Phân tích hiệu quả kinh tế của các cây trồng chủ yếu và đề xuất sinh kế cho người dân ở 7 xã vùng đệm Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng

TẠP CHÍ KHOA HỌC, ðại học Huế, Số 66, 2011<br /> PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA CÁC CÂY TRỒNG CHỦ YẾU<br /> VÀ ðỀ XUẤT SINH KẾ CHO NGƯỜI DÂN Ở 7 XÃ VÙNG ðỆM<br /> VƯỜN QUỐC GIA PHONG NHA - KẺ BÀNG<br /> Hà Văn Hành, Trần Thúy Hằng<br /> Trường ðại học Khoa học, ðại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Chức năng của vùng ñệm là bảo ñảm sự toàn vẹn các giá trị ña dạng sinh học của vùng<br /> lõi cũng như mở rộng sinh cảnh cho hệ ñộng thực vật trong khu vực. Tuy nhiên, do nhiều<br /> nguyên nhân khách quan và chủ quan mà người dân các xã vùng ñệm vẫn duy trì tập quán sống<br /> phụ thuộc vào rừng gây ảnh hưởng không nhỏ ñến tài nguyên quý giá của Vườn quốc gia. Vì<br /> vậy, trong khuôn khổ bài báo này sau khi tiến hành ñánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội của các<br /> cây trồng chủ yếu, tác giả tiến hành ñề xuất nhiều loại hình sinh kế phù hợp với ñiều kiện ñịa<br /> phương, góp phần ổn ñịnh và cải thiện cuộc sống cho người dân.<br /> <br /> 1. ðặt vấn ñề<br /> Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng nằm ở phía Tây huyện Bố Trạch, sát biên<br /> giới Việt - Lào và cách thành phố ðồng Hới khoảng 40km theo hướng Tây Bắc. ðây là<br /> khu vực ñược UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới vào năm 2003. Vùng<br /> ñệm của Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng gồm 10 xã với tổng diện tích là 203.245<br /> ha, trong ñó huyện Bố Trạch có ñến 7 xã là: Xuân Trạch, Tân Trạch, Thượng Trạch,<br /> Phúc Trạch, Sơn Trạch, Phú ðịnh và Hưng Trạch.<br /> Phần lớn các hộ gia ñình sống trong vùng ñệm ñều có thu nhập ở mức nghèo và<br /> dưới ngưỡng nghèo. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu ñất canh tác, giao thông ñi lại khó<br /> khăn, hạn chế trong việc sử dụng hợp pháp ñối với các nguồn tài nguyên thiên nhiên,<br /> các dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật và vật tư phục vụ sản xuất còn thiếu... Ngoài ra do trình ñộ<br /> dân trí thấp, tập quán canh tác lạc hậu và thói quen sống phụ thuộc vào rừng bao ñời<br /> nay ñã làm cho người dân ở ñây khó thích ứng khi rừng bị cấm.<br /> Trong thời gian qua nhiều chương trình của Chính phủ và các tổ chức quốc tế ñã<br /> có những hỗ trợ nhằm cải thiện sinh kế cho người dân. Tuy nhiên, hiệu quả của các dự<br /> án còn thấp, người dân chưa ñược hưởng lợi nhiều từ các chương trình, dự án này. Vì<br /> vậy, việc ñánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội của các cây trồng chủ yếu, tạo cơ sở ban ñầu<br /> cho việc ñề xuất sinh kế, góp phần ổn ñịnh và cải thiện cuộc sống cho người dân là hết<br /> sức cần thiết. Bài báo này chỉ nêu lên kết quả nghiên cứu trong phạm vi 7 xã vùng ñệm<br /> thuộc huyện Bố Trạch. Còn 2 xã thuộc huyện Minh Hóa và 1 xã thuộc huyện Quảng<br /> Ninh không ñược ñề cập ở ñây.