Quản trị công nghệ - Chương 5

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

259
lượt xem 134
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo bài giảng Quản trị công nghệ gồm 6 chương được biên soạn nhằm cung cấp một số kiến thức cơ bản về quản trị công nghệ cho sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh - Chương 5 Chuyển giao công nghệ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quản trị công nghệ - Chương 5

CHƯƠNG 5: CHUY N GIAO CÔNG NGH GI I THI U 1- M c ích- yêu c u: Chương 5 gi i thi u v chuy n giao công ngh gi a các doanh nghi p cũng như gi a các qu c gia v i nhau: Sau khi h c xong chương này h c viên c n t ư c m t s các yêu c u sau: - Chuy n giao công ngh là gì ? - Các i tư ng cơ b n trong chuy n giao công ngh . - N i dung cơ b n c a b n h p ng trong chuy n giao công ngh - Các nguyên nhân cơ b n xu t hi n chuy n giao - i m khác nhau gi a công ngh n i sinh và công ngh ngo i sinh - Các y u t ch y u nh hư ng n chuy n giao công ngh . - T m quan tr ng c a “S h u trí tu ” trong chuy n giao công ngh - Bi t ư c các bư c th c hi n trong chuy n giao công ngh . 2- N i dung chính. - Khái ni m chung v chuy n giao công ngh . - Phân lo i chuy n giao công ngh . - Các nguyên nhân xu t hi n chuy n giao công ngh - Các y u t nh hư ng n chuy n giao công ngh . - S h u trí tu và chuy n giao công ngh . - Quá trình chuy n giao công ngh . N I DUNG 5.1. KHÁI NI M CHUNG 5.1.1. Chuy n giao công ngh là gì? 1- Các nh nghĩa chuy n giao công ngh - T ng quát: Chuy n giao công ngh là vi c ưa ki n th c k thu t ra kh i ranh gi i nơi s n sinh ra nó. - Theo quan i m qu n lý công ngh : Chuy n giao công ngh là t p h p các ho t ng thương m i và pháp lý nh m làm cho bên nh n công ngh có ư c năng l c công ngh như bên giao công ngh trong khi s d ng công ngh ó vào m t m c ích ã nh. - Chuy n giao công ngh là hình th c mua và bán công ngh trên cơ s h p ng chuy n giao công ngh ã ư c tho thu n phù h p v i các quy nh c a pháp lu t. Bên bán có nghĩa v chuy n giao các ki n th c t ng h p c a công ngh ho c cung c p các máy móc, thi t b , d ch v , ào t o… kèm theo các ki n th c công ngh cho bên mua và bên mua có nghĩa v thanh toán cho bên bán ti p thu, s d ng các ki n th c công ngh ó theo các i u ki n ã tho thu n và ghi nh n trong h p ng chuy n giao công ngh . 106
2- i tư ng chuy n giao công ngh Các i tư ng chuy n giao công ngh bao g m: a/ Các i tư ng s h u công nghi p có ho c không kèm theo máy móc, thi t b mà pháp lu t cho phép chuy n giao. - S h u công nghi p bao g m: Sáng ch , gi i pháp h u ích, ki u dáng công nghi p, nhãn hi u hàng hoá, tên g i xu t x hàng hoá và các i tư ng khác do lu t pháp quy nh. + Trong ó sáng ch là gi i pháp k thu t m i so v i trình th gi i, có trình sáng t o, có kh năng áp d ng trong các lĩnh v c kinh t - xã h i. + Gi i pháp h u ích là gi i pháp k thu t m i so v i trình k thu t trên th gi i, có kh năng áp d ng trong các lĩnh v c kinh t - xã h i. + Ki u dáng công nghi p là hình dáng bên ngoài c a s n ph m, ư c th hi n b ng ư ng nét, hình kh i, màu s c ho c s k t h p các y u t ó, có tính m i i v i th gi i và dùng làm m u ch t o s n ph m công nghi p ho c th công