Phương pháp dạy học: Văn kiện Đảng trong dạy - học lịch sử

Chia sẻ: Thúy Vinh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:167

Thêm vào BST

Báo xấu

150
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Văn kiện Đảng trong dạy - học lịch sử có kết cấu trình bày nội dung gồm 3 chương: chương 1 việc sử dụng văn hiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, chương 2 những vấn đề lịch sử trong văn hiện Đảng được sử dụng vào dạy học ở trường phổ thông, chương 3 phương pháp sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phương pháp dạy học: Văn kiện Đảng trong dạy - học lịch sử

TS. ĐỖ HỒNG THÁI - TS. BÙI THỊ THU HÀ VĂN KIỆN ĐẢNG TRONG DẠY - HỌC LỊCH SỬ (Tài liệu dùng trong trường phổ thông cao đẳng và đại học) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM http://www.ebook.edu.vn
LỜI GIỚI THIỆU V iệc học tập lịch sử ở trường phổ thông đòi hỏi học sinh phải sử dụng, làm việc với nhiều loại tài liệu. Đó là những cơ sở quan trọng để nhận thức biết và hiểu lịch sử. Văn kiện Đảng là một loại tài liệu thành văn, đã khẳng đinh tính cần thiết của nợ đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục của bộ môn Lịch sử. Về điều này, chúng ta đã nhận thức rõ, song trong thực tế dạy học ở trường phổ thông lại chưa thực hiện tốt. Nắm vững đề lí luận và am hiểu thực tiễn dạy học lịch sử ở trường phổ thông, TS. Đỗ Hồng Thái và TS. Bùi Thị Thu Hà đã biên soạn quyển “Văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử? Đây là một cố gắng Đảng khuyến khích, đóng góp vào việc đối mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Sách gồm 3 chương: - Chương 1: Việc sử dụng văn hiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, giải quyết các vấn đề lí luận về văn kiện Đảng và việc sử dụng văn kiện Đảng. Phần này có tác dụng định hướng về mặt phương pháp luận cho việc xác định,Chọn các đoạn trích và phương pháp sử dụng văn kiện Đảng có hiệu quả. - Chương 2: Những vấn đề lịch sử trong văn hiện Đảng được sử dụng vào dạy học ở trường phổ thông, trình bày các đoạn trích trong văn kiện Đảng liên quan đến các vấn đề về nhận thức lịch sử - lịch sử Việt Nam và lịch sử thế giới. Đây là phần chú yếu của sách, được xây dựng nhằm phục vụ tốt nhất chương trình lịch sử ở trường phổ thông. Các đoạn trích này rất phong phú về nội dung thuộc các lĩnh vực phương pháp luận, khoa học lịch sử... Tài liệu được sắp xếp theo trình tự thời gian của các sự kiện, theo cấu trúc chương trình lịch sử ở trường phổ thông, tập trung làm nổi bật một số vấn đề cơ bản của các khóa trình. - Chương 3: Phương pháp sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông trình bày các nguyên tắc và biện pháp sư phạm trong việc sử dụng văn kiện Đảng vào dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Phần này có ý nghĩa thiết thực, cụ thể, bởi vì, cần phải thể hiện vào thực tiễn dạy học một cách linh hoạt, sáng tạo, có hiệu quá. Tuy chỉ mới là những kinh nghiệm được khái quát hóa, song những điều trình bày cũng giúp cho giáo viên có thể vận dụng sáng tạo, chủ động. Dù không tránh khỏi một số nhược điểm nhất sinh như. việc chọn một vài đoạn trích chưa thật cân đối về số lượng, nội dung chưa thật sát với yêu cầu của việc dạy học Lịch sử ở trường phổ thông, song cuốn sách này là một tài liệu - công cụ có ý nghĩa và giá trị về mặt sư phạm. Sách được sử dụng ở các trường phổ thông, Cao đẳng và Đại học Sư phạm chuyên ngành Lịch sử và là tài liệu tham khảo cho những người làm công tác sử học, ham thích lịch sử. Chúng tôi xin trân trọng giới thiệu với đồng nghiệp, sinh viên và các em học sinh quyền sách bổ ích này, mong bạn đọc góp ý với tác giả để hoàn thiện sách hơn nữa. GS.TS. PHAN NGỌC LIÊN Chủ tịch Hội đồng bộ môn Lịch sử thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo http://www.ebook.edu.vn 1
LỜI NÓI ĐẦU N hằm góp phần nâng cao toàn diện chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông (Trung học cơ sở và Trung học phổ thông) chúng tôi biên soạn quyển “Văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử” (Tài liệu dùng trong trường phổ thông). Sách thuộc loại tài liệu - công cụ cho giáo viên và học sinh trường phổ thông, tài liệu tham khảo cho sinh viên các trường Cao đẳng và Đại học Sư phạm. Việc biên soạn sách được dựa trên cơ sở những nguyên tắc phương pháp luận sử học và lí luận về phương pháp dạy học lịch sử. - Văn kiện Đảng là một loại tài liệu thành văn có giá trị về khoa học, thể hiện quan điểm, tư tưởng đúng đắn của đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh về các vấn đề lịch sử Việt Nam và thế giới. Do đó, tài liệu văn kiện Đảng cần thiết đối với việc nghiên cứu và dạy học lịch sử, giúp chúng ta nhận thức đúng quá khứ, tin tưởng vào con đường phát triển tương lai. - Việc sử dụng văn kiện Đảng thế hiện tính Đảng trong dạy học và nghiên cứu lịch sử của chúng ta. Việc thống nhất tính Đảng, tính khoa học trong sử dụng văn kiện Đảng sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và nghiên cứu lịch sử. Đây là vấn đề về nguyên tắc phương pháp luận sử học mácxít - Lênin nít và tư tưởng Hồ Chí Minh mà chúng ta cần quán triệt. - Phương pháp sử dụng văn kiện Đảng phải tuân thủ những nguyên tắc dạy học lịch sử, đặc biệt là nguyên tắc sử dụng các loại tài liệu trong dạy học lịch sử, mà văn kiện Đảng là một loại tài liệu tham khảo quan trọng. Tuy nhiên, việc vận dụng các nguyên tắc dạy học lịch sử vào sử dụng tài liệu văn kiện Đảng cần phải tránh những sai lầm, thiếu sót như: bệnh công thức, giáo điều, “minh họa chủ nghĩa”... mà phải hết sức linh hoạt, sáng tạo. Giáo viên cần căn cứ vào mục tiêu giáo dục, mục tiêu môn học, mục tiêu các chương, bài cụ thể, xuất phát tư nội dung dạy học trên lớp, các hoạt động ngoại khóa, việc kiểm tra đánh giá để lựa chọn, sử dụng các đoạn trích văn kiện Đảng cho phù hợp, không quá tải, phát huy tính tích cực của người học. Từ những cơ sở lí luận và thực tiễn như vậy, chúng tôi biên soạn quyển sách này với ba nội dung cơ bản: - Những vấn đề lí luận về văn kiện Đảng: - nội dung, vai trò, ý nghĩa đối với việc dạy học (nghiên cứu) lịch sử. - Những vấn đề lịch sử trong văn kiện Đảng phục vụ việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông. - Phương pháp sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, sử dụng văn kiện Đảng vào dạy học lịch sử ở trường phổ thông cũng như trong nghiên cứu lịch sử là điều cần thiết, song không được quá tải, không biến bài học lịch sử thành một bài học chính trị khô khan, công thức, không gây hứng thú cho người học. Nội dung sách “Văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử” là kết quả nghiên cứu 2 http://www.ebook.edu.vn
Luận án tiến sĩ của Đỗ Hồng Thái, bảo vệ thành công năm 2002 và đề tài nghiên cứu của tiến sĩ Bùi Thị Thu Hà, Học viện Chính trị khu vực I, thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Các tác giả trân trọng cảm ơn các PGS. TS. Trịnh Đình Tùng, PGS. TS. Nguyễn Thị Côi đã hướng dẫn luận án cho Đỗ Hồng Thái, cảm ơn các giảng viên khoa Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị khu vực I đã tham gia đề tài nghiên cứu của TS. Bùi Thị Thu Hà. Chúng tôi cảm ơn các nhà khoa học đã góp ý vào biên soạn sách này, cảm ơn Nhà xuất bản Đại học Sư phạm đã tạo điều kiện cho cuốn sách ra đời. Đặc biệt, chúng tôi cảm ơn GS. TS.Phan Ngọc Liên đã bỏ nhiều công sức để giúp hoàn thiện và giới thiệu sách. Chúng tôi mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học, các bạn đồng nghiệp và độc giả xa gần để cuốn sách này ngày càng hoàn thiện hơn. CÁC TÁC GIẢ http://www.ebook.edu.vn 3