<br /> 59<br /> <br /> 2. Phân tích hiệu quả kinh tế các cây trồng chủ yếu ở 7 xã vùng ñệm Vườn Quốc<br /> gia Phong Nha – Kẻ Bàng<br /> Hiệu quả kinh tế phụ thuộc rất nhiều yếu tố, trong ñó có 2 yếu tố cơ bản là năng<br /> suất và giá cả thị trường của các loại nông - lâm sản. Năng suất cây trồng chủ yếu phụ<br /> thuộc vào giống cây trồng và mức ñộ thích nghi. Còn giá cả thị trường của các sản<br /> phẩm luôn biến ñộng theo không gian và thời gian nên ngoài việc làm tốt công tác dự<br /> báo phải có các biện pháp phối hợp khác [4].<br /> Hiệu quả kinh tế của loại cây trồng chủ yếu ñược phân tích theo các chỉ tiêu sau:<br /> - ðầu tư cơ bản: Là chi phí cho một ñơn vị sản xuất, trong một khoảng thời gian<br /> trên một ñơn vị diện tích. Ở ñây nó bao gồm những chi phí vật chất và dịch vụ cho sản<br /> xuất mà chưa kể công lao ñộng và chưa trừ khấu hao.<br /> - Tổng giá trị sản phẩm thu ñược: Bằng sản lượng thu ñược trên một ñơn vị diện<br /> tích ñầu tư nhân với giá cả hiện hành.<br /> - Thu nhập thực tế ñạt ñược: Là giá trị tăng thêm so với chi phí sản xuất bỏ ra<br /> (chưa kể khấu hao tài sản cố ñịnh và chi phí lao ñộng).<br /> - Giá trị ngày công lao ñộng: Bằng thu nhập thực tế chia cho tổng số ngày công<br /> lao ñộng.<br /> - Hiệu suất ñầu vốn: Chỉ tiêu này phản ánh trong một năm hoặc một kỳ sản xuất<br /> một ñồng chi phí trung gian tạo ra ñược bao nhiêu ñồng giá trị gia tăng.<br /> Kết quả ñiều tra, xử lý số liệu và ñánh giá hiệu quả kinh tế của 50 phiếu ñiều tra<br /> từ các hộ gia ñình trên ñịa bàn 7 xã vùng ñệm VQG Phong Nha - Kẻ Bàng cho thấy thu<br /> nhập thực tế và giá trị ngày công lao ñộng của các loại hình sử dụng rất khác nhau<br /> (bảng 1).<br /> Bảng 1. Hiệu quả kinh tế của các hệ thống cây trồng chủ yếu<br /> <br /> Các cây trồng<br /> chủ yếu<br /> <br /> Tổng<br /> Chi phí Chi phí<br /> giá trị<br /> vật chất công lao<br /> SX thu<br /> ñầu tư<br /> ñộng<br /> ñược<br /> /ha/năm /ha/năm<br /> /ha/năm<br /> (1.000ñ) (công)<br /> (1.000ñ)<br /> <br /> Thu<br /> nhập<br /> thực tế<br /> /ha/năm<br /> (1.000ñ)<br /> <br /> Giá trị<br /> ngày<br /> công lao<br /> ñộng<br /> (1.000ñ)<br /> <br /> Hiệu<br /> suất<br /> ñồng vốn<br /> (%)<br /> <br /> Lúa nước 2 vụ<br /> <br /> 14.030<br /> <br /> 12.223<br /> <br /> 150<br /> <br /> 1.807<br /> <br /> 12,04<br /> <br /> 14,8<br /> <br /> Sắn<br /> <br /> 13.749<br /> <br /> 7.649<br /> <br /> 185<br /> <br /> 6.100<br /> <br /> 32,98<br /> <br /> 79,7<br /> <br /> Lạc<br /> <br /> 7.813<br /> <br /> 5.630<br /> <br /> 200<br /> <br /> 2.183<br /> <br /> 10,92<br /> <br /> 38,8<br /> <br /> Hồ tiêu<br /> <br /> 96.600<br /> <br /> 57.700<br /> <br /> 427<br /> <br /> 38.900<br /> <br /> 91,10<br /> <br /> 67,4<br /> <br /> 60<br /> <br /> Ngô<br /> <br /> 8.178<br /> <br /> 6.531<br /> <br /> 150<br /> <br /> 1.647<br /> <br /> 10,98<br /> <br /> 25,2<br /> <br /> Cao su<br /> <br /> 20.208<br /> <br /> 12.674<br /> <br /> 289<br /> <br /> 7.534<br /> <br /> 26,07<br /> <br /> 59,4<br /> <br /> Ghi chú: Các khoản chi phí và thu nhập ñược tính theo giá trị trung bình của kết quả<br /> ñiều tra nhiều hộ.