TRAO ĐỔI HỌC TẬP<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
NHÂN 3 TRƯỜNG HỢP ĐIỀU TRỊ KHỚP GIẢ XƯƠNG THUYỀN<br />
TIẾN TRIỂN SẬP LÚN (SNAC) BẰNG PHƯƠNG PHÁP LẤY<br />
BỎ XƯƠNG THUYỀN, HÀN 4 XƯƠNG GÓC CỔ TAY<br />
<br />
Nguyễn Minh Lộc, Lê Ngọc Tuấn, Phạm Thanh Tân, Huỳnh Thị Linh Thu,<br />
Bùi Lan Hương, Nguyễn Thúc Bội Châu, Nguyễn Tấn Toàn,<br />
Hoàng Mạnh Cường, Lê Gia Ánh Thỳ<br />
TÓM TẮT<br />
Tổn thương dây chằng thuyền nguyệt tiến triển và khớp giả xương thuyền tiến<br />
triển (SNAC) là hai tổn thương phổ biến của thoái hóa khớp cổ tay sau chấn thương.<br />
Gãy xương thuyền không lành xương dẫn tới khớp giả xương thuyền, khớp giả<br />
xương thuyền không được điều trị dẫn tới khớp giả xương thuyền tiến triển (SNAC). Cả<br />
hai quá trình này dẫn đến sự bất thường cơ sinh học khớp cổ tay, khi xương nguyệt mất<br />
sự liên kết với cực xa xương thuyền do đó làm biến dạng tư thế duỗi. Theo thời gian sẽ<br />
gây ra mất vững mặt lưng cổ tay (DISI), và sau đó thoái hóa khớp quay thuyền, cuối<br />
cùng là gãy lún xương cổ tay và viêm thoái hóa khớp cổ tay.<br />
TREATMENT OF SCAPHOID NONUNION ADVANCED COLLAPSE BY<br />
SCAPHOID EXCISION AND FOUR-CORNER FUSION: REPORT OF<br />
THREE CASES<br />
SUMMARY<br />
Scapholunate advance collapse (SLAC) and Scaphoid nonunion advance col-<br />
lapse (SNAC), are the two most common patterns of postraumatic wrist arthritis.<br />
SNAC wrist develops following a scahpoid fracture that has progressed to a<br />
nonunion. Both of these processes lead to abnormal joint kinematics, since the lunate is<br />
<br />
1<br />
Bệnh viện Quân y 175<br />
2<br />
Bệnh xá BCHQS Tỉnh Kiên Giang<br />
Người phản hồi (Corresponding): Lê Ngọc Tuấn (bstuanbvctch@gmail.com)<br />
Ngày nhận bài: 24/7/2019, ngày phản biện: 5/8/2019<br />
Ngày bài báo được đăng: 30/9/2019<br />
<br />
<br />
101<br />
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 19 - 9/2019<br />
<br />
unrestrained by the distal scaphoid and, therefore, assumes an extended posture. Over<br />
time, this may result in Dorsal intercalated segment instability (DISI) deformity, which<br />
invariably progresses to degenerative arthritis of the radioescaphoid articulation, fol-<br />
lowed by carpal collapse and midcarpal arthritis.<br />
GIỚI THIỆU CA BỆNH xương góc cổ tay bằng vít xốp rỗng tự nén<br />
ép + ghép xưong xốp mào chậu.<br />
Cả 3 bệnh nhân trong loạt ca bệnh<br />
đều nhập viện trong tình trạng, sưng đau Ca bệnh 2<br />
cổ tay kéo dài, hạn chế vận động cổ tay. Bệnh nhân nam 46 tuổi, cách 10<br />
Cả 3 bệnh nhân đều được chẩn đoán khớp năm tại Tiền Giang té xe máy chống tay,<br />
giả xương thuyền tiến triển (SNAC) giai sau tai nạn vào Bệnh viện Tiền Giang được<br />
đoạn II. chẩn đoán là chấn thương cổ tay trái, bệnh<br />
Bệnh nhân được điều trị bằng nhân được điều trị bằng thuốc và nẹp vải<br />
phương pháp lấy bỏ xương thuyền, hàn cẳng bàn tay 4 tuần.<br />
xương 4 góc cổ tay + ghép xương xốp mào Sau điều trị bệnh nhân vẫn đau nhẹ<br />