nghi p. + Nhãn hi u hàng hoá là nh ng d u hi u dùng phân bi t hàng hoá, d ch v cùng lo i c a các cơ s s n xu t, kinh doanh khác nhau. Nhãn hi u hàng hoá có th là t ng , hình nh ho c s k t h p các y u t ó ư c th hi n b ng m t ho c nhi u màu s c. + Tên g i xu t x hàng hoá là tên a lý c a nư c, a phương dùng c h xu t x m t hàng t nư c, a phương ó v i i u ki n nh ng m t hàng này có các tính ch t, ch t lư ng c thù d a trên các i u ki n a lý c áo và ưu vi t, bao g m y u t t nhiên, con ngư i ho c k t h p c hai y u t ó. - Quy n s h u i v i s h u công nghi p có th ư c xác l p theo văn b ng b o h do cơ quan có th m quy n c a Nhà nư c c p, n u ch s h u có n p ơn yêu c u. b/ Bí quy t, ki n th c k thu t v công ngh dư i d ng phương án công ngh , các gi i pháp k thu t, quy trình công ngh , ph n m m máy tính, tài li u thi t k , công th c, thông s k thu t, b n v , sơ k thu t có ho c không kèm theo máy móc, thi t b . Bí quy t là nh ng kinh nghi m, ki n th c, thông tin k thu t quan tr ng, mang tính ch t bí m t ư c tích lu , khám phá trong quá trình nghiên c u, s n xu t, kinh doanh, có kh năng t o ra nh ng d ch v , s n ph m có ch t lư ng cao, em l i hi u qu kinh t l n, có kh năng t o ra l i th c nh tranh trên th trư ng. c/ Các gi i pháp h p lý hoá s n xu t, i m i công ngh d/ Các hình th c d ch v k thu t h tr chuy n giao công ngh như: - H tr l a ch n công ngh , hư ng d n l p t thi t b , v n hành th dây chuy n… - Tư v n qu n lý công ngh , qu n lý kinh doanh, hư ng d n th c hi n quy trình công ngh ư c chuy n giao. - ào t o, hu n luy n nâng cao trình chuyên môn và qu n lý c a công nhân, cán b k thu t và cán b qu n lý n m v ng công ngh ư c chuy n giao. e/ Máy, thi t b , phương ti n k thu t kèm theo m t ho c m t s trong 4 i tư ng nêu trên. 5.1.2. Phân lo i chuy n giao công ngh Có nhi u cách phân lo i chuy n giao công ngh , dư i ây là m t s cách phân lo i thư ng g p. 107
1- Căn c ch th tham gia chuy n giao. - Chuy n giao n i b công ty hay t ch c (gi a cơ quan NC & TK) c a công ty v i các thành viên c a nó trong m t nư c hay nhi u nư c). - Chuy n giao trong nư c (Gi a các cơ quan NC&TK trong nư c). - Chuy n giao v i nư c ngoài (bên giao và bên nh n thu c hai qu c gia khác nhau, ho c qua ranh gi i khu ch xu t). 2- Theo lo i hình công ngh chuy n giao a/ Chuy n giao công ngh s n ph m (g m công ngh thi t k s n ph m và công ngh s d ng s n ph m). - Công ngh thi t k ch y u là ph n m m thi t k bao g m: thông tin cơ s thi t k như: các khái ni m thi t k , các k thu t mô ph ng và trình t phân tích n d oán s ho t ng c a s n ph m; các công c CAD; các nhu c u c a khách hàng; thông tin khác như; các s li u thi t k s n ph m (các b ng s li u k thu t và các ch c năng); các tiêu chu n k thu t, các phương ti n o lư ng, các tiêu chu n th c hành qu c gia, qu c t ; thông tin v các thông s thi t k như: thông s thi t k , b n v k thu t và các tính toán thi t k ã có. - Công ngh s d ng ch y u là ph n m m s d ng, b o dư ng s n ph m như: trình t thao tác, các ph n m m c n thi t s d ng s n ph m; các s tay b o dư ng, s a ch a, li t kê các s c có th x y ra, các thông tin nâng cao hi u qu s d ng như: V n hành t i ưu, nâng c p… b/ Chuy n giao công ngh quá trình (công ngh ch t o s n ph m ã ư c thi t k ). Công ngh quá trình bao g m b n thành ph n tương tác v i nhau th c hi n thi t k , ó là ph n k thu t, ph n con ngư i, ph n thông tin và ph n t ch c. Cũng có th phân lo i: Công ngh s n xu t, công ngh d ch v . 