Quan hệ của thiết chế giáo dục với kinh tế thị trường - Từ góc độ xã hội học

QUAN HÖ CñA THIÕT CHÕ GI¸O DôC VíI KINH TÕ THÞ TR−êng -<br /> tõ gãc ®é x· héi häc<br /> <br /> Lª Ngäc Hïng(*)<br /> <br /> Mèi quan hÖ gi÷a thiÕt chÕ gi¸o dôc víi kinh tÕ, ph¸p luËt vµ v¨n ho¸<br /> hay víi bÊt kú mét thiÕt chÕ x· héi nµo kh¸c ®Òu thÓ hiÖn th«ng qua<br /> viÖc c¸c tæ chøc gi¸o dôc gåm c¶ nhµ tr−êng vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý<br /> gi¸o dôc øng xö nh− thÕ nµo víi c¸c hÖ gi¸ trÞ, quy t¾c, chuÈn mùc<br /> kinh tÕ, ph¸p luËt vµ v¨n ho¸. ë ViÖt Nam hiÖn nay, mèi quan hÖ nµy<br /> ®ang gÆp ph¶i kh«ng Ýt vÊn ®Ò nh− bÊt b×nh ®¼ng gi¸o dôc vµ sù lÖch<br /> l¹c khi ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr−êng trong gi¸o dôc phæ th«ng vµ tµn d−<br /> dai d¼ng cña c¬ chÕ qu¶n lý bao cÊp ë gi¸o dôc ®¹i häc. Trong bµi<br /> viÕt nµy, t¸c gi¶ lµm râ mèi quan hÖ cña thiÕt chÕ gi¸o dôc víi kinh tÕ<br /> trong bèi c¶nh ®Êt n−íc ta ®ang ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i<br /> ho¸ (CNH, H§H) vµ vËn hµnh c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN,<br /> tËp trung vµo c¸c néi dung: gi¸o dôc víi kinh tÕ cã mèi quan hÖ víi<br /> nhau nh− thÕ nµo vµ vÊn ®Ò g× n¶y sinh tõ mèi quan hÖ ®ã?; gîi më<br /> mét sè h−íng gi¶i quyÕt ®Ó ®¶m b¶o mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a gi¸o<br /> dôc vµ kinh tÕ nh»m môc tiªu ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng.<br /> <br /> <br /> Mèi t−¬ng t¸c cña gi¸o dôc víi kinh tÕ Trong mèi quan hÖ víi kinh tÕ, gi¸o<br /> dôc cung cÊp nguån vèn ng−êi thÓ hiÖn<br /> d−íi h×nh thøc søc lao ®éng ®−îc ®µo<br /> Trªn thÕ giíi tõ thÕ kû XIX ®Õn nay t¹o chuyªn m«n nghÒ nghiÖp ë tr×nh ®é<br /> c¸c nhµ kinh tÕ häc lu«n ph¸t hiÖn thÊy ngµy cµng cao, c¸c tiÕn bé khoa häc bëi<br /> nguyªn nh©n cña bÊt kú mét sù t¨ng v× nhµ tr−êng ®¹i häc kh«ng chØ ®µo t¹o<br /> tr−ëng kinh tÕ nµo còng gåm Ýt nhÊt ba mµ cßn lµ trung t©m s¸ng t¹o, ph¸t kiÕn<br /> yÕu tè lµ c«ng nghÖ, vèn t− b¶n vµ vèn vµ ph¸t minh khoa häc(*)(thinking tank).<br /> ng−êi (1, tr.22). C¸c nghiªn cøu vÒ vÊn C¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu chØ ra r»ng<br /> ®Ò nµy cßn cho thÊy 77% nguån gèc cña gi¸o dôc lµ lÜnh vùc ®Çu t− tèt nhÊt, cã<br /> sù giµu cã cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi hiÖu qu¶ cao nhÊt vµ l©u bÒn nhÊt cho<br /> b¾t nguån tõ lo¹i vèn v« h×nh trong ®ã sù ph¸t triÓn con ng−êi vµ ph¸t triÓn x·<br /> cã gi¸o dôc, 18% b¾t nguån tõ s¶n xuÊt héi. Gi¸o dôc gãp phÇn t¨ng tr−ëng<br /> vµ 5% tõ vèn tµi nguyªn thiªn nhiªn (2, kinh tÕ th«ng qua viÖc ®µo t¹o kiÕn thøc<br /> tr.29). Quèc gia nµo cµng nghÌo th× cµng vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp cho lùc l−îng<br /> phô thuéc vµo nguån vèn tù nhiªn vµ<br /> quèc gia nµo cµng giµu th× phô thuéc (*)<br /> PGS., TS. Häc viÖn ChÝnh trÞ – Hµnh chÝnh<br /> vµo vèn v« h×nh. quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2009<br /> <br /> lao ®éng, nhê vËy mµ t¨ng ®−îc n¨ng Tr−íc kia gi¸o dôc th−êng ®i theo<br /> suÊt, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ lao ®éng ®u«i sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi nghÜa lµ<br /> cña ng−êi lao ®éng. Riªng vÒ lîi Ých kinh thÞ tr−êng lao ®éng cÇn lo¹i ngµnh nghÒ<br /> tÕ, tØ suÊt lîi nhuËn cña ®Çu t− gi¸o dôc g×, kü n¨ng hay chuyªn m«n nghiÖp vô<br /> ®−îc −íc tÝnh ®èi víi tiÓu häc ®¹t møc g× th× nhµ tr−êng sÏ t×m c¸ch ®µo t¹o ®Ó<br /> cao nhÊt kho¶ng 20%, trung häc c¬ së ®¸p øng nhu cÇu ®ã cña thÞ tr−êng lao<br /> kho¶ng 14% vµ ®¹i häc kho¶ng 11% ®éng. Ngµy nay nhê tiÕn bé khoa häc ®·<br /> trong thêi kú 1974-1992. Trong khi ®ã tØ ®−îc tÝch luü vµ ngµy cµng nh©n réng<br /> suÊt lîi nhuËn ®Çu t− n«ng nghiÖp lµ nªn gi¸o dôc ®· cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn<br /> 11%, c«ng nghiÖp lµ 12% vµ dÞch vô lµ v−ît tr−íc ®Ó ®ãn ®Çu vµ kÐo sù t¨ng<br /> 16% trong thêi kú 1983-1992. Gi¸o dôc tr−ëng kinh tÕ ®i theo. B»ng chøng lµ<br /> cßn ®ãng gãp cho t¨ng tr−ëng nh÷ng “lîi ngµy cµng cã nhiÒu ph¸t kiÕn, s¸ng chÕ<br /> Ých trµn x· héi” trong céng ®ång (3, vµ ngµnh nghÒ míi ®−îc t¹o ra trong<br /> tr.251). C¸c tr−êng häc ë bÊt kú mét ®Þa nhµ tr−êng nhÊt lµ tr−êng ®¹i häc råi<br /> ph−¬ng nµo còng gãp phÇn t¹o ra m«i sau ®ã míi ®−a vµo x· héi vµ kÝch thÝch<br /> tr−êng gi¸o dôc, ®µo t¹o, khoa häc vµ nhu cÇu thÞ tr−êng ph¸t triÓn.<br /> v¨n ho¸ lµnh m¹nh lµm t¨ng sù ®ång Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ ë ViÖt Nam<br /> thuËn, ®oµn kÕt, an sinh x· héi, më<br /> réng c¸c c¬ héi thu hót ®Çu<br /> t− s¶n xuÊt kinh doanh, Lîi Ých trµn x· héi<br /> t¨ng c¬ héi viÖc lµm ®em l¹i M«i tr−êng<br /> lîi Ých cho c¶ ng−êi ®i häc Vèn ng−êi, tiÕn bé khoa häc- x· héi lµnh<br /> vµ céng ®ång x· héi. c«ng nghÖ, c¬ héi ph¸t triÓn m¹nh<br /> <br /> §èi víi gi¸o dôc, kinh tÕ<br /> Nhµ Doanh<br /> bao giê còng lµ nguån cung tr−êng nghiÖp<br /> cÊp vèn t− b¶n, trang thiÕt<br /> bÞ vµ c¸c nguån lùc vËt chÊt<br /> cÇn thiÕt ®Ó hÖ thèng gi¸o Vèn t− b¶n, c¬ së vËt chÊt,<br /> viÖc lµm, nhu cÇu thÞ tr−êng<br /> dôc cã thÓ ho¹t ®éng. Víi t−<br /> c¸ch lµ ng−êi sö dông lao<br /> ®éng, c¸c tæ chøc kinh tÕ S¬ ®å. Mèi quan hÖ céng h−ëng gi¸o dôc vµ kinh tÕ<br /> nh− doanh nghiÖp, c«ng ty<br /> lu«n t¹o viÖc lµm ®Ó häc<br /> hiÖn nay, mèi quan hÖ gi÷a gi¸o dôc víi<br /> sinh, sinh viªn tèt nghiÖp c¸c tr−êng ®Õn<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng ®ang tiÒm Èn nh÷ng<br /> lµm viÖc, th«ng qua ®ã nÒn kinh tÕ ph¸t<br /> vÊn ®Ò cã thÓ t¹o nªn vßng luÈn quÈn<br /> tÝn hiÖu vÒ c¸c yªu cÇu ®èi víi ®Çu ra cña<br /> lµm thiÖt h¹i c¶ gi¸o dôc vµ kinh tÕ. §ã<br /> gi¸o dôc, nhê vËy nhµ tr−êng míi cã thÓ<br /> lµ mét chuçi c¸c quan hÖ gåm: kinh tÕ<br /> t×m c¸ch n©ng cao chÊt l−îng gi¸o dôc<br /> nghÌo nµn – gi¸o dôc yÕu kÐm – n¨ng<br /> ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr−êng lao ®éng.<br /> suÊt, chÊt l−îng, hiÖu qu¶ lao ®éng thÊp<br /> Mèi quan hÖ gi÷a gi¸o dôc víi ®¹i – thu nhËp thÊp – ®Çu t− cho gi¸o dôc Ýt<br /> diÖn tiªu biÓu lµ nhµ tr−êng vµ kinh tÕ – gi¸o dôc ph¸t triÓn chËm ch¹p – n¨ng<br /> víi ®¹i diÖn tiªu biÓu lµ doanh nghiÖp suÊt lao ®éng thÊp - kinh tÕ t¨ng tr−ëng<br /> ®−îc m« t¶ kh¸i qu¸t trong m« h×nh bªn. kh«ng bÒn v÷ng.