CHƯƠNG 1 VĂN KIỆN ĐẢNG VÀ VIỆC SỬ DỤNG VĂN KIỆN ĐẢNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG Việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông cần được sử dụng nhiều nguồn tài liệu khác nhau. Trong đó, văn kiện Đảng có vai trò, ý nghĩa quan trọng về mặt khoa học và tư tưởng, góp phần đảm bảo nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn cho học sinh. 1. Văn kiện Đảng được sử dụng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông Văn kiện Đảng là một nguồn tài liệu có ý nghĩa quan trọng đối với việc nghiên cứu và dạy học lịch sử Tuy việc sử dụng văn kiện Đảng trong lĩnh vực nghiên cứu và dạy học lịch sử có những mặt khác nhau, song bản chất của quá trình nghiên cứu và dạy học lịch sử đều là quá trình nhận thức, nên các loại tài liệu văn kiện Đảng có vị trí giống nhau. Vì vậy, cần tìm hiểu các điểm chung về văn kiện Đảng để có thể vận dụng có hiệu quả trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, văn kiện Đảng được hiểu là những văn bản của Đảng có ý nghĩa quan trọng về xã hội, chính trị, nó liên quan trực tiếp đến sự ra đời, diễn biến, tính chất, ý nghĩa của các sự kiện lịch sử Đảng. Văn kiện lịch sử dược coi như những tài liệu gốc, ví như các bản điều ước, tuyên ngôn, hiệp ước, khế ước... Đó là những tư liệu chuẩn xác, giúp ta khôi phục lại từng phần bức tranh quá khứ. Văn kiện Đảng là một loại văn kiện lịch sử. Tuy nhiên cần quan niệm rằng, văn kiện Đảng là những văn bản về đường lối, chủ trương, nghị quyết của Đảng được ra đời trong một hoàn cảnh lịch sử cụ thể, có ý nghĩa không chỉ dối với việc thực hiện nhiệm vụ cách mạng trong thời kì đó, mà còn là sự tổng kết kinh nghiệm đấu tranh đã qua, vạch ra phương hướng cho những thời kì cách mạng sau này. Do đó về cơ bản, tài liệu thành văn này có tính chính xác cao về mặt khoa học, rất cần thiết đối với việc nghiên cứu và dạy học lịch sử. Đảng thực hiện việc lãnh đạo cách mạng trên hai mặt: đề ra đường lối và chỉ đạo thực hiện đường lối. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng đã cụ thể hoá, hiện thực hoá những quan điểm tư tưởng của mình bằng các văn kiện. Vì thế, văn kiện Đảng phản ánh đầy đủ, toàn diện, đúng đắn đường lối, hoạt động cách mạng của Đảng ở các thời kì lịch sử. Đường lối chiến lược của Đảng ta không thay đối, nhưng ở mỗi thời kì Đảng đề ra những sách lược đấu tranh khác nhau, phù hợp với tình hình trong nước và quốc tế Điều này được thể hiện rõ trong những văn kiện Đảng ở từng thời kì lịch sử. Văn kiện Đảng thể hiện tính nhất quán về nguyên tắc, mục tiêu chiến lược, sự linh hoạt sáng tạo trong chủ trương, sách lược cụ thể. Văn kiện Đảng được coi là một loại tài liệu gốc Đảng tin cậy bởi vì nó thể hiện thực tiễn cách mạng, phản ánh những quan điểm mang tính chỉ đạo của đảng, tổng kết những kinh nghiệm đấu tranh và cái quát thành lí luận cách mạng. Những văn kiện của Đảng do cấp Trung ương ban hành ở một phạm ví rộng lớn cố ý nghĩa và tác dụng, 4 http://www.ebook.edu.vn
ảnh hưởng đến sự phát triển của lịch sử dân tộc, khu vực. Các văn kiện này còn bao gồm những tài liệu ra đời từ thời kì hoạt động của các tổ chức tiền thân của Đảng. Theo Hội đồng Biên soạn nội dung và xuất bản văn kiện Đảng toàn tập, thì phạm vi văn kiện Đảng bao gồm: “Các văn kiện do cấp Trung ương ban hành kể từ thời kì hoạt động của các tổ chức tiền thân Đảng trở đi. Đó là các văn kiện của Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, Tân Việt Cách mạng Đảng, Đông Dương Cộng sản Đảng (Đảng Cộng sản Đông Dương), An Nam Cộng sản Đảng (Đảng Cộng sản An Nam), Đông Dương Cộng sản liên đoàn... Văn kiện của Hội nghị thành lập Đảng, văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc và Hội nghị cán bộ Trung ương, Hội nghị đại biểu giữa nhiệm kì, văn kiện các Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương và văn kiện của Ban Thường vụ Trung ương, Bộ Chính trị, Thường vụ Bộ Chính trị, Thường vụ Bộ Chính trị - Ban Bí thư, Trung ương cục Miền Nam, một số văn kiện của Xứ uỷ 1. Ngoài ra, văn kiện Đảng còn gồm: - Một số tác phẩm quan trọng và tiêu biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các Tổng Bí thư về đường lối chủ trương của Đảng trong các thời kì cách mạng... một số các tài liệu khác có quan hệ chặt chẽ với hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam như: tài liệu của Quốc tế Cộng sản, thông báo về hội đàm đối ngoại của Đảng, lời chào mừng và tham luận tại các Đại hội Đảng...”2. Từ quan niệm đó, chúng tôi xác định: văn kiện Đảng được sử dụng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông bao gồm những tài liệu cơ bản, tiêu biểu, điển hình trong các văn kiện Đảng đã được công bố, phù hợp với nội dung chương trình, có ý nghĩa thiết thực đối với việc giáo dục, giáo dưỡng và phát triển học sinh Đối với giáo Viên dạy học lịch sử, tài liệu văn kiện Đảng là những cứ liệu quan trọng, sinh động, chính xác góp phần vào việc xây dựng những biện pháp sư phạm có hiệu quả trong quá trình dạy học bộ môn, đối với học sinh, tài liệu văn kiện Đảng là một nguồn cung cấp tri thức lịch sử, là một trong những cơ sở quan trọng, cần thiết để hiểu kiến thức mới, củng cố ôn tập kiến thức cũ, hoàn thành các bài tập thực hành, ngoại khoá, góp phần rèn luyện kĩ năng, tư duy độc lập, sáng tạo trong học tập lịch sử. Văn kiện Đảng không chỉ thể hiện các sự kiện lịch sử chính xác, khách quan trong quá trình đấu tranh cách mạng, mà còn phản ánh quá trình nhận thức lịch sử, được thể hiện qua những quyết sách của Đảng để giải quyết những vấn đề mà thực tiễn cách mạng đặt ra. Điều này có ý nghĩa thiết thực với việc nhận thức đúng đắn và toàn diện tri thức lịch sử đối với học sinh. Cho nên, văn kiện Đảng không chỉ phản ánh sự kiện lịch sử và sự nhận thức lịch sử mà bản thân sự ra đời nó còn là một sự kiện lịch sử. Chẳng hạn, sự ra đời của “Chánh cương vắn tắt”, “Sách lược vắn tắt”, “Luận cương chánh trị”... là một sự kiện lịch sử, đánh dấu việc thành lập Đảng. Việc sử dụng các văn kiện này để làm phong phú những kiến thức cơ bản khi học bài “Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời” trong chương trình sách giáo khoa Lịch sử ở trường THPT. Tìm 1 2 , Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng, Toàn tập, tập 1.NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.7.8. http://www.ebook.edu.vn 5
