - §Êt cã ®é ph× nhiªu tù nhiªn cao: + §Êt phï sa ®−îc båi cña hÖ thèng s«ng Hång. + §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi, gl©y cña hÖ thèng s«ng Hång. + §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi cã tÇng loang læ cña hÖ thèng s«ng Hång. + §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi kh«ng gl©y cña hÖ thèng s«ng Th¸i B×nh. + §Êt phï sa ®−îc båi cña hÖ thèng s«ng Th¸i B×nh. 8
- §Êt cã ®é ph× tù nhiªn trung b×nh: + §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi, gl©y cña hÖ thèng s«ng Th¸i B×nh. + §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi, cã tÇng loang læ cña hÖ thèng s«ng T. B×nh. + §Êt mÆn trung b×nh. - §Êt cã ®é ph× nhiªu thÊp: + §Êt mÆn nhiÒu, ®Êt phÌn Ýt, ®Êt c¸t ven biÓn. + §Êt b¹c mµu. - §Êt cã ®é ph× nhiªu rÊt thÊp: + §Êt phÌn trung b×nh + §Êt phÌn nhiÒu (§BSCL). 1.2. Ph©n lo¹i theo ®¬n vÞ ®Êt. §Ó phôc vô cho môc ®Ých sö dông ®Êt bÒn v÷ng chóng t«i ®· tiÕn hµnh ph©n lo¹i ®Êt chi tiÕt h¬n theo c¸c ®¬n vÞ ®Êt. ViÖc lùa chän c¸c ®¬n vÞ ®Êt dùa trªn nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: - Quy m« diÖn tÝch ®Æc tr−ng cho vïng víi c¸c kiÓu sö dông ®Êt phï hîp vµ ph¶n ¸nh ®óng thùc t¹i. - C¸c yÕu tè tù nhiªn ®−îc sö dông ®Ó x©y dùng b¶n ®å gåm: Thæ nh−ìng, khÝ hËu, m−a, nhiÖt, chÕ ®é n−íc... Ph©n cÊp c¸c yÕu tè tù nhiªn, x©y dùng b¶n ®å ®¬n vÞ ®Êt ®ai dùa trªn c¬ së nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt c©y trång. B¶ng 1.2: C¸c chØ tiªu ph©n cÊp x©y dùng b¶n ®å ®¬n vÞ ®Êt vïng ®ång b»ng s«ng Hång ChØ tiªu KÝ hiÖu Ph©n cÊp 1 §Êt c¸t 2 §Êt phï sa 3 MÆn mïa kh« 4 MÆn th−êng xuyªn 6 §Êt phÌn trung b×nh vµ nhÑ 7 §Êt x¸m Thæ nh−ìng (G) 8 §Êt thung lòng dèc tô §Êt ®á vµng ph¸t triÓn trªn ®¸ macma baz¬ vµ trung 10 tÝnh 11 §Êt ®á vµng ph¸t triÓn trªn c¸c ®¸ kh¸c 12 §Êt ®á vµng vµ ®Êt mïn trªn nói 13 §Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ 1 Trªn 100cm TÇng dÇy líp ®Êt (D) 2 50 - 100cm 3 D−íi 50cm D−íi 50 1 5 - 150 §é dèc (SL) 2 Trªn 150 3 L−îng m−a (R) 1 Trªn 2500mm 9
