Những vấn đề của sự biến đổi xã hội sau 10 năm đổi mới ở Việt Nam - Tương Lai

X· héi häc sè 1 (57), 1997 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nh÷ng vÊn ®Ò cña sù biÕn ®æi x· héi<br /> sau 10 n¨m ®æi míi ë ViÖt Nam<br /> <br /> <br /> T¦¥NG LAI<br /> <br /> <br /> KÓ tõ 1986, ViÖt Nam ®· cã 10 n¨m thö nghiÖm mét chuyÓn ®æi lín lao mµ chØ tr−íc ®ã<br /> vµi n¨m khã cã ai h×nh dung næi. Mét kiÕn tróc s− ng−êi Ph¸p - «ng Edouard de Penguilly - trong<br /> mét héi th¶o khoa häc ë Hµ Néi cã nhËn xÐt r»ng: "LÞch sö cæ x−a vµ hiÖn ®¹i cña d©n téc nµy cho<br /> thÊy hä ®· lu«n lu«n t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®éc ®¸o cho nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i". LiÖu cã thÓ xem<br /> nh÷ng quyÕt s¸ch ®−îc ®Ò ra trong sù nghiÖp §æi Míi ë ViÖt Nam m−êi n¨m qua lµ nh÷ng gi¶i<br /> ph¸p ®éc ®¸o ®−îc kh«ng ?<br /> <br /> NhiÒu ng−êi n−íc ngoµi ®Õn ViÖt Nam trong vµi n¨m trë l¹i ®©y dÔ c¶m nhËn ®−îc mét<br /> chuyÓn ®æi râ rÖt so víi nh÷ng lÇn hä cã dÞp ®Õn ®©y tr−íc 1986: mét nhÞp sèng s«i ®éng h¬n, bÇu<br /> kh«ng khÝ cëi më vµ tho¸ng ®¹t h¬n trong trao ®æi vµ tiÕp nhËn th«ng tin, trong g−¬ng mÆt ®« thÞ<br /> soi chiÕu ®−îc nh÷ng ®−êng nÐt khëi s¾c cña khu vùc kinh tÕ t− nh©n: c¸c cöa hµng t− nh©n kh¸<br /> léng lÉy, nh÷ng biÓn hiÖu ghi râ tªn c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc c«ng ty liªn doanh víi<br /> n−íc ngoµi ®−îc t« ®Ëm vµ treo lªn mét c¸ch trang träng, hµo nho¸ng. ThËm chÝ, ng−êi ta b¾t gÆp<br /> nh÷ng tªn tr−êng t− thôc vµ d©n lËp tõ tiÓu häc cho ®Õn ®¹i häc xuÊt hiÖn kh¸ th−êng xuyªn trªn<br /> mét sè b¸o ngµy, b¸o tuÇn. Vµ nhµ míi x©y, do Nhµ n−íc bá vèn x©y dùng còng cã, nh−ng chñ yÕu<br /> lµ nhµ t− nh©n mäc lªn nh− nÊm, gi¸ ®Êt ®« thÞ ë Hµ Néi t¨ng vät, cã ng−êi cho lµ ë mét sè khu<br /> vùc hÊp dÉn cña Hµ Néi cßn ®¾t h¬n ®Êt ë Tokyo !<br /> <br /> Lµm nÒn cho nhÞp sèng s«i ®éng ®ã lµ nhÞp ®é t¨ng tr−ëng tæng s¶n phÈm trong n−íc lµ<br /> kho¶ng 9%. Ngay trong n¨m 1996 nµy, n¨m mµ thiªn tai dån dËp Ëp xuèng hÇu nh− kh¾p c¶ 3<br /> miÒn cña ®Êt n−íc, trong b¸o c¸o t¹i kú häp Quèc héi tõ 15-10 ®Õn 15-11 võa råi, Thñ t−íng Vâ<br /> V¨n KiÖt ®· ®−a ra con sè −íc tÝnh GDP t¨ng 9,5%, trong ®ã gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng<br /> kho¶ng 4,8 ®Õn 5% víi sè l−îng l−¬ng thùc ®¹t 28 triÖu tÊn, gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 14%,<br /> kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng kho¶ng 27 ®Õn 28%, chØ sè l¹m ph¸t gi¸ c¶ n¨m cã thÓ gi÷ ®−îc ë møc<br /> t¨ng tõ 6 ®Õn 7%, béi chi ng©n s¸ch kho¶ng 4% GDP, tÝch lòy trong n−íc ®¹t 19% GDP.