3- Theo hình thái công ngh ư c chuy n giao Căn c hình thái công ngh ư c chuy n giao trong chu trình s ng c a nó: Nghiên c u -> tri n khai -> truy n bá trên th trư ng. a/ Chuy n giao theo chi u d c Có hai quan ni m v chuy n giao công ngh theo chi u d c. - Công ngh chưa có trên th trư ng: Chuy n giao công ngh chưa ư c tri n khai (công ngh v n trong s qu n lý c a pha nghiên c u). Bên nh n có ư c công ngh hoàn toàn m i n u tri n khai thành công. - Công ngh ã có trên th trư ng. Chuy n giao t Nghiên c u -> Tri n khai -> S d ng -> th trư ng. Bên nh n d dàng làm ch công ngh ư c chuy n giao. Trong th c t các chuy n giao công ngh theo chi u d c ch chi m kho ng 5% t ng s chuy n giao công ngh trên ph m vi th gi i do bên nh n công ngh c n có năng l c tri n khai công ngh trình cao (trong trư ng h p công ngh chưa có trên th trư ng) và chi phí chuy n giao cao (trư ng h p th 2). b/ Chuy n giao theo chi u ngang - Công ngh chuy n giao ã có trên th trư ng, s n ph m c a nó ã ư c bán r ng rãi. 108
- Chu trình c a công ngh Công ngh chưa có th trư ng Công ngh ã có th trư ng Nghiên c u Dc Dc Tri n khai S n xu t t h S n xu t hàng lo t Ph bi n th trư ng Ngang Hình 5.1. Phân bi t chuy n giao công ngh d c và ngang 5.1.3. Các nguyên nhân xu t hi n chuy n giao công ngh Quan sát các nư c ã công nghi p hoá, ngư i ta th y có hai cách mà các nư c ã s d ng công nghi p hoá, ó là: M t, d a vào tài nguyên s n có như các lo i khoáng s n quý hay v trí a lý thu n l i; Hai là, d a vào phát tri n công ngh . L ch s cho th y s các qu c gia thu c lo i m t là r t ít, trong s ó r t hi m th y các qu c gia này ư c coi là m t nư c phát tri n. i a s các qu c gia i theo con ư ng th hai, trong s ó h u h t các nư c phát tri n. D a vào công ngh công nghi p hoá, các nư c có th t t o ra công ngh như t t c các nư c u " i b ng hai chân - làm m t s , mua m t s " trong quá trình công nghi p hoá. hi u rõ nguyên nhân xu t hi n chuy n giao công ngh , ta xem xét s hình thành, ưu, như c i m c a công ngh n i sinh, phân bi t v i công ngh ngo i sinh và công ngh do chuy n giao công ngh . 1- Công ngh n i sinh a/ S hình thành m t công ngh n i sinh Công ngh n i sinh là công ngh ư c t o ra thông qua quá trình nghiên c u và tri n khai trong nư c. Chu trình hình thành m t công ngh n i sinh tr i qua các giai o n: Tìm hi u nhu c u -> Thi t k -> Ch t o th -> S n xu t -> Truy n bá và i m i. b/ Các ưu i m c a công ngh n i sinh - Công ngh n i sinh thư ng thích h p v i i u ki n trong nư c do ư c thi t k t các d li u thu th p theo nhu c u c a a phương. - Ngư i s d ng d dàng làm ch ư c công ngh vì nghiên c u tri n khai trong nư c, do ó d phát huy ư c hi u qu ; - Ti t ki m ngo i t ; - Không ph thu c nhi u vào nư c ngoài, c bi t v k thu t; - T n d ng các ngu n l c s n có a phương, do thi t k trong nư c thư ng d a vào các ngu n l c s n có; - N u trình NC&TK công ngh t trình tiên ti n, có th xu t kh u công ngh , mang l i nhi u l i ích; - Các cơ quan nghiên c u - tri n khai thông qua th c hành nghiên c u sáng t o công ngh m i có i u ki n tích lu kinh nghi m, nâng cao trình . c/ Nh ng như c i m 109