2 1500 - 2500mm 3 D−íi 1500mm 1 Kh«ng bÞ ngËp, ngËp n«ng < 30cm 2 NgËp 30 - 60cm T×nh tr¹ng ngËp n−íc (F) 3 NgËp trªn 60 cm 4 NgËp triÒu hµng ngµy 1 Kh«ng bÞ x©m nhËp mÆn X©m nhËp mÆn (SA) 4 NgËp triÒu hµng ngµy 1 Cã t−íi T−íi tiªu (I) 2 T−íi nhê n−íc m−a Trªn 80000C 1 7000 - 80000C Tæng tÝch «n (T) 2 D−íi 70000C 3 Qua kÕt qu¶ chång xÕp vµ x©y dùng c¸c ®¬n vÞ b¶n ®å ®Êt ®ai trªn cho thÊy vïng ®ång b»ng s«ng Hång cã 60 ®¬n vÞ ®Êt trong ®ã bao gåm: Nhãm ®Êt c¸t (G1) chiÕm 4 ®¬n vÞ ®Êt vµ chiÕm 9452,09 ha toµn vïng (0,67%). §Æc tr−ng cña nhãm ®Êt nµy lµ hµm l−îng c¸t chiÕm trªn 70%, ®Êt nghÌo dinh d−ìng trõ mét sè diÖn tÝch ®Êt c¸t, cån c¸t ®á ®−îc sö dông trång hoa mµu. Nhãm ®Êt phï sa (G2) chiÕm 11 ®¬n vÞ ®Êt vµ chiÕm mét diÖn tÝch lín 910476,84 ha (64,44%). Nhãm ®Êt nµy chñ yÕu ®−îc sö dông vµo môc ®Ých n«ng nghiÖp (lóa, hoa mµu). Nhãm ®Êt mÆn bao gåm mÆn mïa kh« (G3) vµ mÆn th−êng xuyªn (G4) chiÕm 73145,02 ha (5,17%). Nhãm ®Êt nµy ®−a vµo s¶n xuÊt gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, chØ cã mét phÇn nhá nhãm ®Êt nµy ®−îc sö dông vµo môc ®Ých n«ng nghiÖp. Nhãm G4 ®−îc sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp vµ nu«i trång thuû s¶n, ph©n bè chñ yÕu ë ven biÓn c¸c tØnh Th¸i B×nh vµ Nam §Þnh. Nhãm ®Êt phÌn trung b×nh vµ nhÑ (G6) gåm 4 ®¬n vÞ ®Êt vµ chiÕm 64341,08 ha (4,55%) ®−îc sö dông chñ yÕu trång hoa mµu vµ lóa. Nhãm ®Êt nµy ph©n bè ë H¶i Phßng vµ Th¸i B×nh. Nhãm ®Êt x¸m (G7) bao gåm 7 ®¬n vÞ ®Êt vµ chiÕm diÖn tÝch 79167,26 ha (5,60%). Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¬ b¶n cña nhãm ®Êt nµy lµ qu¸ tr×nh röa tr«i, xãi mßn bÒ mÆt, c¸c qu¸ tr×nh x¶y ra trong tù nhiªn vµ ®−îc thóc ®Èy do qu¸ tr×nh sö dông ®Êt ch−a hîp lý. §Êt nghÌo dinh d−ìng, chua, ®Êt kh«ng cã cÊu tróc, cøng chÆt. Nhãm ®Êt nµy n»m chñ yÕu ë c¸c tØnh VÜnh Phóc, Hµ T©y, Hµ Néi vµ mét phÇn ë H¶i D−¬ng. Nhãm ®Êt dèc tô (G8) chiÕm mét diÖn tÝch nhá cña toµn vïng 6495.14 ha (0,46%), ®Êt ph©n bè däc theo nh÷ng thung lòng, ven ch©n ®åi cña tØnh VÜnh Phóc. §©y lµ lo¹i ®Êt giµu chÊt dinh d−ìng. Nhãm ®Êt ®á vµng trªn ®¸ macma baz¬ trung tÝnh (G10) gåm 2 ®¬n vÞ ®Êt chiÕm 5746.01 ha (0,40%). §Êt cã ®é ph× nhiªu kh¸, ®−îc sö dông trång c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy. Nhãm ®Êt nµy ph©n bè rÊt Ýt trong vïng, n»m chñ yÕu ë Ninh B×nh. Nhãm ®Êt ®á vµng trªn c¸c ®¸ kh¸c (G11) gåm 17 ®¬n vÞ ®Êt chiÕm 124591.57 ha (8,81%) n»m ë c¸c tØnh VÜnh Phóc, Hµ T©y, H¶i D−¬ng, Hµ Nam, Ninh B×nh vµ mét phÇn ë Hµ Néi. Nhãm ®Êt nµy ®· ®−îc sö dông qua nhiÒu n¨m, vïng ®Êt ®åi nói bÞ xãi mßn kh¸ m¹nh, nhiÒu n¬i ®Êt ®· trë nªn c»n cçi. 10