<br /> <br /> Nh−ng, cïng víi nh÷ng hå hëi, khëi s¾c, vµo nöa cuèi n¨m 1996 nµy, sù l¹c quan d−êng<br /> nh− cã ch÷ng l¹i cïng víi nh÷ng suy t−.<br /> <br /> Nh÷ng ®ît sãng cña §æi Míi dån dËp vµo thêi kú chuyÓn ®æi ban ®Çu nay cã chiÒu h−íng<br /> chËm l¹i, trÇm l¾ng h¬n. C«ng cuéc §æi Míi b−íc vµo chÆng khã kh¨n h¬n, nh÷ng mÆt yÕu kÐm<br /> cµng béc lé râ h¬n nh− m«i tr−êng ph¸p lý vµ chiÕn l−îc kinh tÕ vÜ m«, c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh tiÒn<br /> tÖ tá ra bÊt cËp. Cïng víi c¸i ®ã, tÇn suÊt c¸c th«ng tin vÒ tham nhòng ®−îc xem nh− "quèc n¹n"<br /> vät lªn nhanh chãng, c«ng ¨n viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng ngµy cµng khã kiÕm h¬n, tÖ n¹n ma tóy,<br /> m¹i d©m, l¹m dông t×nh dôc trÎ em vµ nguy c¬ AIDS ®−îc b¸o chÝ rung chu«ng b¸o ®éng v.v...<br /> T©m tr¹ng trÇm l¾ng l¹i ®Ó suy t− vµ chê ®îi mét c¸i g× ®ã m¹nh mÏ h¬n, cã søc kÝch thÝch<br /> 4 Nh÷ng vÊn ®Ò cña sù biÕn ®æi x· héi sau 10 n¨m §æi Míi ë ViÖt Nam<br /> <br /> nghÞ lùc vµ niÒm tin vµo sù th¨ng tiÕn x· héi d−êng nh− lµm cho ng−êi ta dÌ dÆt h¬n cho nh÷ng<br /> mong muèn cña chÝnh m×nh.<br /> ViÖc lµm ®èi víi thanh niªn, nh÷ng ng−êi ch−a ®−îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ còng nh− nh÷ng<br /> ng−êi ®· ®−îc ®µo t¹o chÝnh quy ë nhµ tr−êng phæ th«ng, chuyªn nghiÖp, ®¹i häc trë nªn nãng<br /> báng. Tr×nh ®é ®−îc ®µo t¹o kh«ng ®¸p øng ®−îc c«ng viÖc hay kh«ng cã c«ng viÖc xøng ®¸ng víi<br /> tr×nh ®é ®−îc ®µo t¹o, c©u hái Êy ch−a cã sù tr¶ lêi thËt râ rµng.<br /> <br /> §ång l−¬ng còng ®ang trë nªn nghiªm nhÆt h¬n. Sù t−¬ng ®èi dÔ kiÕm tiÒn trong nh÷ng<br /> n¨m ®Çu cña §æi Míi vµ Më cöa ®· ®−îc thay thÕ b»ng mét ®ßi hái chÆt chÏ cho nh÷ng lao ®éng<br /> nghiªm tóc vµ cã hiÖu suÊt cao. Cïng víi mét sè ng−êi t×m thÊy nh÷ng vÞ trÝ thÝch hîp víi thu<br /> nhËp cao b»ng mét hiÖu suÊt lao ®éng ®¸p øng ®−îc ®ßi hái cña c«ng viÖc, sè kh¸ ®«ng ®ang ph¶i<br /> xÕp hµng dµi ë nh÷ng "trung t©m xóc tiÕn hoÆc t− vÊn viÖc lµm". C¸c tô ®iÓm tËp trung cña ng−êi<br /> lao ®éng tõ n«ng th«n ra, gäi n«m na lµ "chî lao ®éng" lu«n lu«n cã