Nhà nước, kinh tế thị trường và di dân nội địa ở Việt Nam - Lê Bạch Dương

38 X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 3 (63), 1998<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nhµ n−íc, kinh tÕ thÞ tr−êng vµ<br /> di d©n néi ®Þa ë ViÖt Nam<br /> <br /> Lª B¹ch D−¬ng<br /> <br /> <br /> Nh÷ng nghiªn cøu vÒ di c− ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa th−êng nhÊn m¹nh ®Õn vai trß can<br /> thiÖp mang tÝnh quyÕt ®Þnh cña nhµ n−íc. Tuy nhiªn, ë mét møc ®é ®¸ng kÓ th× di c− lu«n lµ vÊn<br /> ®Ò cña sù lùa chän c¸ nh©n. Ngay c¶ trong nh÷ng giíi h¹n chÆt chÏ vÒ mÆt vËt chÊt còng nh− x·<br /> héi do nhµ n−íc thiÕt lËp nªn, ng−êi ta vÉn lu«n cã thÓ t×m thÊy nh÷ng c¬ héi vµ kh¶ n¨ng cho sù<br /> l−u ®éng ®Þa lý cho b¶n th©n vµ thËm chÝ cho c¶ gia ®×nh m×nh.<br /> ë ViÖt Nam, trong thêi kú ph¸t triÓn kÕ ho¹ch hãa tËp trung, chóng ta th−êng thÊy nãi<br /> ®Õn vÊn ®Ò thuyªn chuyÓn c«ng t¸c vµ hîp lý hãa gia ®×nh dÉn ®Õn viÖc di c− ra thµnh phè. Trªn<br /> thùc tÕ, bªn c¹ch nh÷ng h×nh thøc di d©n do nhµ n−íc trùc tiÕp tæ chøc, chñ yÕu lµ di d©n thµnh<br /> thÞ-n«ng th«n hoÆc n«ng th«n-n«ng th«n (ch¼ng h¹n nh− di d©n ®Õn c¸c vïng kinh tÕ míi), thuyªn<br /> chuyÓn c«ng t¸c vµ hîp lý hãa gia ®×nh lµ hai c¬ chÕ chñ yÕu (nÕu kh«ng nãi lµ duy nhÊt) mµ ng−êi<br /> d©n sö dông nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu x· héi cho b¶n th©n vµ gia ®×nh, trong ®ã di c− ®Õn<br /> n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng hµng ®Çu.<br /> KÓ tõ khi ra ®êi vµo n¨m 1954, c¬ cÊu kinh tÕ x· héi cña n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng<br /> hßa (vµ sau nµy lµ Céng hßa x· héi chñ nghÜa) ®−îc ®Æc tr−ng bëi mét hÖ thèng kÕ ho¹ch hãa tËp<br /> trung cña hÇu hÕt mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ tæ chøc x· héi. Sù kiÓm so¸t cña nhµ n−íc ®èi víi lao<br /> ®éng do ®ã còng trë thµnh mét bé phËn cÊu thµnh cña kÕ ho¹ch hãa. VÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ, trong<br /> giai ®o¹n nµy chóng ta chøng kiÕn sù thiÕt lËp réng r·i hai khu vùc kinh tÕ lín lµ kinh tÕ nhµ<br /> n−íc (hay quèc doanh) vµ kinh tÕ tËp thÓ. VÒ ph−¬ng diÖn x· héi, sù kiÓm so¸t cña nhµ n−íc th«ng<br /> qua c¸c tæ chøc §¶ng, chÝnh quyÒn, vµ ®oµn thÓ ®· th©m nhËp xuèng ®Õn tËn cÊp c¸c hé gia ®×nh<br /> vµ c¸ nh©n. Sù tæng hîp cña nh÷ng thiÕt chÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ, vµ x· héi nµy ®· gióp nhµ n−íc cã<br /> ®−îc mét c¬ chÕ h÷u hiÖu ®Ó ph©n bæ c¸c nguån kinh tÕ, kÓ c¶ nguån lao ®éng, vµo nh÷ng lÜnh vùc<br /> vµ nh÷ng khu vùc ®Þa lý mµ nhµ n−íc coi lµ cã hiÖu qu¶ lín nhÊt cho c¸c môc tiªu mang tÝnh quèc<br /> gia. Trong bèi c¶nh ®ã, hiÓn nhiªn lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh cña c¸ nh©n, trong ®ã cã quyÕt ®Þnh di c−,<br /> ®Òu chÞu ¶nh h−ëng quan träng cña nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ x· héi do nhµ n−íc thiÕt lËp nªn.