Phân tích vẻ đẹp của hình tượng "li khách" trong bài thơ Tống biệt hành của Thâm Tâm

Đề  bài: Phân tích vẻ  đẹp của hình tượng "li khách" trong bài thơ  Tống biệt hành <br /> của Thâm Tâm<br /> Bài làm<br /> Biệt li là đề  tài xuất hiện khá nhiều trong thơ  ca nói chung và trong thơ  Thâm Tâm nói <br /> riêng. Đọc thơ ông ta thường gặp những từ như "lưu biệt", "chia li", "li ca"... Trong cảnh  <br /> biệt li, thường có người ra đi và người đưa tiễn. Bài Tống biệt hành của Thâm Tâm  <br /> không phải là một ngoại lệ. Có điều, từ đầu chí cuối bài thơ, nhân vật "li khách" ­ người <br /> ra đi không trực tiếp xuất hiện, không bộc lộ  điều gì; tác giả  dùng phép "Tả  chủ  hình  <br /> khách", dường như  ông chỉ  thể  hiện những cảm xúc và suy nghĩ của người đưa tiễn.  <br /> Nhưng qua đó, ta thấy hiện lên rất rõ hình ảnh cao cả của "li khách với vẻ đẹp đầy nhân  <br /> tình, đầy tinh thần nhân bản, trong cuộc chia li bi phẫn.”<br /> Bóng chiều không thắm, không vàng vọt<br /> Bốn câu mở  đầu, Thâm Tâm đặc tả  nỗi lòng xao xuyến, tái tê cùa người đưa tiễn (ta) <br /> bằng những hình ảnh đầy gợi cảm, với một nhịp điệu chậm rãi và trĩu nặng suy tư:<br /> Đưa người ta không đưa qua sông,<br /> Sao có tiếng sóng ở trong lòng?<br /> Bóng chiều không thắm, không vàng vọt,<br /> Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?<br /> Không gian và thời gian của cuộc tiễn đưa này thực ra rất mơ hồ: chẳng có dòng sông, mà  <br /> cũng chẳng có bóng chiều tươi thắm, hay vội vàng. Nhà thơ nói đến những cái không có. <br /> Nhưng, sông nước, con đò, tiếng sóng, bóng chiều... là những hình  ảnh đã xuất hiện  <br /> không ít trong thơ Phương Đông và đã đi vào tiềm thức của bao người đọc. Bởi vậy, đoạn  <br /> thơ  nói cái không có, mà dường như  lại khắc họa được cái có, tạo nên một trường liên  <br /> tưởng thật gợi cảm: người ra đi và người đưa tiễn tựa hồ  đã đến bến sông, dù không  <br /> muốn rời nhau, nhưng họ đành phải chia tay vào lúc hoàng hồn sắp buông xuống... Ngoài <br /> ra, từ  nhan đề  của bài thơ  đến giọng điệu và những hình  ảnh của đoạn thơ  trên phải  <br /> chăng có tác dụng như  một điển cố, khiến người đọc nhớ  đến nhân vật Kinh Kha trong <br /> Sử kí của Tư Mã Thiên nói về cuộc tiễn biệt bên sông Dịch Thủy trước khi người tráng sĩ <br /> đi sang đất Tấn? Điều ấy còn góp phần quan trọng tạo không khí có bi hùng, làm nền cho <br /> những hình  ảnh xưa, những chữ  có xuất hiện một cách tự  nhiên, một cách nhất quán  ở <br /> những đoạn thơ tiếp theo.<br /> Nói cho cùng, cảnh vật trên đã được "nhìn" qua tâm trạng bâng khuâng, xao xuyến của  <br /> con người. Chính vì xao xuyến nên cho dù không đưa bạn qua sông, nhưng người đưa tiễn <br /> vẫn thấy "sóng  ở  trong lòng", vẫn thấy bóng hoàng hôn ngập tràn trong ánh mắt. Người  <br /> đọc có lần đã bắt gặp hình  ảnh "sóng tình", "sóng lòng" trong thơ  của Nguyễn Du của  <br /> Nam Trần... Tuy vậy đúng như  nhà nghiên cứu Nguyễn Hoành Khung đã nhận xét: cách <br /> nói của Thâm Tâm ở đây kín đáo và dư ba hơn. Thêm nữa nhờ sự phối hợp bằng trắc (câu  <br /> đầu