Phát triển chương trình giáo dục nhà trường trước yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông

48 KHOA HOÏC QUAÛN LYÙ<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phát triển chương trình giáo dục nhà trường<br /> trước yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông<br /> TS. NGUYỄN THỊ THU HÀ<br /> Trường Cao đẳng Sư phạm Gia Lai<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực của<br /> Mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo học sinh, nội dung, phương pháp giáo dục và<br /> dục và đào tạo ở nước ta đã đang đặt ra những phương pháp đánh giá kết quả giáo dục, làm<br /> yêu cầu mới về chương trình giáo dục, đào tạo ở căn cứ quản lý chất lượng giáo dục, đồng thời<br /> là cam kết của Nhà nước nhằm bảo đảm chất<br /> các bậc học trong hệ thống giáo dục quốc dân.<br /> lượng của cả hệ thống và từng cơ sở giáo dục.<br /> Chương trình giáo dục phổ thông mới được<br /> Phát triển chương trình giáo dục là quá<br /> thiết kế gồm chương trình tổng thể (chương<br /> trình định hướng, tổ chức các hoạt động giáo<br /> trình khung), chương trình môn học và hoạt<br /> dục, làm cho giáo dục nói chung và chương<br /> động giáo dục, xây dựng theo hướng mở, bảo<br /> trình giáo dục nói riêng ngày càng trở nên hoàn<br /> đảm định hướng thống nhất, nội dung giáo<br /> thiện và hiệu quả hơn.<br /> dục cốt lõi, bắt buộc đối với học sinh toàn quốc,<br /> đồng thời trao quyền chủ động, trách nhiệm Phát triển chương trình giáo dục gồm 5<br /> cho địa phương, nhà trường trong việc lựa chọn, bước tạo thành vòng tròn khép kín, kết thúc chu<br /> bổ sung một số nội dung giáo dục, triển khai trình này là khởi đầu cho chu trình tiếp theo. Vì<br /> kế hoạch giáo dục phù hợp với đối tượng học vậy phát triển chương trình là quá trình liên tục.<br /> sinh và điều kiện của địa phương, nhà trường.<br /> Theo đó, chương trình giáo dục phổ thông<br /> có chương trình khung giáo dục quốc gia,<br /> chương trình giáo dục địa phương và chương<br /> trình giáo dục nhà trường. Chương trình giáo<br /> dục địa phương là cụ thể hóa chương trình<br /> khung quốc gia, chương trình giáo dục nhà<br /> trường là cụ thể hóa chương trình giáo dục địa<br /> phương sao cho phát huy tốt nhất phẩm chất,<br /> năng lực của học sinh, đáp ứng sự phát triển Hình 1: Sơ đồ các bước phát triển chương trình giáo dục<br /> <br /> kinh tế, xã hội và hội nhập. Phát triển chương trình giáo dục nhà<br /> Để thực hiện thành công đổi mới giáo dục trường là quá trình nhà trường cụ thể hóa<br /> phổ thông, công tác phát triển chương trình chương trình giáo dục quốc gia, địa phương làm<br /> giáo dục nhà trường được đặt ra là vấn đề hết cho chương trình giáo dục đó phù hợp ở mức<br /> sức cấp thiết. cao nhất với thực tiễn của cơ sở giáo dục. Trên<br /> cơ sở đảm bảo yêu cầu chung của chương trình<br /> 2. Chương trình giáo dục và phát triển giáo dục quốc gia, địa phương, nhà trường sẽ<br /> chương trình giáo dục lựa chọn, xây dựng nội dung và xác định cách<br /> Chương trình giáo dục là văn bản của Nhà thức thực hiện, phản ánh đặc trưng và phù hợp<br /> nước thể hiện mục tiêu giáo dục, quy định các với thực tiễn nhà trường nhằm đáp ứng yêu cầu<br />  KHOA HOÏC QUAÛN LYÙ 49<br /> phát triển năng lực của người học, thực hiện có Bước 1: Phân tích bối cảnh, điều kiện cụ thể<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 06 NĂM 2018<br /> hiệu quả mục tiêu giáo dục. của nhà trường: Là quá trình xác định, xem xét<br /> Phạm vi cho phép phát triển chương trình tất cả các yếu tố như sứ mạng, tầm nhìn của<br /> nhà trường trên cơ sở chương trình giáo dục trường, môi trường giáo dục, nguồn nhân lực,<br /> quốc gia gọi là “khoảng không gian tác nghiệp”. đặc điểm lịch sử, văn hóa, kinh tế - xã hội địa<br /> phương, đặc điểm học sinh, cơ sở vật chất,<br /> Khoảng không gian tác nghiệp càng rõ, rộng, có<br /> nguồn tài chính, khả năng xã hội hóa giáo dục,<br /> tính pháp lí càng cao, càng tạo điều kiện cho cơ<br /> xu thế hướng nghiệp của học sinh... để đưa ra<br /> sở giáo dục phát triển hiệu quả chương trình,<br /> các quyết định thích hợp về mục tiêu, cấu trúc,<br /> tạo ra một chương trình phù hợp nhất với học<br /> nội dung chương trình giáo dục nhà trường.