Phúc lợi xã hội trong phát triển giáo dục ở Việt Nam

X· héi häc thùc nghiÖm Xã hội học, số 1(109), 39<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phóc lîi x· héi trong<br /> ph¸t triÓn Gi¸o dôc ë ViÖt Nam<br /> <br /> TrÞnh Hßa B×nh * F<br /> 0<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NguyÔn V¨n ChiÕn ** F<br /> 1<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. DÉn nhËp<br /> B×nh ®¼ng x· héi trong gi¸o dôc lµ mét vÊn ®Ò ®­îc quan t©m ®Æc biÖt lµ khi nÒn<br /> kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi lín. Sù ph©n hãa x· héi vµ bÊt b×nh ®¼ng trong nhiÒu lÜnh<br /> vùc cã xu h­íng gia t¨ng. Khi thu nhËp gi÷a c¸c nhãm x· héi chªnh lÖch sÏ ¶nh h­ëng<br /> ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi, trong ®ã cã gi¸o dôc. MÆt kh¸c, gi¸o dôc l¹i<br /> trë thµnh nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, thu nhËp vµ hßa nhËp<br /> cña mçi c¸ nh©n trong x· héi. Vai trß cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ<br /> kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc. Nhµ n­íc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi, ph©n phèi l¹i<br /> thu nhËp th«ng qua ®¸nh thuÕ vµ cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng céng nh»m gi¶m thiÕu sù<br /> bÊt b×nh ®¼ng vµ c¸ch biÖt x· héi.<br /> Theo quan ®iÓm cña c¸c tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ th× t¨ng tr­ëng ch­a ph¶i lµ<br /> môc ®Ých cuèi cïng cña c¸c quèc gia mµ cÇn ph¶i g¾n c¸c môc tiªu t¨ng tr­ëng víi<br /> phóc lîi vµ c«ng b»ng x· héi. ViÖc ®­a ra chØ sè HDI (chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi) bªn<br /> c¹nh chØ sè GDP (thu nhËp quèc néi) ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia ë ®ã cã<br /> héi tô ®ñ c¸c yÕu tè vÒ kinh tÕ, gi¸o dôc, søc kháe.... vµ lµ nh÷ng ph­¬ng diÖn trong<br /> ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng.<br /> Bµi viÕt nµy tËp trung t×m hiÓu thùc tr¹ng cña chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi trong<br /> lÜnh vùc gi¸o dôc ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua; ph©n tÝch ¶nh h­ëng cña phóc lîi x·<br /> héi ®Õn ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®Ò xuÊt nh÷ng gîi ý vÒ c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch.<br /> 2. Thùc tr¹ng phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc ë ViÖt Nam<br /> 2.1. Kh¸i niÖm phóc lîi x· héi<br /> Phóc lîi x· héi lµ mét kh¸i niÖm ®­îc sö dông ë ViÖt Nam ch­a l©u. Theo c¸c<br /> häc gi¶ quèc tÕ, phóc lîi x· héi lµ: (1) mét hÖ thèng quèc gia vÒ c¸c ch­¬ng tr×nh, lîi<br /> Ých vµ dÞch vô gióp ®ì mäi ng­êi ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu nh»m duy tr× ph¸t<br /> triÓn x· héi, ®ã lµ nh÷ng nhu cÇu vÒ v¨n hãa, x· héi, kinh tÕ, gi¸o dôc vµ søc kháe; (2)<br /> h×nh thøc nhµ n­íc vÒ sù ph¸t triÓn phóc lîi chung cho c¶ céng ®ång hay c¶ x· héi 1. F<br /> 2<br /> P<br /> T<br /> 7 T<br /> 7<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mét x· héi hay quèc gia muèn duy tr× sù ph¸t triÓn cña m×nh cÇn ph¶i cã mét hÖ<br /> thèng an sinh x· héi thùc hiÖn c«ng t¸c cung cÊp c¸c phóc lîi x· héi ®Õn víi ng­êi d©n.<br /> Nguån gèc cña phóc lîi x· héi chÝnh lµ thuÕ cña c¸c c¸ nh©n, doanh nghiÖp ®­îc nhµ<br /> n­íc gi÷ vµ sö dông khi cã nhu cÇu cÇn thiÕt. VÝ dô, l­¬ng h­u, b¶o hiÓm y tÕ, trî cÊp<br /> <br /> *<br /> TiÕn sÜ, ViÖn X· héi häc, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam.<br /> **<br /> ThS, ViÖn Khoa häc Gi¸o dôc ViÖt Nam, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o.<br /> 1<br /> Social Work Dictionary, NASW Press, 4th Edition, New York.