- có ư c m t công ngh c n nhi u th i gian, ti n c a và nhân l c, do vi c t o công ngh m i là ho t ng nghiên c u - tri n khai, do ó n u ch d a hoàn toàn vào công ngh n i sinh th i gian công nghi p hoá s b kéo dài; - N u trình NC&TK không cao, công ngh t o ra s ít giá tr , gây lãng phí do không th s d ng, nh t là trong i u ki n n n kinh t h i nh p, công ngh l c h u t o ra s n ph m không th c nh tranh trên th trư ng ngay trong nư c. 2- Công ngh ngo i sinh a/ S hình thành m t công ngh ngo i sinh. Công ngh ngo i sinh là công ngh có ư c thông qua mua công ngh do nư c ngoài s n xu t. Quá trình có ư c m t công ngh ngo i sinh bao g m: Nh p -> Thích nghi -> Làm ch b/ Các hình th c nh p công ngh . nh p m t công ngh , có th thông qua các hình th c sau: - Mua thi t b , nhà máy chìa khoá trao tay (bên bán bàn giao nhà máy hoàn ch nh), hay s n ph m trao tay (bên bán bàn giao nhà máy ã s n xu t ra ư c s n ph m); - Liên doanh, h p tác kinh doanh v i các công ty xuyên qu c gia trong ó phía nư c ngoài ch u trách nhi m cung c p ph n ch y u c a công ngh . - Mua gi y phép b n quy n công ngh (mua licence công ngh ) r i xây d ng lên công ngh . c/ S hình thành các công ngh ngo i sinh S hình thành các công ngh ngo i sinh t phát ã có t r t lâu thông qua vi c di dân, qua các thương gia, ngư i i s … vi c nh p công ngh này thư ng có s ki m soát c a Nhà nư c. Trong s các công ngh ngo i sinh, m t s ư c coi là chuy n giao công ngh . d/ Chuy n giao công ngh Chuy n giao công ngh ngày nay là mua bán công ngh có t ch c. Các ng cơ c a bên giao và bên nh n có nh hư ng l n n k t qu m t CGCN. Có th chia các nguyên nhân xu t hi n CGCN thành ba lo i: Nh ng nguyên nhân khách quan; nh ng lý do xu t phát t bên giao và nh ng lý do xu t phát t bên nh n. 3- Nh ng nguyên nhân khách quan d n n CGCN. - Không qu c gia nào trên th gi i có m i ngu n l c làm ra t t c các công ngh c n thi t m t cách kinh t , do ó nhi u nư c mu n có m t công ngh thư ng cân nh c v phương di n kinh t gi a mua và làm. - S phát tri n không ng u c a các qu c gia trên th gi i v công ngh (85% các sáng ch công ngh n m trong tay sáu nư c), nhi u nư c không có kh năng t o ra công ngh mà mình c n, bu c ph i mua áp ng các nhu c u c p thi t. - Xu th m r ng h p tác, khuy n khích thương m i t o thu n l i cho mua, bán k c mua bán công ngh . - Các thành t u c a Khoa h c - Công ngh hi n i làm rút ng n tu i th c a các công ngh , khi n nhu c u i m i công ngh tăng cao. Trong lĩnh v c công ngh phát tri n nhanh, chu trình s ng c a công ngh r t ng n, nh ng ngư i i sau trong các lĩnh v c công ngh này mu n có công ngh ã xu t hi n trên th trư ng thư ng thông qua chuy n giao thay vì b t u t NC & TK. 4- Nh ng lý do khi n bên giao công ngh mu n chuy n giao công ngh . 110