<br /> sinh, phụ huynh, cộng đồng.<br /> Bước 2: Phân tích chương trình giáo dục phổ<br /> Phát triển chương trình giáo dục và phát thông hiện hành: Bao gồm phân tích, đánh giá<br /> triển chương trình giáo dục nhà trường là không khái quát chương trình giáo dục và phân tích,<br /> đồng nhất, sự khác biệt cơ bản giữa hai khái đánh giá cụ thể chương trình các môn học phổ<br /> niệm này được thể hiện ở bảng sau: thông hiện hành, rút ra được những nội dung<br /> Nội dung Phát triển chương trình giáo dục<br /> Phát triển chương trình giáo dục cần thay đổi, điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp<br /> nhà trường<br /> Chủ thể tham gia Các chuyên gia về chương trình, Đội ngũ giáo viên của trường và với bối cảnh, điều kiện của nhà trường.<br /> thực hiện môn học, hoạt động giáo dục các bên liên quan<br /> Chủ thể quản lý Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Hiệu trưởng nhà trường Bước 3: Phân công công việc: Phát triển<br /> Phương thức quản lý Chỉ đạo tập trung từ trên xuống Tự chủ, tự chịu trách nhiệm chương trình giáo dục nhà trường đòi hỏi sự<br /> Sản phẩm<br /> Chương trình giáo dục mới thay Kế hoạch giáo dục mới trên cơ sở<br /> thế, điều chỉnh chương trình giáo điều chỉnh chương trình giáo dục tham gia với các mức độ khác nhau, ở những<br /> Phạm vi<br /> dục hiện hành<br /> Các cơ sở giáo dục trong cả nước<br /> hiện hành<br /> Chỉ trong phạm vi nhà trường<br /> thời điểm khác nhau của các bên liên quan.<br /> Tính chất Ổn định trong thời gian dài<br /> Thay đổi, phát triển qua từng<br /> năm học<br /> Bước 4: Xác định chuẩn kiến thức, kỹ năng<br /> Tài liệu Chương trình, sách giáo khoa<br /> Bài giảng, giáo án, tài liệu lưu môn học: Xác định các yêu cầu cơ bản, tối thiểu<br /> hành nội bộ<br /> về kiến thức, kỹ năng của môn học hoặc hoạt<br /> 3. Quy trình phát triển chương trình giáo động giáo dục mà học sinh cần phải và có thể<br /> dục nhà trường đạt được. Từ đó, cụ thể hóa ở các chủ đề của<br /> môn học theo từng lớp và ở các lĩnh vực học<br /> Công tác phát triển chương trình giáo dục<br /> tập, là căn cứ để hoàn thiện bài giảng, quản lý<br /> nhà trường phải được thực hiện thường xuyên,<br /> dạy học, đánh giá kết quả giáo dục ở từng môn<br /> liên tục nhằm tạo ra những chương trình mới,<br /> học, hoạt động giáo dục nhằm bảo đảm tính<br /> được cập nhật, đáp ứng được những yêu cầu<br /> thống nhất, tính khả thi của chương trình giáo<br /> ngày càng cao của xã hội. Qua nghiên cứu<br /> dục, đảm bảo chất lượng và hiệu quả giáo dục.<br /> các tài liệu, chúng tôi nhận thấy có nhiều mô<br /> Bước 5: Thiết kế chương trình nhà trường:<br /> hình, nhiều quan điểm tiếp cận về phát triển<br /> Quá trình hoàn thiện, bổ sung nội dung mang<br /> chương trình nhà trường. Tuy nhiên, để phát<br /> tính đặc thù về lịch sử, văn hóa và kinh tế - xã<br /> triển chương trình giáo dục nhà trường đạt hiệu<br /> hội của địa phương phù hợp với bối cảnh, điều<br /> quả cần tiến hành 7 bước sau:<br /> kiện của nhà trường trong “khoảng không gian<br /> tác nghiệp” cho phép.<br /> Bước 6: Triển khai thực hiện chương trình<br /> nhà trường: Đưa chương trình vào thử nghiệm<br /> và thực hiện.<br /> Bước 7: Đánh giá chương trình nhà trường:<br /> Đánh giá chương trình trên cơ sơ kết quả thử<br /> nghiệm, thực hiện.<br /> Phát triển chương trình giáo dục nhà<br /> Hình 2: Sơ đồ các bước phát triển chương trình giáo<br /> trường là quy trình khép kín, không có bước kết<br /> dục nhà trường thúc. Điều quan trọng là mỗi bước phải được<br /> 50 KHOA HOÏC QUAÛN LYÙ<br /> giám sát và đánh giá ngay từ đầu. Mỗi bước trường đáp ứng tốt hơn nhu cầu và lợi ích của<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> trong quy trình bao gồm một số hoạt động. học sinh, sự chấp nhận những ý tưởng mới về<br /> Trong quy trình phát triển chương trình nhà dạy và học, sự chấp nhận các công nghệ mới<br /> trường, các nhóm liên quan được đặt ở trung cho phép dạy và học tốt hơn, yêu cầu của địa<br /> tâm nhằm nhấn mạnh sự tham gia trong suốt phương...).