<br /> Tuy nhiªn, khi mµ mét sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng lµ kh«ng thÓ cã ®−îc<br /> víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn thÊp cña ViÖt Nam th× søc Ðp vÒ di c− lµ ®iÒu hoµn toµn thùc vµ phæ biÕn.<br /> Trong khi hÖ thèng kinh tÕ x· héi tËp trung cña ViÖt Nam (®Êy lµ ch−a nãi ®Õn chÝnh s¸ch di c−<br /> cña nhµ n−íc) h¹n chÕ c¸c luång di c− tù ph¸t th× b¶n th©n hÖ thèng ®ã l¹i më ra cho ng−êi ta<br /> nhiÒu c¬ héi vµ kh¶ n¨ng cho sù l−u ®éng ®Þa lý. Tuy nhiªn, ®¸ng l−u ý hÖ thèng nµy ®· g©y t¸c<br /> ®éng m¹nh mÏ lªn qu¸ tr×nh chän läc cña di c−. VÒ mÆt kinh tÕ, cã mét c«ng viÖc chÝnh thøc trong<br /> khu vùc kinh tÕ quèc doanh lµ kh¶ n¨ng chÝnh (nÕu kh«ng muèn nãi lµ duy nhÊt) t¹o c¬ héi di c−.<br /> VÒ mÆt x· héi, céng ®ång di c− do ®ã ngµy cµng trë nªn ®ång nhÊt vÒ c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Lª B¹ch D−¬ng 39<br /> <br /> Víi thêi gian, hËu qu¶ thiÕt chÕ (institutional outcome) nµy ®· gãp phÇn quy ®Þnh c¸c qu¸ tr×nh di<br /> c− tiÕp theo, cho dï b¶n th©n nh÷ng thiÕt chÕ t¹o ra nã ®· thay ®æi víi viÖc thùc hiÖn c«ng cuéc<br /> §æi míi.<br /> Bµi viÕt nµy tãm t¾t kÕt qu¶ cña mét nghiªn cøu ph©n tÝch qu¸ tr×nh di c− cña mét nhãm<br /> d©n sè tíi n¨m trung t©m ®« thÞ lín lµ Hµ Néi, H¶i Phßng, §µ N½ng, thµnh phè Hå ChÝ Minh, vµ<br /> CÇn Th¬. D÷ liÖu cho nghiªn cøu ®−îc tËp hîp tõ mét cuéc kh¶o s¸t x· héi häc do ViÖn X· héi häc<br /> thùc hiÖn trong n¨m 1993 víi kÝch th−íc mÉu ®iÒu tra lµ 2960 c¸ nh©n tuæi tõ 18 trë lªn trong<br /> tæng sè 926 hé gia ®×nh. C¸c c¸ nh©n ®· ®−îc nhãm nghiªn cøu pháng vÊn s©u vÒ lÞch sö di c− vµ<br /> c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi cña b¶n th©n còng nh− cña gia ®×nh hä. Qu¸ tr×nh di c− cña nhãm d©n<br /> sè sau ®ã ®· ®−îc ph©n tÝch c¶ ë cÊp ®é c¸ nh©n lÉn cÊp ®é cÊu tróc ®Ó cung cÊp kiÕn thøc vÒ lý do<br /> dÉn ®Õn di c− còng nh− b¶n th©n qu¸ tr×nh di c−. Nghiªn cøu tËp trung ph©n tÝch s©u t¸c ®éng<br /> cña chÝnh s¸ch nhµ n−íc vµ réng h¬n lµ cña c¬ cÊu kinh tÕ x· héi quèc gia ®èi víi qu¸ tr×nh chän<br /> läc cña di c−. Do giíi h¹n lµ mét bµi viÕt trªn t¹p chÝ, ë ®©y chØ tr×nh bµy nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn<br /> cøu chñ yÕu víi mét sè nh÷ng ph©n tÝch s¬ bé ban ®Çu.<br /> §Æc ®iÓm ®Çu tiªn cña mÉu ®iÒu tra lµ tû lÖ rÊt cao cña nh÷ng ng−êi di c− cã cha mÑ, vµ<br /> sau nµy lµ chÝnh b¶n th©n hä, lµm viÖc trong khu vùc kinh tÕ quèc doanh (xem b¶ng 1). V× di d©n<br /> tù do ®· bÞ nhµ n−íc h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a nªn c¬ héi di c− hÇu nh− chØ më ra cho nh÷ng ng−êi<br /> lµm viÖc cho khu vùc nhµ n−íc vµ ®−îc nhµ n−íc ®iÒu ®éng. C¬ cÊu theo ngµnh däc (vertical<br /> structure) cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ hµnh chÝnh chøc n¨ng cho phÐp ng−êi ®−îc tuyÓn<br /> lùa vµo lµm viÖc cã thÓ ®−îc thuyªn chuyÓn ®Õn nh÷ng ®Þa ®iÓm lµm viÖc kh¸c nhau trong giíi h¹n<br /> ®Þa lý cña ngµnh hay bé mµ hä trùc thuéc. Ngoµi ra, mét khi ®−îc tuyÓn chän vµo lµm viÖc trong<br /> khu vùc nhµ n−íc, ng−êi ta còng cã thÓ chuyÓn tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c mét c¸ch dÔ dµng<br /> h¬n - mét sù thay ®æi mµ cã thÓ cã kÕt qu¶ lµ sù chuyÓn c− tõ ®Þa ph−¬ng nµy sang ®Þa ph−¬ng<br /> kh¸c. Biªn chÕ nhµ n−íc ®−îc ph©n bæ hµng n¨m cho c¸c bé c¸c ngµnh xuèng ®Õn tËn cÊp qu¶n lý<br /> thÊp nhÊt. Biªn chÕ ®¶m b¶o cho c¸n bé c«ng nh©n viªn cã viÖc cho ®Õn khi vÒ h−u, vµ cïng víi nã<br /> lµ mét läat c¸c tiªu chuÈn vµ quyÒn lîi. Mét khi ®· thu xÕp ®Ó cã ®−îc biªn chÕ, viÖc chuyÓn ngµnh<br /> cã thÓ ®−îc thùc hiÖn vµ c¸c c¬ quan cã liªn quan chØ cÇn chuyÓn giao nh÷ng tiªu chuÈn vµ quyÒn<br /> lîi cña nh©n viªn tõ c¬ quan nµy sang c¬ quan kh¸c. Do ®ã kh«ng cã g× l¹ khi thÊy cã ng−êi nhËn<br /> mét c«ng viÖc ®Çu tiªn ë mét c¬ quan nhµ n−íc ®Ó sau ®ã chuyÓn ngay sang mét c¬ quan kh¸c.<br /> Trong sè nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n mµ ng−êi lao ®éng ®−îc h−ëng lµ quyÒn cã ®−îc hé khÈu c− tró<br /> t¹i ®Þa ph−¬ng mµ hä ®−îc ph©n bæ tíi c«ng t¸c. Nh− vËy cã thÓ nãi, mäi quyÒn lîi c«ng d©n ®Òu<br /> g¾n chÆt ®Õn viÖc cã ®−îc mét vÞ trÝ c«ng t¸c trong khu vùc nhµ n−íc vµ cïng víi nã lµ mét hé<br /> khÈu th−êng tró t¹i ®Þa ph−¬ng.<br /> Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ lµ sù suy gi¶m cña c¸c<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ hé gia ®×nh vµ kinh tÕ t− nh©n vèn bÞ coi lµ m©u thuÉn víi ph−¬ng thøc s¶n<br /> xuÊt x· héi chñ nghÜa. D©n ®« thÞ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng nµy còng nhËn ®−îc c¸c tiªu chuÈn<br /> vµ quyÒn lîi nh− tem phiÕu thùc phÈm, hµng tiªu dïng, chÊt ®èt, v.v., c¨n cø vµo hé khÈu th−êng<br /> tró cña hä vµ nh− vËy, còng nh− c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc nhµ n−íc, sù l−u ®éng ®Þa lý cña hä<br /> bÞ giíi h¹n vµo n¬i hä ®¨ng ký hé khÈu th−êng tró. ViÖc di chuyÓn chØ cã thÓ cã ®−îc th«ng qua ba<br /> c¸ch: thø nhÊt, cã ®−îc mét c«ng viÖc trong khu vùc nhµ n−íc (®Ó cã thÓ chuyÓn c− theo ph−¬ng<br /> thøc ®· bµn ë trªn); thø hai, cã thµnh viªn gia ®×nh (nhÊt lµ chång hay vî) lµm viÖc trong khu vùc<br /> nhµ n−íc ®Ó sau ®ã cã thÓ chuyÓn c− theo d−íi h×nh thøc hîp lý hãa gia ®×nh; vµ thø ba lµ tham<br /> gia vµo c¸c ch−¬ng tr×nh di d©n do nhµ n−íc tæ chøc (chñ yÕu cho c− d©n n«ng th«n).<br /> <br /> <br /> B¶ng 1: Khu vùc kinh tÕ cña c¸c nhãm di c−<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 40 Nhµ n−íc, kinh tÕ thÞ tr−êng vµ di d©n néi ®Þa ë ViÖt Nam<br /> <br /> <br /> Thµnh phè<br /> Khu vùc kinh tÕ Hµ Néi H¶i Phßng §µ N½ng Hå ChÝ CÇn Th¬ Céng<br /> Minh<br /> <br /> Ng−êi di c−<br /> Khu vùc nhµ n−íc 78.1 77.8 30.0 49.0 37.8 53.4<br /> Khu vùc ngßai nhµ n−íc 21.9 22.2 70.0 51.0 62.2 46.6<br /> Tæng céng 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0<br /> Khu vùc c«ng céng 35.0 14.1 7.9 23.4 21.1 20.0<br /> Ng−êi kh«ng di c−<br /> Khu vùc nhµ n−íc 50.9 40.8 12.2 30.0 29.0 30.5<br /> Khu vùc ngoµi nhµ n−íc 49.1 59.2 87.8 70.0 71.0 69.5<br /> Tæng céng 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0<br /> Khu vùc c«ng céng 23.6 7.8 4.1 12.9 17.7 11.9<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trong mét hÖ thèng tæ chøc kinh tÕ x· héi do nhµ n−íc kiÓm so¸t chÆt chÏ nh− vËy th×<br /> hiÓn nhiªn viÖc cã ®−îc mét c«ng viÖc trong khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc hay tËp thÓ lµ ®iÒu thiÕt<br /> yÕu cho sù th¨ng tiÕn x· héi (social upward mobility). Do vËy, tû lÖ cao cña nh÷ng ng−êi di c− vµo<br /> thµnh phè lµm viÖc trong khu vùc nhµ n−íc lµ hoµn toµn dÔ hiÓu, bëi v× ®ã lµ kªnh di c− chÝnh mµ<br /> ng−êi ta cã thÓ cã ®−îc. KÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy cã c«ng viÖc do nhµ n−íc xÕp<br /> ®Æt vµ hîp lý hãa gia ®×nh lµ hai lý do chÝnh cña di c− vµo thµnh phè (b¶ng 2). L−u ý r»ng nÕu ta<br /> gép tû lÖ cao cña nh÷ng ng−êi håi h−¬ng sau khi kÕt thóc c«ng viÖc nhµ n−íc th× tû lÖ nh÷ng di<br /> chuyÓn liªn quan tíi c«ng viÖc trong khu vùc quèc doanh cßn cao h¬n n÷a, lªn tíi gÇn 40% trong<br /> tæng c¸c lý do di chuyÓn.<br /> B¶ng 2: Lý do chÝnh cña di c− vµo n¨m thµnh phè lín thêi kú tr−íc §æi míi<br /> <br /> Thµnh phè<br /> Lý do di c− Hµ Néi H¶i Phßng §µ N½ng Hå ChÝ Minh CÇn Th¬ Céng<br /> <br /> <br /> <br /> Hîp lý hãa gia ®×nh 30.3 29.9 54.3 61.0 63.3 43.6<br /> Håi h−¬ng sau khi kÕt thóc c«ng t¸c 31.8 30.0 11.4 15.2 10.0 20.4<br /> Ph©n bæ c«ng t¸c 31.8 28.7 17.1 13.3 6.6 19.5<br /> Kh¸c* 10.6 12.4 17.1 10.4 13.2 16.2<br /> <br /> <br /> Tæng sè 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0<br /> <br /> <br /> * Gåm nhiÒu lý do kh¸c nhau ®−îc gép l¹i ë ®©y ®Ó tiÖn cho viÖc ph©n tÝch.<br /> <br /> H¬n n÷a, kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy cã sù tËp trung cao cña nh÷ng ng−êi di c− trong khu<br /> vùc c«ng céng do: thø nhÊt, kh«ng gièng nh− c«ng viÖc trong khu vùc s¶n xuÊt, ch¼ng h¹n nh−<br /> khu vùc c«ng nghiÖp, vèn th−êng g¾n víi nh÷ng ®iÓm ®Þa lý cè ®Þnh (nh− c¸c nguån tµi nguyªn<br /> kho¸ng s¶n), c«ng viÖc trong khu vùc c«ng céng th−êng cã tÝnh l−u ®éng ®Þa lý cao h¬n do c¬ cÊu<br /> däc t¹o c¬ héi cho nh÷ng ng−êi lµm trong khu vùc ®ã cã thÓ lµm viÖc t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c<br /> nhau trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña bé hay ngµnh chñ qu¶n. Ngoµi ra, b¶n chÊt c«ng viÖc trong khu<br /> vùc nµy (c«ng nh©n cæ tr¾ng) cho phÐp cã sù l−u ®éng nghÒ nghiÖp ngang gi÷a c¸c ngµnh kh¸c<br /> nhau trong khu vùc. Thø hai, c«ng viÖc bµn giÊy còng ®−îc nhiÒu ng−êi −a chuéng do cã vÞ thÕ x·<br /> héi cao h¬n so víi c«ng viÖc s¶n xuÊt, mét nhËn thøc cã céi nguån tõ x· héi truyÒn thèng ë ViÖt<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Lª B¹ch D−¬ng 41<br /> <br /> Nam. Thø ba, gièng nh− ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa kh¸c, c¬ chÕ qu¶n lý kÕ häach hãa tËp trung<br /> ®ßi hái mét bé m¸y hµnh chÝnh to lín cho c«ng t¸c qu¶n lý. Vµ cuèi cïng, c¸c chÝnh s¸ch x· héi<br /> nhÊn m¹nh ph¸t triÓn c¸c dÞch vô x· héi nh− ch¨m sãc søc kháe vµ gi¸o dôc ®· t¹o nªn mét khèi<br /> l−îng lín c¸c c«ng viÖc trong nh÷ng khu vùc nµy.<br /> Cuéc ®iÒu tra còng cho thÊy ng−êi di c− nh×n chung cã tr×nh ®é v¨n hãa cao h¬n h¼n so víi<br /> nh÷ng ng−êi kh«ng di c−. Nh÷ng nghiªn cøu di d©n ë nhiÒu n−íc ®· nhÊn m¹nh ®Õn chøc n¨ng<br /> cung cÊp th«ng tin vµ g©y dùng −íc väng cña gi¸o dôc nh− mét trong nh÷ng nh©n tè chÝnh cña sù<br /> l−u ®éng ®Þa lý. MÆc dï ®iÒu ®ã còng ®óng ë ViÖt Nam, n¬i mµ gi¸o dôc vèn lu«n ®−îc coi träng ngay<br /> tõ c¸c x· héi truyÒn thèng, chóng ta còng cÇn l−u ý ®Õn nh÷ng chiÒu c¹nh x· héi kh¸c n÷a.