mËt ®é cao. Ph−¬ng tiÖn hµnh<br /> nghÒ cña hä chØ ®¬n gi¶n lµ ®«i quang g¸nh, mµ th«ng th−êng chØ lµ ®«i vai, ®«i tay khu©n v¸c vµ<br /> ®«i ch©n dÎo dai v× vèn quen léi ruéng bïn, ngoµi c¸i ®ã ra, hä kh«ng cã ph−¬ng tiÖn vµ kü n¨ng<br /> nµo kh¸c - Nh÷ng "chî lao ®éng" nãi trªn chØ lµ ®«i nÐt bãng d¸ng cña 40% lao ®éng d«i d− ë n«ng<br /> th«n (n¬i chiÕm ®Õn 70% lao ®éng cña c¶ n−íc) ®−îc vÏ lªn trªn g−¬ng mÆt ®« thÞ. NÐt vÏ nµy sÏ<br /> ®−îc t« ®Ëm m·i lªn cïng víi dßng ng−êi tõ n«ng th«n trµn vµo ®« thÞ kiÕm viÖc lµm ngµy cµng<br /> ®«ng. Lao ®éng vµ viÖc lµm lµ vÊn ®Ò næi lªn gay g¾t, vµ theo t«i, ®ã còng lµ nguyªn nh©n chñ yÕu<br /> ®Èy tíi nh÷ng tÖ n¹n x· héi nãi trªn.<br /> <br /> Cïng víi nh÷ng vÊn ®Ò trªn, n¹n « nhiÔm m«i tr−êng ®ang ngµy cµng ph« bµy râ nÐt trong<br /> qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ c«ng nghiÖp hãa. H¬n thÕ n÷a, nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña lò lôt dån dËp<br /> vµ réng kh¾p Ëp ®Õn cuéc sèng cña c¶ n«ng th«n lÉn ®« thÞ lµm cho con ng−êi c¶m nhËn râ h¬n sù<br /> tr¶ thï cña thiªn nhiªn ®èi víi nh÷ng hµnh ®éng v« ý thøc cña con ng−êi ®· ph¸ hñy m«i tr−êng<br /> tù nhiªn, nguån sèng cña chÝnh m×nh.<br /> <br /> Rèt cuéc l¹i, tõ nh÷ng nÐt ph¸c th¶o vÒ g−¬ng mÆt x· héi cña ViÖt Nam sau m−êi n¨m §æi<br /> Míi cã thÓ nªu lªn nh÷ng ®iÒu g× lµ mÊu chèt ?<br /> <br /> 1. TÝnh n¨ng ®éng x· héi ®−îc ®Èy tíi ®ang lµm chuyÓn ®æi nhanh nhÞp sèng cña x· héi,<br /> ®Æc biÖt lµ nhÞp sèng ®« thÞ. Trong c¸i bÒ bén, ngæn ngang cña sù chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch<br /> hãa tËp trung bao cÊp sang c¬ thÕ thÞ tr−êng trªn mét mÆt b»ng x· héi vÉn mang nÆng lèi sèng<br /> tiÓu n«ng vµ tinh thÇn céng ®ång vµ d©n chñ lµng x·, mçi ng−êi d−êng nh− ®−îc th¸o gì nh÷ng sù<br /> kiÒm táa nµo ®ã ®ang hèi h¶ b−¬n ch¶i trong cuéc c¹nh tranh ®Ó t×m chç ®øng thÝch hîp. Khi nãi<br /> mçi ng−êi, t«i muèn nãi ®Õn sù th¸o gì nh÷ng sîi d©y rµng buéc qu¸ chÆt cña truyÒn thèng céng<br /> ®ång khiÕn cho tÝnh n¨ng ®éng cña c¸ nh©n bÞ thui chét.