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 40 Phúc lợi xã hội trong phát triển giáo dục ở Việt Nam<br /> <br /> <br /> thÊt nghiÖp,... ®Òu lµ phóc lîi x· héi mµ ng­êi d©n nhËn ®­îc th«ng qua c¸c hÖ thèng<br /> an sinh x· héi. Nh­ vËy, phóc lîi x· héi còng ®­îc xem lµ mét kho¶n thu nhËp cña<br /> ng­êi d©n bªn c¹nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, dÞch vô trùc tiÕp kh¸c.<br /> 2.2. HÖ thèng phóc lîi ë ViÖt Nam<br /> C¸c nghiªn cøu vÒ an sinh x· héi vµ phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam ®­îc b¾t ®Çu vµo<br /> nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 20. §Õn nay, c¸c nghiªn cøu vÒ phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam<br /> xoay quanh 5 trôc c¬ b¶n sau 2: 3F<br /> P<br /> 7T 7T<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (1) X©y dùng ba khu vùc chÝnh cña hÖ thèng phóc lîi x· héi (bao gåm ­u ®·i x·<br /> héi, b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ vµ cøu trî x· héi);<br /> (2) H×nh thµnh c¸c quan hÖ lao ®éng (LuËt Doanh nghiÖp, LuËt Lao ®éng...);<br /> (3) Phóc lîi cho c¸c nhãm x· héi yÕu thÕ (trÎ em, phô n÷, ng­êi cao tuæi, ng­êi<br /> tµn tËt, ng­êi nghÌo, ng­êi cã hoµn c¶nh khã kh¨n....);<br /> (4) Xãa ®ãi gi¶m nghÌo;<br /> (5) Khu«n khæ ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ trong lÜnh vùc phóc lîi x· héi (Nhµ<br /> n­íc, ®oµn thÓ x· héi, tæ chøc chÝnh phñ, doanh nghiÖp, nhãm ho¹t ®éng...).<br /> Cã thÓ xem phóc lîi x· héi nh­ mét “chiÕc ®Öm” nh»m gi¶m nhÑ nh÷ng có sèc do<br /> biÕn ®èi x· héi x¶y ra ®èi víi c¸c nhãm x· héi cã “søc ®Ò kh¸ng” h¹n chÕ. Phóc lîi x·<br /> héi chñ yÕu ®­îc ph©n phèi ngoµi thu nhËp theo lao ®éng. Trong lÜnh vùc gi¸o dôc,<br /> phóc lîi x· héi bao gåm nh÷ng kho¶n chi phÝ nh­ häc bæng, chi phÝ häc tËp kh«ng mÊt<br /> tiÒn, hÖ thèng nhµ trÎ, mÉu gi¸o, trî cÊp gi¸o dôc... nh»m gi¶m bít khã kh¨n, n©ng cao<br /> kh¶ n¨ng vµ c¬ héi tiÕp cËn gi¸o dôc cña ng­êi d©n. Tïy theo møc ®é ph¸t triÓn cña<br /> kinh tÕ - x· héi, quü phóc lîi x· héi th­êng cã ba nhãm c¬ b¶n: quü tËp trung cña nhµ<br /> n­íc qu¶n lý; quü phóc lîi cña c¸c doanh nghiÖp, ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ quü phóc lîi tËp<br /> thÓ cña c¸c c¬ quan, hîp t¸c x·, tËp ®oµn. C¸c quü phóc lîi ho¹t ®éng d­íi hai h×nh<br /> thøc: tr¶ b»ng tiÒn nh­ tiÒn l­¬ng, tiÒn trî cÊp, häc bæng... vµ c¸c h×nh thøc ­u ®·i<br /> th«ng qua c¸c dÞch vô kh«ng mÊt tiÒn nh»m tháa m·n nh÷ng nhu cÇu bøc thiÕt kh«ng<br /> ph¶i tr¶ tiÒn.<br /> Chñ ®Ò cña bµi viÕt nµy bao hµm trôc thø (3), (4) vµ mét phÇn cña trôc (1). Nãi vÒ<br /> phóc lîi x· héi lµ nãi ®Õn mét bé phËn thu nhËp quèc d©n cña x· héi ®­îc sö dông<br /> nh»m tháa m·n nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c¸c thµnh viªn trong x· héi.<br /> 2.3. Phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc ë ViÖt Nam<br /> Nh­ ®· ®Ò cËp bªn trªn, phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc ®­îc thÓ hiÖn qua nhiÒu<br /> h×nh thøc kh¸c nhau: b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt hoÆc qua c¸c dÞch vô kh«ng ph¶i tr¶<br /> tiÒn. Th«ng qua phóc lîi x· héi, nhµ n­íc nh»m n©ng ®ì vµ gióp c¸c nhãm x· héi khã<br /> kh¨n/yÕu thÕ cã ®iÒu kiÖn vµ c¬ héi tiÕp cËn víi gi¸o dôc. Phóc lîi x· héi trong gi¸o<br /> dôc cã vai trß thóc ®Èy gi¸o dôc ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ gi¸o dôc c¬ b¶n ®èi víi trÎ em.<br /> Tæng chi cho gi¸o dôc gÇn 4,8 tØ USD vµo n¨m 2006, trong ®ã 3,45 tØ USD lµ tõ ng©n<br /> <br /> 2<br /> Bïi ThÕ C­êng. Nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi: Nh×n l¹i mét chÆng ®­êng. T¹p chÝ X· héi häc sè 4, 2005.