Nhãm ®Êt ®á vµng vµ ®Êt mïn trªn nói (G12) chØ cã 1 ®¬n vÞ ®Êt chiÕm 5277.34 ha (0,37%) thuéc ®Þa phËn tØnh VÜnh Phóc. §Æc ®iÓm cña nhãm ®Êt nµy th−êng cã ®é dèc lín, ph©n bè trªn nói cao. DiÖn tÝch rõng trªn vïng ®Êt nµy hiÖn nay bÞ chÆt ph¸ nhiÒu do ®èt n−¬ng lµm rÉy. Nhãm ®Êt nµy chiÕm mét diÖn tÝch rÊt nhá cña toµn vïng. Nhãm ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ (G13) gåm 2 ®¬n vÞ ®Êt n»m ë H¶i D−¬ng vµ Hµ Néi. §Êt chiÕm 8379.25 ha (0,59%), ®· ®−îc sö dông l©u ®êi, bÞ xãi mßn vµ röa tr«i m¹nh. Cßn l¹i c¸c nhãm ®Êt kh¸c bao gåm ®Êt thæ c− vµ nói ®¸ chiÕm 105972.06 ha (7,50% diÖn tÝch). C¸c ®Êt nµy kh«ng thuéc lo¹i h×nh ®Êt canh t¸c. I.3. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng ®Êt vïng §BSH (DiÔn biÕn 5-10 n¨m) M«i tr−êng ®Êt lµ mét ph¹m trï rÊt réng vµ c¸c qu¸ tr×nh g©y suy tho¸i m«i tr−êng ®Êt còng rÊt kh¸c nhau. Vµo n¨m 1991 FAO ®· tæ chøc héi nghÞ vÒ sö dông ®Êt ë 12 n−íc ch©u ¸ vµ héi nghÞ nµy ®· ®−a ra c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng ®Êt. B¶ng 1.3: C¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng ®Êt t¹i mét sè quèc gia trªn ThÕ giíi TT VÊn ®Ò m«i tr−êng Sè n−íc 1 §é ph× nhiªu kÐm vµ kh«ng c©n b»ng sinh th¸i 12 2 D©n sè t¨ng nhanh 12 3 §Êt tho¸i hãa do xãi mßn 11 4 ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai, luËt ®Êt ®ai vµ t×nh h×nh thùc hiÖn 11 5 10 MÆn hãa 6 Ph¸ rõng 10 7 Båi tô 10 8 Du canh 9 9 NgËp n−íc 9 10 Sù biÕn ®æi chÊt ®Êt 9 11 H¹n h¸n 9 12 §Êt trë nªn chua dÇn 7 13 ¤ nhiÔm ®Êt 7 14 Sa m¹c hãa 6 15 Ch¨n th¶ qu¸ møc 6 16 Tho¸i hãa chÊt h÷u c¬ 5 17 PhÌn hãa 5 18 §Êt tr−ît 4 19 C¬ cÊu c©y trång nghÌo nµn 3 20 §Êt than bïn s×nh lÇy 2 Nh− vËy c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng ®Êt trë nªn phæ biÕn ë rÊt nhiÒu n−íc trong khu vùc. ë ViÖt Nam nãi chung vµ vïng §BSH nãi riªng còng ®· xuÊt hiÖn mét sè vÊn ®Ò vÒ M«i tr−êng ®Êt. Chñ yÕu lµ tho¸i hãa ®Êt vµ « nhiÔm ®Êt. 1.3.1. VÊn ®Ò ®¸nh gi¸ « nhiÔm ®Êt. Theo ®Þnh nghÜa cña tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO) th× "« nhiÔm m«i tr−êng lµ sù ®−a vµo m«i tr−êng c¸c chÊt th¶i nguy h¹i hoÆc n¨ng l−îng ®Õn møc ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn ®êi sèng sinh vËt, søc kháe con ng−êi hoÆc lµm suy tho¸i chÊt l−îng m«i tr−êng. V× vËy, « nhiÔm ®Êt ®−îc xem nh− lµ tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng lµm nhiÔm bÈn m«i tr−êng ®Êt bëi c¸c chÊt g©y « nhiÔm. 11