- Thu l i nhu n cao hơn a phương hay chính qu c (do gi m ch phí nguyên v t li u, nhân công và các chi phí cao v cơ s h t ng khác). - Ch p nh n c nh tranh v s n ph m nhanh chóng thu h i v n u tư, do ó có i u ki n i m i công ngh . - Thu ư c các l i ích khác như: Bán nguyên v t li u, linh ki n, ph tùng thay th ; t n d ng ngu n ch t xám a phương; thâm nh p vào th trư ng bên nh n công ngh …. 5- Nh ng lý do khi n bên nh n mu n chuy n giao công ngh . i v i chuy n giao công ngh t nư c ngoài, bên nh n kỳ v ng vào: - Thông qua CGCN, tranh th v n u tư c a nư c ngoài, t o i u ki n y nhanh t c tăng trư ng kinh t . - T n d ng ngu n l c s n có mà chưa khai thác ư c vì thi u công ngh c n thi t, c bi t t o vi c làm, tăng thu nh p cho ngư i lao ng. - Nhanh chóng áp ng các nhu c u c p bách; nhu c u thi t y u c a xã h i, nhu c u im i công ngh áp ng s c ép c a c nh tranh: - Có i u ki n nhanh chóng nâng cao trình công ngh , h c t p các phương pháp qu n lý tiên ti n. - Tránh ư c r i ro n u ph i t làm nh mua licence công ngh . - N u thành công có cơ h i rút ng n th i gian công nghi p hoá, ng th i i t t vào các công ngh hi n i nh t, t ư c ng th i hai m c tiêu; công nghi p hoá, hi n i hoá. 5.1.4. Các yêu c u i v i công ngh trong chuy n giao công ngh . Các công ngh ư c coi là chuy n giao công ngh thư ng ư c ưu ãi trong quá trình chuy n giao (ví d mi n gi m các lo i thu , ưu tiên trong thuê mư n t ai..), vì th công ngh là chuy n giao công ngh c n tho mãn m t s tiêu chu n nh t nh. Vi t Nam quy nh nh ng công ngh sau không ư c coi là chuy n giao công ngh . - Nh ng công ngh không áp ng các yêu c u trong các quy nh c a Pháp lu t Vi t Nam v an toàn lao ng, v sinh lao ng, s c kho con ngư i, b o v môi trư ng. - Nh ng công ngh có tác ng và gây h u qu x u n văn hoá, qu c phòng, an ninh qu c gia, tr t t và an toàn xã h i c a Vi t nam. - Nh ng công ngh không em l i hi u qu k thu t, kinh t ho c xã h i. - Công ngh ph c v lĩnh v an ninh, qu c phòng khi chưa ư c cơ quan có th m quy n cho phép. 5.2. CÁC Y U T NH HƯ NG N CHUY N GIAO CÔNG NGH 5.2.1. Các y u t thu c bên nh n và nư c nh n. 1- Tình hình chính tr N u không n nh v chính tr và m t an ninh v xã h i, c bên nh n và bên giao s g p r i ro nhi u hơn 2- H th ng hành chính, pháp lu t và vi c ch p hành lu t H th ng hành chính có ho t ng úng ch c năng không? Có th c hi n úng các quy n không? 111
Bên cung c p công ngh mu n bi t h ư c phép chuy n giao công ngh theo nh ng quy nh nào. Do v y nh ng nư c có qu n lý ho t ng chuy n giao công ngh ph i ban hành nh ng văn b n pháp qui rõ ràng và chi ti t (m t s nư c có lu t chuy n giao công ngh ). Ba h th ng h tr trong vi c ti p nh n công ngh là: h th ng pháp lu t, h th ng cơ quan hành pháp và h th ng cơ quan tư pháp. 3- V n b o h quy n s h u trí tu Vi c ngăn ng a bên nh n s d ng không tho áng công ngh chuy n giao là m i quan tâm hàng u c a lu t dân s nói chung là lu t h p ng nói riêng. B n cơ s pháp lu t ch ng l i s truy n bá không h p l công ngh g m: - Thi t l p h th ng lu t v s h u trí tu - Hi n i hoá h th ng lu t v s h u trí tu - Thi hành và áp d ng lu t nhanh chóng và ơn gi n - Tham gia vào các hi p ư c và công ư c qu c t H u h t các nư c ang phát tri n u có các quy n và cơ s pháp lý thích h p c h ng l i nh ng vi ph m h p ng và ngăn ng a các h u qu c a nó. Nhưng v n là s ch p hành pháp lu t. 4- Tình hình kinh t : S thay i c a lãi su t, t giá, giá c , các chính sách kinh t (chính sách thay th nh p kh u, b o h các ngành công nghi p trong nư c); tính n nh c a n n kinh t … u có nh hư ng n chuy n giao công ngh . 