<br /> <br /> II. ðất Lâm nghiệp<br /> ðất có rừng ñặc dụng<br /> ðất có rừng sản xuất<br /> III. ðất khu dân cư nông thôn<br /> IV. ðất ñô thị<br /> V. ðất chưa sử dụng<br /> ðất ñồi núi chưa sử dụng<br /> ðất thủy lợi, mặt nước chưa sử dụng<br /> ðất chưa sử dụng khác<br /> <br /> I. ðất Nông nghiệp<br /> <br /> Ruộng 2 vụ<br /> Ruộng 1 vụ<br /> ðất trồng cây công nghiệp lâu năm<br /> ðất chuyển màu và cây công nghiệp<br /> <br /> * Nguồn: Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Quảng Bình.<br /> <br /> ðơn giá vật tư sản phẩm nông nghiệp (8/2009)<br /> Phân chuồng tiêu chuẩn: 400 ñ/kg<br /> <br /> Lúa: 3.500 ñ/kg<br /> <br /> ðạm: 8.000 ñ/kg<br /> <br /> Sắn: 700 ñ/kg<br /> <br /> Lân: 3.000 ñ/kg<br /> <br /> Lạc: 10.000 ñ/kg<br /> <br /> Kali: 13.500 ñ/kg<br /> <br /> Ngô: 3.900 ñ/kg<br /> <br /> NPK tổng hợp (16-16-8): 10.000 ñ/kg<br /> <br /> Tiêu: 42.500 ñ/kg<br /> <br /> Cao su: 12.000 ñ/kg<br /> <br /> 61<br /> <br /> Từ kết quả phân tích hiệu quả kinh tế cho thấy:<br /> - Về tổng thu nhập thực tế ñạt ñược, nhìn chung các loại cây trồng cho thu nhập<br /> tương ñối cao, trong ñó cây hồ tiêu, cao su cho thu nhập trên 20 triệu ñồng/ha/năm.<br /> - Nếu xét về mặt giá trị ngày công lao ñộng thì sắn, hồ tiêu và cao su cho thu<br /> nhập cao trên 26.000 ñồng/công.<br /> - Hồ tiêu cho cả thu nhập thực tế và giá trị ngày công lao ñộng cao.<br /> - Nếu ñộc canh 2 vụ lúa thì thu nhập thực tế và giá trị ngày công ñều ở mức thấp.<br /> Nếu luân canh lúa - màu thì hiệu quả kinh tế sẽ cao hơn.<br /> - Xét về nhu cầu vốn thì các cây cao su, hồ tiêu… ñòi hỏi chi phí ñầu tư ban ñầu<br /> cao. ðiều này là một khó khăn lớn trong việc chuyển ñổi cơ cấu cây trồng do các hộ gia<br /> ñình thiếu vốn ñầu tư. Tuy nhiên, trong thời gian gần ñây, hồ tiêu lên giá nên cần<br /> khuyến khích bà con nông dân trồng hồ tiêu.<br /> 3. ðề xuất sinh kế cho người dân ở 7 xã vùng ñệm Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ<br /> Bàng<br /> Bên cạnh kết quả ñánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội và môi trường thì việc xem<br /> xét hiện trạng sử dụng ñất và phương hướng phát triển sản xuất nông - lâm nghiệp của<br /> lãnh thổ nghiên cứu là việc làm không thể thiếu ñược khi ñề xuất hệ thống sử dụng lãnh<br /> thổ hợp lý. Từ ñó người dân sẽ có một hướng sản xuất vừa phù hợp với ñiều kiện ñịa<br /> phương cũng như xu hướng phát triển kinh tế chung của toàn huyện vừa góp phần ổn<br /> ñịnh cuộc sống của người dân trên ñịa bàn.<br /> Chức năng của vùng ñệm là bảo ñảm sự toàn vẹn các giá trị ña dạng sinh học<br /> của vùng lõi cũng như mở rộng sinh cảnh cho hệ ñộng thực vật trong khu vực, vì vậy,<br /> khi ñề xuất sinh kế cho người dân, yếu tố về hiệu quả môi trường sinh thái ñược ñưa lên<br /> hàng ñầu. ðồng thời, hạn chế khai thác ñất lâm nghiệp có rừng, chuyển ñổi loại cây<br /> không hợp lý và hiệu quả kinh tế thấp: lúa, khoai lang…<br /> Sinh kế cho người dân trên ñịa bàn nghiên cứu ñược ñề xuất theo các hướng sau:<br /> * Về trồng trọt:<br /> ðối với cây lúa: Mặc dù hiệu quả kinh tế của cây lúa rất thấp nhưng ñể ñảm bảo<br /> an ninh lương thực trên ñịa bàn cần duy trì một diện tích trồng lúa nhất ñịnh ở các xã<br /> Sơn Trạch, Phúc Trạch, nơi mà có hệ thống thủy lợi khá ñầy ñủ.<br /> ðối với cây lạc: Tiến hành thực hiện mô hình thâm canh tăng năng suất tại các<br /> xã Sơn Trạch, Phúc Trạch với quy mô gần 30ha, thí ñiểm trồng giống lạc L23 tại xã Sơn<br /> Trạch, Phúc Trạch với quy mô 13 ha. Qua ñó giúp người dân học hỏi thêm kinh nghiệm<br /> trong việc tăng mật ñộ gieo trồng, sử dụng các loại giống mới cho năng suất cao vào sản<br /> xuất [1].<br /> 62<br /> <br /> Hồ tiêu là cây trồng có hiệu quả kinh tế cao nên ñược ñề xuất trồng ở các xã<br /> Hưng Trạch, Sơn Trạch và Phúc Trạch với diện tích khoảng gần 80 ha.<br /> Huyện hỗ trợ khai hoang và trồng mới nhằm thực hiện ñề án phát triển cây cao<br /> su tiểu ñiền với diện tích khoảng 5.000 ha ở các xã Hưng Trạch, Phú ðịnh...<br /> ðối với cây sắn ñược trồng trên ñịa bàn các xã Sơn Trạch, Phú ðịnh, Hưng<br /> Trạch với diện tích khoảng hơn 400 ha, cần chú ý luân canh hợp lý ñể tránh thoái hóa<br /> ñất, ñảm bảo chất lượng cây trồng.<br /> ðặc biệt, trên ñịa bàn các xã cần phải phát triển thêm các dự án trồng rừng như<br /> bạch ñàn, thông… vừa ñem lại nguồn thu cho người dân; vừa ñảm bảo môi trường sinh<br /> thái, bảo vệ vùng lõi Vườn Quốc gia. Bên cạnh ñó, trên ñịa bàn 7 xã có thể phát triển<br /> thêm các loại lâm sản phi gỗ như: mây, tre…, tranh thủ trồng thêm một số loại cây dưới<br /> tán khi rừng chưa khép tán, xây dựng và phát triển các mô hình trồng tre lấy măng,<br /> trồng nấm, cây dược liệu…<br /> * Về chăn nuôi:<br /> Ngoài trồng trọt, tiếp tục phát triển các mô hình nuôi gà, lợn, trâu, bò… có hiệu<br /> quả trên ñịa bàn các xã như Xuân Trạch, Phúc Trạch, Phú ðịnh, có thể thí ñiểm mô hình<br /> nuôi chăn thả lợn lai. Xã Sơn Trạch, Phúc Trạch có thể tận dụng diện tích mặt nước ở<br /> các sông suối ñể nuôi trồng cá lồng theo các dự án hỗ trợ xóa ñói giảm nghèo của nhà<br /> nước và nước ngoài.<br /> ðồng thời có thể kết hợp trồng trọt và chăn nuôi như hình trang trại của ông<br /> Nguyễn Thanh Mừng ở xã Phúc Trạch: trồng bạch ñàn, tiêu, cây ăn quả và nuôi bò, gà<br /> thỏ…<br /> * Về dịch vụ:<br /> Các xã vùng ñệm có thể khai thác tiềm năng du lịch của Vườn Quốc gia Phong<br /> Nha - Kẻ Bàng bằng cách phát triển các nghề phục vụ du lịch như ở xã Sơn Trạch phát<br /> triển nghề chụp ảnh, chèo thuyền, bán ñồ lưu niệm, hệ thống nhà hàng, nhà nghỉ và<br /> khách sạn phục vụ khách du lịch. Ở bản Na, bản Rào Con của xã Sơn Trạch và thôn<br /> Chày Lập ở xã Phúc Trạch cần xúc tiến dự án phát triển du lịch nông thôn với các bản<br /> sắc văn hóa ñặc sắc của ñịa phương.<br /> * Các sinh kế khác:<br /> Bên cạnh sự chủ ñộng của người dân trong sản xuất nông nghiệp và hoạt ñộng<br /> dịch vụ ñể tạo nguồn thu nhập, ổn ñịnh cuộc sống thì Nhà nước, Ban quản lý Vườn<br /> Quốc gia cũng như các lâm trường nên tạo công ăn việc làm cho người dân nơi ñây như<br /> thành lập ñội lâm thôn bản, bên cạnh tiền lương hàng tháng ổn ñịnh cần có những chính<br /> sách hỗ trợ, khuyến khích ñội kiểm lâm trong công tác bắt giữ các hoạt ñộng khai thác<br /> rừng trái phép. ðiều này ñồng nghĩa với việc gắn trách nhiệm của người dân với việc<br /> 63<br /> <br />