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Hòa Bình & Nguyễn Văn Chiến 41<br /> <br /> <br /> s¸ch nhµ n­íc (con sè chÝnh thøc) vµ 1,3 tØ USD do nh©n d©n ®ãng gãp thªm, dùa theo<br /> ­íc ®o¸n lµ 21 triÖu häc sinh b×nh qu©n ®ãng 63\USD hay 1 triÖu ®ång mét n¨m (sinh<br /> viªn ®¹i häc 150USD/n¨m, mÉu gi¸o 100USD/n¨m, phæ th«ng 50USD/n¨m). D­íi ®©y lµ<br /> nh÷ng sè liÖu n¨m 1998 vµ 2002 vÒ chi phÝ trung b×nh cho häc sinh ë c¸c cÊp häc theo<br /> gi¸ hiÖn hµnh. So víi thêi ®iÓm nµy th× ng©n s¸ch hiÖn nay chi cho gi¸o dôc theo ®Çu<br /> häc sinh ®· t¨ng m¹nh.<br /> B¶ng 1: Chi phÝ trªn ®Çu häc sinh (ngh×n ®ång)<br /> <br /> <br /> CÊp häc 1998 2002<br /> Gi¸ hiÖn hµnh Gi¸ hiÖn hµnh Gi¸ n¨m 1998<br /> TiÓu häc 408 721 620<br /> Trung häc c¬ së 465 609 524<br /> Trung häc phæ th«ng 739 876 753<br /> CÊp häc 1998 2002<br /> Gi¸ hiện hµnh Gi¸ hiện hµnh Gi¸ năm 1998<br /> TiÓu häc 408 721 620<br /> Trung häc c¬ së 465 609 524<br /> Trung häc phæ th«ng 739 876 753<br /> <br /> Nguån: Bé Tµi ChÝnh<br /> <br /> ë bËc ®¹i häc, chi phÝ cho mét sinh viªn cßn cao h¬n rÊt nhiÒu, trong ®ã kho¶n<br /> ng©n s¸ch nhµ n­íc tham gia vµo qu¸ tr×nh ®¹o t¹o chiÕm ®a sè. Cµng ë c¸c vïng khã<br /> kh¨n, ng©n s¸ch nhµ n­íc cµng cã vai trß lín trong viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn sè sinh<br /> viªn ®¹i häc nhËp häc. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ rÊt nhiÒu ®èi t­îng ®­îc h­ëng c¸c<br /> chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi tõ phÝa nhµ n­íc trong tiÕp cËn gi¸o dôc ë bËc cao.<br /> B¶ng 2: Chi phÝ ®µo t¹o trªn ®Çu sinh viªn ë c¸c c¬ së ®µo t¹o ®¹i häc<br /> (TriÖu ®ång)<br /> <br /> C¬ së ®µo t¹o Ng©n s¸ch nhµ n­íc Sinh viªn trang tr¶i Tæng<br /> <br /> §¹i häc quèc gia 7.60 2.36 9.96<br /> §¹i häc thuéc Bé, ngµnh 2.25 1.96 4.21<br /> §¹i häc vïng 3.22 1.85 5.07<br /> §¹i häc tØnh 4.31 0.85 5.16<br /> <br /> Nguån: Kh¶o s¸t ®µo t¹o vµ tµi chÝnh c¸c tr­êng ®¹i häc n¨m 2000. Bé GD-§T<br /> <br /> VÒ chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho gi¸o dôc, tû lÖ nµy ®· lªn tíi 6% GDP n¨m 2006.<br /> Kh«ng kÓ d©n ®ãng thªm, Nhµ n­íc ta ®· chi cho gi¸o dôc víi mét tØ lÖ cã thÓ so s¸nh<br /> víi tØ lÖ trung b×nh cña c¸c n­íc ph¸t triÓn cao trªn thÕ giíi. Chi phÝ ng©n s¸ch cho<br /> gi¸o dôc cña ta l¹i t¨ng rÊt nhanh, n¨m 2007 b»ng h¬n bèn lÇn n¨m 2001, v× mçi n¨m<br /> b×nh qu©n t¨ng 27%. Bªn c¹nh ®ã lµ nguån trî cÊp x· héi, trong ®ã cã mét sè l­îng<br /> t­¬ng ®èi lín häc sinh ®­îc h­ëng tõ nguån nµy.<br /> B¶ng 3: Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho gi¸o dôc hµng n¨m<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 42 Phúc lợi xã hội trong phát triển giáo dục ở Việt Nam<br /> <br /> <br /> N¨m Chi gi¸o dôc Chi trî cÊp x· héi<br /> 2000 2.2 2.4<br /> 2001 2.5 2.8<br /> 2002 2.6 2.5<br /> 2003 2.8 2.7<br /> 2004 2.9 2.4<br /> 2005 3.5 2.8<br /> <br /> <br /> Nguån: B¸o c¸o Ph¸t triÓn ViÖt Nam 2007: H­íng ®Õn tÇm cao míi<br /> <br /> Bªn c¹nh c¸c nguån chi trùc tiÕp cho gi¸o dôc tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc, ng­êi d©n<br /> cßn ®­îc h­ëng c¸c kho¶n ­u ®·i, phóc lîi x· héi th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu<br /> quèc gia vÒ gi¸o dôc. §©y lµ mét trong nh÷ng nguån quan träng gióp cho gi¸o dôc ë<br /> c¸c vïng khã kh¨n ph¸t triÓn. Cã thÓ nãi r»ng, trong giai ®o¹n võa qua, nhµ n­íc ®·<br /> ®Çu t­ mét khèi l­îng lín th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cô thÓ (xem b¶ng) mµ ng­êi h­ëng<br /> lîi trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp lµ ng­êi d©n.