<br /> Quan hÖ cña thiÕt chÕ gi¸o dôc víi... 21<br /> <br /> Ph©n ho¸ giµu nghÌo vÒ kinh tÕ vµ gi¸o dôc gÇn mét nöa sè trÎ em d−íi 18 tuæi ë<br /> Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®−îc n«ng th«n kh«ng ®Õn tr−êng trung häc<br /> ph©n tÝch râ trong quan hÖ cña thiÕt chÕ phæ th«ng. BÊt b×nh ®¼ng vÒ gi¸o dôc<br /> gi¸o dôc víi kinh tÕ lµ gi¸o dôc ch−a thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ gi÷a c¸c vïng miÒn<br /> ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu vÒ sè l−îng vµ trong c¶ n−íc: trong khi vïng §ång<br /> chÊt l−îng nguån nh©n lùc cho kinh tÕ b»ng s«ng Hång cã 68.3% trÎ em ®i häc<br /> thÞ tr−êng. VÝ dô, vÒ tr×nh ®é häc vÊn ®óng tuæi trung häc phæ th«ng th× tØ lÖ<br /> cña d©n sè ViÖt Nam, theo kh¶o s¸t nµy ®¹t møc thÊp nhÊt ë vïng miÒn nói<br /> n¨m 2006: chØ cã 4.5% d©n sè tõ 15 tuæi T©y B¾c (34.7%) vµ tiÕp ®Õn lµ vïng<br /> trë lªn cã tr×nh ®é “cao ®¼ng, ®¹i häc vµ §ång b»ng s«ng Cöu Long (38.4%).<br /> trªn ®¹i häc”, 4.3% cã tr×nh ®é “trung<br /> Tû lÖ ®i häc ®óng tuæi cña c¶ n−íc,<br /> häc chuyªn nghiÖp”, 3.3% lµ “c«ng nh©n<br /> thµnh thÞ, n«ng th«n, vïng miÒn vµ nam<br /> kü thuËt”, 12.6% tèt nghiÖp “trung häc<br /> n÷ chia theo cÊp häc n¨m 2006 (%):<br /> phæ th«ng”, 28.6% tèt nghiÖp “trung häc<br /> TiÓu häc THCS THPT<br /> c¬ së”, cßn l¹i 36.6% míi chØ tèt nghiÖp<br /> “Trung häc c¬ së trë xuèng”, mµ trong sè C¶ n−íc 89,3 78,8 53,9<br /> nµy cã tíi 8.1% sè ng−êi tõ 15 tuæi trë Thµnh thÞ 89,7 82,8 66,3<br /> lªn ch−a bao giê ®Õn tr−êng (4, tr.65). N«ng th«n 89,1 77,7 50,3<br /> TÝnh riªng trong thanh niªn ViÖt Nam 1. §ång b»ng s«ng<br /> ®é tuæi 20-24 míi chØ cã h¬n 48% ®· tèt 90,4 86,9 68,3<br /> Hång<br /> nghiÖp trung häc phæ th«ng vµ gÇn 52% 2. §«ng B¾c 89,2 83,3 55,3<br /> sè thanh niªn cßn l¹i ch−a cã tr×nh ®é<br /> 3. T©y B¾c 82,9 61,1 34,7<br /> häc vÊn nµy ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶<br /> trong kinh tÕ thÞ tr−êng ®ang ph¶i c¹nh 4. B¾c Trung bé 91,8 84,2 59,8<br /> <br /> tranh quyÕt liÖt. 5. Duyªn h¶i Nam<br /> 89,6 81,6 58,1<br /> Trung bé<br /> VÒ sè l−îng vµ tØ lÖ ng−êi ®i häc, ®Õn 6. T©y Nguyªn 87,5 69,9 43,8<br /> n¨m 2006, tØ lÖ ®i häc ®óng tuæi tiÓu häc 7. §«ng Nam bé 89,1 78,2 55,2<br /> cña trÎ em ViÖt Nam míi ®¹t 89.3%, tøc 8. §ång b»ng s«ng<br /> lµ phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc ë møc gÇn 88,4 69,3 38,4<br /> Cöu Long<br /> 90%, tØ lÖ ®i häc ®óng tuæi trung häc c¬ Nam 89,3 78,3 51,5<br /> së lµ 78.8% vµ trung häc phæ th«ng lµ<br /> N÷ 89,2 79,2 56,4<br /> 53.9%, ®©y lµ nh÷ng tØ lÖ rÊt thÊp so víi<br /> mét sè n−íc trong khu vùc mµ kinh tÕ Nguån: Tæng Côc Thèng kª. KÕt qu¶ kh¶o s¸t<br /> møc sèng hé gia ®×nh n¨m 2006. H.: Thèng kª,<br /> thÞ tr−êng cña ViÖt Nam ®ang ph¶i<br /> 2007, tr.68.<br /> c¹nh tranh rÊt quyÕt liÖt.