<br /> <br /> Tinh thÇn céng ®ång m¹nh mÏ vèn lµ nÐt −u tréi trong t©m thøc cña con ng−êi ViÖt Nam<br /> trong mét x· héi n«ng nghiÖp kÐo dµi triÒn miªn. NÐt −u tréi ®ã tõng lµ søc m¹nh to lín cña d©n<br /> téc nµy. Song, kh«ng thÓ kh«ng nhËn thÊy r»ng trong nÐt −u tréi ®ã, ý thøc c¸ nh©n kh«ng ph¸t<br /> triÓn, c¸ nh©n bÞ hßa tan vµo trong céng ®ång. Thêi kú c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung vµ bao cÊp<br /> l¹i còng vÉn tiÕp tôc ph¸t huy tÝnh −u tréi ®ã vµ dung d−ìng cho mét chñ nghÜa b×nh qu©n theo<br /> kiÓu d©n chñ lµng x·. Tõng c¸ nh©n mét kh«ng cã nhiÒu c¬ héi ®Ó tù kh¼ng ®Þnh ®−îc m×nh.<br /> <br /> V× thÕ khi b−íc vµo c¬ chÕ thÞ tr−êng, trong cuéc c¹nh tranh ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, nhu<br /> cÇu gi¶i phãng c¸ nh©n trë thµnh mét ®iÒu kiÖn ®Ó tranh thñ nh÷ng c¬ may vµ vËn héi míi.<br /> Nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ s«i ®éng lµ lùc hót vµ còng lµ lùc ®Èy cho sù ph¸t triÓn tiÒm n¨ng cña<br /> tõng ng−êi, còng do vËy, ng−êi ta ®o ®−îc tÝnh di ®éng x· héi cao h¬n rÊt nhiÒu so víi tr−íc ®©y.<br />  T−¬ng Lai 5<br /> <br /> TÝnh n¨ng ®éng x· héi t¹o ra mét lùc ®Èy tõ d−íi lªn, lùc ®Èy Êy lµ sù hîp thµnh søc<br /> m¹nh cña tõng ng−êi, tõng nhãm x· héi ë c¶ n«ng th«n lÇn ®« thÞ. Hä kh«ng chØ lµ ng−êi h−ëng<br /> thô bÞ ®éng nh÷ng thµnh qu¶ cña §æi Míi, hä chÝnh lµ “®ång t¸c gi¶” cña c«ng cuéc §æi Míi Êy.<br /> Còng do vËy, dÔ thÊy r»ng thµnh qu¶ cña §æi Míi ®−îc ®ãn nhËn réng kh¾p trong ®«ng ®¶o mäi<br /> ng−êi v× còng chÝnh hä t¹o nªn ®éng lùc thóc ®Èy sù nghiÖp §æi Míi ngµy cµng ph¸t triÓn s©u h¬n,<br /> réng h¬n mµ cã khi chÝnh ng−êi l·nh ®¹o còng kh«ng l−êng hÕt ®−îc. Vµ chÝnh v× thÕ, quÇn chóng<br /> ngµy cµng ®ßi hái nghiªm kh¾c h¬n, cô thÓ h¬n ë ng−êi l·nh ®¹o mµ hä phã t¸c cuéc sèng cña hä.<br /> <br /> Trong tÝnh n¨ng ®éng x· héi Êy, søc sèng cña líp trÎ ®· tá râ mét chiÒu h−íng rÊt ®¸ng<br /> chó ý. Hä thÝch nghi nhanh víi c¬ chÕ míi, nhÞp sèng míi. §©y ®ã, kh«ng tr¸nh khái nh÷ng cùc<br /> ®oan, sèc næi, nh−ng nh×n chung th× tÝnh n¨ng ®éng cña líp trÎ ®ang lµm nÒn cho nhÞp sèng s«i<br /> ®éng cña x· héi.<br /> <br /> TÝnh n¨ng ®éng Êy cßn ®−îc thÓ hiÖn râ trong viÖc ng−êi d©n tù lo lÊy c«ng viÖc cña chÝnh<br /> m×nh. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ cã tr−êng d©n lËp hoÆc t− thôc, cã nh÷ng c¬ së y tÕ t− nh©n,<br /> thËm chÝ c¶ nh÷ng cuéc di c− tù ph¸t tõ vïng nói phÝa B¾c vµo T©y Nguyªn. Ph¶i ch¨ng lµ ®·<br /> manh nha mét nÒn kinh tÕ d©n sù, mét x· héi d©n sù, tù qu¶n. HiÖn t−îng míi ®ã cßn non t¬, Êu<br /> trÜ nh−ng triÓn väng rÊt ®¸ng mong chê v× ®ã chÝnh lµ d©n chñ hãa tõ gèc.