<br /> B¶ng 4: Chi tiªu cña c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia sö dông<br /> ng©n s¸ch nhµ n­íc ph©n theo vïng (1997 - 2004) (%)<br /> <br /> Ph©n Xãa mï, T¨ng c­êng Bèi d­ìng T¨ng SGK, ®æi §µo t¹o<br /> theo phæ cËp GD miÒn GV, t¨ng c­êng míi c¸n bé tin<br /> vïng THCS nói c­êng CSVC CSVC ch­¬ng häc, ®­a tin<br /> tr­êng s­ tr­êng tr×nh häc vµo<br /> ph¹m phæ th«ng nhµ tr­êng<br /> C¶ n­íc 100 6.5 18.5 21.7 24.9 26.0 2.2<br /> Vïng I 14.8 11.8 7.4 18.2 17.1 15.8 15.4<br /> Vïng II 21.7 21.3 22.2 18.0 21.7 24.7 19.2<br /> Vïng III 7.1 8.9 7.7 6.1 6,7 7.6 6.1<br /> Vïng IV 15.0 9.8 12.4 12.2 15.3 20.5 12.7<br /> Vïng V 8.7 7.2 9.4 9.3 9.4 7.2 8.9<br /> Vïng VI 7.3 9.7 9.2 6.3 5.9 7.4 8.7<br /> Vïng VII 8.7 10.8 8.7 11.7 10.2 3.9 1.3<br /> Vïng VIII 16.8 20.5 22.9 18.2 13.9 12.8 18.7<br /> <br /> Ghi chó: Vïng I: §ång b»ng S«ng Hång; Vïng II: §«ng B¾c; Vïng III: T©y B¾c;<br /> Vïng IV: B¾c Trung Bé; Vïng V: Duyªn h¶i Nam Trung Bé; Vïng VI: T©y Nguyªn;<br /> Vïng VII: §«ng Nam Bé; Vïng VIII: §ång b»ng s«ng Cöu Long<br /> Nguån: ViÖt Nam: qu¶n lý chi tiªu c«ng ®Ó t¨ng tr­ëng vµ gi¶m nghÌo. B¸o c¸o cña<br /> ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Ng©n hµng ThÕ giíi víi sù hç trî cña c¸c nhµ tµi trî, th¸ng<br /> 4/2004. TËp 2: c¸c vÊn ®Ò chuyªn ngµnh.<br /> Trong khu«n khæ c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu, hé nghÌo thuéc c¸c vïng môc tiªu ®­îc<br /> miÔn häc phÝ mét phÇn hoÆc toµn bé. N¨m 2002, cã 1.5% häc sinh tõ 6 - 14 tuæi ®­îc gi¶m<br /> häc phÝ vµ 15.2% ®­îc miÔn häc phÝ. §iÒu ®¸ng quan t©m ë ®©y lµ, nh÷ng gia ®×nh nghÌo<br /> ®­îc h­ëng chÝnh s¸ch nµy chiÕm ®Õn 26.37%, nhãm cËn nghÌo 19.97%.<br /> B¶ng 5: MiÔn gi¶m häc phÝ ph©n theo nhãm thu nhËp (%)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Hòa Bình & Nguyễn Văn Chiến 43<br /> <br /> <br /> NghÌo nhÊt CËn nghÌo Trung b×nh CËn giµu Giµu nhÊt C¶ n­íc<br /> N¨m 1998<br /> Gi¶m mét phÇn 8.9 10.7 13.4 9.9 8.6 10.4<br /> MiÔn toµn bé 11.6 6.5 3.6 3.6 0.9 5.8<br /> Tæng 20.5 17.2 17<br /> T<br /> 5 13.6<br /> T<br /> 5 9.5<br /> T<br /> 5 16.2<br /> T<br /> 5<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> N¨m 2002<br /> T<br /> 5<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Gi¶m mét phÇn 2.21 1.77 1.42 1.34 0.89 1.52<br /> T<br /> 5<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MiÔn toµn bé 24.16 18.2 15.02 11.81 7.39 15.2<br /> T<br /> 5<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tæng<br /> T<br /> 5 26.37 19.97 16.44 13.15 8.28 16.72<br /> <br /> Nguån: §iÒu tra thu nhËp hé gia ®×nh 1998, 2002<br /> Tõ n¨m 2001 - 2002, nhµ n­íc ®· ®Çu t­ 120 tû ®ång ng©n s¸ch ®Ó hç trî gi¸o<br /> dôc. Dù tÝnh kho¶ng 3 triÖu trÎ em nghÌo ®· ®­îc h­ëng mét h×nh thøc hç trî nµo ®ã,<br /> 5.5% hé gia ®×nh ®­îc miÔn hoÆc gi¶m häc phÝ vµ gÇn 20% hé nghÌo ®­îc h­ëng tõ<br /> ch­¬ng tr×nh. D­íi ®©y lµ b¶ng sè liÖu thÓ hiÖn møc ®é bao phñ vµ ng©n s¸ch cho c¸c<br /> n¨m tõ 1999 - 2002 3. 4F<br /> P<br /> 7T 7T<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B¶ng 6: Trî cÊp gi¸o dôc vµ häc bæng tõ c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu<br /> <br /> 1999-2000 2001 2002<br /> Sè tØnh tham gia 38 50 39<br /> Häc phÝ<br /> Sè häc sinh h­ëng lîi (ngh×n ng­êi) 2660 2004* 851<br /> Ng©n s¸ch (tû ®ång) 95 39 42<br /> S¸ch vµ dông cô häc tËp<br /> Sè häc sinh h­ëng lîi (ngh×n ng­êi) 1640 1650 720<br /> Ng©n s¸ch (tû ®ång) 37.8 6.7 3.1<br /> PhÝ duy tu, b¶o d­ìng<br /> Sè häc sinh h­ëng lîi (ngh×n ng­êi) 1880 600 342<br /> Ng©n s¸ch (tû ®ång) 47.5 20 8.3<br /> Häc bæng<br /> Sè häc sinh h­ëng lîi (ngh×n ng­êi) -- 20 12.5<br /> Ng©n s¸ch (tû ®ång) -- 5 3.1<br /> <br /> * Bao gåm 730.000 häc sinh nghÌo ®­îc miÔn häc phÝ<br /> ** Bao gåm 1.35 triÖu trÎ em nghÌo ®­îc tÆng s¸ch miÔn phÝ<br /> Nguån: UNDP, 2004<br /> Qua nh÷ng sè liÖu vµ ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy r»ng, nh÷ng hç trî tõ phÝa nhµ<br /> n­íc vÒ gi¸o dôc ®èi víi ng­êi d©n trong nh÷ng n¨m qua lµ kh«ng nhá th«ng qua ®Çu t­<br /> trùc tiÕp vµ c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu kh¸c nhau kh¸ ®a d¹ng. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy Ýt<br /> nhiÒu ®· gióp cho mét tû lÖ lín trÎ em ®­îc ®Õn tr­êng vµ tiÕp cËn víi gi¸o dôc c¬ b¶n.<br /> MÆc dï viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña phóc lîi x· héi ®èi víi chÊt l­îng gi¸o dôc cho ®Õn<br /> nay ch­a cã mét th«ng tin chÝnh thèng ®­îc kiÓm ®Þnh, song vÒ mÆt ®Þnh tÝnh mµ nãi th×<br /> <br /> 3<br /> RÊt tiÕc, cho ®Õn nay, c¸c sè liÖu míi h¬n t¸c gi¶ ch­a tiÕp cËn ®­îc.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 44 Phúc lợi xã hội trong phát triển giáo dục ở Việt Nam<br /> <br /> <br /> ng­êi d©n ®· ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i th«ng qua phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc ®Ó n©ng<br /> cao tr×nh ®é gi¸o dôc cña m×nh. PhÇn tiÕp theo cña bµi viÕt sÏ ®i s©u vÒ vai trß cña phóc<br /> lîi x· héi ®èi víi sù ph¸t triÓn gi¸o dôc ë n­íc ta trong thêi gian qua.<br /> 3. ¶nh h­ëng cña phóc lîi x· héi tíi sù ph¸t triÓn gi¸o dôc<br /> Sù nghiÖp gi¸o dôc lµ cña toµn §¶ng, toµn d©n. Bªn c¹nh sù tham gia cña ng­êi<br /> d©n, Nhµ n­íc còng ®· hç trî vµ nç lùc gióp gi¸o dôc ph¸t triÓn th«ng qua hÖ thèng<br /> chÝnh s¸ch vµ phóc lîi x· héi. ChÝnh ®iÒu nµy ®· gióp cho gi¸o dôc c¬ b¶n cña ViÖt Nam<br /> trong nh÷ng n¨m qua nhanh chãng ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ®Ò ra, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn<br /> c¸c môc tiªu Thiªn niªn kû vÒ gi¸o dôc. VÒ c¬ b¶n, chóng ta ®· xãa mï ch÷ cho ng­êi<br /> d©n vµ ®¹t phæ cËp tiÓu häc.<br /> B¶ng 7: Tû lÖ ng­êi d©n biÕt ch÷ c¶ n­íc vµ theo vïng<br /> <br /> Vïng Tæng sè Thµnh thÞ N«ng th«n<br /> Toµn quèc 94.4 97.2 93.3<br /> §ång b»ng S«ng Hång 97.2 98.8 96.7<br /> §«ng B¾c 92.8 98.3 91.4<br /> T©y B¾c 84.1 97.5 81.8<br /> B¾c Trung Bé 95.5 97.7 95.2<br /> Duyªn H¶i Nam Trung Bé 94.9 97.1 93.9<br /> T©y Nguyªn 90.3 96.7 87.6<br /> §«ng Nam Bé 96.0 97.2 94.5<br /> §ång b»ng s«ng Cöu Long 92.7 94.8 92.1<br /> <br /> Nguån: §iÒu tra biÕn ®éng d©n sè vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, 2006<br /> Cã ®­îc thµnh c«ng kÓ trªn kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc nh÷ng hç trî cña nhµ n­íc<br /> th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn gi¸o dôc, c¸c ch­¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo,<br /> ph¸t triÓn x· héi.<br /> B¶ng 8: TiÕp cËn lîi Ých tõ phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc<br /> <br /> % nh÷ng ng­êi thô % ng­êi nghÌo Ph©n bè thu h­ëng theo<br /> h­ëng lµ ®­îc thô h­ëng ngò vÞ ph©n<br /> % gia Kh«ng NghÌo NghÌo Trong Trong NghÌo NghÌo Trung Giµu Giµu<br /> ®×nh nghÌo thµnh nh÷ng nh÷ng nhÊt b×nh nhÊt<br /> cã lµ thÞ ng­êi ng­êi<br /> nghÌo nghÌo<br /> thµnh thÞ<br /> GiÊy chøng 3.8 27.4 72.6 36.9 9.5 12.8 58.5 24.7 9.1 6.5 1.1<br /> nhËn hé<br /> nghÌo<br /> ThÎ b¶o 4.0 28.6 71.4 42.0 9.9 15.5 57.8 20.8 13.6 4.6 1.3<br /> hiÓm y tÕ<br /> <br /> TiÕp cËn 2.2 25.1 74.9 37.9 5.8 7.1 60.2 20.4 13.7 4.4 1.3<br /> vèn tÝn<br /> dông ­u ®·i<br /> <br /> MiÔn gi¶m 5.5 30.2 69.8 39.8 13.2 20.0 56.9 23.3 11.6 6.5 1.9<br /> häc phÝ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Hòa Bình & Nguyễn Văn Chiến 45<br /> <br /> <br /> Sèng trong 14.8 44.8 55.2 30.1 28.2 41.0 43.5 22.6 15.1 13.6 5.3<br /> x· cña<br /> Ch­¬ng<br /> tr×nh 135<br /> <br /> Nguån: B¸o c¸o vÒ b×nh ®¼ng cña ViÖt Nam: §¸nh gi¸ vµ nh÷ng lùa chän chÝnh s¸ch,<br /> 8/2005.