<br /> Ph©n ho¸ giµu nghÌo vÒ kinh tÕ thÓ<br /> B¶ng sè liÖu d−íi ®©y cho thÊy t×nh hiÖn rÊt râ ë ViÖt Nam, vÝ dô n¨m 2006,<br /> tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng gi¸o dôc gi÷a c¸c møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña<br /> vïng miÒn: ë thµnh thÞ cã 66.3% ®i häc nhãm 20% d©n sè giµu nhÊt nhiÒu gÊp<br /> trung häc phæ th«ng ®óng tuæi, cã nghÜa 8.4 lÇn so víi møc thu nhËp b×nh qu©n<br /> lµ 33.7% kh«ng ®Õn tr−êng, chø kh«ng ®Çu ng−êi cña nhãm 20% d©n sè nghÌo<br /> ph¶i bá häc nh− c¸ch nãi cña qu¶n lý nhÊt. Kho¶ng c¸ch giµu nghÌo cßn béc lé<br /> gi¸o dôc; ë n«ng th«n cã 50.3% ®Õn râ ë møc chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a<br /> tr−êng trung häc phæ th«ng cã nghÜa lµ thµnh thÞ víi n«ng th«n: møc sèng cña<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2009<br /> <br /> ng−êi d©n thµnh thÞ cao gÊp 2-3 lÇn so mµ thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ ë c¸c hé nghÌo.<br /> víi møc sèng cña ng−êi d©n ë n«ng th«n. N¨m 2002, c¬ héi ®i häc ®óng tuæi trung<br /> häc phæ th«ng cña trÎ em xuÊt th©n tõ<br /> Ph©n ho¸ giµu nghÌo vÒ kinh tÕ lµ<br /> 20% hé gia ®×nh nghÌo nhÊt ViÖt Nam<br /> nguyªn nh©n cña ph©n ho¸ giµu nghÌo<br /> lµ 17% chØ b»ng chØ b»ng mét phÇn t− so<br /> vÒ gi¸o dôc. Nh÷ng vïng giµu cã tØ lÖ ®i<br /> víi c¬ héi ®i häc cña trÎ em xuÊt th©n tõ<br /> häc cao h¬n h¼n so víi vïng nghÌo.<br /> 20% hé gia ®×nh giµu nhÊt (5, tr.64).<br /> Kh«ng nh÷ng thÕ, häc sinh ë vïng<br /> thµnh thÞ giµu häc nhiÒu h¬n h¼n häc Nh− vËy lµ mèi quan hÖ cña gi¸o<br /> sinh ë nh÷ng vïng n«ng th«n nghÌo. dôc víi thiÕt chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ë<br /> §iÒu nµy liªn quan tíi t×nh tr¹ng “béi n−íc ta hiÖn nay cã vÎ rÊt “th«ng<br /> thùc gi¸o dôc” ë nh÷ng thµnh phè nh− tho¸ng” trong viÖc “d¹y thªm, häc thªm”<br /> Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña “thÞ tr−êng gi¸o<br /> Trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i dôc” ë thµnh thÞ, nh−ng l¹i rÊt bÕ t¾c<br /> chóng ®· ®¨ng t¶i nhiÒu th«ng tin vÒ trong c¶nh “thiÕu ®ãi gi¸o dôc kinh<br /> nh÷ng c¶nh phô huynh vµ trÎ 6 tuæi ë niªn” ®Õn møc cµng lªn bËc häc cao cµng<br /> thµnh phè ph¶i c¹nh tranh nhau trªn nhiÒu trÎ em kh«ng ®−îc ®Õn tr−êng ë<br /> “thÞ tr−êng líp mét” ®Ó lµm sao kiÕm n«ng th«n.<br /> ®−îc tÊm vÐ vµo cöa cho con m×nh ®−îc<br /> chän vµo häc líp mét “tr−êng chuyªn”, T×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi<br /> “líp chän”. T×nh tr¹ng “béi thùc gi¸o ®Õn tr−êng ë ViÖt Nam t¨ng dÇn theo<br /> dôc” x¶y ra ®èi víi häc sinh tõ tiÓu häc cÊp bËc gi¸o dôc: vÝ dô, nÕu bÊt b×nh<br /> ®Õn tËn ng−ìng cöa tr−êng cao ®¼ng ®¹i ®¼ng vÒ tØ lÖ ®i häc ®óng tuæi cña trÎ em<br /> häc ë thµnh thÞ. xuÊt th©n tõ gia ®×nh giµu vµ gia ®×nh<br /> nghÌo lµ vµi lÇn ë gi¸o dôc phæ th«ng,<br /> Nh−ng ë n«ng th«n nhÊt lµ nh÷ng th× ë gi¸o dôc ®¹i häc kho¶ng c¸ch<br /> vïng s©u, vïng xa víi møc sèng nghÌo chªnh lÖch nµy rÊt lín. N¨m 1998, tØ lÖ<br /> l¹i x¶y ra t×nh tr¹ng “thiÕu ®ãi gi¸o dôc” ®i häc cao ®¼ng ®¹i häc cña thanh niªn<br /> víi biÓu hiÖn lµ trÎ em ph¶i bá häc sím, 18-24 tuæi xuÊt th©n tõ nhãm 20% gia<br /> tøc lµ kh«ng ®Õn tr−êng theo thuËt ng÷ ®×nh giµu nhÊt lµ h¬n 28%, nhiÒu gÊp<br /> qu¶n lý gi¸o dôc cña ViÖt Nam trong 60 lÇn so víi tØ lÖ ®i häc gÇn 0,5% cña<br /> khi ë thµnh thÞ trÎ em ph¶i häc qu¸ nh÷ng thanh niªn xuÊt th©n tõ nhãm<br /> nhiÒu. VÝ dô vÒ viÖc häc thªm (4, tr.88), 20% hé gia ®×nh nghÌo nhÊt.