gồm toàn thanh bằng, câu thứ hai có luôn ba thanh trắc rất gắt ("có tiếng sóng"), câu  <br /> thứ tư trừ chữ "mắt" còn tất cả đều thanh bằng) nhờ cách điệp câu hỏi tu từ và cách điệp <br /> âm ("sao có" ­ "sao đầy"; "đưa người" ­ "đưa qua sông"; "trong mắt trong"), Thâm Tâm tạo <br /> ra được giọng điệu riêng, vừa thiết tha tràn đầy xúc cảm, vừa rắn rỏi hiên ngang. Giọng <br /> điệu này chính là chủ âm, chi phối toàn bộ bài thơ, góp phần tạo nên nét hấp dẫn độc đáo  <br /> của Tống biệt hành.<br /> Đoan thơ tiếp theo:<br /> Đưa người, ta chỉ đưa người ấy<br /> Một giã gia đình một dửng dưng...<br /> ­ Li khách! Li khách! con đường nhỏ.<br /> Chí nhớn chưa về bàn tay không?<br /> Thì không bao giờ nói trở lại.<br /> Ba năm mẹ già cũng đừng mong<br /> Giúp người đọc hiểu rõ hơn cốt cách của người ra đi. Trong cuộc tiễn biệt này, người  <br /> tiễn chỉ biết có người đi. Điều này nói rõ ý nghĩa thiêng liêng của cuộc ra đi và mối quan  <br /> hệ  gắn bó thân thiết giữa hai người. Người tiễn hiểu rất rõ không thể  lay chuyển chí <br /> hướng sắt đá của "li khách". Bởi lẽ, "li khách" không phải là kẻ bình thường mà là người <br /> lãng mạn có dáng dấp trượng phu "dứt áo ra đi", quyết "một đi không trở về", tựa hồ như <br /> "chàng tuổi trẻ" "xếp bút nghiên", hùng dũng sẵn sàng ra chiến trường lấy da ngựa bọc  <br /> thây trong Chinh phụ ngâm, hay những khách chinh phụ ra đi "không vương thê nhi" xuất  <br /> hiện khá nhiều trong thơ  ca lãng mạn đương thời, khi các thi sĩ có khuynh hướng trở  về <br /> cội nguồn, trở về quá khứ. Anh quyết ra đi không vì khúc mắc với gia đình hay vì miếng  <br /> cơm manh áo, mà bởi vì không chấp nhận cuộc sống tù túng, tầm thường; ra đi để  thực <br /> hiện "chí nhớn". Do đó bất chấp mọi sự đau xót, đắng cay... Dựa trên câu chữ của bài thơ,  <br /> có lẽ  chưa hoàn toàn có đủ  cơ  sở  để  khẳng định người ra đi là "chiến sĩ cách mạng lên <br /> đường tranh đấu" (Mặc dù mỗi nhà văn lão thành đã khẳng định: Thâm Tâm làm bài thơ <br /> này để tiễn bạn lên chiến khu Việt Bắc năm 1941). Phải chăng người ra đi chỉ nên hiểu là  <br /> một con người cao cả, mang "chí nhớn'' Có nghĩa là mang "tình thần siêu việt muôn thuở <br /> của con người" theo cách diễn đạt của Hoàng Ngọc Hiến? Cách hiểu này khiến cho hình <br /> ảnh của "li khách" có tính phổ  quát toàn nhân loại, (mà cũng không làm giảm mất tính  <br /> khuynh hướng cụ thể của thi phẩm).<br /> Do thái độ  quyết liệt, lạnh lùng của người ra đi với quyết tâm không trở  về  nếu "chí <br /> nhớn" chưa thành đã khiến cuộc tiễn đưa mang màu sắc vĩnh biệt, giống như  cuộc tiễn  <br /> đưa Kinh Kha vào đất Tấn vậy.