<br /> <br /> Nh×n vµo b¶ng sè liÖu trªn cã thÓ thÊy r»ng, miÔn gi¶m häc phÝ lµ phóc lîi x· héi<br /> nh×n thÊy râ rµng nhÊt mµ ng­êi d©n cã thÓ h­ëng lîi. Tuy nhiªn, c¸c Ch­¬ng tr×nh<br /> 135 hay ®­îc lµ gia ®×nh hé nghÌo, tiÕp cËn víi tÝn dông ­u ®·i ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ<br /> ®Òu cã t¸c ®éng ®Õn gi¸o dôc. Nh÷ng häc sinh gia ®×nh nghÌo ®­îc miÔn gi¶m häc phÝ,<br /> ®­îc cung cÊp s¸ch gi¸o khoa, b¶o hiÓm y tÕ miÔn phÝ.<br /> Khi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn ®æi theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý<br /> cña nhµ n­íc vµ ®Æc biÖt sù kiÖn gÇn ®©y ViÖt N¶m ra nhËp WTO sÏ cã nh÷ng t¸c<br /> ®éng lín ®Õn ®êi sèng cña ng­êi d©n, nhÊt lµ nh÷ng ng­êi vèn ®· gÆp khã kh¨n vÒ<br /> kinh tÕ. Tuy nhiªn, nhê hÖ thèng phóc lîi x· héi, ng­êi d©n ®· phÇn nµo “chèng ®ì”<br /> ®­îc víi nh÷ng t¸c ®éng rÊt m¹nh mÏ vµ ®Çy rñi ro cña x· héi.<br /> Theo nghiªn cøu cña nhãm c¸c nhµ khoa häc thuéc Trung t©m Ph©n tÝch chÝnh<br /> s¸ch x· héi, §¹i häc Bath, Anh, vÒ chÝnh s¸ch an sinh x· héi cña ViÖt Nam, tû lÖ<br /> nghÌo cã thÓ t¨ng 4,6% nÕu kh«ng cã kho¶n trî cÊp an sinh x· héi. §©y lµ con sè t¸c<br /> ®éng cô thÓ nhÊt ®­îc tuyªn bè trong nghiªn cøu víi ®é ch¾c ch¾n vµ tin cËy cao.<br /> Còng theo nghiªn cøu nµy, xÐt vÒ tû lÖ ®­îc h­ëng an sinh x· héi ë nhãm 20%<br /> d©n sè giµu nhÊt trong x· héi ViÖt Nam cao gÊp 6 lÇn nhãm ng­êi nghÌo. Vµ nhãm<br /> liÒn kÒ nhãm giµu gÊp 4 lÇn nhãm ng­êi nghÌo. Møc h­ëng an sinh x· héi cña nhãm<br /> ng­êi cã thu nhËp cao rÊt lín trong khi ng­êi cã thu nhËp thÊp, ë n«ng th«n, miÒn nói<br /> chiÕm tû lÖ rÊt h¹n chÕ. Trong c¸c kho¶n thu nhËp tõ an sinh x· héi ë ViÖt Nam n¨m<br /> 2004, b¶o hiÓm x· héi - l­¬ng h­u chiÕm 61,8%, trî cÊp y tÕ 22,6%, chi phÝ phóc lîi<br /> 9,2%, trî cÊp gi¸o dôc 4,8% vµ b¶o hiÓm x· héi cho ng­êi ®ang lµm viÖc lµ 1,6%. Mét<br /> nghiªn cøu cña Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam ®· ®­a ra mét sè<br /> liÖu ®¸ng chó ý, ®ã lµ tû lÖ nhËn trî gióp gi¸o dôc cña nhãm giµu nhÊt vµ nghÌo nhÊt<br /> t­¬ng øng lµ 35% vµ 15% 4. §iÒu nµy cã nghÜa lµ b¶n th©n phóc lîi x· héi còng ®· chøa<br /> 5F<br /> P<br /> 7T 7T<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ®ùng bÊt b×nh ®¼ng vÒ ®èi t­îng h­ëng lîi.<br /> B¶ng 9: Ph¹m vi lîi Ých cã ®­îc tõ chi cho gi¸o dôc (%)<br /> <br /> NghÌo CËn Trung b×nh CËn giµu Giµu nhÊt Tæng<br /> nhÊt nghÌo<br /> TiÓu häc 1998 26 25 21 16 12 100<br /> 2002 31 23 18 15 13 100<br /> THCS 1998 13 19 23 24 21 100<br /> <br /> <br /> <br /> 4<br /> An sinh x· héi ë ViÖt Nam lòy tiÕn nh­ thÕ nµo? B¸o c¸o cña Ch­¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc t¹i<br /> ViÖt Nam, 2005.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 46 Phúc lợi xã hội trong phát triển giáo dục ở Việt Nam<br /> <br /> <br /> 2002 20 23 23 20 14 100<br /> THPT 1998 4 11 17 30 38 100<br /> 2002 9 16 22 28 26 100<br /> <br /> Nguån: ViÖt Nam: qu¶n lý chi tiªu c«ng ®Ó t¨ng tr­ëng vµ gi¶m nghÌo. B¸o c¸o cña<br /> ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Ng©n hµng ThÕ giíi víi sù hç trî cña c¸c nhµ tµi trî, th¸ng<br /> 4/2004. TËp 2: c¸c vÊn ®Ò chuyªn ngµnh.<br /> DÔ dµng cã thÓ nhËn thÊy lîi Ých tõ chi tiªu cña nhµ n­íc cho gi¸o dôc cã mèi quan<br /> hÖ gi÷a vÊn ®Ò nghÌo ®ãi víi cÊp häc. ë cÊp häc d­íi (gi¸o dôc c¬ b¶n) th× hç trî cña<br /> nhµ n­íc ®èi víi c¸c nhãm nghÌo cao h¬n c¸c nhãm kh¸c. Tuy nhiªn, ë c¸c bËc häc cao<br /> h¬n th× nhãm nghÌo cã xu h­íng nhËn ®­îc phóc lîi x· héi thÊp h¬n c¸c nhãm kh¸ gi¶<br /> vµ giµu cã.