<br /> ë ®ång b»ng s«ng Hång cã trªn 70% häc<br /> sinh ®i häc thªm trong khi ë vïng miÒn Gîi më mét sè h−íng gi¶i quyÕt nh»m b¶o ®¶m<br /> nói T©y B¾c tØ lÖ häc sinh ®i häc thªm mèi quan hÖ hµi hßa gi÷a gi¸o dôc víi kinh tÕ thÞ<br /> chØ gÇn 14%. TrÎ em d©n téc thiÓu sè tr−êng<br /> “thiÕu ®ãi gi¸o dôc” h¬n so víi trÎ em Trong khi gi¸o dôc phæ th«ng qu¸<br /> d©n téc Kinh: vÝ dô n¨m 2002 chØ cã nhanh chãng ®Õn møc cã nguy c¬ lÖch<br /> 19.3% trÎ em d©n téc thiÓu sè ®Õn l¹c khi ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr−êng nh−<br /> tr−êng trung häc phæ th«ng ®óng tuæi, võa nªu th× trong gi¸o dôc ®¹i häc t×nh<br /> chØ b»ng gÇn mét nöa so víi trÎ em d©n h×nh cã vÎ ng−îc l¹i. Cho ®Õn nay c¸c<br /> téc Kinh (45,2%). T×nh tr¹ng “thiÕu ®ãi nhµ qu¶n lý ®¹i häc vÉn cßn tranh c·i<br /> gi¸o dôc” diÔn ra kh«ng chØ ë vïng vÒ c¬ chÕ “tù chñ” vµ “tÝnh ®ñ, thu ®ñ”<br /> nghÌo, tØnh nghÌo, huyÖn nghÌo, x· héi häc phÝ vµ gi¸o dôc ®¹i häc hiÖn nay<br /> Quan hÖ cña thiÕt chÕ gi¸o dôc víi... 23<br /> <br /> nh×n chung vÉn ®−îc qu¶n lý theo c¬ ng−êi lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc<br /> chÕ “xin cho”, “tËp trung, quan liªu, bao th−êng gÊp 5-7 lÇn so víi thu nhËp cña<br /> cÊp...”. C¸c c¬ quan qu¶n lý gi¸o dôc vµ mét ng−êi lao ®éng cã tr×nh ®é trung<br /> tr−êng ®¹i häc nãi chung kh«ng cËp häc phæ th«ng (3, tr.175). Møc chªnh<br /> nhËt ®−îc th«ng tin tõ thÞ tr−êng lao lÖch nµy ë nh÷ng n−íc cã nÒn kinh tÕ<br /> ®éng vµ t×nh tr¹ng viÖc lµm cña sinh cßn nghÌo nh− ViÖt Nam sÏ gi¶m ®i,<br /> viªn tèt nghiÖp, còng kh«ng tÝnh ®óng nh−ng mét sù thËt râ rµng lµ ng−êi lao<br /> vµ tÝnh ®ñ c¸c chi phÝ ®µo t¹o vµ còng ®éng cã tr×nh ®é häc vÊn cao sÏ cã nhiÒu<br /> kh«ng cËp nhËt th«ng tin vÒ thµnh c¬ héi viÖc lµm víi tiÒn c«ng vµ ®iÒu<br /> phÇn, cÊu tróc x· héi cña sinh viªn. Ban kiÖn lao ®éng hÊp dÉn h¬n h¼n so víi<br /> so¹n th¶o ChiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o ng−êi lao ®éng cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp.<br /> dôc ViÖt Nam sau khi ®· ®−a ra b¶n dù Ng−êi d©n b×nh th−êng hiÓu vµ øng xö<br /> th¶o lÇn thø 14 vµo cuèi n¨m 2008 ®· theo c¸ch coi viÖc ®i häc lµ “®Çu t−” chø<br /> ph¶i xin ho·n v× cÇn cã thªm sè liÖu kh«ng ph¶i lµ “chi phÝ” nªn cµng ®Çu t−<br /> thèng kª gi¸o dôc hay trong héi nghÞ nhiÒu cho viÖc ®i häc cµng cao th× trong<br /> tæng kÕt cña ngµnh cã gÇn mét nöa sè t−¬ng lai “lîi nhuËn” thu vÒ sÏ cµng<br /> tr−êng ®¹i häc kh«ng göi b¸o c¸o. Nãi nhanh vµ cµng lín. Trong khi ®ã, vÉn cã<br /> c¸ch kh¸c, ë cÊp ®é vÜ m« vµ trung m«, kh«ng Ýt c¸n bé l·nh ®¹o qu¶n lý vµ c¶<br /> c¸c kiÕn thøc vµ kü n¨ng thÞ tr−êng vÉn mét sè nhµ nghiªn cøu vÉn coi chi phÝ<br /> cßn rÊt khan hiÕm ®èi víi gi¸o dôc nãi cho gi¸o dôc chØ lµ “chi phÝ” nªn sÏ cã<br /> chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng. chiÕn l−îc øng xö lµ “chi phÝ cho gi¸o<br /> dôc” cµng Ýt th× cµng tèt! NÕu ®æi míi t−<br /> Trªn cÊp ®é vi m« cña mèi quan hÖ duy qu¶n lý gi¸o dôc theo h−íng coi “chi<br /> gi÷a thiÕt chÕ gi¸o dôc vµ kinh tÕ cã thÓ phÝ gi¸o dôc” lµ “®Çu t− cho gi¸o dôc”<br /> rót ra mét sè bµi häc lµ c¸c c¸ nh©n vµ th× chiÕn l−îc qu¶n lý sÏ lµ “cµng ®Çu t−<br /> c¸c gia ®×nh rÊt quan t©m ®Çu t− cho nhiÒu cho gi¸o dôc th× lîi Ých thu vÒ sÏ<br /> gi¸o dôc. Ngay c¶ mét sè ng−êi nghÌo cµng nhiÒu vµ cµng bÒn v÷ng”.