hiểu, học tập những văn kiện đó, học sinh hiểu rõ nội dung, ý nghĩa quan trọng của Cương lĩnh đầu tiên của Đảng trong việc tác định đường lối chiến lược cho cách mạng Việt Nam. Đường lối này trở thành một nhân tố có ý nghĩa quyết định đối với những thắng lợi của cách mạng Việt Nam sau này. Tác phẩm “Đường cách mệnh” hay bản “Tuyên ngôn độc lập”, cũng là những văn kiện của Đảng chứa đựng nội dung những sự kiện lịch sử quan trọng và là những kiến thức cơ bản của bài học lịch sử ở trường phổ thông. 2. Ý nghĩa của việc sử dụng ván kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông a. Ý nghĩa nhận thức Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời. Đây là sản phẩm của sự kết hợp giữa chủ nghĩa Mác - Lênin với phong trào yêu nước và phong trào công nhân trong những thập kỉ đầu của thế kỉ XX. Cũng từ đó giai cấp công nhân Việt Nam khẳng định năng lực lãnh đạo cách mạng của mình thông qua đội tiên phong là Đảng Cộng sản. Mục tiêu đấu tranh cách mạng mà Đảng xác định ngay từ khi mới ra đời là gắn liền độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội. Trong quá trình lãnh đạo cuộc đấu tranh cách mạng của nhân dân, Đảng đã đưa dân tộc Việt Nam thoát khỏi kiếp đời nô lệ lầm than, vươn lên làm chủ nước nhà, tự do, độc lập, ra sức dựng xây đất nước, gã để lại một “pho lịch sử bằng vàng” như Hồ Chí Minh đã khẳng định trong Diễn văn đọc tại Lễ kỉ niệm 30 năm ngày thành lập Đảng (1930 - 1960). Hơn 75 năm dấu tranh cách mạng, Đảng ta, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo nhân dân đấu tranh theo đường lối đúng đắn của học thuyết Mác - Lênin, được vận dụng sáng tạo, phù hợp với thực tiễn của cách mạng Việt Nam. Trong quá trình đó, Đảng ta đã để lại một khối lượng lớn tài liệu phong phú, phản ánh sinh động cuộc đấu tranh cách mạng đầy gian khổ, hi sinh, nêu cao truyền thống quật cường, bất khuất của dân tộc, của Đảng qua mỗi chặng đường lịch sử. Những văn kiện đó không chỉ là những chỉ thị, nghị quyết, mệnh lệnh... mà còn là những tư tưởng, những tác phẩm có giá trị lí luận và kinh nghiệm thực tiễn sâu sắc. Vì vậy, văn kiện Đảng không chỉ có ý nghĩa đặc biệt đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, mà còn đối với việc dạy học ở nhà trường, giáo dục, huấn luyện, tuyên truyền, tổng kết lí luận và kinh nghiệm đấu tranh của Đảng. Đảng ta đặc biệt quan tâm đến công tác bảo quản, khai thác, sưu tầm, biên soạn văn kiện Đảng trong nhiều năm qua. Những yêu cầu cấp thiết trong các lĩnh vực công tác Đảng, nghiên cứu và dạy học các ngành khoa học xã hội và nhắn văn, đòi hỏi phải công bố nhiều tư liệu mới, đầy đủ và chính xác. Điều đó đã được Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng khoá VII ban hành Quyết định số 101 QĐ/TW ngày 12/1/1995 và Bộ Chính trị khoá VIII ra Quyết định số 25 QĐ/TW ngày 3/2/1997 về việc xuất bản Văn kiện Đảng toàn tập. Đây chính là một công trình lớn trong di sản tư tưởng lí luận của Đảng và của 6 http://www.ebook.edu.vn
dân tộc Việt Nam. Dựa vào văn kiện Đảng ta có thể khôi phục một phần quan trọng, khách quan quá trình hình thành, phát triển của Đảng và tiến trình lịch sử cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng. Văn kiện Đảng góp phần khẳng định bản chất cách mạng chân chính, ý chí kiên trung, năng lực sáng tạo của Đảng ta, đồng thời cũng làm sáng tỏ mối quan hệ chặt chẽ giữa Đảng với quần chúng cách mạng. Văn kiện Đảng là hệ thống những tư liệu lịch sử chính xác, phục vụ thiết thực cho hoạt động cách mạng, cho nghiên cứu lí luận, tuyên truyền giáo dục, bồi dưỡng nhận thức chính trị đối với cán bộ, đảng viên, quần chúng nhất là đối với thế hệ trẻ ở nhà trường. Những tài liệu này còn là bằng cứ có sức thuyết phục trong cuộc đấu tranh chống lại những luận điệu tuyên truyền xuyên tạc của các thế lực thù địch với cách mạng Việt Nam trước đây cũng như hiện nay. Trong học tập lịch sử, văn kiện Đảng có ý nghĩa quan trọng về mặt nhận thức đối với học sinh. Văn kiện Đảng là một cơ sở khoa học quan trọng để tạo biểu tượng chân thực, có hình ảnh về quá khứ, bổ sung, hoàn chỉnh, củng cố, khắc sâu kiến thức đã học, có tác dụng phát triển tư duy cho học sinh. Dựa vào những đoạn trích trong văn kiện Đảng, học sinh có thể hiểu sâu sắc nguyên nhân xuất hiện, tiến trình phát triển và ý nghĩa lịch sử của nhiều sự kiện diễn ra trong các thời kì đấu tranh cách mạng do sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, chịu ảnh hưởng của phong trào cách mạng thế giới. Muốn nắm vững kiến thức lịch sử phải dựa trên cơ sở những sự kiện cụ thể, chính xác, thể hiện tính chất sinh động, đa dạng và cũng không kém phần phức tạp của hiện thực khách quan. Việc nắm vững kiến thức lịch sử biểu hiện ở việc khôi phục bức tranh quá khứ, hiểu đúng bản chất sự kiện lịch sử, tìm sợi dây liên hệ giữa các sự kiện, biết đánh giá đúng đắn nguyên nhân, diễn biến, rút ra những kết luận, bài học lịch sử. Việc nắm vững kiến thức lịch sử còn thể hiện ở kĩ năng vận dụng nhưng kiến thức đã học để lí giải một số vấn đề của thực tiễn đặt ra, tìm thấy mối liên hệ có tính biện chứng, lô lực của các sự kiện trong các thời kì lịch sử, mối liên hệ giữa quá khứ và hiện tại. Như vậy, thực chất của quá trình nắm vững kiến thức lịch sử nói chung, nắm vững những nội dung chủ yếu của những thời kì lịch sử của dân tộc nói riêng là việc tạo biểu ống chân thực về sự kiện, nhân vật lịch sử, hình thành các khái niệm, nắm được hệ thống khái niệm, rút ra những quy luật, kinh nghiệm, bài học lịch sử. Rõ ràng, việc nắm vững kiến thức lịch sử không dừng lại ở sự miêu tả, trình bày sự kiện mà quan trọng hơn là biết giải thích “Vì sao sự kiện đó diễn ra như vậy?”, “Điều đó có ý nghĩa gì?”, “Mối liên quan giữa các sự kiện đó ra sao?”, “ý nghĩa, bài học của sự kiện quá khứ đối với hiện tại..” Việc sử dụng các đoạn trích trong văn kiện Đảng qua các thời kì lịch sử giúp học sinh nhận thức rõ bước phát triển của cách mạng, cuộc đấu tranh đầy hi sinh, gian khổ của nhân dân ta để giành được độc lập tự do và đi lên chủ nghĩa xã hội. Điều này thể http://www.ebook.edu.vn 7
hiện niềm tin sắt đá của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, tính khoa học của đường lối, chủ trương của Đảng, phù hợp với sự phát triển hợp quy luật của lịch sử, với nguyện vọng của đông đảo quần chúng nhân dân. Những văn kiện Đảng liên quan đến cuộc đấu tranh cách mạng nước ta trong những năm 1930 - 1975, phản ánh đúng đắn hiện thực lịch sử của cuộc đấu tranh của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng. Ví dụ, qua các tài liệu văn kiện Đảng về phong trào cách mạng 1930 - 1931, chúng ta sẽ nhận thức rõ rằng, Xô viết Nghệ Tĩnh là một hình thức chính quyền cách mạng của công nông và thực dân Pháp đã đàn áp dã man, dìm phong trào đấu tranh trong biển máu, triệt hạ nhiều làng mạc, giết hại, bắt giam hàng vạn cán bộ, đảng viên và chiến sỹ yêu nước. Bài “Nghệ Tĩnh đỏ”(1931) và các báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản cùng những bài viết khác của Hồ Chí Minh là những tài liệu giúp cho học sinh nhận thức một cách phong phú và chính xác về những sự kiện của phong trào cách mạng 1930 - 1931. Văn kiện Đảng còn giúp học sinh hiểu rõ thời điểm quan trọng của lịch sử, sự chuyển hướng chiến lược cách mạng trong những bối cảnh lịch sử cụ thể, như khi Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 - 1945) xảy ra. Chính từ sự chuyển hướng kịp thời và đúng đắn của Đảng lúc bấy giờ đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho lực lượng cách mạng được bảo vệ và phát triển. Tài liệu văn. kiện Đảng giúp học sinh hiểu rõ rằng, trải qua các cuộc diễn tập lịch sử, năm 1945 Đảng đã nắm đúng thời cơ “ngàn năm có một”, chuyển cách mạng từ khởi nghĩa từng phần sang tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc, đưa Cách mạng tháng Tám năm 1945 nhanh chóng thành công. Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945 do nhiều yếu tố, song trước hết, chủ yếu là sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương. Sự chỉ đạo đúng đắn, sáng suốt và kịp thời của Đảng được thể hiện trong các văn kiện của Đảng ở thời kì lịch sử này. Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 - 1954) và cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước(1954 - 1975), được phản ánh trong nhiều tài liệu văn kiện Đảng đã khẳng định tính đúng đắn của đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, vai trò lãnh đạo của Đảng đối với sự phát triển của lịch sử dân tộc. b. Ý nghĩa giáo dục. Việc dạy học lịch sử có ưu thế trong công tác giáo dục thái độ, tình cảm, tư tưởng cho học sinh. Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề giáo dục lịch sử càng được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết. Nền kinh tế thị trường với những mặt tích cực ngày càng được khẳng định trong quá trình đổi mới toàn diện của đất nước, song cũng có những ảnh hưởng tiêu cực, cần có biện pháp khắc phục. Những yếu tố hiện đại, những giá trị tiến bộ đích thực của nước ngoài cần được khai thác để làm phong phú thêm đời sống vật chất, văn hoá, tinh thần của nhân dân ta, song phải lựa chọn để tiếp thu những tinh hoa của nhân loại mà vẫn gìn giữ và phát huy những nét bản sắc độc đáo của dân tộc mình. Nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười đã chỉ rõ: “Phải coi trọng giáo dục lịch sử của dân tộc, lịch sử cách mạng, lịch sử quân đội, phải in nhiều sách lịch sử phổ biến rộng, phải coi trọng lịch sử là tài liệu giáo khoa số một trong nhà trường... Nếu không làm tốt giáo 8 http://www.ebook.edu.vn
dục lịch sử, thanh niên sẽ chạy theo đồng tiền, chạy theo lợi ích khác, có hại cho sự nghiệp chung.”1 Nghị quyết của Hội nghị lần thứ hai của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã xác định rõ nhiệm vụ quan trọng, nặng nề của khoa học xã hội và nhân văn: “Nghiên cứu các vấn đề lịch sử dân tộc, tôn giáo ngôn ngữ, văn hoá, nghệ thuật, con người Việt Nam, văn hoá, các chuẩn mực và thang bậc giá trị đạo đức mới, giáo dục truyền thống cách mạng, lòng yêu nước và tinh thần quốc tế chân chính, ý thức tự cường dân tộc... tiếp thu nghiên cứu tổng kết kinh nghiệm các cuộc chiến tranh cứu nước, giữ nước của dân tộc, xây dựng lí luận quân sự Việt Nam.”2 Văn kiện Đảng góp phần thực hiện chức năng giáo dục của bộ môn Lịch sử và mục tiêu giáo dục của truồng THPT trong việc đào tạo thế hệ trẻ trở thành những con người phát triển toàn diện, có kiến thức khoa học phổ thông cơ bản, có phẩm chất đạo đức tốt và năng lực hành động, đáp ứng những yêu cầu đòi hỏi của sự nghiệp cách mạng. Mục tiêu giáo dục của Đảng ta được thể chế hoá trong Luật Giáo dục của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam: “Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện; có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mĩ và nghề nghiệp; trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành, bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” 3. Việc cung cấp cho học sinh những tri thức lịch sử cơ bản và hệ thống có ý nghĩa quan trọng dối với việc hình thành kiến thức văn hoá phổ thông trước khi các em bước vào cuộc sống tự lập. Những nhận thức về tính quy luật trong sự phát triển của lịch sử, những bài học kinh nghiệm quý báu, những diễn biến phức tạp của sự kiện, là cơ sở cho việc phát triển năng lực trí tuệ, kĩ năng tư duy lịch sử và hình thành phẩm chất đạo đức tốt đẹp cho học sinh. Mục tiêu giáo dục của trường phổ thông hiện nay là sự cụ thể hoá đường lối giáo dục của Đảng, nhằm thực hiện nhiệm vụ trọng đại là hoàn thành sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Nhiệm vụ đó gắn liền với việc đổi mới khoa học, công nghệ, phát triển giáo dục và đào tạo. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng khẳng định: “Cùng với khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. Nghị quyết của Hội nghị Trung trung 2 khoá VIII của Đảng cũng nhấn mạnh việc cần thiết phải “tăng cường giáo dục tư tưởng, đạo đức, lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, coi trọng hơn nữa các môn học về khoa học xã hội, nhân văn, tiếng Việt và lịch sử dân triển. Sau khi chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước ở Đông âu sụp đổ, chủ nghĩa đế quốc và các lực lượng phản động quốc tế ráo riết tìm cách phá hoại công cuộc đổi mới đất nước của nhân dân ta. Việc kiên trì con đường XHCN đang đặt ra những yêu cầu 1. Hội Khoa học Lịch sử. (1996), Tạp chí Xưa & nay (7), tr. 4. 2. Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai (1998), Ban Chấp hành Trung ương khoá VIII, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr.46. 3. Luật Giáo dục (2005), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr.8 http://www.ebook.edu.vn 9
cấp thiết về công tác giáo dục tư tưởng chính trị cho học sinh trong nhà trường nói chung, trong dạy học lịch sử nói riêng. Tiếp xúc với văn kiện Đảng, học sinh sẽ nhận thấy rõ rằng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã nêu tấm gương mẫu mực về việc sử dụng tri thức lịch sử để tuyên truyền, giáo dục, thực hiện nhiệm vụ cách mạng. Điều đó được thể hiện ngay trong nội dung tài liệu văn kiện Đảng và cách sử dụng tài liệu văn kiện Đảng được tiến hành trong quá trình hoạt động cách mạng. Khi tìm hiểu “Chánh cương vắn tắt”, “Sách lược vắn tắt”, học sinh thấy rõ tài liệu do Nguyễn Ái Quốc soạn thảo, được thông qua tại Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản Việt Nam ngày 3/2/1930 ở Hương Cảng - Trung Quốc đã thể hiện tư tưởng đoàn kết toàn dân để tập họp đông đảo lực lượng cách mạng thực hiện mục tiêu chiến lực của Đảng đề ra: “Đảng phải thu phục cho được dại đa số dân cày và phải dựa vào hạng dân cày nghèo làm thổ địa cách mạng, đánh trúc bọn địa chủ, phong kiến.” Đảng phải hết sức làm cho các đoàn thể, thợ thuyền và dân cày nghèo (công hội, nông hội, hợp tác xã) khỏi ở dưới quyền lực, ảnh hưởng của bọn tư sản quốc gia. Đảng phải hết sức liên lạc với tiểu tư sản trí thức, trung nông (Thanh Niên, Tân Việt, phải Nguyễn An Ninh...) để kẻo họ đi về phe vô sản giai cấp. Còn đối với phú nông, trung nông tiểu địa chủ và tư bản Việt Nam mà chưa lộ rõ mặt phản cách mạng thì phải lợi dụng, ít nữa làm cho họ trung lập. Bộ phận nào đã ra mặt phản cách mạng (Đảng Lập hiến) thì phải đánh đổ. Trong khi liên lạc tạm thời với giai cấp, phải rất cẩn thận, không khi nào nhượng bộ một chút quyền lợi gì của công nông mà đi vào con đường thoả hiệp”1. Nhiều văn kiện của Đảng đã chứng tỏ rằng, tư tưởng đoàn kết toàn dân được Đảng ta và đặc biệt là Hồ Chí Minh luôn quan tâm, quán triệt sâu sắc trong suốt quá trình đấu tranh cách mạng. Tư tưởng đó được thể hiện trong việc thành lập “Hội Phản đế đồng minh” trong chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương phê phán những quan điểm sai lầm trong Đảng khi tách rời vấn đề dân tộc với vấn đề giai cấp, thậm chí quá nhấn mạnh vấn đề đấu tranh giai cấp mà đánh giá không đúng vai trò của giai cấp tiểu tư sản, tư sản dân tộc, địa chủ vừa và nhỏ.... Từ đó, xuất hiện khuynh hướng tả khuynh sai lầm, một trong những nguyên nhân làm cho chủ trương thành lập “Hội phản đế đồng minh” của Đảng ta chưa trở thành hiện thực. Chủ trương thành lập “Mặt trận Dân chủ Đông Dương(l938), “Mặt trận Dân tộc Thống nhất Phản đế Đông Dương”(1939), “Mặt trận Việt Minh”(1941) và các tổ chức Mặt trận. sau này, được nêu trong nhiều văn kiện Đảng. Những tài liệu này giúp học sinh nhận thức được tư tưởng đoàn kết toàn dân của Đảng là một chiến lược lớn - chiến lược đại đoàn kết dân tộc, không chỉ trong cách mạng dân tộc dân chủ mà cả trong thời kì xây dựng chủ nghĩa xã hội. Điều này có tác động đến tư tưởng học sinh ngày nay qua học tập các bài lịch sử. Do đó, tiếp xúc với những tư liệu cụ thể, sinh 1 . Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 2. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr.4 10 http://www.ebook.edu.vn
động, học sinh có những xúc cảm, và tình cảm trong sáng, đúng mực, nhất là việc củng cố niềm tin vào Đảng, bồi dưỡng lòng tự hào dân tộc, sự tôn kính lãnh tụ. Những bước thăng trầm trong lịch sử dân tộc, lịch sử Đảng, được thể hiện rõ trong một số văn kiện Đảng, giúp học sinh có cách nhìn nhận đúng đắn về tính chất quyết liệt, về sự hi sinh gian khổ của các thế hệ cha ông trong đấu tranh cách mạng, từ đó bồi dưỡng niềm tin, lòng tự hào về quá khứ vẻ vang của dân tộc, biết tôn trọng những giá trị vật chất, văn hoá tinh thần mà thế hệ cha ông để lại. Những bài học của lịch sử còn góp phần rèn luyện nghị lực, bản lĩnh và niềm tin, ý chí vượt khó vươn lên của thế hệ trẻ hôm nay, xứng đáng là nhịp cầu nối liền quá khứ vẻ vang của dân tộc với tương lai huy hoàng của đất nước. Việc sử dụng tài liệu văn kiện Đảng cùng với các tài liệu tham khảo khác trong dạy học lịch sử còn giúp cho học sinh nhận thức rằng, tộc đây, cha ông đã đấu tranh kiên cường, bất khuất, chẳng quản hi sinh, xả thân vì nghĩa lớn nên đã liên tiếp đánh tan các thế lực ngoại xâm, dẫu chúng đông, mạnh hơn mình gấp bội. Sự nghiệp cách mạng mà các thế hệ thanh niên thế kỉ XX cùng nhân dân kháng chiến chống Pháp (1945-1954), kháng chiến chống Mĩ, cứu nước (1954-1975) là sự kế thừa và phát huy truyền thống kiên cường của cha ông trong lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước từ ngàn xưa. Truyền thống đó được lí luận cách mạng của học thuyết Mác - Lênin soi gương, đã kết hợp với sức mạnh của thời đại để đưa cách mạng từng bước đi lên thắng lợi. Thắng lợi đó, trước hết và chủ yếu là do con người có phẩm chất, đạo đức cách mạng đem lại. Tìm hiểu phần mở đầu trong “đường cách mệnh” của Nguyễn Ái Quốc, học sinh hiểu rõ những phẩm chất mà người cách mạng phải rèn luyện. Đó là: “cần kiệm”, “cả quyết sửa lỗi”, “vị công vong tư, “không hiếu danh “không kiêu ngạo”v.v... Những phẩm chất đó được luyện rèn trong thực tiễn đấu tranh cách mạng, thể hiện quyết tâm: “Việc gì khó cho nấy, quyết tâm làm thì làm chắc được, ít người làm không nổi, nhiều người đồng tâm, hiệp lực mà làm thì phải nổi. Đời này làm chưa xong thì đời sau nối theo làm phải xong”1. Nhiều văn kiện Đảng nêu rõ hoàn cảnh lịch sử cụ thể giúp cho học sinh nhận thức rõ hơn về mối quan hệ giữa cách mạng Việt Nam với cách mạng thế giới, phong trào đấu tranh ở địa phương với toàn quốc. Đó là cơ sở để bồi dưỡng cho học sinh niềm tự hào chân Chính về quê hương, nơi xảy ra những sự kiện có tính chất toàn quốc, giữ gìn những di tích lịch sử, cách mạng tiêu biểu, nhận thức rõ truyền thống địa phương là một bộ phận của truyền thống chung dân tộc cách mạng Việt Nam có mối quan hệ với cách mạng thế giới - cuộc đấu tranh của nhân dân ta nhận được sự giúp đỡ của nhân dân các nước và có tác động, ảnh hưởng trở lại đối với phong trào cách mạng thế giới. Điều này làm cho học sinh nhận thức được những đặc điểm chung, phổ biến và các yếu tố đặc thù trong phong trào cách mạng của địa phương, của dân tộc và thế 1 . Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 2, Sđd, tr. 261. http://www.ebook.edu.vn 11
giới. Do đó, tài liệu, văn kiện Đảng còn bồi dưỡng cho học sinh quan điểm tư tưởng đúng về tinh thần quốc tế vô sản và lòng yêu nước chân chính, có thái độ trân trọng giá trị tốt đẹp của truyền thống dân tộc, biết lựa chọn, tiếp thu yếu tố mới, tích cực hiện đại trên cơ sở phê phán, gạn lọc những tinh hoa đồng thời biết giữ gìn, phát huy bản sắc dân tộc độc đáo của từng vùng, từng miền. Để phát huy được vai trò, ý nghĩa của văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử, giáo viên cần có những biện pháp sư phạm đúng để phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học. Tác dụng giáo dục của tri thức lịch sử thông qua sử dụng văn kiện Đảng có thể được thể hiện ngay trong giờ học lịch sử. Đó là những cảm xúc, thái độ, những phản ứng tự nhiên, chân thành, trung thực của người học trước những diễn biến của sự kiện, những hành động của các nhân vật lịch sử. Điều này không chỉ liên quan trực tiếp tới kĩ năng sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh và sắc thái biểu cảm thuyết phục của người thầy mà còn ở phương pháp hướng dẫn học sinh sử dụng tài liệu văn kiện. Hiệu quảgiáo dục được thể hiện ở ý thức tự giác,niềm hứng khởi, say mê, ham tìm tòi nghiên cứu, đặc biệt là tìm hiểu các đoạn trích, tài liệu lịch sử trong đó có văn kiện Đảng của học sinh. Để đạt được mục tiêu giáo dục như vậy, việc sử dụng tài liệu văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử cần phải thực hiện được các nhiệm vụ: - Bồi dưỡng năng lực tư duy, kĩ năng vận dụng, thực hành cho học sinh Việc phát triển tư duy, kĩ năng vận dụng, thực hành trong dạy học lịch sử xuất phát từ nguyên lí giáo dục của Đảng: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận gắn liền với thực tiễn, nhà trường gắn liền với xã hội”. Để thực hiện nguyên lí đó, phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông phải chú ý việc “phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, tư duy sáng tạo, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, thông qua các biện pháp sư phạm để “bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”1. Phát triển năng lực tư duy độc lập sáng tạo là một nội dung quan trọng cần chú ý trong dạy học lịch sử. Cách dạy học thuyết trình đơn điệu, lệ thuộc vào sách giáo khoa, thiếu các nguồn tài liệu bổ trợ đã làm cho giờ học lịch sử trở nên nghèo nàn, tẻ nhạt; nguy hại hơn là để lại một quan niệm sai lầm cho rằng, “học lịch sử là học thuộc lòng”, “không cần phát triển tư duy”, “không có bài tập, thực hành”. Hoạt động nhận thức của con người tuân theo quy luật: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng trở về thực tiễn - đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lí, của sự nhận thức thực tại khách quan”. Nhận thức lịch sử cũng tuân theo quy luật chung này song có những đặc điểm mang tính đặc thù do hiện thực lịch sử quy định. Cho nên, việc học tập, nhận thức của học sinh đối với bộ môn Lịch sử ở nhà trường cũng có những đặc điểm cụ thể riêng. 1 . Luật Giáo dục (2005), Sđd, tr. 9. 12 http://www.ebook.edu.vn
Do đặc điểm của hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử, chúng ta không thể “khôi phục” lại quá khứ lịch sử trong phòng thí nghiệm mà phải dựa vào những biểu tượng lịch sử cụ thể. Tuy nhiên, những sự kiện lịch sử không phải lúc nào cũng được phản ánh đầy đủ, mà có khi bị sai lệch do trình do nhận thức, sự xuyên tạc của giai cấp thống trị phục vụ cho mục đích của mình. Đối với Đảng của giai cấp vô sản, sự phản ánh hiện thực lịch sử do những yếu tố chủ quan và khách quan có thể đôi lúc chưa đúng, chưa đầy đủ. Song điều này chỉ nhất thời, không cơ bản và nhanh chóng được phát hiện và sửa chữa. Nếu sự kiện là cơ sở của nhận thức lịch sử thì tư liệu lịch sử (trong đó có văn kiện Đảng) là cơ sở hình thành các kiến thức về sự kiện quá khứ khách quan. Từ việc tạo ra các biểu tượng chân xác, sinh động về mặt sự kiện đến việc hình thành khái niệm lịch sử để hiểu rõ những đặc trưng bản chất của sự kiện lịch sử là cả một quá trình tư duy tích cực với các thao tác so sánh, phân tích, diễn dịch, quy nạp, khái quát hóa, tổng hợp hoá... Để phát triển tư duy độc lập sáng tạo cho học sinh trong học tập lịch sử, điều quan trọng trước hết là bồi dưỡng niềm hứng thú, say mê, tự giác trong tìm hiểu và nghiên cứu. Chỉ có hứng thú thật sự với việc học tập học sinh mới tự giác, sáng tạo trong nhận thức. Hứng thú học tập phụ thuộc vào các yếu tố: nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, điều kiện dạy học... Những yêu cầu sư phạm trong dạy học lịch sử nêu trên cần được thể hiện trong quá trình sử dụng văn kiện Đảng để tránh những sai lầm thường gặp như sử dụng một cách khô khan, công thức, có tính áp đặt không có tác dụng trong việc tạo biểu tượng quá khứ và nhận thức lịch sử. Văn kiện Đảng phản ánh sinh động, chính xác hiện thực cách mạng do Đảng ta lãnh đạo, nhưng để nhận thức được nội dung các đoạn trích dẫn, phù hợp với nội dung lịch sử đang học, cần có trình độ khái quát cao trong sử dụng tài liệu văn kiện Đảng. Cho nên, muốn tiếp nhận được nội dung văn kiện Đảng qua các đoạn trích dẫn, học sinh cần phải.có trình độ tư duy và đặc rèn luyện nâng cao tư duy qua dạy học lịch sử. Vì lẽ đó, việc sử dụng văn kiện Đảng trước hết phải tạo cho học sinh hứng thú học tập. Hứng thú đó bắt nguồn từ sự khám phá mối liên hệ của văn kiện Đảng với những sự kiện lịch sử đã diễn ra, mối liên hệ giữa các sự kiện đó. Chẳng hạn, khi tìm hiểu “Chánh cương vắn tắt”, “Sách lược vắn tắt” do Nguyễn Ái Quốc khởi thảo và “Luận cương chánh trị” do đồng chí Trần Phú trình bày tại Hội nghị Trung ương tháng 10/1930, học sinh suy nghĩ tìm hiểu những điểm giống nhau và khác nhau của các văn kiện này. Các em tự trả lời vì sao có sự giống nhau và khác nhau giữa các văn kiện? Điều đó có ảnh hưởng gì tới cách mạng Việt Nam lúc đó và sau này? Cũng qua tài liệu văn kiện Đảng, học sinh hiểu được ý nghĩa của việc hợp nhất các tổ chức Cộng sản ở Việt Nam (3/2/1930) các yếu tố khách quan, chủ quan nào chi phối. Qua các tài liệu văn kiện trên, học sinh được giáo viên hướng dẫn tự giải quyết các vấn đề liên quan đến sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, như các vấn đề: - Quan điểm của Quốc tế Cộng sản về vai trò của Đảng Cộng sản. http://www.ebook.edu.vn 13
- Quan điểm của Nguyễn ái Quốc. - Yêu cầu bức thiết của lịch sử. Một sự kiện lịch sử đặc tìm hiểu cặn kẽ qua nhiều nguồn tài liệu, trong đó có văn kiện Đảng giúp cho học sinh hào hứng khảo sát, tiếp tục tìm tòi, nghiên cứu để lĩnh hội tri thức lịch sử theo một định hướng đúng về quan điểm tư tưởng, phương pháp học tập. Tư duy lịch sử là tư duy lôgic, chúng ta cần xem xét sự kiện trong quá trình phát sinh, phát triển và kết thúc trong sự thống nhất, đa dạng và đầy mâu thuẫn của hiện thực khách quan. Về điều này, học sinh có thể nhận thấy qua việc nghiên cứu các văn kiện Đảng, trong đó có các tác phẩm của Hồ Chí Minh. Phát triển tư duy học sinh qua sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở nhà trường phổ thông thể hiện ở việc liên hệ quà khứ với hiện tại, rút ra những bài học của quá khứ cho hiện tại và đoán định tương lai. Học sinh có thể nhận thấy điều này qua nghiên cứu một số văn kiện Đảng trong thời kì lịch sử từ 1919 - 1975. Chẳng hạn, Đảng ta đã nghiên cứu, phân tích lịch sử đã qua để dự đoán tình hình rồi đưa ra nhiều nghị quyết quan trọng: chuyển hướng chiến lược cách mạng; xây dựng “Mặt trận Việt Minh” ; ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”; triệu tập Hội nghị toàn quốc của Đảng để phát lệnh tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc (8/1945).... Tuy nhiên, việc học tập. những bài học kinh nghiệm của quá khứ, không phải là việc rập khuôn, máy móc, tuyệt đối hoá, “ngây ngất” với những thắng lợi thành công trong lịch sử mà còn phải dựa trên cơ sở phân tích những thiếu sót, sai lầm, thất bại, gạn lọc những yếu tố phù hợp với thực tiễn của hoàn cảnh lịch sử hiện thời. Qua các văn kiện Đảng được tiếp cận, học sinh sẽ nhận thấy, cách mạng Việt Nam thành công là do Đảng ta đã biết vận dụng những nguyên lí của học thuyết Mác - Lênin một cách sáng tạo phù hợp với thực tiễn của cách mạng Việt Nam; yếu tố tích cực của truyền thống dân tộc đúc kết hợp với tinh hoa của thời đại, tạo ra sức mạnh tổng hợp; mục tiêu chiến lược không thay đổi, song sách lược rất mềm dẻo, khôn khéo hoặc cương quyết ở mỗi thời kì lịch sử khác nhau. Rõ ràng, am tường quá khứ lịch sử phân tích đúng đắn tình hình hiện tại, có những dự đoán chính xác xu thế phát triển trong tương lai, Đảng Cộng sản Đông Dương và Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã có những chủ trương, đường lối đúng đắn, phù hợp để đưa Cách mạng tháng Tám năm 1945 đi đến thành công nhanh chóng, ít đổ máu. Để phát triển năng lực tư duy và hành động của học sinh trong học tập lịch sử, giáo viên cần hướng dẫn học sinh có phương pháp nhận thức nội dung các đoạn trích dẫn văn kiện. Điều đó được thực hiện qua những kĩ năng so sánh, phân tích, khái quát... để tạo ra những biểu tượng sinh động, chính xác. Chỉ có những biểu tượng chính xác mới hình thành được những khái niệm đúng đắn và nhận thức đúng bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử một cách khoa học. 14 http://www.ebook.edu.vn
3. Một số yêu cầu vế phương pháp luận và phương pháp dạy học lịch sử trong việc sử dụng văn kiện Đảng Trong dạy học lịch sử, việc sử dụng văn kiện Đảng nhất thiết phải tuân thủ những nguyên tắc về phương pháp luận và phương pháp dạy học bộ môn. Những nguyên tắc chủ yếu mà chúng tôi trình bày ở đây là sự định hướng cho việc nghiên cứu thực hiện các biện pháp sư phạm. a. Tuân thủ các nguyên tắc phương pháp luận sử học - Đảm bảo tính tư tưởng trong sử dụng văn kiện Đảng. Tính tư tưởng trong sử dụng văn kiện Đảng được thể hiện ở việc đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân, quán triệt chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, việc sử dụng văn kiện Đảng phải góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục. Bản thân văn kiện Đảng đã thể hiện tính đảng của việc hình thành và sử dụng tài liệu, vì nó cụ thể hoá những quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng, được vận dụng, sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Trong quá trình hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng việc “học tập tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin”, “học tập lập trường quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin”1. Chúng ta ghi nhớ thái độ của V.I.Lênin khi học tập, tiếp thu lí luận của chủ nghĩa Mác một cách nghiêm túc song rất sáng tạo: “Chúng ta không hề coi lí luận.của Mác như một cái gì đã xong xuôi hẳn và bất khả xâm phạm; trái lại chúng ta tin rằng lí luận đó chỉ đặt nền móng cho môn khoa học mà những người XHCN cần phải phát triển hơn nữa về mọi mặt, nếu họ không muốn trở thành lạc hậu đối với cuộc sống”2. Trong điều kiện hiện nay, việc nghiên cứu và sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử càng phải đứng vững trên lập trường của giai cấp vô sản, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động, chống lại sự tuyên truyền, xuyên tạc của các lực lượng phản động trong nước và quốc tế. Một số trường phải sử học tư sản không công nhận “tính Đảng”, tỏ vẻ “khách quan” với luận điệu “phi tính Đảng”, nhưng thực chất chỉ là sự lừa bịp, che đậy tính đảng tư sản của mình. Cho nên, sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử còn là sự thể hiện tính chiến đấu trên mặt trận giáo dục, nhằm bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chống lại mọi hình thức xuyên tạc, vu khống, làm sai lệch chân lí lịch sử đồng thời vận dụng thành công lí luận đúng đắn đó vào thực tiễn sinh động của đất nước trong thời kì đổi mới. - Đảm bảo tính khoa học trong sử dụng văn kiện Đảng Tính khoa học trong sử dụng văn kiện Đảng vào dạy học lịch sử ở trường phổ thông thể hiện ở việc trình bày tài liệu một cách khách quan. Tính khoa học trong nghiên cứu học tập nói chung, trong sử dụng văn kiện Đảng nói riêng còn thể hiện sự nhận thức đúng hiện thực lịch sử, nắm được chân lí tương đối. Sử dụng văn kiện Đảng 1 . Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 2, Sđd, tr. 497. 2 . V.I Lênin (1974), Toàn tập, tập 4; NXB Tiến bộ Matxcơva, tr.232. http://www.ebook.edu.vn 15
trong dạy học lịch sử là quán triệt tính khoa học và tính cách mạng trong nhận thức và hoạt động của Đảng. Nhìn lại chặng đường đấu tranh cách mạng của nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng, chúng ta thấy những văn kiện của Đảng ta đã thể hiện đầy đủ tính khoa học và tính cách mạng, thể hiện ở việc kết hợp nhuần nhuyễn các nhân tố khách quan và chủ quan trong nhận thức lịch sử. Bởi vì, khi nào nhận thức chủ quan không phù hợp với hiện thực thì dễ dẫn tới những chủ trương có khuynh hướng “hữu” hoặc “tả”. Khi nhận thức đúng hiện thực khách quan thì những chủ trương của Đảng mới đáp ứng được lòng mong đợi của đông đảo quần chúng, sức mạnh đoàn kết toàn dân được tăng cường đưa cách mạng đến thắng lợi. Phân tích văn kiện Đảng qua các thời kì đấu tranh cách mạng, học sinh sẽ nhận thấy được điều này. Chẳng hạn, trong thời kì cách mạng 1930 - 1931, Đảng ta chủ trường vận động thành lập “Hội Phản đế đồng minh” nhằm tập hợp đông đảo quần chúng cách mạng, đẩy mạnh phong trào đấu tranh. Nhưng trong thực tế một số cán bộ, Đảng viên cũng phạm một số sai lầm, mà một trong những nguyên nhân dân tới sai lầm này là do nhận thức phiến diện, lệch lạc về vai trò của giai cấp tiểu tư sản và một bộ phận giai cấp khác. Ví như, Xứ uỷ Trung Kì khi thực hiện việc “thanh Đảng” đã chỉ đạo đấu tranh với khẩu hiệu tả khuynh: “Tư, phú, địa, hào - Đào tận gốc, trốc tận rễ. Tuy nhiên, qua một số văn kiện tiếp sau, học sinh nhận thấy những sai lầm đó được dần dần khắc phục nên Đảng ta đã thực hiện thành công việc xây dựng khối đoàn kết toàn dân trong các mặt trận: “Mặt trận Dân chủ Đông Dương”, “Mặt trận Thống nhất Phản đế Đông Dương”, “Mặt trận Việt Minh”.v.v... Đây là một trong những nhân tố quan trọng dẫn đến thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945. Khi sử dụng văn kiện Đảng, cần quán triệt nguyên tắc phương pháp luận về sự thống nhất giữa tính Đảng và tính khoa học trong dạy học lịch sử. Trên cơ sở kiến thức cơ bản chính xác giáo viên rút ra những kết luận, khái quát có tác dụng giáo dục với học sinh. Chúng ta học tập ở Hồ Chí Minh việc kết hợp tính Đảng và tính khoa học trong biên soạn, giảng dạy ở các lớp huấn luyện chính tả. Ví như, trong “đường cách mệnh”, Nó đã trình bày một số kiến thức cơ bản về các cuộc cách mạng tư sản ở Pháp, Mĩ, Nga để từ đó rút ra kết luận về sự khác biệt giữa cách mạng tư sản với cách mạng vô sản. Những bài học lịch sử được rút ra đảm bảo tính khoa học chính xác trở thành vũ khí tuyên truyền hiệu quả. b. Những yêu cẩu cơ bản về phương pháp dạy học lịch sử khi sử dụng văn kiện Đảng - Vận dụng phương pháp lịch sử trong sử dụng văn kiện Đảng. Để tạo nhũng biểu tượng chân xác, sinh động, giúp cho việc nhận thức lịch sử một cách vững chắc, đúng đắn, chúng ta phải dựa vào những thành tựu của khoa học lịch sử trong việc sưu tầm văn kiện Đảng. Những kiến thức cập nhật luôn tạo cho học sinh sự hứng thú, say mê trong quá trình học tập, làm cho hiệu quả giáo dục được nâng 16 http://www.ebook.edu.vn
cao. Vận dụng phương pháp lịch sử trong sử dụng văn kiện Đảng giúp cho học sinh nhận thức được bản chất sự kiện, trong mối quan hệ đan xen, lôgic giữa các sự kiện của quá trình lịch sử. Sự phát sinh, phát triển, kết quả, ý nghĩa của mỗi sử kiện lịch sử được trình bày trong văn kiện phản ánh với những thành tựu nhận thức lịch sử của Đảng. Cho nên, phương pháp lịch sử trong sử dụng văn kiện tạo cơ sở để khôi phục bức tranh lịch sử một cách khoa học, chính xác, giúp học sinh hiểu được những sự kiện lịch sử xảy ra, nhiều khi “lặp lại” nhung không hoàn toàn như cũ. Từ đó, các em so sánh để thấy được những đặc điểm có tính đặc thù, những nét bản chất của các sự kiện lịch sử trong mỗi thời kì hay các thời kì lịch sử. Chẳng hạn, qua tìm hiểu với văn kiện Đảng và các tài liệu tham khảo khác trong thời kì 1930 -1945, học sinh thấy được chủ trương thành lập Mặt trận Dân tộc Thống nhất được thực hiện một cách thống nhất, theo đường lối đúng đắn của Đảng, song với những hình thức, nội dung khác nhau, linh hoạt, phù hợp với tình hình, nhiệm vụ cách mạng cụ thể của mỗi thời kì. + “Mặt trận Dân chủ Đông Dương” tập hợp đông đảo lực lượng có xu hướng dân chủ, chống phát xít đấu tranh đòi quyền lợi “dân chủ đơn sơ”: “Tự do, cơm áo, hoà bình.” + “Mặt trận Dân tộc Thống nhất Phản đế Đông Dương tập hợp các lực lượng không phân biệt giai cấp, đảng phải, tôn giáo, dân tộc ở Đông Dương, đấu tranh chống Pháp - Nhật, thực hiện nhiệm vụ giải phóng dân tộc - nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của cách mạng Việt Nam trong thời kì 1939 - 1945. + “Mặt trận Việt Minh tập hợp mọi lực lượng ở việt Nam đấu tranh giành lại độc lập dân tộc cho nước nhà. Bởi vì, lúc này vấn đề giải phóng dân tộc ở Đông Dương đuợc đặt trong phạm vi khuôn khổ của từng nước. Qua văn kiện Đảng, học