<br /> ­ Li khách! Li khách! Con dường nhỏ<br /> Câu thơ  vang lên như  một tiếng kêu não ruột Người tiễn hiểu thấu trắc trở, gian truân <br /> của người ra đi ("con đường nhỏ"), và cũng không giấu nổi niềm cảm phục, xót thương. <br /> Nhưng cũng như  "Li khách", người đưa tiễn xót thương mà vẫn bình thản, đàng hoàng. <br /> Thì ra, người đi và người tiễn đều chung một chí hướng... Có thể còn một chút "lên gân",  <br /> một chút "yêng hùng", đến nay ít nhiều đã trở thành xưa cũ, nhưng cách đây hơn nửa thế <br /> kỷ, cốt cách nói trên của người "li khách" vẫn có sức hấp dẫn lớn lao, khích lệ bao thế hệ <br /> vượt qua những níu giữ  thường tình, lên đường vì nghĩa lớn, để  cuộc đời mình từ  chỗ <br /> nhạt nhoà vô nghĩa có cơ hội cháy sáng huy hoàng. Và nếu đặt bài thơ này vào những năm <br /> đầu sôi sục của thập kỷ 40, người đọc không thể không ít nhiều nhận thấy tình cảm của  <br /> Thâm Tâm trước hiện thực đầy biến động của đất nước. Tính chất thời sự này, tác giả <br /> còn nói rõ hơn với niềm lạc quan ở một số bài thơ khác như Tráng ca hay Vọng nhân hành <br /> (Sông Hồng chàng phái xưa sông Dịch ­ Ta ghét hoài câu "nhất khứ hề").<br /> Sao có tiếng sóng ở trong lòng<br /> Những câu còn lại của bài thơ vẫn là suy nghĩ, là xúc cảm của người đi tiễn sau khi chia  <br /> biệt, khắc họa đậm nét một phương diện tính cách khác của người ra đi. Người tiễn biết <br /> rất rõ bên trong cái vẻ  hùng dũng và khẩu khí ngang tàng "một giã gia đình một dửng  <br /> dưng" kia, "li khách" còn có một nỗi buồn dai dẳng, triền miên.<br /> Ta biết người buồn chiều hôm trước ... Ta biết người buồn sảng hôm nay.<br /> Thì ra con tim cùa "li khách" thật mềm yếu, thật cô đơn! Ra đi, anh bỏ lại mẹ già, hai chị <br /> héo mòn và đứa em ngây thơ ­ những người đang cần đến anh như một chỗ dựa. Hai chị <br /> khóc đến cạn nước mắt "khuyên nốt em trai dòng lệ  sót" nhưng vẫn không níu được  <br /> bước chân em, dẫu trong lòng em cũng tràn ngập nỗi buồn đau:<br /> Ta biết người buồn sáng hôm nay:<br /> Giời chưa mùa thu. tươi lắm thay<br /> Em nhỏ ngây thơ đôi mắt biếc<br /> Gói tròn thương tiếc chiếc khàn tay...<br /> Trời tươi thắm, đứa em nhỏ e ấp trao cho anh vật kỷ niệm trước giờ li biệt, với bao niềm  <br /> thương nỗi nhớ...<br /> Như vậy, bằng cách phác họa gia cảnh éo le, bằng cách miêu tả tình cảm nhớ thương đến  <br /> tội nghiệp của những người ở lại, Thâm Tâm muốn tô đậm tâm trạng quyến luyến xót xa  <br /> đi đôi với chí khí sắt đá của người “li khách". Ở hai khổ thơ vừa phân tích có những câu  <br /> tưởng như  tả  thời tiết thuần túy, thiếu gắn bó với mạch thơ  đang nói về  tâm trạng. <br /> Nhưng thực ra, đây là những câu thơ  đột biến tạo thêm bình diện cho bài thơ  và người  <br /> đọc thích thú thấy những biến hóa nội tâm. Biến hóa mà không rối vì chi tiết đột biến ấy  <br /> đã phát triển và đồng hóa vào bài "Mùa hạ sen nở nốt" đã dẫn đến "Một chị, hai chị cũng  <br /> như sen" và vì nở  nốt mới gợi tới "dòng lệ  sót". Ở  đoạn dưới cũng vậy "Giời chưa mùa <br /> thu" tạo ấn tượng ngây thơ "đôi mắt biếc" của đứa em<br /> Như trên đã nói, cuộc tiễn đưa này thật là thiêng liêng, có màu sắc vĩnh biệt. Bởi thế, đền  <br /> phút chót, khi "li khách" lên đường; người tiễn ­ tuy đã được chuẩn bị về mặt tâm lý, tuy <br /> vẫn đồng tình với người ra đi vẫn giật mình, bàng hoàng, không muốn tin vào sự thật đau  <br /> lòng. Câu thơ giống như một lời độc thoại, một câu nói thầm thể hiện tài tình tâm trạng  <br /> ấy:<br /> Người đi? Ừ nhỉ, người đi thực!