<br /> quá trình phát triển chương trình nhà trường. 4. Kết luận<br /> Tham gia vào phát triển chương trình giáo dục Hiện nay, việc giao quyền tự chủ về nhiều<br /> nhà trường, mỗi bên liên quan có những mối mặt cho nhà trường phổ thông đã được triển<br /> quan tâm khác nhau. Ví dụ giáo viên, học sinh khai, giao quyền tự chủ về phát triển chương<br /> quan tâm nhiều hơn đến công tác dạy - học trình, bước đầu cũng được Bộ GD&ĐT thí điểm<br /> được thực hiện như thế nào; trong khi đó nhà thông qua việc ban hành Hướng dẫn số 791/<br /> quản lý hay phụ huynh học sinh lại quan tâm HD-BGDĐT ngày 25/6/2013 về thí điểm phát<br /> nhiều tới kết quả đầu ra - chất lượng giáo dục. triển chương trình giáo dục phổ thông. Theo đó,<br /> Tuy nhiên mức độ tham gia của các bên nội dung chính của thí điểm phát triển chương<br /> liên quan trong từng giai đoạn của quy trình trình giáo dục nhà trường là điều chỉnh cấu trúc<br /> cần được nhà trường, bộ phận tham gia phát nội dung dạy học trong chương trình hiện hành<br /> triển chương trình giáo dục nhà trường xác định. và xây dựng kế hoạch giáo dục mới ở từng môn<br /> học, hoạt động giáo dục và của nhà trường. Tuy<br /> Các bên liên quan trong phát triển chương<br /> nhiên, việc triển khai đại trà vẫn còn mới mẻ.<br /> trình giáo dục nhà trường là những nhóm người<br /> Để phát triển chương trình giáo dục nhà<br /> hay cá nhân có mối quan tâm về giáo dục hoặc<br /> trường theo định hướng phát triển năng lực<br /> là những người thụ hưởng kết quả của chương<br /> học sinh, chuẩn bị tiếp cận và thực hiện chương<br /> trình giáo dục nhà trường.<br /> trình và sách giáo khoa mới, người quản lý, giáo<br /> Hiện nay, nhiều chuyên gia giáo dục đề viên trường phổ thông cần phải được trang bị<br /> xuất, phát triển chương trình giáo dục nhà những kiến thức khoa học, hiện đại về phát<br /> trường cần có sự tham gia của 5 “nhà”: Giáo triển chương trình và quản lý phát triển chương<br /> viên, nhà quản lý, phụ huynh, cộng đồng và trình. Đó cũng là điều kiện tiên quyết để các<br /> chuyên gia phát triển chương trình nhà trường. nhà trường thực hiện quyền tự chủ của mình<br /> Có thể chia các bên liên quan thành nhóm bên về chương trình giáo dục, giáo viên có hành<br /> trong và nhóm bên ngoài nhà trường. Nhóm lang pháp lý để phát huy tính chủ động, sáng<br /> bên trong bao gồm các bên liên quan tham gia tạo trong việc thực hiện chương trình, đảm bảo<br /> hoặc chịu ảnh hưởng trực tiếp của quá trình kết nối hoạt động của nhà trường, gia đình và<br /> giáo dục. Nhóm bên ngoài bao gồm các bên xã hội, góp phần thực hiện tốt mục tiêu đổi<br /> liên quan nằm ngoài nhà trường, không tham mới chương trình, sách giáo khoa bậc học phổ<br /> gia trực tiếp hoặc chịu ảnh hưởng trực tiếp của thông trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo<br /> quá trình giáo dục. dục và đào tạo./.<br /> Có nhiều loại hình phát triển chương trình<br /> nhà trường khác nhau, tùy theo: cách tiếp<br /> cận (thiết kế chương trình mới hay điều chỉnh TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Hữu Châu (2006), Những vấn đề cơ bản về<br /> chương trình hiện hành); cách huy động thành chương trình và quá trình dạy học, NXB Giáo dục.<br /> 2. Nguyễn Đức Chính (2012), Phát triển chương trình giáo<br /> phần tham gia (nhóm chuyên gia; hoặc tập thể dục, in trong “Những vấn đề cơ bản về quản lý cơ sở giáo dục<br /> giáo viên; hoặc nhóm chuyên gia + tập thể giáo thường xuyên”, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> 3. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hướng dẫn số 791/HD-BGDĐT<br /> viên + cộng đồng; ...); thời gian thực hiện (ngắn ngày 25/6/2013 về thí điểm phát triển chương trình giáo dục<br /> phổ thông.<br /> hạn, dài hạn); các động lực khác (các chính sách 4. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Dự thảo Chương trình giáo dục<br /> mới về chương trình và kiểm tra đánh giá trong phổ thông - Chương trình tổng thể, tháng 7/2017.<br /> <br /> giáo dục, sự mong muốn để chương trình nhà<br />