<br /> <br /> §−¬ng nhiªn, còng ph¶i tÝnh ®Õn mét thùc tÕ lµ, nh÷ng ®−ät sãng cña §æi Míi ch−a lan<br /> tíi ®−îc c¸c vïng s©u, vïng xa, n¬i giao th«ng c¸ch trë, ®i l¹i khã kh¨n vµ vÉn ®ang ph¶i chÞu<br /> nhiÒu sù thiÖt thßi. §ã lµ ®iÒu khã tr¸nh khái.<br /> <br /> ChÝnh tÝnh n¨ng ®éng x· héi Êy lµ nÐt næi bËt cña x· héi ViÖt Nam sau 10 n¨m §æi Míi vµ<br /> còng lµ mét søc m¹nh to lín ®Èy sù nghiÖp §æi Míi ®i tíi.<br /> <br /> 2. Cuéc ®ua tranh d−íi ¸p lùc cña thÞ tr−êng ®Èy tíi sù ph©n tÇng x· héi dån dËp h¬n, râ<br /> nÐt h¬n. §èi víi mét nÕp sèng cña chñ nghÜa b×nh qu©n kÐo dµi triÒn miªn víi nÒn s¶n xuÊt n«ng<br /> nghiÖp l¹c hËu kh«ng sao chuyÓn næi sang kinh tÕ hµng hãa, nÕp sèng Êy ®−îc cñng cè b»ng c¬ chÕ<br /> kÕ ho¹ch hãa tËp trung vµ bao cÊp tuy cã nh÷ng biÕn t−íng, th× sù dån dËp cña c¸c ®ît sãng ph©n<br /> tÇng x· héi nãi trªn dÔ g©y nªn nh÷ng ph¶n øng ®èi nghÞch nhau.<br /> <br /> §−¬ng nhiªn, cã mét sù thËt ph¶i chÊp nhËn: chÝnh sù ph©n tÇng Êy l¹i ®ang t¹o ra ®éng<br /> lùc cña s¶n xuÊt, t¨ng tr−ëng kinh tÕ. C¬ chÕ thÞ tr−êng sµng läc nhanh chãng nh÷ng tµi n¨ng cã<br /> thÓ thÝch øng víi nã. Tr¶i qua sù sµng läc ®ã, con ng−êi cã thÓ hoÆc buéc ph¶i ®−îc ®Æt vµo nh÷ng<br /> c«ng viÖc, nh÷ng vÞ thÕ x· héi phï hîp víi n¨ng lùc cña hä. §Ó kh«ng bÞ ®µo th¶i, tõng c¸ nh©n<br /> ph¶i cã nç lùc th−êng xuyªn. Sù c¹nh tranh khiÕn cho s¶n phÈm ®−îc t¹o ra nhiÒu h¬n, tèt h¬n vµ<br /> còng do vËy thóc ®Èy nhu cÇu tiªu dïng ph¸t triÓn m¹nh h¬n. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ, nÕu quan s¸t<br /> kü, sÏ thÊy r»ng, nh×n chung, møc sèng cña c¸c tÇng líp c− d©n ®Òu ®−îc n©ng lªn do thµnh qu¶<br /> cña §æi Míi. Hay nãi c¸ch kh¸c, cã thÓ cã nh÷ng ng−êi bÞ thiÖt thßi trong mÆt b»ng chung ®−îc<br /> n©ng lªn, chø kh«ng cã nh÷ng giai tÇng hoÆc nh÷ng nhãm x· héi lín bÞ ®Èy xuèng.<br /> <br /> Ch¼ng h¹n nh−, nÕu tÝnh ®Õn con sè 1 triÖu ng−êi lao ®éng trong c¸c xÝ nghiÖp, c«ng ty<br /> thuéc khu vùc nhµ n−íc bÞ ®Èy ra ngoµi khi vËn hµnh c¬ chÕ míi th× còng tuyÖt ®¹i bé phËn trong<br /> sè hä ®· t×m thÊy chç ®øng míi ë trong c¸i gäi lµ khu vùc phi chÝnh thøc víi mét thu nhËp kh¸<br /> h¬n.