<br /> còng suy nghÜ vµ cã chiÕn l−îc ®Çu t−<br /> cho gi¸o dôc nh− c¸ch øng xö cña mét Trªn cÊp ®é vÜ m« cã thÓ rót ra mét<br /> nhµ kinh tÕ, mét doanh nh©n thùc thô. sè bµi häc tõ kinh nghiÖm quèc tÕ, cô<br /> Nh÷ng ng−êi nµy ®· d¸m nghÜ, d¸m thÓ lµ cã thÓ coi gi¸o dôc ®¹i häc lµ mét<br /> lµm lµ ®Çu t− cho viÖc ®Õn tr−êng ®Ó häc ngµnh kinh tÕ ®Æc biÖt. Trªn thùc tÕ ë<br /> tËp nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng lîi Ých kú mét sè n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> väng trong t−¬ng lai bÊt chÊp t×nh c¶nh ph¸t triÓn, gi¸o dôc ®¹i häc ®· trë thµnh<br /> cßn nghÌo vµ cßn khã kh¨n cña hä. Trªn mét ngµnh c«ng nghiÖp ®Æc biÖt víi s¶n<br /> c¶ ph−¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn, viÖc phÈm ®Æc biÖt, hµng ho¸ ®Æc biÖt gãp<br /> ®Çu t− cho gi¸o dôc cña c¸c c¸ nh©n vµ phÇn t¹o viÖc lµm vµ ®ãng gãp to lín<br /> gia ®×nh lu«n ®em l¹i lîi Ých rÊt cao c¶ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vÒ c¸c mÆt<br /> vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn, theo ®óng ®Þnh l−îng vµ ®Þnh tÝnh. VÝ dô, n¨m<br /> khÈu hiÖu ë vïng cao nguyªn nói ®¸ 2000, ngµnh c«ng nghiÖp ®¹i häc Hoa<br /> phÝa B¾c n−íc ta lµ “®i häc lµ xo¸ ®ãi Kú víi h¬n 4000 tr−êng cao ®¼ng, ®¹i<br /> gi¶m nghÌo”, ®i häc lµ ®i “®æi ®êi” nghÌo häc ®· t¹o ra tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng gi¸o<br /> khæ lÊy cuéc ®êi no Êm. Nghiªn cøu trªn dôc −íc tÝnh b»ng tiÒn lµ 197 tØ USD,<br /> thÕ giíi cho biÕt, ë n−íc c«ng nghiÖp chiÕm 3% tæng s¶n phÈm quèc néi vµ<br /> ph¸t triÓn, thu nhËp b×nh qu©n cña mét t¹o viÖc lµm cho gÇn 2% lùc l−îng lao<br /> 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2009<br /> <br /> ®éng cña n−íc nµy (3, tr.250)(*). §ãng ®¹i häc vµ ®−îc häc tËp trong ®iÒu kiÖn<br /> gãp vÒ mÆt kinh tÕ cña ngµnh c«ng “giµu” nhê viÖc kh«ng ph¶i bao cÊp cho<br /> nghiÖp gi¸o dôc ®¹i häc nh− vËy lµ qu¸ nhiÒu sinh viªn xuÊt th©n tõ gia<br /> t−¬ng ®−¬ng víi ngµnh n«ng nghiÖp cña ®×nh giµu. Nãi c¸ch kh¸c, Nhµ n−íc<br /> n−íc nµy, nh−ng nã cßn ®em l¹i nh÷ng kh«ng cÇn vµ kh«ng nªn bao cÊp gi¸o<br /> gi¸ trÞ v« h×nh to lín lµ t¹o ra m«i dôc ®¹i häc cho häc sinh xuÊt th©n tõ<br /> tr−êng vµ ®éng lùc cho sù s¸ng t¹o khoa nh÷ng gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn ®ãng ®ñ häc<br /> häc, c«ng nghÖ, v¨n ho¸, nghÖ thuËt lµm phÝ ®−îc tÝnh ®óng.<br /> nÒn t¶ng tinh thÇn cho sù ph¸t triÓn<br /> bÒn v÷ng. Ngµnh c«ng nghiÖp ®¹i häc Mét sè ng−êi lo ng¹i r»ng nÕu häc<br /> cña nh÷ng n−íc ph¸t triÓn trong khu phÝ ®¹i häc cao mµ chÊt l−îng kh«ng cao<br /> vùc cßn “xuÊt khÈu ®¹i häc” cho c¸c th× sao? §iÒu nµy cho thÊy mét mÆt vÉn<br /> n−íc kh¸c trong ®ã cã ViÖt Nam. Tuy cã hoµi nghi, mµ sù hoµi nghi nµy kh«ng<br /> nhiªn, ®èi víi ViÖt Nam cã thÓ cßn qu¸ ph¶i lµ kh«ng cã c¬ së ®èi víi t¸c ®éng<br /> sím ®Ó nãi vÒ viÖc ph¸t triÓn ngµnh cña c¬ chÕ thÞ tr−êng trong qu¶n trÞ ®¹i<br /> c«ng nghiÖp ®¹i häc, nh−ng gi¸o dôc ®¹i häc: liÖu mét tr−êng ®¹i häc thu häc phÝ<br /> häc ViÖt Nam hoµn toµn cã thÓ vµ cÇn cao mµ chÊt l−îng ®µo t¹o thÊp th×<br /> thiÕt ph¶i g¾n chÆt víi kinh tÕ thÞ “kh¸ch hµng” lµ sinh viªn vµ gia ®×nh cã<br /> tr−êng theo h−íng xo¸ bá c¬ chÕ qu¶n lý tiÕp tôc ®ãng tiÒn cho tr−êng ®¹i häc ®ã<br /> bao cÊp, xin-cho, t¨ng c−êng tù chñ, tù kh«ng? NÕu kh«ng cã lùa chän nµo kh¸c<br /> chÞu tr¸ch nhiÖm vµ t¹o ra “th−¬ng hiÖu th× c©u tr¶ lêi cña hä sÏ lµ “cã”: nhµ<br /> gi¸o dôc” cã søc c¹nh tranh cao cho sinh tr−êng ®ßi ®ãng häc phÝ cao bao nhiªu<br /> viªn tèt nghiÖp trªn thÞ tr−êng lao th× ph¶i ®ãng bÊy nhiªu chø biÕt lµm<br /> ®éng-viÖc lµm. sao?! NÕu cã nhiÒu lùa chän theo kiÓu<br /> kh«ng vµo tr−êng nµy sÏ vµo tr−êng<br /> NÕu nh− thiÕt chÕ gi¸o dôc ®¹i häc kh¸c, th× c©u tr¶ lêi sÏ lµ “kh«ng”:<br /> cã quan hÖ cëi më vµ hµi hoµ víi kinh tÕ kh¸ch hµng sÏ t×m ®Õn tr−êng ®¹i häc<br /> thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN th× Ýt nhÊt nµo cung cÊp dÞch vô ®¹i häc chÊt l−îng<br /> cã mét sè viÖc cã thÓ lµm nh− sau: mét cao víi chi phÝ ph¶i ch¨ng. Th¨m dß s¬<br /> lµ Nhµ n−íc gi¶m bao cÊp cho c¸c bé ý kiÕn cña c¸c bËc phô huynh vµ sinh<br /> tr−êng ®¹i häc ®Ó bao cÊp cho gi¸o dôc viªn cho biÕt phÇn ®«ng s½n sµng ®ãng<br /> phæ th«ng, ®ång thêi Nhµ n−íc chØ dµnh møc häc phÝ 1 triÖu ®ång/1 th¸ng ®Ó cã<br /> sù bao cÊp cho sinh viªn nghÌo vµ sinh chÊt l−îng gi¸o dôc ®¹i häc tèt h¬n. MÆt<br /> viªn xuÊt s¾c, thËm chÝ nÕu cã th«ng tin kh¸c lµ vÊn ®Ò qu¶n lý nhµ n−íc: c¸c c¬<br /> ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c, Nhµ n−íc cã thÓ quan chøc n¨ng cÇn thu thËp th«ng tin<br /> bao cÊp cho c¶ häc sinh cËn nghÌo, bëi v× vµ kiÓm tra, gi¸m s¸t gi¸o dôc ®¹i häc<br /> sè l−îng vµ tØ lÖ häc sinh nghÌo vµ cËn ®Ó ®¶m b¶o c¸c tr−êng ®¹i häc “tù chñ<br /> nghÌo lµ rÊt Ýt so víi häc sinh xuÊt th©n vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm” trong viÖc cung<br /> tõ gia ®×nh giµu vµ kh¸ gi¶. Víi quy t¾c cÊp dÞch vô lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt lµ<br /> øng xö nµy, kh«ng nh÷ng sinh viªn “søc lao ®éng ®−îc ®µo t¹o chuyªn m«n<br /> giµu, mµ c¶ sinh viªn nghÌo, thËm chÝ nghÒ nghiÖp” nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu<br /> nhiÒu sinh viªn nghÌo, ®−îc ®Õn tr−êng CNH, H§H nÒn kinh tÕ cña ®Êt n−íc.