sinh nhận thức được rằng, các tổ chức Mặt trận dân tộc thống nhất nói trên mang những hình thức khác nhau, hoạt động theo các phương pháp khác nhau, thực hiện những nhiệm vụ khác nhau, trong hoàn cảnh lịch sử của mỗi thời kì một khác. Song, mục tiêu giành độc lập dân tộc của các tổ chức Mặt trận dân tộc thống nhất không thay đổi. Việc vận dụng phương pháp lịch sử khi khai thác và sử dụng văn kiện Đảng còn giúp học sinh hiểu được sự phát triển quanh co, phức tạp với những bức thăng trầm của cách mạng. Chẳng hạn, qua những văn kiện Đảng, học sinh thấy được sự thất bại của phong trào 1930 - 1931 và Xô viết Nghệ tĩnh là điều khó tránh khỏi trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể lúc bấy giờ Đây chỉ là sự thất bại tạm thời, cách mạng Việt Nam bắc vào thời kì tạm lắng. Sự hồi phục lực lượng cách mạng qua cuộc đấu tranh gian khổ (1932 - 1935) đã chứng minh điều này. Nhiều văn kiện Đảng giúp học sinh hiểu rằng, trong thời kì 1936 - 1939 Đảng ta chủ trương tạm gác khẩu hiệu “độc lập dân tộc” và “Người cày có ruộng” không phải là việc từ bỏ nhiệm vụ “phản đế”, “phản phong”, không phải là một bước “tụt lùi” mà do “hoàn cảnh mới, nhiệm vụ mới bắt http://www.ebook.edu.vn 17
buộc Đảng ta phải có con đường chính trị mới, con đường chính trị mới lại bắt buộc phải có một đường tổ chức mới”.1 Trong việc sử dụng văn kiện Đảng để dạy học lịch sử phương pháp lịch sử luôn gắn liền với phương pháp lôgic để học sinh hiểu được những mối liên hệ có tính bản chất của sự kiện đã diễn ra trong quá trình cách mạng. Từ việc phân tích, so sánh khái quát tổng hợp các sự kiện lịch sử được trình bày trong văn kiện Đảng, học sinh sẽ nhận thức đúng đắn về sự phát triển của lịch sử theo những quy luật có tính phổ biến và đặc thù, có cái chung và cái riêng, có cái tất nhiên và ngẫu nhiên, có hiện tượng và bản chất. Quán triệt phương pháp lịch sử và phương pháp lôgic trong sử dụng văn kiện Đảng sẽ khắc phục các sai lầm về giáo điều, chủ quan, rập khuôn, võ đoán trong dạy học lịch sử. - Đảm bảo tính cơ bản, tính điển hình trong lựa chọn văn kiện Đảng - Trong thời đại ngày nay, sự tiến bộ vượt bậc của các ngành khoa học trong đó có khoa học lịch sử đã đem lại những thành tựu, kết quả nghiên cứu ngày càng lớn. Sự bùng nổ thông tin đã tạo ra “mâu thuẫn” ngày càng khó giải quyết giữa thời gian học tập ở nhà trường không tăng trong khi đó lượng tri thức tăng nhanh với tốc độ “chóng mặt” và ngày một nhiều hơn. (ước tính cứ 10 năm lượng thông tin lại tăng gấp đôi). Điều này đòi hỏi việc dạy học ở trường phổ thông phải chú ý tính cơ bản, tính điển hình của tài liệu học tập. Các nhà sư phạm đã nhất trí về nội dung tính “cơ bản” trong dạy học, nhưng vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về cách thể hiện cụ thể. Ở một số nước Tây âu, trong những năm 70, 80 của thế kỉ XX, một số sử gia thấy rằng khối lượng tư liệu ngày càng nhiều, khiến cho cuốn sách lịch sử đại cương trở nên “chật chội”, đầy ắp kiến thức. Từ đó, xuất hiện một số quan niệm trình bày lịch sử theo trình tự các nền văn minh. Việc nhìn nhận lịch sử qua các nền văn minh “đứng im” hay “chuyển động nặng nề” xem ra không còn phù hợp với tính đa dạng vốn có và sự phát triển không ngừng của lịch sử. Trong dạy học lịch sử cần xác định những kiến thức cơ bản, tức là những kiến thức quan trọng có tính chất cốt lõi không thể thiếu, gắn liền với nội dung được quy định trong chương trình học tập của học sinh. Tài liệu học tập phải mang tính chất điển hình bởi vì. do thời lượng hạn chế của một tiết học, do nội dung yêu cầu của bài học và mối tương quan với các tài liệu học tập khác, học sinh chỉ có thể tiếp nhận những tài liệu tiêu biểu nhất, điển hình phục vụ thiết thực nhất cho việc nắm vững nội dung bài học (kể cả bài học nội khoá và các hình thức hoạt động ngoại khoá khác). Từ quan niệm về “tính cơ bản” trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông nêu trên, chúng tôi cho rằng, để đảm bảo tính cơ bản, tính điển hình trong sử dụng văn kiện Đảng, giáo viên cần chú ý: + Nắm vững nội dung khoá trình, bài học lịch sử để lựa chọn văn kiện Đảng tiêu biểu nhất. 1 . Đảng Cộng sản Việt Nam (2000), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 6, Sđd, tr.222 18 http://www.ebook.edu.vn
+ Phân chia thời gian hợp lí cho việc sử dụng văn kiện Đảng với các nguồn tài liệu khác. + Lựa chọn các biện pháp thích hợp để sử dụng hiệu quả văn kiện Đảng. - Lựa chọn và sử dụng văn kiện Đảng phù hợp với thực tiễn dạy học ở trường phổ thông. Hiệu quả dạy học lịch sử phụ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó có tính “vừa sức” đối với học sinh. Tính “vừa sức” thể hiện sự phù hợp giữa mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học với đối tượng giáo dục. Học sinh với tư cách là chủ thể của hoạt động nhận thức chỉ thực sự hứng thú học tập lịch sử, khi những nội dung và phương pháp dạy học phù hợp với trình độ, năng lực nhận thức của họ. Nếu không tìm hiểu rõ năng lực và trình độ nhận thức của học sinh thì mọi nỗ lực của giáo viên qua các biện pháp sư phạm đều khó đạt được mục tiêu giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. Trong dạy học lịch sử có các nguồn tài liệu đa dạng, song không vì thế mà sử dụng quá nhiều làm cho giờ học trở nên nặng nề, vượt quá trình độ tiếp cận của học sinh. Do đó, việc xác định tính “vừa sức” phải đáp ứng yêu cầu về mặt bằng chung của trình độ học sinh mà không hạ thấp năng lực của những học sinh khá. Chỉ như vậy, văn kiện Đảng mới thực sự là buồn nhận thức sinh động, hấp dẫn đối với các em học sinh, trong quá trình học tập lịch sử. Hiệu quả của việc sử dụng văn kiện Đảng còn tuỳ thuộc vào hoàn cảnh, điều kiện thực tiễn của hoạt động giáo dục như cơ sở vật chất, phương tiện dạy học tình hình cụ thể ở từng địa phương,.... Chỉ gắn kết với thực tiễn giáo viên mới có thể tối ưu hoá phương pháp dạy học nói chung, phương pháp sử dụng văn kiện Đảng nói riêng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. 4. Phương hướng đổi mới việc sử dụng vãn kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trưởng Phổ thông Để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, việc đổi mới sử dụng văn kiện Đảng cần thực hiện theo những phương hướng sau: Một là, bám sát yêu cầu đối với việc thực hiện mục tiêu giáo dục bộ của môn Lịch sử Bộ môn Lịch sử cùng với các bộ môn khoa học khác trong nhà trường phổ thông không chỉ trang bị những kiến thức phổ thông cơ bản hiện đại mà còn hình thành thế giới quan khoa học, giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức, rèn luyện kĩ năng hành động cho học sinh. Học tập và nghiên cứu lịch sử nhằm nhận thức đúng đắn tất cả những gì,đã xảy ra trong đời sống xã hội loài người từ nguồn gốc đến nay. Các lĩnh vực hoạt động của con người (kinh tế, văn hoá, chính trị, quân sự) dược khôi phục trên cơ sở các tài liệu lịch sử. Từ việc tạo biểu tượng chính xác, có hình ảnh về những sự kiện của quá khứ, học sinh cần phải hình thành những khái niệm, hiểu được bản chất của sự kiện và quy luật phát triển của lịch sử. Chính vì thế, việc hình thành kiến thức lịch sử cho học sinh là http://www.ebook.edu.vn 19