<br /> <br /> LÏ dÜ nhiªn, kh«ng thÓ kh«ng thÊy nh÷ng nhãm ng−êi ®ang khèn khã vµ nghÌo ®i trong<br /> ®µ ph¸t triÓn chung cña x· héi. §ã lµ nh÷ng ng−êi vèn dÔ bÞ chÊn th−¬ng vµ kh«ng cã søc tù b¶o<br /> vÖ khi gÆp tai n¹n bÊt ngê, khi ph¶i chèng chäi víi thiªn tai, nh÷ng ng−êi c« ®¬n, tµn tËt võa<br /> 6 Nh÷ng vÊn ®Ò cña sù biÕn ®æi x· héi sau 10 n¨m §æi Míi ë ViÖt Nam<br /> <br /> kh«ng cã søc lao ®éng võa kh«ng cã ph−¬ng tiÖn ®Ó kiÕm sèng mµ tr−íc ®©y hä ®−îc bao cÊp bëi<br /> c¸c Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp hoÆc c¸c quü phóc lîi cña nhµ m¸y, xÝ nghiÖp quèc doanh.<br /> <br /> Kh¸c h¼n víi nh÷ng ®èi t−îng nµy, mét nÐt khëi s¾c cÇn tÝnh ®Õn lµ sù xuÊt hiÖn nh÷ng<br /> nhµ doanh nghiÖp trÎ. Hä ch−a cã mÊy bÒ dµy kinh nghiÖm, ch−a ®−îc ®µo t¹o cã bµi b¶n, song<br /> b»ng sù n¨ng ®éng cña tuæi trÎ, hä ®· tá râ søc bËt míi ®¸ng chó ý. ChÝnh hä sÏ lµ lùc ®Èy quan<br /> träng cña c¸c b−íc ph¸t triÓn míi.<br /> <br /> §Ó h×nh dung râ h¬n vÒ diÖn m¹o cña sù ph©n tÇng vÒ thu nhËp , chóng t«i ®−a ra ®©y vµi<br /> sè liÖu cña cuéc kh¶o s¸t x· héi häc theo ph−¬ng ph¸p chän mÉu vµ pháng vÊn qua b¶ng hái t¹i 8<br /> vïng ®« thÞ vµ n«ng th«n ë c¶ ba vïng B¾c, Trung, Nam trong c¶ n−íc n¨m 1994 :<br /> <br /> HÖ sè Gini vµ thu nhËp trung b×nh ®Çu ng−êi mét th¸ng ë c¸c ®Þa bµn kh¶o s¸t:<br /> <br /> §Þa ph−¬ng HÖ sè Gini Thu nhËp trung b×nh (®ång)<br /> <br /> Thµnh phè Hµ Néi 0.44 224.520<br /> <br /> Thµnh phè Hå ChÝ Minh 0.35 491.390<br /> <br /> Thµnh phè CÇn Th¬ 0.32 265.580<br /> <br /> Thµnh phè §µ N½ng 0.29 148.300<br /> <br /> ThÞ x· H¶i D-¬ng 0.25 181.900<br /> <br /> N«ng th«n CÇn Th¬ 0.40 188.430<br /> <br /> N«ng th«n Qu¶ng Nam-§µ N½ng 0.37 135.370<br /> <br /> N«ng th«n H¶i H-ng 0.27 100.590<br /> <br /> CHUNG 0.34 165.000<br /> <br /> Nh− vËy lµ trung b×nh thu nhËp ë Hµ Néi chØ b»ng mét nöa thµnh phè Hå ChÝ Minh, vµ<br /> thËm chÝ cßn kÐm c¶ thµnh phè CÇn Th¬ nh−ng l¹i cã hÖ sè Gini cao nhÊt.<br /> <br /> T−¬ng tù nh− vËy cã thÓ thÊy hÖ sè Gini rÊt cao c¶ ë nh÷ng vïng n«ng th«n, n¬i kinh tÕ<br /> thÞ tr−êng con rÊt kÐm ph¸t triÓn, vÝ dô hÖ sè Gini ë n«ng th«n Qu¶ng Nam - §µ N½ng lµ 0,37.<br /> <br /> §Ó lµm râ h¬n nh÷ng vÊn ®Ò cña sù ph©n tÇng vÒ thu nhËp nãi trªn, chóng t«i l−u ý ®Õn<br /> c¸c chØ sè nghÌo t−¬ng ®èi ®Ó qua ®ã hiÓu râ thªm vÒ diÖn m¹o ph©n tÇng x· héi.<br /> <br /> Theo chóng t«i ng−êi ®−îc coi lµ nghÌo t−¬ng ®èi lµ nh÷ng ng−êi ë trong sè 40% d©n sè x·<br /> héi cã møc thu nhËp thÊp nhÊt vµ ®−îc coi lµ giµu t−¬ng ®èi lµ nh÷ng ng−êi ë trong sè 20% d©n sè<br /> cã thu nhËp cao nhÊt. Cuéc kh¶o s¸t cña chóng t«i cho thÊy thu nhËp trung b×nh cña 40% d©n sè<br /> nghÌo nhÊt vµ 20% d©n sè giµu nhÊt t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng nh− sau (xem b¶ng : Thu nhËp trung b×nh<br /> ®Çu ng−êi / th¸ng cña 40% thÊp nhÊt vµ 20% cao nhÊt) :<br /> <br /> Chªnh lÖch thu nhËp trung b×nh cña 40% d©n sè nghÌo nhÊt so víi 20% d©n sè giµu nhÊt<br /> hay kho¶ng c¸ch giµu nghÌo thÊp nhÊt lµ t¹i thÞ x· H¶i D−¬ng (gÇn 2 lÇn). Vµ cao nhÊt vÉn t¹i Hµ<br /> Néi, tØ sè nµy cao gÊp 7 lÇn. Còng t¹i ®©y, chóng ta cã thÓ thÊy møc thu nhËp trung b×nh cña 20%<br /> d©n sè Hµ Néi cã thu nhËp cao nhÊt cao gÊp gÇn 3 lÇn møc trung b×nh cña toµn thµnh phè, cao<br /> h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c, vµ ngay c¶ ®èi víi thµnh phè Hå ChÝ Minh con sè nµy<br /> còng chØ lµ trªn 2 lÇn.<br />  T−¬ng Lai 7<br /> <br /> Thu nhËp trung b×nh ®Çu ng−êi th¸ng cña 40% thÊp nhÊt vµ 20% cao nhÊt (®ång)<br /> <br /> <br /> §Þa ph−¬ng 40% thÊp nhÊt 20% cao nhÊt CHUNG<br /> <br /> Thµnh phè Hµ Néi 89.000 601.750 224.520<br /> <br /> Thµnh phè Hå ChÝ Minh 234.000 1053.690 491.390<br /> <br /> Thµnh phè CÇn Th¬ 130.000 527.520 265.580<br /> <br /> Thµnh phè §µ N½ng 88.000 288.410 148.300<br /> <br /> ThÞ x· H¶i D-¬ng 111.000 313.190 181.900<br /> <br /> N«ng th«n CÇn Th¬ 86.000 439.840 188.430<br /> <br /> N«ng th«n Qu¶ng Nam-§µ N½ng 64.000 305.810 135.370<br /> <br /> N«ng th«n H¶i H-ng 63.000 189.850 100.590<br /> <br /> Nh×n chung trõ mét vµi ®Þa ph−¬ng, 40% d©n sè t¹i tÊt c¶ c¸c ®Þa ph−¬ng ®Òu cã thu nhËp<br /> trung b×nh d−íi 100.000 ®ång/th¸ng. ThÊp nhÊt lµ t¹i n«ng th«n H¶i H−ng, thu nhËp trung b×nh<br /> cña 40% d©n sè nghÌo nhÊt lµ 63.000 ®ång.<br /> <br /> Qua thùc tÕ nghiªn cøu, vµo thêi ®iÓm cuéc kh¶o s¸t ®−îc tiÕn hµnh, chóng t«i t¹m ®−a ra<br /> mét gi¶ thiÕt: giíi h¹n nghÌo ®ãi lµ nhãm cã thu nhËp hµng th¸ng d−íi 75.000 ®ång/ng−êi. Chóng<br /> t«i kh«ng chØ ph©n chia giµu nghÌo thµnh 5 nhãm d©n sè b»ng nhau cã thu nhËp tõ thÊp ®Õn cao<br /> mµ cßn chia thµnh 5 nhãm giµu nghÌo c¨n cø vµo sù gia t¨ng gÊp ®«i thu nhËp. Cã nghÜa lµ mçi<br /> nhãm kÕ tiÕp cã thu nhËp cao gÊp ®«i nhãm thu nhËp kÒ sau nã. KÕt qu¶ cho thÊy: cã 23% d©n sè<br /> nghÌo ®ãi (thu nhËp b×nh qu©n d−íi 75.000 ®ång/ng−êi/th¸ng) trong ®ã cã 6,4% ë khu vùc ®« thÞ vµ<br /> 27% ë khu vùc n«ng th«n. §i vµo chi tiÕt h¬n, cã thÓ cã c¸c sè liÖu sau:<br /> Thu nhËp b×nh qu©n hµng th¸ng t¹i c¸c vïng kh¶o s¸t<br /> <br /> <br /> §Þa ph−¬ng < 75000® 75-150 150-300 300-600 > 600.000 CHUNG<br /> <br /> TP Hµ Néi 12,9% 42,2% 29,3% 8,8% 6,8% 100%<br /> <br /> TX H¶i D−¬ng 3,3% 38,0% 50,0% 8,7% 0,0% 100%<br /> <br /> TP §µ N½ng 13,0% 56,2% 26,0% 3,4% 1,4% 100%<br /> <br /> TP CÇn Th¬ 1,4% 27,7% 39,5% 27,1% 4,1% 100%<br /> <br /> TP Hå ChÝ Minh 0,4% 2,5% 35,5% 38,0% 23,6% 100%<br /> <br /> NT H¶i H−ng 37,5% 54,5% 6,5% 0,5% 1,0% 100%<br /> <br /> NT Qu¶ng Nam - §µ 29,7% 47,4% 16,6% 5,1% 1,1% 100%<br /> N½ng<br /> <br /> NT CÇn Th¬ 12,0% 48,5% 29,0% 8,0% 2,5% 100%<br /> <br /> <br /> DiÖn m¹o cña sù ph©n tÇng Êy, ®−¬ng nhiªn kh«ng ph¶i ®Òu lµ s¶n phÈm cña 10 n¨m §æi<br /> Míi. Víi c¬ chÕ thÞ tr−êng, sù ph©n tÇng Êy dÔ thÊy h¬n, song nÕu ph©n tÝch kü vµo c¸i ®¸y nghÌo<br /> cña x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng thÓ hiÖn qua hÖ sè Gini, sÏ thÊy r»ng ®ã lµ hÖ lôy cña mét thêi kú rÊt<br /> 8 Nh÷ng vÊn ®Ò cña sù biÕn ®æi x· héi sau 10 n¨m §æi Míi ë ViÖt Nam<br /> <br /> dµi cña nÒn kinh tÕ l¹c hËu cña ViÖt Nam, kÓ c¶ nh÷ng hÖ lôy trùc tiÕp cña thêi kú kÕ ho¹ch hãa<br /> tËp trung vµ bao cÊp mµ ng−êi ta lÇm t−ëng r»ng sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi ®· ®−îc xãa bá. Trong<br /> c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu x· héi ViÖt Nam, chóng t«i ®· ®−a ra kÕt luËn : cµng chËm ph¸t<br /> triÓn, sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi cµng cao. ChØ cÇn xem xÐt hÖ sè Gini gi÷a n«ng th«n vµ ®« thÞ qua<br /> cuéc “Kh¶o s¸t x· héi häc vÒ ph©n tÇng x· héi” mµ chóng t«i ®· c«ng bè trªn T¹p chÝ X· héi häc sè<br /> 3 n¨m 1995 còng thÊy râ ®iÒu ®ã (®iÒu tra n¨m 1994) :<br /> <br /> §Þa ph-¬ng HÖ sè Gini ë §« thÞ HÖ sè Gini ë N«ng th«n<br /> <br /> H¶i H-ng 0.249 0.266<br /> <br /> Qu¶ng Nam-§µ N½ng 0.291 0.372<br /> <br /> CÇn Th¬ 0.321 0.368<br /> <br /> NÕu s¬ ®å hãa, sÏ cã mét Th¸p ph©n tÇng vÒ thu nhËp nh- sau:<br /> <br /> Thµnh phè Hå ChÝ Minh Thµnh phè Hµ Néi<br /> <br /> > 600 > 600<br /> <br /> 300-600 300-600<br /> <br /> 150-300 150-300<br /> 75-150 75-150<br /> 600<br /> 300-600 300-600<br /> 150-300 150-300<br /> 75-150 75-150<br /> 600<br /> 300-600 300-600<br /> 150-300 150-300<br /> 75-150 75-150<br /> 600<br /> 300-600 300-600<br /> 150-300 150-300<br /> 75-150 75-150<br />