<br /> Cuối cùng là những câu man mác buồn, giọng thơ  lắng xuống, lần lượt nói về  những  <br /> người thân ở lại:<br /> Mẹ thà coi như chiếc lá bay.<br />  Chị thà coi như là hạt bụi,<br /> Em thà coi như hơi rượu say.<br /> Đến đây, bài thơ rõ ràng đã thành một chỉnh thể, nếu thêm bất cứ một câu nào nữa chắc  <br /> sẽ làm cho nó mất đi sự hàm súc Nhà văn Bùi Hiển có lí khi ông khẳng định ở những câu  <br /> thơ nói trên, Thâm Tâm đã có dụng ý sử dụng liên tiếp ba hình ảnh động: chiếc lá bay, hạt <br /> bụi càng bay mạnh và hơi rượu tất nhiên luôn khuyếch tán. Những hình ảnh động này có  <br /> lẽ không để diễn tả cuộc sống của những con người ở nhà với cuộc đời tĩnh lặng tù túng <br /> mà phải để  chỉ  người ra đi sắp dấn thân vào nơi sống gió với biết bao biến động, trắc  <br /> trở? Từ đó có lẽ ta nên hiểu đây chính là lời của người đưa tiễn "nói hộ" "li khách": thôi <br /> thì, mẹ hãy coi con như chiếc lá bay; hai chị hãy coi em như hạt bụi lơ lửng giữa trời; em  <br /> hãy coi anh như  giọt rượu bốc thành hơi! Như  vậy, phải chăng từ  "thà"  ở  đây được sử <br /> dụng như những từ "thôi đành", "thôi thì" – vốn là những tổ hợp thường dùng để mở đầu  <br /> một lời kết thúc biểu thị cái điều mà người trong cuộc đành phải chấp nhận, vì không còn <br /> cách nào khác. Tiếp theo từ  "thà" mạnh mẽ  là những hình  ảnh mềm mại, nhẹ  nhàng. <br /> Ngoài ra, bằng cách dùng từ "thà" và phép điệp từ, điệp cấu trúc câu, Thâm Tâm vừa gây  <br /> được ấn tượng quyết liệt thể hiện nhất quán thái độ gạt tình riêng vì "chí nhớn" vừa tạo  <br /> nên sự  tương phản, để  thể  hiện tinh tế  tâm trạng giằng xé của "người ra đi dẫu không  <br /> ngoảng lại" (Nguyễn Đình Thi).<br /> Ngoài ra, trong bài thơ  này, bên cạnh những câu thơ  êm ái, dịu dàng kết quả  của nghệ <br /> thuật phối thanh, của cách gieo vần và của lối điệp:<br /> Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong<br /> Em nhỏ ngày thơ đôi mắt biếc<br /> Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay<br /> Là những câu thơ  rất gắt tựa như câu nói của người đang uất  ức, đọc lên tỏ  rằng có sự <br /> hụt hẫng (khác xa với phần nhiều những câu thơ uyển chuyển giàu chất âm nhạc và hội <br /> họa của phong trào Thơ mới):<br /> Chí nhớn chưa về bàn tay không<br /> Thì không bao già nói trở lại<br /> Ba năm, mẹ già cũng đừng mong.<br /> Phải chăng, bằng cách sử dụng luân phiên những câu thơ có giọng điệu đối lập nhau này.  <br /> Tác giá có dụng ý "tạo nên những chu kỳ   âm hưởng, đáp  ứng tứ  thơ", khác họa hai <br /> phương diện trong tính cách của "li khách" như đã nói ở trên?<br /> Bằng Tống biệt hành, Thâm Tâm đã đem đến cho kho tàng thơ  Việt Nam một tác phẩm <br /> độc đáo làm "sống lại cái không khí riêng của nhiều bài thơ Cổ", nhưng vẫn "đượm chút  <br /> bâng khuâng khó hiểu của thời đại" (Hoài Thanh) với những hình ảnh, thi tứ, giọng điệu...  <br /> thật mới mẻ, hấp dẫn. Bài thơ thể hiện một cách tài tình về đẹp của "li khách" ­ "của con <br /> người cao cà trong toàn bộ sự biểu hiện chân thật của nhân tình, đẩy tinh thần nhân đạo”<br />