<br /> <br /> (*)<br /> Tæng quan vÒ hÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc vµ cao Tãm l¹i, mèi quan hÖ cña thiÕt chÕ<br /> ®¼ng cña Mü. gi¸o dôc víi kinh tÕ trªn ph−¬ng diÖn lý<br /> Quan hÖ cña thiÕt chÕ gi¸o dôc víi... 25<br /> <br /> thuyÕt vµ thùc tiÔn nh− võa ph©n tÝch ë m«, sè l−îng, ngay c¶ khi kinh tÕ cßn<br /> trªn dÉn ®Õn mét c©u hái chiÕn l−îc lµ: nghÌo nµn, ®Ó t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ<br /> h·y ®îi khi nµo kinh tÕ giµu cã th× sÏ ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. Trong ®ã<br /> ®Çu t− ph¸t triÓn m¹nh gi¸o dôc hay thiÕt chÕ gi¸o dôc phæ th«ng cÇn ph¶i<br /> ®Çu t− ph¸t triÓn m¹nh mÏ cho gi¸o dôc ®Þnh h−íng XHCN m¹nh mÏ ®Ó tÊt c¶<br /> ngay c¶ khi kinh tÕ cßn nghÌo nµn? C©u trÎ em ®Òu ®−îc ®Õn tr−êng vµ gi¸o dôc<br /> hái cã thÓ hiÓu cô thÓ h¬n vÝ dô (6): nÕu ®¹i häc cã thÓ ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr−êng<br /> cã 1 tØ USD ®Ó ®Çu t− cho ph¸t triÓn x· ®Ó c¶ ng−êi nghÌo vµ ng−êi giµu ®Òu<br /> héi th× ta sÏ ®Çu t− vµo ®©u: x©y dùng ®−îc ®µo t¹o trong ®iÒu kiÖn phï hîp<br /> nhµ m¸y nguyªn tö hay tr−êng ®¹i häc víi yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr−êng.<br /> ®¼ng cÊp? C©u tr¶ lêi trªn thùc tÕ lµ vµo<br /> nh÷ng n¨m 1980 Hong Kong ®· dµnh 1<br /> tØ USD ®Ó x©y dùng ®¹i häc ®¼ng cÊp vµ Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 20 n¨m sau tr−êng nµy ®· lät vµo danh 1. Uû ban vÒ t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn.<br /> s¸ch c¸c tr−êng hµng ®Çu thÕ giíi. §èi B¸o c¸o vÒ t¨ng tr−ëng: chiÕn l−îc<br /> víi ViÖt Nam hiÖn nay khã cã ai tr¶ lêi ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn hoµ<br /> ®−îc c©u hái nµy, nh−ng kh«ng ph¶i c¸c nhËp. H.: Ng©n hµng ThÕ giíi, 2008.<br /> nhµ gi¸o dôc mµ chÝnh c¸c nhµ kinh tÕ<br /> hµng ®Çu t¹i khu vùc ch©u ¸ – Th¸i 2. Ng©n hµng ThÕ giíi. Cña c¶i cña c¸c<br /> B×nh D−¬ng l¹i nhÊn m¹nh râ rµng h¬n quèc gia ë ®©u? §o l−êng nguån cña<br /> ai hÕt vai trß quyÕt ®Þnh cña gi¸o dôc, c¶i ThÕ kû 21. H.: ChÝnh trÞ quèc gia,<br /> nhÊt lµ ®¹i häc, ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh 2008.<br /> tÕ khi hä qu¶ quyÕt r»ng: “ViÖt Nam<br /> kh«ng thÓ trë thµnh mét n−íc ph¸t 3. Lª Ngäc Hïng. X· héi häc gi¸o dôc.<br /> triÓn, nÕu Ýt nhÊt 50% häc sinh ra H.: §¹i häc quèc gia Hµ Néi, 2009.<br /> tr−êng kh«ng tiÕp tôc häc ®¹i häc”. Thùc<br /> ra quan niÖm nh− vËy kh«ng cã g× míi 4. Tæng côc Thèng kª. KÕt qu¶ kh¶o s¸t<br /> l¾m bëi v× Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kÝnh møc sèng hé gia ®×nh n¨m 2006. H.:<br /> yªu cña chóng ta ®· chØ râ mèi quan hÖ Thèng kª, 2007.<br /> nh©n qu¶ cña gi¸o dôc víi ph¸t triÓn<br /> ngay sau khi ®Êt n−íc ta giµnh ®−îc ®éc 5. Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c nhµ tµi<br /> lËp vµo n¨m 1945 nh− sau: “Non s«ng trî. B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam<br /> ViÖt Nam cã trë nªn t−¬i ®Ñp hay 2004: NghÌo. H.: 2003.<br /> kh«ng, d©n téc ViÖt Nam cã b−íc tíi ®µi<br /> 6. Hoµng D−¬ng – §oµn Quý. “Cã 1 tû<br /> vinh quang ®Ó s¸nh vai víi c¸c c−êng<br /> USD, chän nhµ m¸y nguyªn tö hay<br /> quèc n¨m ch©u ®−îc hay kh«ng, chÝnh<br /> §¹i häc ®¼ng cÊp?”. Vietnamnet.<br /> lµ nhê mét phÇn lín ë c«ng häc tËp cña<br /> 16.58’, 24/04/2009.<br /> c¸c em” (7, tr.33). Do ®ã, c©u tr¶ lêi vÒ<br /> mÆt quan ®iÓm ®· râ rµng c¶ vÒ lý luËn 7. Hå ChÝ Minh toµn tËp. TËp 4. H.:<br /> vµ thùc tiÔn ®ã lµ cÇn ph¶i ®Çu t− ph¸t ChÝnh trÞ quèc gia, 1995.<br /> triÓn m¹nh gi¸o dôc, tr−íc hÕt vÒ quy<br />