chậu. Sau mổ bất động bằng nẹp bột cẳng âm ỉ cố tay kéo dài, đau tăng khi làm việc<br />
bàn tay ôm ngón I, tập vật lý trị liệu. Theo nặng, và duỗi cổ tay quá mức, từ tháng<br />
dõi sau mô và thu thập số liệu đánh giá kết 6/2018 bệnh nhân thấy sưng đau nhiều<br />
quả lành xương, phục hồi chức năng. vùng cổ tay, hạn chế vận động cổ tay phải,<br />
Ca bệnh 1 bệnh nhân nhập Bệnh viện Chấn thương<br />
Chỉnh hình với chẩn đoán: Khớp giả<br />
Bệnh nhân nam 49 tuổi bị té<br />
xương thuyền tay trái tiến triển (SNAC)<br />
chống tay tại Đồng Nai cách 20 năm đã<br />
giai đoạn II.<br />
điều trị tại Bệnh viện Đồng Nai bằng nẹp<br />
vải cẳng bàn tay với chẩn đoán bong gân Bệnh nhân được điều trị bằng<br />
cổ tay phải, bệnh nhân đau nhẹ âm ỉ kéo phương pháp lấy bỏ xương thuyền, hàn 4<br />
dài nhiều năm, đau tăng khi duỗi cổ tay. xương góc cổ tay + ghép xương mào chậu.<br />
Từ tháng 4/2018 bệnh nhân thấy Ca bệnh 3<br />
sưng, đau nhiều vùng cổ tay, hạn chế vận Bệnh nhân nam 40 tuổi, cách 18<br />
động cổ tay, nhập viện với chẩn đoán năm tại Lâm Đồng, bệnh nhân đá banh<br />
khớp giả xương thuyền tay phải tiến triển té chống tay trái xuống đất, sau té đau cổ<br />
(SNAC) giai đoạn II. tay trái, bệnh nhân khám tại Bệnh viên Đa<br />
Bệnh nhân được điều trị bằng khoa Lâm Đồng vơí chẩn đoán bong gân<br />
phương pháp lấy bỏ xương thuyền, hàn 4 cổ tay trái, điều trị bằng thuốc và nẹp vải<br />
<br />
102<br />
TRAO ĐỔI HỌC TẬP<br />
<br />
4 tuần, sau đó bệnh nhân vận động cổ tay phương pháp lấy bỏ xương thuyền, hàn 4<br />
vẫn còn đau nhẹ. xương góc cổ tay + ghép xương mào chậu.<br />
Từ tháng 8/2018 bệnh nhân đau Sau mổ bất động bằng nẹp bột<br />
nhiều vùng cổ tay trái, kèm sưng và hạn cẳng bàn tay ôm ngón I, tập vật lý trị liệu.<br />
chế vận động cổ tay trái, được điều trị bằng Theo dõi sau mô và thu thập số liệu đánh<br />
thuốc nhưng không đỡ. Sau đó Bệnh nhân giá kết quả lành xương, phục hồi chức<br />
tới khám tại bệnh Bệnh Viện Chấn thương năng.<br />
Chỉnh hình Tp.HCM với chẩn đoán: Khớp Đặc điểm Lâm sàng<br />
giả hoại tử cực gần xương thuyền cổ tay<br />
- Sưng cổ tay trái mặt lưng, bên<br />
trái tiến triển (SNAC) giai đoạn II.<br />
quay (hình 1), hạn chế vận động cổ tay<br />
Bệnh nhân được điều trị bằng<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình1: Sưng cổ tay bên quay<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
103<br />
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 19 - 9/2019<br />
<br />
Cận lâm sàng ( Xquang)<br />
- X quang cổ tay thẳng và nghiêng: khớp giả hoại tử xương thuyền, thoái hóa<br />
khớp quay thuyền, khớp thuyền cả (hình 2)<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 2: Xquang đánh giá các giai đoạn thoái hóa cổ tay<br />
<br />
Điều trị: Lấy bỏ xương thuyền, Lấy sụn khớp giữa 4 xương<br />
cắt mỏm trâm quay + Hàn 4 xương góc cổ nguyệt, tháp, cả, móc.<br />
tay bằng vít rỗng tự nén ép không đầu + Lấy xương xốp mào chậu ghép<br />
ghép xương xốp mào chậu. vào giữa các xương.<br />
Phương pháp phẫu thuật: Xuyên đinh Kirschner cố định<br />
Rạch da mặt lưng cổ tay, vào tạm.<br />
khoang gân duỗi III-IV. Hàn 4 xương bằng vít rỗng tự nén<br />
Cắt nhánh thần kinh gian cốt sau ép.<br />
vào khớp cổ tay. Kiểm tra C.arm.<br />
Cắt bao khớp sau vào khớp cổ tay. Khâu bao khớp sau.<br />
Lấy bỏ xương thuyền, cắt mỏm Đóng vết mổ.<br />
trâm quay.<br />
Nẹp bột cẳng bàn tay ôm ngón I.<br />
<br />
<br />
<br />
104<br />
TRAO ĐỔI HỌC TẬP<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 4: rạch da mặt lưng cổ tay bộc lộ khoang III, IV gân duỗi cổ tay.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 5: cắt bao khớp sau, lấy bỏ<br />
xương thuyền và sụn khớp giữa 4 xương.<br />
Hình 6: ghép xương xốp mào<br />
chậu vào giữa 4 xương.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 7: Hàn 4 xương bằng vit<br />
rỗng không đầu.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
105<br />
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 19 - 9/2019<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 8: kiểm tra C.arm sau mổ<br />
<br />
<br />
<br />
Chương trình tập vật lý trị liệu[11]:<br />
Trong 6 tuần đầu tập vận động bàn tay.<br />
Sau 6 tuần tập vận động cổ tay.<br />
Sau 3 tháng có thể vận động, sinh hoạt bình thường.<br />
Theo dõi và kết quả:<br />
Theo dõi sau 4 tháng kết quả chức năng cổ bàn tay theo thang điểm Mayo tốt<br />
Kết quả X quang: kết quả hàn xương tốt<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 9: sau mổ 4 tháng<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
106<br />
TRAO ĐỔI HỌC TẬP<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 10: X quang sau mổ 4 tháng.<br />
BÀN LUẬN bỏ xương thuyền và thay thế bằng silicone.<br />
Một trong những bài báo đầu tiên Ngày nay sau hơn 30 năm báo cáo<br />
mô tả phương pháp hàn xương cổ tay vào của Watson và cộng sự thì phương pháp<br />
năm 1924 bởi Tác giả Thornton, ông lấy bỏ hàn xương 4 góc cổ tay, lấy bỏ xương<br />
xương cả và hàn xương móc, xương thê, thuyền được chấp nhận rộng rãi trong điều<br />
xương thuyền, xương nguyệt và xương trị thoái hóa khớp cổ tay tiến triển phổ biến<br />
tháp. Năm 1946, Sutto báo cáo 4 trường là hai tổn thương mất vững thuyền nguyệt<br />
hợp khớp giả xương thuyền điều trị bằng tiến triển (SLAC) và khớp giả xương<br />
phương pháp hàn mảnh gãy xương thuyền thuyền tiến triển (SNAC).<br />
với xương cả. Năm 1960 Graner và cộng Tổn Thương SNAC ở Việt Nam<br />
sự mô tả hàn xương cổ tay với việc lấy bỏ hiếm gặp, chúng tôi chưa tìm thấy có một<br />
xương nguyệt trong bệnh Kienbock, lấy báo cáo nào ở Việt Nam. Chúng Tôi báo<br />
bỏ cực gần xương thuyền trong bệnh khớp cáo 3 trường hợp tổn thương SNAC giai<br />
giả xương thuyền. Sau báo cáo của Graner đoạn II do chẩn đoán không đầy đủ và bỏ<br />
ít lâu, Peterson và Lipscomb thuộc Mayo sót trong thời gian dài (trên 10 năm). Qua<br />
Clinic báo thành công 8 trường hợp hàn những trường hợp này chúng tôi xem lại<br />
xương cổ tay. và bàn luận về giải phẫu, cơ sinh học, chẩn<br />
Năm 1981 Watson và cộng sự mô đoán và điều trị cho tổn thương SNAC cổ<br />
tả 3 trường hợp hàn 4 xương góc cổ tay, lấy tay.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
107<br />
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 19 - 9/2019<br />
<br />
Giải phẫu và cơ sinh bệnh học:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 11: Giải phẫu máu nuôi xương thuyền<br />
Giải phẫu xương thuyền bằng đồng thời giữa hàng 1 và hàng 2 cổ<br />
+ Máu nuôi: nguồn cung cấp máu tay, khi vận động gập duỗi diễn ra thì có<br />
nuôi xương thuyền chính là nhánh mặt sự vận động phối hợp giữa hàng 1 và hàng<br />
lưng ( nhánh động mạch quay) nhánh 2 cổ tay. Khi hàng 2 gấp thì hàng 1 cũng<br />
mạch máu vào xương thuyền ở vùng không gấp, khi hàng 2 duỗi thì hàng 1 cũng duỗi.<br />
có sụn khớp ở mặt lung xương thuyền và Sự liên kết này cùng với xương quay tạo<br />
cung cấp khoảng 70-80% lượng máu nuôi thành liên kết quay cổ tay mà trung tâm<br />
xương thuyền. trục liên kết là quay – nguyệt – cả.<br />
<br />
Một phần được cung cấp bởi Cơ chế:<br />
nhánh mặt lòng ( nhánh mặt lòng của động SNAC được đặc trưng bởi tiến<br />
mạch quay), nhánh mạch máu vào lồi củ triễn gãy vụn xương thuyền và thoái hóa<br />
xương thuyền và cung cấp khoảng 20-30% khớp tiến triển cổ tay kết quả từ bệnh lý<br />
lượng máu nuôi xương thuyền. khớp giả xương thuyền mãn tính.<br />
+ Sinh Cơ học Diễn tiến tự nhiên của thoái hóa<br />
Cả dây chằng nội tại và dây chằng khớp cổ tay theo giai đoạn, đầu tiên là<br />
ngoại lai đều bám xung quanh xương thoái hóa khớp quay thuyền, sau đó là<br />
thuyền. thoái hóa thuyền cả, tiếp theo là thoái hóa<br />
khớp nguyệt cả và giai đoạn cuối là thoái<br />
Xương thuyền gấp khi cổ tay<br />
hóa khớp quay nguyệt.<br />
gấp và nghiêng quay khi cổ tay duỗi và<br />
nghiêng trụ. Việc điều trị SNAC được thực<br />
hiện bằng hai phẫu thuật cứu vãn phổ biến<br />
Khi cổ tay trung tính có sự cân<br />
là lấy bỏ hàng 1 cổ tay và phẫu thuật hàn 4<br />
108<br />
TRAO ĐỔI HỌC TẬP<br />
<br />
xương góc cổ tay. Xquang thường quy dùng để đánh<br />
Chẩn đoán: giá khớp giả hoại tử xương thuyền và đánh<br />
giá các giai đoạn của SNAC.<br />
Bệnh nhân đau cổ tay kéo dài, đau<br />
nhiều khi duỗi quá mức cổ tay, đau nhiều Phân loại:[11]<br />
vùng hố lào cổ tay, thường kèm theo sưng Giai đoạn I: thoái hóa khớp quay<br />
cổ tay và hạn chế vận động cổ tay. thuyền<br />
Giai đoạn II: thoái hóa khớp thuyền cả + giai đoạn I<br />
Giai đoạn III: thoái hóa nguyệt cả + giai đoạn II.<br />
Giai đoạn IV: thoái hóa khớp quay nguyệt + giai đoạn III.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 12: Các giai đoạn tổn thương SNAC.<br />
Điều trị:<br />
Chỉ định hàn xương 4 góc cổ tay được áp dụng cho SNAC giai đoạn II, III.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hình 13: Hàn 4 xương góc cổ tay bằng vít rỗng<br />
<br />
<br />
109<br />
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 19 - 9/2019<br />
<br />
Phương pháp hàn 4 xương góc cổ tay:<br />
Kỹ thuật hàn 4 xương góc cổ tay:<br />
Rạch da mặt lưng cổ tay, vào khoang gân duỗi III-IV.<br />
Cắt bao khớp sau vào khớp cổ tay, tiến hành cắt bỏ mỏm trâm quay, lấy bỏ<br />
xương thuyền.<br />
Lấy sụn giữa các xương nguyệt, tháp, cả, móc.<br />
Ghép xương: mào chậu, đầu dưới xương quay, ghép xương đồng loại.<br />
Hàn 4 xương bằng nẹp con nhện, vít rỗng không đầu, hay đinh kirschner ( hiện<br />
ít được sử dụng)<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hinh 14: cắt bao khớp sau. Hình 15: lấy bỏ xương thuyền và sụn<br />
giữa 4 xương.<br />
<br />
<br />
KẾT LUẬN bỏ sót tổn thương trong thời gian dài ở giai<br />
Tổn thương SNAC cổ tay là tổn đoạn gãy mới xương thuyền dẫn tới khớp<br />
thương ít gặp ở Việt Nam, Ca tổn thương giả xương thuyền, khớp giả xương thuyền<br />
SNAC giai đoạn II này bị chẩn đoán hoại tử và khớp giả xương thuyền hoại tử<br />
không đầy đủ và điều trị không đúng cách, tiến triển.<br />
<br />
<br />
110<br />
TRAO ĐỔI HỌC TẬP<br />
<br />
Qua những ca này và xem lại y different techniques for manual goniometry<br />
văn chúng tôi thấy ngoài các phương pháp for wrist motion: a cadaveric study. J Hand<br />
điều trị cứu vãn trong tổn thương SNAC Surg Am. 2009;34:1422-1428.<br />
như lấy bỏ hàng 1 cổ tay, hàn khớp cổ tay, 7. Cha SM, Shin HD, Kim<br />
thay khớp cổ tay thì hàn xương bốn góc cổ KC. Clinical and radiological outcomes<br />
tay cũng là một lựa chọn tốt. of scaphoidectomy and 4-corner fusion in<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO scapholunate advanced collapse at 5 and<br />
10 years. Ann Plast Surg. 2013;71:166-<br />
1. Ali MH, Rizzo M, Shin AY,<br />
169.<br />
et al. Long-term outcomes of proximal<br />
row carpectomy: a minimum of 15-year 8. Chen C, Chandnani VP, Kang<br />
follow-up. Hand. 2012;7:72-78. HS, et al. Scapholunate advanced collapse:<br />
a common wrist abnormality in calcium<br />
2. Ashmead D, IV, Watson HK,<br />
pyrophosphate dihydrate crystal deposition<br />
Damon C, et al. Scapholunate advanced<br />
disease. Radiology. 1990;177:459-461.<br />
collapse wrist salvage. J Hand Surg Am.<br />
1994;19:741-750. 9. Dacho AK, Baumeister S,<br />
Germann G, et al. Comparison of proximal<br />
3. Berkhout MJ, Bachour Y, Zheng<br />
row carpectomy and midcarpal arthrodesis<br />
KH, et al. Four-corner arthrodesis versus<br />
for the treatment of scaphoid nonunion<br />
proximal row carpectomy: a retrospective<br />
advanced collapse (SNAC-wrist) and<br />
study with a mean follow-up of 17 years. J<br />
scapholunate advanced collapse (SLAC-<br />
Hand Surg Am. 2015;40:1349-1354.<br />
wrist) in stage II. J Plast Reconstr Aesthet<br />
4. Bonsell S, Pearsall AW, IV, Surg. 2008;61:1210-1218.<br />
Heitman RJ, et al. The relationship of<br />
10. Ferreres A, Garcia-Elias M,<br />
age, gender, and degenerative changes<br />
Plaza R. Long-term results of lunocapitate<br />
observed on radiographs of the shoulder<br />
arthrodesis with scaphoid excision for<br />
in asymptomatic individuals. J Bone Joint<br />
SLAC and SNAC wrists. J Hand Surg Eur<br />
Surg Br. 2000;82:1135-1139<br />
Vol. 2009;34:603-608.<br />
5. Carlson JR, Simmons<br />
11. Green DP, Perreira AC,<br />
BP. Wrist arthrodesis after failed wrist<br />
Longhofer LK. Proximal row carpectomy. J<br />
implant arthroplasty. J Hand Surg Am.<br />
Hand Surg Am. 2015;40(8):1672-1676.<br />
1998;23:893-898.<br />
12. Jain R, Hudak PL, Bowen<br />
6. Carter TI, Pansy B, Wolff AL,<br />
CV. Validity of health status measures in<br />
et al. Accuracy and reliability of three<br />
patients with ulnar wrist disorders. J Hand<br />
<br />
111<br />
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 19 - 9/2019<br />
<br />
Ther. 2001;14:147-153. Fodor M, Pillukat T, et al. Long-term<br />
13. Kellgren JH, Lawrence results after midcarpal arthrodesis. J Wrist<br />
JS. Radiological assessment of osteo- Surg. 2012;1:123-128. <br />
arthrosis. Ann Rheum Dis. 1957;16:494- 20. Ozyurekoglu T, Turker<br />
502. T. Results of a method of 4-corner<br />
14. Khan SK, Ali SM, McKee A, arthrodesis using headless compression<br />
et al. Outcomes of four-corner arthrodesis screws. J Hand Surg Am. 2012;37:486-<br />
using the Hubcap circular plate. Hand 492.<br />
Surg. 2013;18:215-220. 21. Richou J, Chuinard C, Moineau<br />
15. Kremer T, Sauerbier M, G, et al. Proximal row carpectomy: long-<br />
Trankle M, et al. Functional results after term results. Chir Main. 2010;29:10-15.<br />
proximal row carpectomy to salvage a 22. Ryu JY, Cooney WP, III,<br />
wrist. Scand J Plast Reconstr Surg Hand Askew LJ, et al. Functional ranges of<br />
Surg. 2008;42:308-312. motion of the wrist joint. J Hand Surg Am.<br />
16. Mamede J, Castro Adeodato 1991;16:409-419.<br />
S, Aquino Leal R. Four-Corner fusion: 23. Skie MC, Gove N, Ciocanel<br />
Description of Surgical Technique Using DE, et al. Management of non-united four-<br />
Headless Rotrograde Crossed Screws. corner fusions. Hand. 2007;2:34-38. <br />
17. Hand (N Y). 2018 24. Trail IA, Murali R, Stanley<br />
Mar;13(2):156-163. doi: JK, et al. The long-term outcome of four-<br />
10.1177/1558944717702468. Epub 2017 corner fusion. J Wrist Surg. 2015;4:128-<br />
Apr 5. 133. <br />
18. Mulford JS, Ceulemans LJ, 25. Watson HK, Ryu J. Evolution<br />
Nam D, et al. Proximal row carpectomy of arthritis of the wrist. Clin Orthop Relat<br />
vs four corner fusion for scapholunate Res. 1986;(202):57-67.<br />
(Slac) or scaphoid nonunion advanced 26. Yeoh D, Tourret L. Total wrist<br />
collapse (Snac) wrists: a systematic arthroplasty: a systematic review of the<br />
review of outcomes. J Hand Surg Eur Vol. evidence from the last 5 years. J Hand<br />
2009;34:256-263. Surg Eur Vol. 2015;40:458-468.<br />
19. Neubrech F, Muhldorfer-<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
112<br />