<br /> Mét trong nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ nhÊt cña ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa lµ trong lÜnh<br /> vùc gi¸o dôc. C¸c ch−¬ng tr×nh phæ cËp gi¸o dôc ®· ®−îc thùc hiÖn réng kh¾p ngay tõ nh÷ng ngµy<br /> ®Çu cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c vµ sau nµy trªn ph¹m vi toµn quèc khi ®Êt n−íc ®−îc<br /> thèng nhÊt. Bªn c¹nh m¹ng l−íi réng kh¾p cña c¸c tr−êng tiÓu häc vµ trung häc lµ hÖ thèng c¸c<br /> tr−êng c«ng nh©n kü thuËt, dËy ngÒ, cao ®¼ng, ®¹i häc. C¸c trung t©m ®µo t¹o nµy kh«ng chØ tËp<br /> trung ë khu vùc ®« thÞ mµ cßn lan sang c¶ c¸c vïng n«ng th«n víi môc tiªu n©ng cao tr×nh ®é häc<br /> thøc vµ tay nghÒ cña mét lùc l−îng lao ®éng tÜnh t¹i. Tuy nhiªn, trong khi gi¸o dôc phæ th«ng<br /> ®−îc phæ cËp réng kh¾p cho mäi tÇng líp nh©n d©n th× gi¸o dôc sau phæ th«ng l¹i chØ dÔ tiÕp cËn<br /> h¬n cho nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong khu vùc nhµ n−íc do, thø nhÊt lµ khu vùc nµy th−êng cã<br /> nh÷ng ®ßi hái vÒ tr×nh ®é v¨n hãa cao h¬n so víi khu vùc kinh tÕ t− nh©n vµ gia ®×nh, vµ thø hai<br /> c¬ héi ®Ó n©ng cao tr×nh ®é còng dÔ ®¹t ®−îc h¬n cho nh÷ng ng−êi ®ang lµm viÖc cho nhµ n−íc,<br /> ch¼ng h¹n nh− cã thÓ tham gia c¸c khãa ®µo t¹o ng¾n vµ dµi h¹n kh¸c nhau. Do vËy, trong khi<br /> gièng nh− ë c¸c n−íc kh¸c, ng−êi di c− ë ViÖt Nam cã tr×nh ®é v¨n hãa cao h¬n ng−êi kh«ng di c−,<br /> nh÷ng nh©n tè kh¸c cña c¬ cÊu tæ chøc kinh tÕ theo ®−êng h−íng x· héi chñ nghÜa còng gãp phÇn<br /> vµo sù chän läc vÒ gi¸o dôc cña qu¸ tr×nh di c−.<br /> Nh− vËy, c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch ®· chØ ra vai trß quan träng cña nhµ n−íc vµ hÖ thèng tæ<br /> chøc kinh tÕ-x· héi theo ph−¬ng thøc x· héi chñ nghÜa ®· t¹o ra mét kh«ng gian x· héi t−¬ng ®èi<br /> ®ång nhÊt nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong khu vùc quèc doanh mµ ®êi sèng kinh tÕ vµ x· héi cña hä<br /> ®−îc cÊu tróc xung quanh n¬i c«ng t¸c, vµ mét kh«ng gian x· héi kh¸c t−¬ng ®èi ®a d¹ng h¬n cña<br /> nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong khu vùc kinh tÕ t− nh©n vµ gia ®×nh. Sù l−u ®éng ®Þa lý cña c¶ hai<br /> nhãm d©n sè nµy vÒ nguyªn t¾c chÞu sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña nhµ n−íc th«ng qua "tam gi¸c" cè<br /> kÕt cña c«ng viÖc, hÖ thèng hé khÈu hé tÞch, vµ phóc lîi x· héi. Di c− ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c<br /> "kªnh" trong khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc cho mét sè nhãm d©n sè cô thÓ.<br /> B¶ng 3 tr×nh bµy kÕt qu¶ ph©n tÝch håi quy ®a biÕn c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh di c−<br /> cña nhãm d©n sè lùa chän. Nh− chóng ta cã thÓ thÊy, tÊt c¶ c¸c biÕn ®o l−êng t¸c ®éng cña khu<br /> vùc kinh tÕ nhµ n−íc ®Òu quan träng vÒ mÆt thèng kª ®èi víi di c− trong giai ®o¹n tr−íc §æi míi<br /> (cét I). B¶ng 3 còng cho thÊy cã sù kh¸c biÖt gi÷a miÒn B¾c vµ miÒn Nam, víi c¸c biÕn ®éc lËp cã<br /> t¸c ®éng m¹nh h¬n cho c− d©n miÒn B¾c, n¬i mµ ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa ®· cã lÞch sö h¬n 30<br /> n¨m (cét II).<br /> C«ng cuéc §æi míi kÓ tõ n¨m 1986 ®· dÉn ®Õn sù suy gi¶m cña khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc.<br /> Víi sù mÊt ®i cña nhiÒu phóc lîi g¾n víi khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc trong khi c¸c c¬ héi trong khu<br /> vùc kinh tÕ t− nh©n xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, ®a d¹ng hãa, vµ dÔ tiÕp cËn, sù l−u ®éng nghÒ<br /> nghiÖp vµ ®Þa lý cña ng−êi d©n kh«ng cßn chØ g¾n víi khu vùc nhµ n−íc. §èi víi nhãm ®iÒu tra,<br /> cÊu tróc nghÒ nghiÖp cho thÊy mét sù chuyÓn ®æi m¹nh mÏ tõ khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc sang khu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 42 Nhµ n−íc, kinh tÕ thÞ tr−êng vµ di d©n néi ®Þa ë ViÖt Nam<br /> <br /> vùc kinh tÕ t− nh©n. Sù n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o cña c¸ nh©n còng ngµy cµng trë nªn quan träng<br /> trong viÖc t×m kiÕm vµ t¹o viÖc lµm (xem b¶ng 4).<br /> B¶ng 3: KÕt qu¶ ph©n tÝch håi quy ®a biÕn c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn di c− tr−íc §æi míi<br /> <br /> Tr−íc §æi míi Sau §æi míi<br /> BiÕn ®éc lËp<br /> I II III<br /> <br /> T¸c ®éng cña khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc<br /> <br /> Lµm viÖc cho khu vùc quèc doanh .431*** .111 .061<br /> (3.272) (1.014) (1.364)<br /> <br /> Lµm viÖc trong khu vùc c«ng céng .283** -.123 (-.952) -.086*<br /> (2.377) (1.374)<br /> .608***<br /> C«ng viÖc ®−îc thu xÕp bëi nhµ n−íc .522*** (5.030) 7.16190E-04<br /> (4.853) (.015)<br /> ChÊt l−îng lùc luîng lao ®éng<br /> .082***<br /> Tr×nh ®é v¨n hãa .143*** (4.108) .064***<br /> (4.923) - (6.468)<br /> .052<br /> Kü n¨ng nghÒ nghiÖp/chuyªn m«n .031 (-.738) .003<br /> (.260) (.092)<br /> TÝnh l−u ®éng nghÒ nghiÖp<br /> .260**<br /> Lµm thªm nghÒ phô .155 (2.386) .060<br /> (1.001) (1.047)<br /> .313***<br /> Tæng sè nghÒ ®· lµm .287*** (6.905) .124***<br /> (3.931) (5.089)<br /> T¸c ®éng cña khu vùc ®Þa lý<br /> Sèng ë miÒn B¾c -- -.360*** --<br /> (-3.565)<br /> <br /> T¸c ®éng t−¬ng t¸c<br /> <br /> Lµm trong khu vùc nhµ n−íc ë miÒn B¾c -- .402** --<br /> (2.506)<br /> Lµm trong khu vùc c«ng céng ë miÒn B¾c -- .499*** --<br /> (2.970)<br /> C«ng viÖc do nhµ n−íc thu xÕp ë phÝa b¾c -- -.048<br /> (-.300) --<br /> H»ng sè -.160 .376*** -.036<br /> (-1.023) (4.248) (-.774)<br /> <br /> N 769 1,768 1,860<br /> <br /> R-Square .214 .170 .055<br /> <br /> Chó ý: * p