Theo nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc th× møc ®é « nhiÔm ®Êt ®ang gia t¨ng m¹nh mÏ ë nhiÒu n−íc trªn ThÕ giíi. VÝ dô nh− ë §øc cho ®Õn n¨m 1997 ®· x¸c ®Þnh cã 190.000 khu vùc ®Êt bÞ « nhiÔm −íc tÝnh sÏ t¨ng lªn 240.000 khu vùc trong thêi gian kh«ng xa. ë Australia ®· cã trªn 60.000 khu vùc ®Êt bÞ « nhiÔm tËp trung ë c¸c Bang NewSouth Wales vµ Victoria (Barzi, Nairdu vµ McLaughlin, 1996) [39]. Trong ®ã cã kho¶ng 7000 khu vùc bÞ « nhiÔm nÆng cÇn thiÕt ph¶i ®−îc xö lý víi chi phÝ −íc tÝnh trªn 2 tû ®« la óc. C¸c chÊt g©y « nhiÔm chñ yÕu lµ kim lo¹i nÆng, c¸c chÊt dinh d−ìng vµ chÊt h÷u c¬ cã nguån gèc tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Trong ®ã c¸c chÊt sö dông trong n«ng nghiÖp ®−îc xem lµ cã vai trß quan träng nhÊt. Cßn ë Trung Quèc cã 3 nguyªn nh©n chÝnh g©y « nhiÔm ®Êt chÝnh lµ sö dông n−íc th¶i t−íi cho n«ng nghiÖp, tÝch lòy c¸c chÊt th¶i tõ c«ng nghiÖp vµ khai th¸c má, sö dông ph©n bãn hãa häc trong n«ng nghiÖp. Trong ®ã riªng sö dông n−íc th¶i trong n«ng nghiÖp ®· g©y « nhiÔm trªn 500.000 ha ®Êt (Jiand Yu, 1996) [44]. HiÖn nay, vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr−êng ®Êt ®· vµ ®ang ®−îc quan t©m nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ chÊt l−îng m«i tr−êng ®Êt. Tuy nhiªn vÉn ch−a cã nhiÒu c¸c quan tr¾c vµ nh÷ng kÕt luËn chÝnh thøc c¸i g× ®· thay ®æi vµ thay ®æi theo chiÒu h−íng nµo. FAO (1997) [43] ®· rÊt chó ý ®Õn c¸c yÕu tè ®−îc coi lµ chØ thÞ cho chÊt l−îng ®Êt (LQIs). Tr¹ng th¸i chÊt l−îng ®Êt ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c yÕu tè chØ thÞ nh− sù biÕn ®æi ho¹t ®éng cña sinh vËt ®Êt, xãi mßn, biÕn ®æi hµm l−îng chÊt h÷u c¬, c©n b»ng dinh d−ìng, qu¸ tr×nh mÆn hãa, ®é tr÷ Èm, tÝch lòy chÊt « nhiÔm. Nh÷ng chØ thÞ cho t¸c ®éng cña con ng−êi lªn ®Êt thÓ hiÖn th«ng qua c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý, sö dông ®Êt vµ ch¨m sãc c©y trång. (Dumanski vµ Pieri 1997) [41] B¶ng 1.4: §¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm kim lo¹i nÆng trong ®Êt ë Hµ Lan. ®¬n vÞ ppm Nguyªn tè §Êt kh«ng nhiÔm bÈn §Êt bÞ nhiÔm bÈn §Êt cÇn lµm s¹ch Cr 100 250 800 Co 20 50 300 Ni 50 100 500 Cu 50 100 500 Zn 200 500 3000 As 20 30 50 Mo 10 40 200 Cd 1 5 20 Sn 20 50 300 Ba 200 400 2000 Hg 0,5 2 10 Pb 50 150 600 (Nguån: Thornton 1991) B¶ng 1.5: Hµm l−îng tèi ®a cho phÐp (MAC) cña c¸c kim lo¹i nÆng ®−îc xem lµ ®éc ®èi víi thùc vËt trong c¸c ®Êt n«ng nghiÖp (ppm) Nguyªn tè ¸o Canada BaLan NhËt Anh §øc Cu 100 100 100 125 50 (100) 50 (200) Zn 300 400 300 250 150 (300) 300 (600) Pb 100 200 100 400 50 (100) 500 (1000) Cd 5 8 3 - 1 (3) 2 (5) Hg 5 0,3 5 - 2 10 (50) 12
(Nguån: Kabata - Pendias & Pendias, 1995) [46] Trong c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm ®Êt th× c¸c nguyªn tè kim lo¹i nÆng rÊt ®−îc chó ý v× møc ®é ®éc h¹i cña nã, viÖc ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i « nhiÔm ®Êt bëi c¸c kim lo¹i nÆng vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn cã tÇm quan träng sèng cßn. B¶ng 1.6: §¸nh gi¸ « nhiÔm ®Êt mÆt bëi c¸c kim lo¹i nÆng ë Ba Lan (ppm) Lo¹i « nhiÔm Nguyªn tè Nhãm ®Êt 0 I II III IV V A 15 30 50 80 300 > 300 Cu B 25 50 80 100 500 > 500 C 40 70 100 150 750 > 750 A 50 100 300 700 3000 > 3000 Zn B 70 200 500 1500 5000 > 5000 C 100 300 1000 3000 8000 > 8000 A 30 70 100 500 2500 > 2500 Pb B 50 100 250 1000 5000 > 5000 C 70 200 500 2000 7000 > 7000 A 0,3 1 2 3 5 >5 Cd B 0,5 1,5 3 5 10 > 10 C 1,0 3,0 5 10 20 > 20 (Nguån: Kabata - pendias & nnk, 1995) [46] Chó thÝch: A - nhÑ vµ trung b×nh, pH < 5,5; B - trung b×nh vµ nÆng, pH < 5,5; C - nÆng vµ giµu chÊt h÷u c¬, pH = 5,5 - 6,5; 0 - kh«ng « nhiÔm; I - « nhiÔm nhÑ; II - « nhiÔm trung b×nh; III - « nhiÔm kh¸; IV - « nhiÔm nÆng; V - « nhiÔm rÊt nÆng 1.3.2. T¸c ®éng cña ho¹t ®éng s¶n suÊt n«ng nghiÖp ®Õn m«i tr−êng ®Êt 1.3.2.1. Sö dông ph©n bãn vµ n¨ng suÊt lóa. KÕt qu¶ ®iÒu tra vµ t×nh h×nh sö dông ph©n bãn ë mét sè ®Þa ph−¬ng thuéc tØnh Th¸i b×nh vµ H¶i phßng cho thÊy møc bãn ë ®©y cao bãn nhiÒu so víi møc bãn b×nh qu©n chung c¶ n−íc, ë c¸c vïng cã tr×nh ®é th©m canh cao, th−êng møc bãn sö dông lµ trªn 200 kg (N + P2O5 + K2O)/ha/vô. C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 2000 vÒ t×nh h×nh sö dông ph©n bãn ë c¸c x· Vò C«ng, Vò Th¾ng, Vò An (KiÕn X−¬ng - Th¸i B×nh), Nguyªn X¸, §«ng MÜ (§«ng H−ng - Th¸i B×nh) Phó Xu©n (ThÞ x· Th¸i B×nh), §ång Minh - VÜnh B¶o (H¶i Phßng), An Th¾ng (An L·o - H¶i phßng) ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 1.7. 13