<br /> C¸c nghiªn cøu vÒ kinh tÕ häc gi¸o dôc ®· chØ ra r»ng, suÊt sinh lîi cña mét n¨m ®i<br /> häc ®èi víi gi¸o dôc c¬ b¶n sÏ t»ng kho¶ng gÇn 11% thu nhËp 5. Sè n¨m ®i häc trung F<br /> 6<br /> P<br /> T<br /> 7 T<br /> 7<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> b×nh cña ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ tõ n¨m 2002 trung b×nh 7.3 n¨m, nh­ng ®Õn 2006<br /> con sè nµy lµ 9.6 n¨m. HÖ thèng gi¸o dôc phæ th«ng cña n­íc ta thùc hiÖn häc 12 n¨m<br /> ®¹i trµ cho c¶ n­íc kÓ tõ n¨m 1976. Tuy nhiªn, so víi kÕt qu¶ ®iÒu tra kÓ trªn mÆc dï<br /> ®· cã nhiÒu cè g¾ng vµ tiÕn b«, song cßn thÊp so víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn ë Ch©u ¸<br /> nh­ NhËt B¶n lµ 13,7, Singapore 11.1, Hµn Quèc 12.1 n¨m... 1 F<br /> 7<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B¶ng 10: Sè n¨m ®i häc b×nh qu©n cña ng­êi d©n (%)<br /> <br /> Tæng sè Thµnh thÞ N«ng th«n<br /> Nam N÷ Nam N÷<br /> Tæng sè 9.6 11.2 11.5 9.0 8.7<br /> §ång b»ng s«ng Hång 11.1 13.0 13.1 10.6 10.2<br /> §«ng B¾c 9.4 12.5 12.6 8.9 8.6<br /> T©y B¾c 8.1 11.7 12.0 8.0 7.0<br /> B¾c Trung Bé 10.0 12.3 12.7 9.7 9.4<br /> Duyªn h¶i Nam Trung Bé 10.0 11.4 11.8 9.3 9.1<br /> T©y Nguyªn 8.6 10.3 10.9 7.8 7.6<br /> §«ng Nam Bé 10.1 10.9 11.2 8.7 8.8<br /> §ång b»ng s«ng Cöu Long 7.8 9.2 9.3 7.6 7.3<br /> <br /> <br /> Nguån: §iÒu tra biÕn ®éng d©n sè vµ KHHGD, 2006<br /> C¸c chØ sè thay ®æi hµng n¨m vÒ sè n¨m ®i häc, sè häc sinh ®­îc tiÕp cËn víi gi¸o<br /> dôc, tû lÖ nghÌo ®ãi gi¶m dÇn, c¸c môc tiªu vÒ gi¸o dôc ®­îc thùc hiÖn trong c¸c b¸o<br /> c¸o quèc gia vµ quèc tÕ lµ nh÷ng minh chøng râ nhÊt vÒ hiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch<br /> gi¸o dôc ë ViÖt Nam, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn hiÖu qu¶ cña hÖ thèng an sinh x· héi vµ<br /> phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc. Trë l¹i víi nÒn t¶ng lý thuyÕt vÒ vai trß cña phóc lîi x·<br /> héi trong viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn x· héi cã thÓ thÊy r»ng, gi¸o dôc lµ mét trong lÜnh<br /> <br /> <br /> 5<br /> SuÊt sinh lîi lµ tû xuÊt tÝnh to¸n gi÷a gi¸ trÞ bá ra vµ thu nhËp mang l¹i. ë ®©y ®­îc tÝnh to¸n gi÷a thu<br /> nhËp cña ng­êi d©n mang l¹i nÕu nh­ t¨ng thªm 1 n¨m häc.<br /> 1<br /> Sè liÖu cña UNESCO, 2002.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Hòa Bình & Nguyễn Văn Chiến 47<br /> <br /> <br /> vùc ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ­u tiªn hµng ®Çu. C¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o dôc<br /> ®­îc thùc thi nh»m gióp cho c¸c nhãm x· héi thiÖt thßi/khã kh¨n cã thÓ tiÕp cËn víi<br /> gi¸o dôc c¬ b¶n vµ gi¸o dôc bËc cao. §©y lµ mét trong nh÷ng có huých quan träng gióp<br /> cho kÕ ho¹ch xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ héi nhËp cña ViÖt Nam thµnh c«ng.<br /> 4. KÕt luËn<br /> Nh÷ng nghiªn cøu chÝnh s¸ch, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch gi¸o dôc, trong<br /> ®ã cã chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi vÒ gi¸o dôc cÇn thiÕt ®­îc quan t©m h¬n n÷a trong<br /> thêi gian tíi ®Ó cã thÓ kÕt luËn vÒ tÝnh hiÖu qu¶ ®èi víi chÊt l­îng gi¸o dôc vµ hiÖu<br /> qu¶ kinh tÕ x· héi cña ®Çu t­. MÆc dï bµi viÕt dùa trªn c¸c nguån sè liÖu ®­îc c«ng bè<br /> trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, song còng phÇn nµo cã<br /> thÓ ®­a ra mét sè nhËn ®Þnh vÒ mét khu vùc “Ýt ®­îc nh¾c ®Õn” song l¹i cã “tÇm quan<br /> träng ®Æc biÖt” trong viÖc “n©ng ®ì” c¸c nhãm x· héi yÕu thÕ tiÕp cËn víi gi¸o dôc, ®ã<br /> lµ phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc.<br /> Thø nhÊt, phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc ®­îc §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam<br /> trong nh÷ng n¨m qua rÊt quan t©m vµ thùc hiÖn t­¬ng ®èi hiÖu qu¶ gióp cho ng­êi<br /> d©n ®­îc häc tËp vµ n©ng cao kiÕn thøc. §iÒu nµy rÊt phï hîp víi truyÒn thèng vµ v¨n<br /> hãa “l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch” cña ng­êi ViÖt Nam.<br /> Thø hai, hiÖu qu¶ cña phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc ®· kÐo gÇn kho¶ng c¸ch<br /> chªnh lÖch gi÷a thµnh thÞ - n«ng th«n, gi÷a c¸c nhãm x· héi thu nhËp cao vµ nghÌo<br /> ®ãi trong tiÕp cËn gi¸o dôc c¬ b¶n2. 8F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thø ba, phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc ®­îc thùc hiÖn t­¬ng ®èi ®a d¹ng tõ<br /> nguån chi trùc tiÕp ng©n s¸ch nhµ n­íc cho gi¸o dôc, th«ng qua ch­¬ng tr×nh môc<br /> tiªu, c¸c dù ¸n ph¸t triÓn gi¸o dôc... th«ng qua c¸c kªnh nh­ häc phÝ, häc bæng, cung<br /> cÊp miÔn phÝ ®å dïng häc t©p, s¸ch gi¸o khoa vµ x©y dùng tr­êng líp ®­îc thùc hiÖn ë<br /> c¸c cÊp häc kh¸c nhau.<br /> Thø t­, mÆc dï ng­êi d©n ®· tiÕp cËn víi phóc lîi x· héi trong gi¸o dôc, song c¸c<br /> ®¸nh gi¸ ban ®Çu cho thÊy sù chªnh lÖch vµ h­ëng lîi gi÷a c¸c nhãm cã sù c¸ch biÖt.<br /> Nhãm cã ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ cã xu h­íng ®­îc h­ëng lîi nhiÒu h¬n nhãm nghÌo ë c¸c<br /> bËc häc cao h¬n. §iÒu nµy còng ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn gi¸o dôc bËc cao vµ<br /> g©y ra nh÷ng c¸ch biÖt x· héi vÒ kü n¨ng vµ tr×nh ®é lao ®éng.<br /> Trªn c¬ së c¸c kÕt luËn vµ ph©n tÝch, mét sè gîi ý vÒ chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi<br /> mµ bµi viÕt nªu ra cô thÓ sau:<br /> Mét lµ, ho¹t ®éng ®Çu t­ ng©n s¸ch th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu cÇn<br /> xem xÐt khÝa c¹nh kinh tÕ cña ng­êi d©n, tr¸nh khuynh h­íng “thiªn vÞ” c¸c nhãm x·<br /> héi cã ®iÒu kiÖn.<br /> Hai lµ, c¬ chÕ gi¸m s¸t, minh b¹ch trong viÖc triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch vµ ph©n<br /> phèi phóc lîi x· héi cÇn ®­îc coi träng ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ vµ ®em l¹i niÒm tin cho<br /> ng­êi d©n.<br /> <br /> 2<br /> B¸o c¸o Ph¸t triÓn ViÖt Nam 2007: H­íng ®Õn tÇm cao míi.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 48 Phúc lợi xã hội trong phát triển giáo dục ở Việt Nam<br /> <br /> <br /> Ba lµ, tiÕp tôc duy tr× vµ ph¸t huy, kªu gäi c¸c nguån hç trî tõ bªn ngoµi, c¸c tæ<br /> chøc tÝn dông quèc tÕ cho gi¸o dôc. MÆc dï rÊt khã cã thÓ ®o ®Õm ®­îc hiÖu qu¶ kinh<br /> tÕ, song ®Çu t­ cho ph¸t triÓn con ng­êi, nguån nh©n lùc vÉn ®­îc xem lµ cã hiÖu qu¶<br /> vµ l©u dµi.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Bïi ThÕ C­êng. Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: Nh×n l¹i mét chÆng ®­êng. T¹p chÝ X·<br /> héi häc sè 4, 2005.<br /> 2. TrÞnh Duy Lu©n. Gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi tæng thÓ ë n­íc ta<br /> hiÖn nay. T¹p chÝ X· héi häc sè 1, 2006.<br /> 3. An sinh x· héi ë ViÖt Nam lòy tiÕn ®Õn møc nµo? Tµi liÖu cña Ch­¬ng tr×nh Ph¸t<br /> triÓn Liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam, 2006.<br /> 4. B¸o c¸o kÕt qu¶ ban ®Çu “§iÒu tra biÕn ®éng d©n sè vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh” cña<br /> Tæng côc Thèng kª, 2006.<br /> 5. ViÖt Nam qu¶n lý chi tiªu c«ng ®Ó t¨ng tr­êng vµ gi¶m nghÌo. B¸o c¸o chung cña<br /> ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Ng©n hµng ThÕ giíi víi sù hç trî cña nhãm c¸c nhµ tµi<br /> trî cïng môc ®Ých. Nxb Tµi ChÝnh, 2005.<br /> 6. Social Work Dictionary, NASW Press, 4th Edition, New York.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />