Phát triển năng lực tự học cho sinh viên ngành sư phạm sinh học trong dạy học học phần “lí luận dạy học sinh học (phần đại cương)”

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 429 (Kì 1 - 5/2018), tr 48-52; 56<br /> <br /> PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SINH VIÊN<br /> NGÀNH SƯ PHẠM SINH HỌC TRONG DẠY HỌC<br /> HỌC PHẦN “LÍ LUẬN DẠY HỌC SINH HỌC (PHẦN ĐẠI CƯƠNG)”<br /> Phạm Thị Hồng Tú, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên<br /> Bùi Thị Minh Thu - Trường Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên<br /> Ngày nhận bài: 05/03/2018; ngày sửa chữa: 07/03/2018; ngày duyệt đăng: 30/03/2018.<br /> Abstract: Developing self-study ability for students majoring in Biology Pedagogy in teaching<br /> module “Theory of teaching Biology” requires innovation in both contents and teaching methods.<br /> Teaching contents must be in associated with the practice of general education. Thus, besides<br /> traditional teaching methods, teaching methods towards learner’s competence development must<br /> be much more interested. Teachers assign the students tasks and design self-study documents with<br /> module instructions and use of utilities of information technology. In addition, the evaluation of<br /> students must also be carried out towards learner’s competence development.<br /> Keywords: Self-study ability, competence, self-study document, instruction, teaching methods,<br /> assign, manage, information technology.<br /> 1. Mở đầu<br /> Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn<br /> diện GD-ĐT đã chỉ rõ “Chuyển mạnh quá trình giáo dục<br /> từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện<br /> năng lực và phẩm chất người học” [1]. Trong Chương<br /> trình giáo dục phổ thông tổng thể đã chỉ rõ mục tiêu của<br /> giáo dục phổ thông trong giai đoạn hiện nay là hướng tới<br /> hình thành các phẩm chất và các năng lực (kiến thức, kĩ<br /> năng, thái độ) bao gồm cả năng lực cốt lõi, năng lực<br /> chuyên môn. Để phát triển được năng lực cho người học,<br /> đòi hỏi người dạy (đội ngũ giáo viên) phải có được các<br /> năng lực đó ở mức độ cao. Vì vậy, việc phát triển cho<br /> sinh viên (SV) sư phạm những năng lực đáp ứng yêu cầu<br /> của giáo dục phổ thông là một trong những nhiệm vụ<br /> quan trọng hàng đầu của giảng viên (GV) các trường sư<br /> phạm. Trong các năng lực cần có của SV sư phạm, năng<br /> lực tự học (NLTH) có vai trò rất quan trọng, giúp SV vừa<br /> có thể chủ động tự học suốt đời, đồng thời có năng lực<br /> trong việc bồi dưỡng NLTH cho học sinh (HS) ở trường<br /> phổ thông. Thực tế hiện nay cho thấy, NLTH của SV<br /> ngành Sư phạm Sinh học còn hạn chế. Có nhiều nguyên<br /> nhân dẫn đến hạn chế hoạt động tự học (HĐTH) của SV<br /> trong đó có ảnh hưởng của GV trong việc giao nhiệm vụ,<br /> hướng dẫn và quản lí HĐTH của SV trong quá trình dạy<br /> học. Vì vậy, để đáp ứng được yêu cầu của đổi mới giáo<br /> dục phổ thông, đòi hỏi GV các trường sư phạm thấy được<br /> trách nhiệm của mình trong dạy môn học cần thực hiện<br /> được 2 mục tiêu là vừa trang bị kiến thức, vừa phát triển<br /> năng lực nói chung cho SV trong đó có NLTH. Trong<br /> khuôn khổ bài viết, tác giả đề cập việc phát triển NLTH<br /> cho SV Sư phạm ngành Sinh học trong dạy học học phần<br /> “Lí luận dạy học (LLDH) Sinh học (phần đại cương)”<br /> <br /> 48<br /> <br /> đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông Việt<br /> Nam trong giai đoạn hiện nay.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Tự học và năng lực tự học<br /> Có thể hiểu, Tự học là tự mình động não, suy nghĩ sử<br /> dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích,<br /> tổng hợp...) và có khi cả cơ bắp (khi phải sử dụng công<br /> cụ) cùng các phẩm chất, động cơ, cả nhân sinh quan, thế<br /> giới quan để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó<br /> thành sở hữu của mình [2] và “Học, cốt lõi là tự học, là<br /> quá trình phát triển nội tại, trong đó chủ thể tự thể hiện<br /> và biến đổi mình, tự làm phong phú giá trị của mình bằng<br /> cách thu nhận, xử lí và biến đổi thông tin bên ngoài thành<br /> tri thức bên trong con người mình” [2; tr 64].<br /> “Năng lực là khả năng thực hiện thành công và có<br /> trách nhiệm các nhiệm vụ, giải quyết vấn đề trong các<br /> tình huống xác định cũng như các tình huống thay đổi<br /> trên cơ sở huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và<br /> các thuộc tính tâm lí khác như động cơ, ý chí, quan niệm,<br /> giá trị..., suy nghĩ thấu đáo và sự sẵn sàng hành động”<br /> [3; tr 68]. Như vậy, năng lực là khả năng của mỗi cá nhân<br /> được thể hiện ở sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ<br /> năng và các thuộc tính tâm như hứng thú, niềm tin, ý<br /> chí,... để thực hiện thành công một loại công việc trong<br /> một bối cảnh nhất định.<br /> Từ các định nghĩa trên, “NLTH” có thể được hiểu là<br /> khả huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các<br /> thuộc tính tâm lí cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý<br /> chí,... để thực hiện thành công việc chiếm lĩnh tri thức<br /> khoa học cũng như thực hiện thành công việc vận dụng<br /> tri thức đã học đã giải quyết được các vấn đề thực tiễn có<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 429 (Kì 1 - 5/2018), tr 48-52; 56<br /> <br /> liên quan trong một bối cảnh nhất định. Nói cách khác,<br /> NLTH là một khả năng, trong đó người học là chủ thể tự<br /> giác, tích cực, chủ động, độc lập (hoặc hợp tác) chiếm<br /> lĩnh tri thức ở một lĩnh vực nào đó trong học tập, trong<br /> cuộc sống nhằm đạt được mục đích nhất định. Biểu hiện<br /> NLTH của người học nói chung đó là sự hứng thú, mức<br /> độ tích cực, chủ động tham gia HĐTH và khả năng thực<br /> hiện hiệu quả các hoạt động học tập đó. Do đó, việc dạy<br /> học theo định hướng phát triển năng lực nói chung và<br /> NLTH nói riêng chính là “Mở rộng dạy học định hướng<br /> nội dung bằng cách tạo môi trường, bối cảnh cụ thể để<br /> người học được thực hiện các hoạt động vận dụng kiến<br /> thức, sử dụng kĩ năng và thể hiện thái độ của mình một<br /> cách hiệu quả” [4; tr 121-122]. Trong đó, dạy học không<br /> những chú ý tích cực hóa hoạt động HS về hoạt động trí<br /> tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề<br /> gắn với những tình huống thực tiễn của cuộc sống, nghề<br /> nghiệp. Do vậy, việc dạy học môn học theo hướng phát<br /> triển năng lực nói chung và NLTH nói riêng chính là cần<br /> tích cực hóa cả về hoạt động trí tuệ lẫn chú ý rèn luyện<br /> năng lực thực hiện HĐTH gắn với giải quyết vấn đề của<br /> thực tiễn nghề nghiệp. Trên nguyên tắc, năng lực chỉ hình<br /> thành và phát triển thông qua hoạt động, vì vậy việc phát<br /> triển NLTH cho SV thực chất là giao nhiệm vụ, tổ chức<br /> và quản lí việc thực hiện nhiệm vụ tự học của SV ở nhà<br /> cũng như trên lớp. Thông qua việc sẵn sàng nhận nhiệm<br /> vụ và thực hiện các nhiệm vụ tự học, SV tự chiếm lĩnh<br /> tri thức ngành nghề cũng như hình thành các phẩm chất<br /> và phát triển được NLTH của bản thân.<br /> 2.2. Phát triển năng lực tự học cho sinh viên Sư phạm<br /> ngành Sinh học trong dạy học học phần “Lí luận dạy<br /> học Sinh học (phần đại cương)”<br /> Học phần “LLDH Sinh học (phần đại cương)” là môn<br /> học đầu tiên của khối kiến thức nghiệp vụ sư phạm về<br /> phương pháp dạy học (PPDH), thường được bố trí học<br /> sau khi SV đã được học các môn như Tâm lí học giáo<br /> dục, Giáo dục học và giao tiếp sư phạm. Môn học bao<br /> gồm những lí luận chung về dạy học môn Sinh học ở<br /> trường phổ thông như: Nhiệm vụ, nguyên tắc, phương<br /> pháp, kĩ thuật dạy học (KTDH), hình thức tổ chức dạy<br /> học và cách thức kiểm tra, đánh giá.<br /> Để phát triển được NLTH cho SV trong dạy học học<br /> phần, GV có thể tổ chức các hoạt động của SV theo nhiều<br /> cách khác nhau. Trong giới hạn của bài viết, chúng tôi đề<br /> cập việc thiết kế tài liệu tự học (TLTH) có hướng dẫn<br /> theo module, việc giao nhiệm vụ, quản lí HĐTH của SV<br /> và đổi mới PPDH học phần theo hướng tăng cường<br /> HĐTH - tự chủ của SV.<br /> 2.2.1. Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo module<br /> trong dạy học học phần “Lí luận dạy học Sinh học (phần<br /> đại cương)”<br /> <br /> 49<br /> <br /> Việc dạy học theo module có ý nghĩa quan trọng<br /> trong việc nâng cao và rèn luyện tính tự học và tự chủ<br /> của người học. “Module dạy học là đơn vị chương trình<br /> dạy học tương đối độc lập, được cấu trúc đặc biệt, chứa<br /> đựng mục tiêu, nội dung, PPDH và hệ thống công cụ<br /> đánh giá kết quả lĩnh hội. Chúng gắn bó với nhau như<br /> một chỉnh thể” [5; tr 130]. Module dạy học là TLTH có<br /> hướng dẫn, mỗi module tương ứng với một chủ đề dạy<br /> học xác định, tương đối độc lập, là một tài liệu tích hợp<br /> định hướng HĐTH của SV. Thông qua từng bước làm<br /> việc độc lập, khám phá và tự kiểm tra, đánh giá khả năng<br /> của bản thân, SV tự khai thác được nội dung bài học và<br /> đạt được mục tiêu đề ra.<br /> Việc thiết kế TLTH có hướng dẫn theo module dựa<br /> trên các nguyên tắc: Đảm bảo tính khoa học, phù hợp với<br /> nội dung truyền đạt; đảm bảo tính khả thi; đảm bảo tính<br /> sư phạm; đảm bảo tính thẩm mĩ [6; tr 19]. Ngoài ra, việc<br /> thiết kế TLTH có hướng dẫn theo module học phần<br /> “LLDH Sinh học (phần đại cương)” phải gắn với thực<br /> tiễn đổi mới giáo dục phổ thông, mỗi hoạt động đều gắn<br /> với yêu cầu chuẩn đầu ra của môn học.<br /> Để tạo được TLTH có hướng dẫn theo module hợp lí,<br /> cần khai thác những tiện ích của công nghệ thông tin. Có<br /> thể sử dụng các phần mềm lập trình có sẵn để xây dựng tài<br /> liệu như phần mềm soạn bài giảng Elearning Adobe<br /> Presenter, phần mềm ghi và chụp màn hình FSCapture<br /> (FastStone Screen Capture). Các phần mềm này cho phép<br /> GV tạo bài giảng tích hợp cả âm thanh, dễ dàng liên kết<br /> với các hình ảnh, video và đặc biệt có thể tạo được những<br /> mối tương tác giữa người dạy - người học.<br /> TLTH có hướng dẫn theo module có vai trò định<br /> hướng SV tự học cho từng thành phần kiến thức. Do vậy,<br /> trong tài liệu có nhiều module, mỗi module là một phần<br /> kiến thức của học phần, được thiết kế gồm các vai trò<br /> chính sau: 1) Giới thiệu mục tiêu cần đạt được của<br /> module: Giúp SV xác định được những kiến thức, kĩ<br /> năng và năng lực cần đạt được của module; 2) Nguồn tài<br /> liệu học tập và tài liệu tham khảo; 3) Hệ thống bài tập tự<br /> học (nhiệm vụ tự học và những sản phẩm phải hoàn<br /> thành và nộp): Đây là phần quan trọng nhất của mỗi<br /> module, định hướng SV cần phải làm gì, làm như thế<br /> nào, sản phẩm cũng như thời gian và cách thức nộp sản<br /> phẩm cho GV; 4) Tri thức bổ trợ có tác dụng hỗ trợ SV<br /> trong việc thực hiện nhiệm vụ; 5) Bài tập tự kiểm tra kiến<br /> thức sau khi đã nghiên cứu module.<br /> Vận dụng quy trình thiết kế TLTH có hướng dẫn theo<br /> module [7; tr 25] chúng tôi thiết kế TLTH có hướng dẫn<br /> cho học phần “LLDH Sinh học (phần đại cương)” gồm<br /> 6 module: 1) Nhiệm vụ dạy học Sinh học ở trường phổ<br /> thông; 2) Nguyên tắc dạy học Sinh học ở trường phổ<br /> thông; 3) PPDH Sinh học ở trường phổ thông; 4) Dạy<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 429 (Kì 1 - 5/2018), tr 48-52; 56<br /> <br /> khái niệm, quá trình, quy luật sinh học ở trường phổ<br /> thông; 5) Hình thức tổ chức dạy học Sinh học ở trường<br /> phổ thông; 6) Tổ chức kiểm tra, đánh giá HS trong dạy<br /> học Sinh học ở trường phổ thông.<br /> Ví dụ về TLTH có hướng dẫn theo module phần<br /> “PPDH Sinh học ở trường phổ thông”:<br /> 1) Mục tiêu của module: Căn cứ vào yêu cầu tối thiểu<br /> về kiến thức, kĩ năng của các tiêu chí cần hình thành cho<br /> SV trong đào tạo nghề [8; tr 197-200], thực tiễn đổi mới<br /> giáo dục phổ thông, nội dung học phần và căn cứ đối<br /> tượng SV chúng tôi xác định mục tiêu SV cần đạt được<br /> sau khi học xong module “PPDH Sinh học ở trường phổ<br /> thông” là: Nêu và phân biệt được khái niệm: quan điểm<br /> dạy học, PPDH và KTDH; Nêu được nội hàm và phân<br /> biệt được các phương pháp, KTDH phổ biến trong dạy<br /> học Sinh học (nội dung, phương pháp, kĩ thuật, quy trình<br /> thực hiện, ưu nhược điểm, điều kiện áp dụng...); Nêu<br /> được cách phân loại PPDH, các căn cứ để lựa chọn được<br /> PPDH thích hợp; Phân tích được khái niệm kế hoạch bài<br /> học; Phân tích được cấu trúc của 1 kế hoạch bài học theo<br /> định hướng phát triển năng lực HS; Bước đầu xây dựng<br /> được kế hoạch bài học thể hiện được các phương pháp,<br /> KTDH phù hợp cho 1 nội dung sinh học theo hướng phát<br /> triển năng lực HS (viết mục tiêu, lựa chọn PPDH, KTDH<br /> phù hợp, thiết kế các hoạt động dạy, hoạt động học phù<br /> hợp,...) và bước đầu biết sử dụng phương pháp, KTDH,<br /> phương tiện dạy học để tổ chức dạy học cho 1 nội dung<br /> sinh học trên lớp học ở trường phổ thông.<br /> 2) Tài liệu học tập, tham khảo chính: Sử dụng 3 tài<br /> liệu [11]; [12]; [3] trong danh mục tài liệu tham khảo.<br /> 3) Định hướng HĐTH: Sử dụng hệ thống bài tập để<br /> giao nhiệm vụ tự học cho SV. Mỗi bài tập thiết kế đều<br /> hướng tới đạt được một mục tiêu của bài học, mỗi bài tập<br /> GV đưa ra những yêu cầu về sản phẩm của SV cần phải<br /> đạt được. Thông qua việc thực hiện yêu cầu của bài tập,<br /> SV tự chiếm lĩnh tri thức môn học đồng thời học được<br /> phương pháp học. Vận dụng quy trình thiết kế bài tập<br /> tình huống của tác giả Đinh Quang Báo và các cộng sự<br /> [8; tr 68], chúng tôi xây dựng hệ thống bài tập giao cho<br /> SV trong dạy học học phần “PPDH Sinh học ở trường<br /> phổ thông” (xem bảng 1 trang sau).<br /> 4) Tri thức bổ trợ: Là những thông tin phản hồi liên<br /> quan đến nội dung chính của module có thể tham khảo ở<br /> địa chỉ: https://classroom.google.com/LÝ LUẬN DẠY<br /> HỌC SINH HỌC - SINHK51 - ĐH SƯ PHẠM/Tri thức<br /> bổ trợ/Module PPDH Sinh học ở trường PT.<br /> 5) Bài tập tự kiểm tra kiến thức sau khi đã nghiên cứu<br /> module: Bài kiểm tra gồm 30 câu trắc nghiệm và 6 bài<br /> tập tình huống thực tiễn (bài tập về mục tiêu bài học, bài<br /> tập về lựa chọn phương pháp và KTDH cho một loại kiến<br /> <br /> 50<br /> <br /> thức sinh học, bài tập về thiết kế hoạt động khởi động,<br /> hoạt động hình thành kiến thức, hoạt động vận dụng và<br /> hoạt động hướng dẫn HS tự học ở nhà). SV tự làm bài<br /> kiểm tra và tự đánh giá kết quả qua phần hướng dẫn chấm<br /> điểm. Có thể tham khảo bài kiểm tra ở địa chỉ:<br /> https://classroom.google.com/LÝ LUẬN DẠY HỌC<br /> SINH HỌC - SINHK51 - ĐH SƯ PHẠM/Bài kiểm<br /> tra/Module PPDH Sinh học ở trường PT.<br /> Như vậy có thể thấy, TLTH có hướng dẫn theo module<br /> vừa chứa đựng yêu cầu cần đạt (hệ vào của module), nội<br /> dung (hoặc địa chỉ cụ thể đến nội dung) của module đồng<br /> thời chứa cả phương pháp hướng dẫn SV tự học và tài liệu<br /> bổ trợ (thân của module). Cuối cùng là bài kiểm tra kiến<br /> thức của mỗi module (hệ ra của module).<br /> 2.2.2. Quản lí hoạt động tự học của sinh viên trong dạy<br /> học học phần “Lí luận dạy học Sinh học (phần đại<br /> cương)”<br /> Để việc giao nhiệm vụ và quản lí, đánh giá việc thực<br /> hiện nhiệm vụ tự học của SV một cách hiệu quả cần có<br /> sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. Đơn giản nhất là sử<br /> dụng Gmail hoặc lập nhóm trên Facebook để gửi, nhận<br /> TLTH và các tệp đính kèm cũng như gửi nhận xét và<br /> đánh giá HĐTH của SV. Tuy nhiên, để thuận lợi cho việc<br /> quản lí HĐTH của SV cũng như tạo hứng thú tham gia<br /> HĐTH cho SV, nên sử dụng tính năng của Google<br /> classroom - đây là một công cụ tích hợp Google Docs,<br /> Google Drive và Gmail nhằm mục đích giúp GV đơn<br /> giản hóa công việc giảng dạy. Một trong những lợi ích<br /> nổi trội của Google classroom là giúp GV tổ chức và<br /> quản lí lớp học dễ dàng, thuận tiện trong đó có cả quản lí<br /> thời hạn nộp bài tập của SV. Tất cả tài liệu, bài tập và<br /> điểm đều ở cùng một nơi (trong Google Drive), GV có<br /> thể lưu trữ toàn bộ tài liệu giảng dạy, video tham khảo,<br /> hình ảnh lớp học... ngay trên Drive của lớp học này và<br /> chia sẻ cho SV. Đặc biệt sử dụng Google classroom giúp<br /> GV và SV có thể theo dõi, cập nhật tình hình lớp học ở<br /> bất kì nơi đâu (chỉ cần có laptop, tablet hay điện thoại có<br /> kết nối internet), các thông báo và các trao đổi trên diễn<br /> đàn được thực hiện dễ dàng và thuận lợi [10].<br /> 2.2.3. Đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá sinh<br /> viên trong dạy học học phần “Lí luận dạy học Sinh học<br /> (phần đại cương)”<br /> Bên cạnh sử dụng PPDH truyền thống, GV cần sử<br /> dụng PPDH tích cực trong quá trình dạy học theo hướng<br /> tăng cường các HĐTH, tự nghiên cứu của SV như dạy<br /> học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, dạy học theo<br /> tình huống thực tiễn, dạy học theo phương pháp nhập vai<br /> (vai HS phổ thông, người học việc, GV dự giờ phân tích<br /> bài học, nhà quản lí)... Dù sử dụng PPDH nào đều thực<br /> hiện theo nguyên tắc là phải tạo cho SV cơ hội được tự<br /> lực, chủ động và sáng tạo tham gia vào các hoạt động tự<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 429 (Kì 1 - 5/2018), tr 48-52; 56<br /> <br /> Bảng 1. Hệ thống bài tập định hướng HĐTH cho SV trong module “PPDH Sinh học ở trường phổ thông”<br /> Mục tiêu<br /> <br /> SV tiếp cận với chương<br /> trình giáo dục phổ thông<br /> tổng thể, qua đó xác định<br /> được nhiệm vụ của GV<br /> tương lai.<br /> <br /> SV xác định được các<br /> PPDH Sinh học ở trường<br /> phổ thông, trình bày<br /> được ưu nhược điểm và<br /> cách sử dụng của mỗi<br /> loại PPDH.<br /> SV xác định được các<br /> KTDH tích cực, Trình<br /> bày được ưu nhược điểm,<br /> cách sử dụng của mỗi<br /> loại KTDH.<br /> <br /> SV nhận thức được vai<br /> trò của bản kế hoạch bài<br /> học khi lên lớp, Xác định<br /> được những yêu cầu<br /> chung của 1 kế hoạch bài<br /> học, SV xác định được<br /> quy trình thiết kế được 1<br /> kế hoạch bài học cho 1<br /> nội dung sinh học ở<br /> trường phổ thông.<br /> <br /> SV được học trực tiếp<br /> qua thực tiễn, được đóng<br /> vai GV để dự giờ và bước<br /> đầu biết phân tích giờ dạy<br /> qua đó tự rút ra được bài<br /> học cho bản thân trong<br /> việc sử dụng các phương<br /> pháp và KTDH trong dạy<br /> học môn học.<br /> <br /> Bài tập<br /> 1. Khi nghiên cứu chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, SV A cho rằng điểm<br /> mới cơ bản về mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông là hình thành cho<br /> người học phẩm chất và năng lực (năng lực chung và năng lực chuyên môn). Ý<br /> kiến anh/chị như thế nào? Hãy liệt kê các phẩm chất, năng lực (năng lực chung và<br /> năng lực chuyên môn) cần hình thành cho HS trong dạy học nói chung và dạy học<br /> Sinh học ở trường phổ thông.<br /> Định hướng nghiên cứu tài liệu:<br /> 1. Tải chương trình giáo dục phổ thông tổng thể<br /> https://moet.gov.vn/van-ban/vbdt/du thao ctgd pt tong the, du thao chuong trinh<br /> cac mon hoc/tải về<br /> 2. Nghiên cứu về các PPDH (Thuyết trình, hỏi đáp, các phương pháp trong nhóm<br /> trực quan, PPDH giải quyết vấn đề...) cho biết: Tên phương pháp, ưu nhược điểm<br /> của mỗi phương pháp, quy trình sử dụng của mỗi phương pháp, những lưu ý khi<br /> sử dụng. Lấy 1 ví dụ cho việc sử dụng PPDH trong dạy học Sinh học ở trường<br /> phổ thông.<br /> Định hướng nghiên cứu tài liệu:<br /> - Tài liệu [11; tr 47-103], [12; tr 90-116], [3; tr 97-135]<br /> 3. Nghiên cứu về các KTDH tích cực (kĩ thuật công não, khăn trải bàn, KWL,<br /> phòng tranh...) cho biết: Tên KTDH, ưu nhược điểm của mỗi KTDH, Quy trình<br /> sử dụng của mỗi KTDH, những lưu ý khi sử dụng. Lấy 1 ví dụ cho việc sử dụng<br /> KTDH trong dạy học Sinh học ở trường phổ thông.<br /> Định hướng nghiên cứu tài liệu:<br /> - Tài liệu [3; tr 177-189].<br /> 4. Nghiên cứu một kế hoạch bài học (giáo án) cụ thể của 1 giáo viên ở trường phổ<br /> thông (Bài 30. Sự nhân lên của vi rut trong tế bào chủ (Sinh học 10) - mẫu do<br /> giáo viên cung cấp), từ đó xác định cấu trúc chung của một kế hoạch bài học môn<br /> Sinh học, cách viết mục tiêu bài học (sử dụng các động từ tương ứng với các mức<br /> độ nhận thức theo thang Bloom), chỉ ra các hoạt động chính trong một giờ lên lớp<br /> theo định hướng phát triển năng lực HS, chỉ ra những yêu cầu cần đạt của mỗi<br /> hoạt động đó, xác định những căn cứ để lựa chọn phương pháp và KTDH cho mỗi<br /> hoạt động. Từ đó hãy thử đưa ra quy trình thiết kế kế hoạch bài học cho 1 nội dung<br /> Sinh học.<br /> Định hướng nghiên cứu tài liệu:<br /> - file word: kế hoạch bài học Bài 30. Sự nhân lên của vi rut trong tế bào chủ (Sinh<br /> học 10)<br /> (https://classroom.google.com/LÝ LUẬN DẠY HỌC SINH HỌC - SINHK51 ĐH SƯ PHẠM)<br /> - Tài liệu [11; tr 183-194], [12; tr 61-78]<br /> 5. Dự giờ qua xem video tiết dạy Bài 30. Sự nhân lên của vi rut trong tế bào chủ<br /> (Sinh học 10) và thực hiện các nhiệm vụ sau:<br /> Nhiệm vụ 1: mô tả lại những hoạt động của giáo viên và HS trong việc thực hiện<br /> các nhiệm vụ dạy - học (hoạt động khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận<br /> dụng mở rộng và hoạt động hướng dẫn HS tự học ở nhà).<br /> Nhiệm vụ 2: Ở mỗi hoạt động hãy cho biết: giáo viên đã giao nhiệm vụ cho HS<br /> như thế nào? Cách giao như vậy có tạo được hứng thú cho người học không? Có<br /> đảm bảo 100% HS nhận thức đúng nhiệm vụ và hăng hái thực hiện không? Trong<br /> khi HS hoạt động nhóm thì giáo viên làm gì? Nếu HS trả lời sai thì giáo viên xử lí<br /> như thế nào? Cách xử lí như vậy có kích thích được ham muốn học tập của HS<br /> không? Nếu em là giáo viên đó em sẽ làm như thế nào? Hoạt động cuối của giáo<br /> viên ở mỗi nội dung kiến thức là gì? Kết quả của mỗi hoạt động có đạt được mục<br /> tiêu đề ra không?<br /> Nhiệm vụ 3: Chỉ ra các PPDH và KTDH đã sử dụng trong bài giảng và nêu cách<br /> tổ chức của mỗi phương pháp và KTDH đó.<br /> Định hướng nghiên cứu tài liệu:<br /> file video: Tổ chức dạy học Bài 30. Sự nhân lên của vi rut trong tế bào chủ (Sinh<br /> học 10) và file Tài liệu tập huấn tổ trưởng chuyên môn về phân tích bài dạy - Bộ<br /> GD-ĐT (https://classroom.google.com/LÝ LUẬN DẠY HỌC SINH HỌC SINHK51 - ĐH SƯ PHẠM)<br /> - Tài liệu [11; tr194-198], [12; tr 61-78]<br /> <br /> 51<br /> <br /> Yêu cầu sản phẩm<br /> * Yêu cầu sản phẩm:<br /> (1) Chương trình giáo dục<br /> phổ thông tổng thể và<br /> chương trình môn Sinh học;<br /> (2) Đánh giá của SV về phát<br /> biểu của SV A: Đúng sai?<br /> Giải thích; (3) Danh sách các<br /> phẩm chất, các năng lực.<br /> * Thời gian nộp bài:<br /> * Yêu cầu sản phẩm: Bản<br /> báo cáo về PPDH: Tên, vai<br /> trò, Cách sử dụng của<br /> phương pháp. Cho 1 ví dụ<br /> trong dạy học môn Sinh học<br /> ở trường phổ thông.<br /> * Thời gian nộp bài:<br /> * Yêu cầu sản phẩm: Bản<br /> báo cáo về KTDH: Tên,<br /> vai trò, Cách sử dụng của<br /> KTDH. 1 ví dụ.<br /> * Thời gian nộp bài:<br /> <br /> * Yêu cầu sản phẩm:<br /> - Sơ đồ cấu trúc của 1 kế<br /> hoạch bài học.<br /> - Các hoạt động chính của 1<br /> kế hoạch bài học theo định<br /> hướng phát triển năng lực.<br /> - Quy trình thiết kế kế hoạch<br /> bài học.<br /> * Thời gian nộp bài:<br /> <br /> * Yêu cầu sản phẩm:<br /> - Biên bản dự giờ.<br /> - Phân tích các hoạt động<br /> dạy - học.<br /> - Đưa ra cách giải quyết của<br /> cá nhân.<br /> - Phân tích được cách sử<br /> dụng của các phương pháp<br /> và KTDH mà GV đã sử<br /> dụng trong bài giảng.<br /> * Thời gian nộp bài:<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 429 (Kì 1 - 5/2018), tr 48-52; 56<br /> <br /> SV tiếp cận cách phân<br /> tích giờ dạy theo công<br /> văn của Bộ GD-ĐT, SV<br /> phân tích, xếp loại và cho<br /> ý kiến qua đó hiểu sâu<br /> sắc hơn những yêu cầu<br /> cần đạt của kế hoạch bài<br /> học, của các hoạt động<br /> GV và HS trong giờ dạy.<br /> SV vận dụng để tự thiết kế<br /> được 1 kế hoạch bài học<br /> cho 1 nội dung sinh học.<br /> SV bước đầu biết tổ chức<br /> dạy học theo kế hoạch<br /> bài học đã thiết kế.<br /> <br /> 6. Tải công văn 5555 của Bộ GD-ĐT (công văn về việc biên soạn câu hỏi/bài tập,<br /> thiết kế tiến trình dạy học, tổ chức dạy học và dự giờ, phân tích rút kinh nghiệm<br /> bài học) [9], nghiên cứu ba tiêu chuẩn: kế hoạch dạy học; Hoạt động của giáo viên,<br /> hoạt động của HS. Mỗi tiêu chuẩn có bốn tiêu chí, mỗi tiêu chí xác định được yêu<br /> cầu đạt được ở ba mức độ trong đó tập trung phân tích ở mức độ cao nhất (mức<br /> độ ba). Trên cơ sở các tiêu chuẩn hãy xếp loại với mức độ đạt được. Từ đó hãy đề<br /> xuất phương án tổ chức hoạt động của giáo viên và HS theo cách của bản thân.<br /> 7. Thiết kế 1 bản kế hoạch bài học cho 1 nội dung Sinh học ở trường phổ thông<br /> (hiện tượng, khái niệm, quá trình...).<br /> 8. Tổ chức dạy học 1 nội dung Sinh học theo kế hoạch bài học đã thiết kế (quay<br /> video).<br /> <br /> khám phá tri thức. Thông qua việc tự mình tham gia vào<br /> các hoạt động, SV có thể tự học được PPDH từ chính<br /> cách thức tổ chức của GV cũng như tự học thông qua tự<br /> nghiên cứu của bản thân và qua các báo cáo, thảo luận<br /> các sản phẩm học tập của SV trong lớp.<br /> Để phát triển NLTH cho SV, việc tổ chức các hoạt<br /> động học tập cần tiến hành đồng bộ, hài hòa giữa việc thực<br /> hiện HĐTH ở nhà với hoạt động học tập trên lớp. Có thể<br /> tiến hành các hoạt động của GV và SV theo bảng sau:<br /> Thời điểm<br /> thực hiện<br /> <br /> Ở nhà<br /> <br /> Trên lớp<br /> <br /> Hoạt động của GV<br /> - Giao nhiệm vụ tự học<br /> bằng cách cung cấp TLTH<br /> có hướng dẫn theo module<br /> và hướng dẫn SV tự học<br /> theo từng tuần qua Google<br /> Classsroom (hoặc Gmail<br /> của lớp).<br /> - Xử lí kết quả việc thực<br /> hiện nhiệm vụ tự học của<br /> SV (quản lí và đánh giá)<br /> trên Google Classroom.<br /> - Tổng hợp, đánh giá xác<br /> định những điểm SV còn<br /> yếu để có kế hoạch bổ sung<br /> trên lớp.<br /> - Tổ chức SV báo cáo và<br /> thảo luận sản phẩm tự học.<br /> - Giải đáp thắc mắc của SV.<br /> - Đánh giá công khai các<br /> sản phẩm của SV.<br /> - Trình bày những nội dung<br /> trọng tâm, cốt lõi.<br /> - Sử dụng câu hỏi/bài tập để<br /> kiểm tra mức độ lĩnh hội<br /> kiến thức, kĩ năng của SV<br /> sau mỗi module.<br /> - Hướng dẫn kế hoạch cho<br /> việc thực hiện nhiệm vụ tự<br /> học cho module tiếp theo.<br /> <br /> Hoạt động<br /> của SV<br /> <br /> - Nhận nhiệm vụ<br /> và thực hiện các<br /> HĐTH<br /> theo<br /> hướng dẫn của<br /> GV (hoạt động cá<br /> nhân hoặc hoạt<br /> động theo nhóm<br /> nhỏ).<br /> - Nộp sản phẩm<br /> theo đúng quy<br /> định của GV.<br /> <br /> - SV báo cáo sản<br /> phẩm, SV phản<br /> biện (đặt và trả<br /> lời câu hỏi) và<br /> đưa ra những vấn<br /> đề thắc mắc.<br /> - Ghi chép nội<br /> dung qua thảo<br /> luận, nghe giảng<br /> và tự rút ra bài học.<br /> - SV làm bài<br /> kiểm tra.<br /> <br /> * Yêu cầu sản phẩm:<br /> - Công văn 5555 Bộ GDĐT.<br /> - Đánh giá và xếp loại kế<br /> hoạch bài học và giờ dạy<br /> theo công văn.<br /> - Đề xuất phương án cho là<br /> hợp lí hơn.<br /> *Thời gian nộp bài:<br /> * Yêu cầu sản phẩm: kế<br /> hoạch bài học cho dạy 1 nội<br /> dung Sinh học.<br /> * Yêu cầu sản phẩm: Video<br /> tổ chức dạy học theo kế<br /> hoạch bài học đã xây dựng.<br /> <br /> Như vậy, để hoàn thành được các nhiệm vụ tự học thì<br /> SV cần phải nghiên cứu vấn đề theo cách của bản thân<br /> để thu thập thông tin, xử lí thông tin, làm báo cáo và thực<br /> hiện báo cáo một cách khoa học. SV có thể nghiên cứu<br /> tri thức bổ trợ (GV cung cấp trên Google classroom), đọc<br /> sách tham khảo, nghiên cứu tài liệu trên Internet; Tham<br /> gia thảo luận, chia sẻ ý kiến trên Google classroom và<br /> trên lớp; tham gia vào hoạt động như dự giờ, phân tích<br /> bài học. Đặc biệt SV vận dụng được những tri thức về<br /> PPDH Sinh học ở trường phổ thông để tạo ra sản phẩm<br /> của chính bản thân (là kế hoạch dạy học, là video tổ chức<br /> dạy học cho 1 nội dung sinh học). Như vậy, thông qua<br /> thực hiện nhiệm vụ học tập, SV vừa chiếm lĩnh được tri<br /> thức khoa học đồng thời phát triển được các năng lực cho<br /> bản thân như: NLTH, tự nghiên cứu; năng lực khai thác<br /> và sử dụng công nghệ thông tin; năng lực hợp tác; năng<br /> lực giải quyết vấn đề...<br /> Ngoài ra, để phát triển NLTH cho SV cần đổi mới cả<br /> hoạt động kiểm tra, đánh giá theo hướng đánh giá NLTH.<br /> Nội dung đánh giá toàn diện cả về kiến thức, kĩ năng, thái<br /> độ và đặc biệt là NLTH - tự chủ của SV thông qua việc<br /> thực hiện các nhiệm vụ tự học đã được giao. Việc thiết kế,<br /> sử dụng bài tập đánh giá năng lực - bài tập giải quyết tình<br /> huống thực tiễn giáo dục phổ thông và việc thiết kế, sử<br /> dụng các tiêu chí đánh giá quá trình có ý nghĩa quan trọng,<br /> vừa tạo hứng thú, động lực vừa đánh giá được năng lực<br /> SV. Có thể kể đến một số tiêu chí đánh giá như: Đánh giá<br /> HĐTH ở nhà (thời gian nộp bài, số bài tập được giao, mức<br /> độ thực hiện nhiệm vụ được giao) và đánh giá hoạt động<br /> trên lớp (thuyết trình sản phẩm, sự hợp tác, mức độ tích<br /> cực đặt và trả lời các câu hỏi của SV...) và đánh giá qua bài<br /> kiểm tra sau khi học xong mỗi module.<br /> 3. Kết luận<br /> Như vậy, thực chất của đổi mới dạy học học phần học<br /> “LLDH Sinh học (phần đại cương)” theo hướng phát<br /> .............................................................(Xem tiếp trang 56)<br /> <br /> 52<br /> <br />