5- Cơ s h t ng khoa h c-công ngh và nhân l c khoa h c – công ngh Y u t này nh hư ng n vi c h p th , s d ng, thích nghi, c i ti n công ngh nh p 6- Chính sách công ngh và chuy n giao công ngh Các chính sách công ngh và chuy n giao công ngh ph i ư c ho ch nh và th c hi n y ph c p công ngh và th hi n mong mu n có ư c nh ng ti n b v công ngh . V n này, ESCAP ã ngh các bi n pháp như sau: - Nâng cao nh n th c c a nhân dân v l i ích c a công ngh trong i s ng hàng ngày b ng nh ng phương ti n thông tin i chúng - Gi i thi u ích l i c a công ngh qua các tri n lãm và h i ch - Xu t b n các t p chí công ngh - Khuy n khích im i 5.2.2. Các y u t thu c bên giao và nư c giao 1- Kinh nghi m Bên giao có kinh nghi m s gi i quy t ư c nh ng v n riêng c a t ng nư c, ào t o phù h p v i yêu c u c th , chuy n giao úng th i h n, trôi ch y. 2- Chính sách chuy n giao công ngh N u chuy n giao công ngh óng m t vai trò quan tr ng trong toàn b chính sách c a bên giao thì m i n l c s t p trung vào s thành công c a chuy n giao công ngh . 3- V th thương m i và công ngh 112
Bên giao là nh ng t p oàn l n hay ch là Công ty nh và v a. Bên giao có y ngu n l c, có uy tín không? Ngoài các y u t trên vai trò c a t ch c qu c t cũng r t quan tr ng i v i s thành công c a chuy n giao công ngh . M t s t ch c qu c t h tr cho chuy n giao công ngh như UNIDO, UNCTAD, WIPO, ESCAP, APCTT… M t v n cũng c n chú ý là trư c khi quy t nh chuy n giao công ngh , bên giao phân tích r t k tình tình bên nh n b ng cách t ra nhi u câu h i liên quan n bên nh n. N u th y tình hình bên nh n không thu n l i, bên giao có th s không chuy n giao công ngh . T ó th y ư c bên nh n c n ph i làm gì thu hút công ngh nư c ngoài. 5.3. S H U TRÍ TU VÀ CHUY N GIAO CÔNG NGH 5.3.1. Khái ni m v s h u trí tu S h u trí tu g m m i i tư ng do trí tu con ngư i t o ra mà cá nhân ư c giao quy n s h u nó có th s d ng m t cách h p pháp mà không b ngư i khác can thi p. S h u trí tu là m t lo i tài s n c bi t. Nó liên quan n nh ng thông tin, ki n th c ư c th hi n b ng nh ng v t th h u hình, có th b sao chép không h n ch t và b b t chư c tràn lan t i b t kỳ nơi nào, t i cùng m t th i i m. Tuy nhiên, khía c nh liên quan n s h u ây không ph i là các v t th ó (các b n sao…) mà chính là nh ng thông tin, ki n th c ph n ánh trong các v t th ó. Các quan i m v s h u trí tu - Quan i m v s h u trí tu ư c xác nh v i tư cách là m t nhân quy n ph quát: “T t c m i ngư i có quy n b o v các l i ích v tinh th n và v t ch t có ư c t b t c m t s n ph m nào mang tính khoa h c-văn h c hay ngh thu t mà ngư i ó là tác gi ”. - Quan i m c a các nư c phát tri n : Các nư c phát tri n coi vi c b o v quy n s h u trí tu như là m t ph n thư ng cho s thúc y ho t ng sáng t o., ho t ng R&D, i m i s n ph m. - Quan i m c a các nư c ang phát tri n : Nhi u nư c ang phát tri n xem s h u trí tu như là m t lo i s n ph m công c ng (public product). Vi c ti p c n d dàng s h u trí tu s thúc y t nư c phát tri n, d dàng có ư c thông tin và công ngh , không c n u tư cho R&D. Vì th nên thư ng y u kém trong vi c b o v s h u trí tu . B o v s h u trí tu tr thành m t y u t r t quan tr ng trong h th ng công ngh th gi i vì nh ng lý do sau: - u tư cho R&D l n hơn.Nhi u công ty ã u tư cho R&D nhi u hơn là u tư cho tài s n c nh nên quy n l i c a h trong vi c b o v các k t qu u tư này l n hơn. - Có nhi u i th c nh tranh ch ng l i các ch s h u trí tu ư c b o h . Tính ưu vi t c a các công ngh m i ã làm tăng s lư ng ngư i thâm nh p vào h th ng công ngh th gi i. i v i các công ty tư nhân, s c nh tranh quy t li t t p trung vào k t qu c a ba s phát tri n x y ra ng th i. ó là: + S qu c t hoá n n kinh t có liên k t ch t ch v i s phát tri n m nh m c a nh ng công ngh m i. Do s phát tri n s n ph m m i t n nhi u chi phí và do chu kỳ s ng c a s n ph m có hàm lư ng công ngh cao b rút ng n, nên các công ty b t bu c ph i bán s n ph m c a mình trong th i gian s m nh t t i các th trư ng trên th gi i. i u này làm cho các công ty c n s b o v s h u trí tu nhi u nư c hơn so v i trư c ây tránh nh ng i th c nh tranh m i. + Ranh gi i gi a các ngành công nghi p không rõ nét. Các công ngh m i như công ngh gen và vi i n t ã làm thay i sâu s c quan h gi a các ngành kinh t khác nhau, xoá nhoà d n 113
(th m chí lo i b ) ranh gi i gi a các ngành công nghi p khác nhau. Vì v y các công ty c quy n ph i tìm n nh ng hình th c b o v khác và tăng cư ng b o v s h u trí tu có th là m t ph n trong chi n lư c m i c a h . + S ngư i ti n hành R&D tăng lên. Nhi u công ty và qu c gia trư c kia không tham gia ho t ng R&D nay cũng chi m nh ng v trí quan tr ng trong lĩnh v c này. - Vi c b o v tri th c giai o n u c a chu kỳ s ng công ngh dư ng như quan tr ng hơn giai o n cu i. - Vi c t ch c ho t ng R & D ang có s thay i m nh m do có s h p tác c a nhi u cơ quan. Do c n u tư nh ng kho n ti n l n cho th h công ngh m i, nên các công ty ã tìm cách h p tác v i nhau trong quá trình nghiên c u nh m chia s chi phí cũng như r i ro. Các hình th c h p tác bao g m: Liên minh chi n lư c Nghiên c u theo h p ng Tăng cư ng h p tác gi a công ty v i trư ng ih c H p tác v i bên cung c p Các chương trình h p tác qu c t Lĩnh v c s h u trí tu trong hi p nh v quy n s h u trí tu có liên quan n thương m i (Agreement on trade – related aspects of intellectual property rights – TSIPS) r ng hơn trong các công ư c c a WIPO, bao g m thêm ki u dáng công nghi p, thi t k b trí m ch tích h p, tín hi u v tình tr ng chương trình ã ư c mã hoá, thông tin bí m t (bí m t thương m i và k t qu th nghi m), các quy n i v i gi ng cây tr ng m i và các quy n theo quy nh c a pháp lu t như các gi y phép và s cho phép. Hi p nh TRIPS cũng qui nh r ng các thành viên c a WTO ph i tuân th m i qui nh hi n hành c a WIPO, c th là c a các Công ư c Paris v quy n s h u công nghi p và Công ư c Berne v quy n tác gi . TRIPS còn b sung các qui nh b o v các i tư ng không có trong lĩnh v c c a WIPO ràng bu c các t ch c và cá nhân, TRIPS ràng bu c các qu c gia thành viên WTO trên lĩnh v c s h u trí tu . Nh ng xu hư ng v quy n s h u trí tu - Kéo dào th i gian b o h quy n s h u trí tu , thí d châu Âu và Hoa Kỳ kéo dài th i gian b o h quy n tác gi - M r ng ph m vi quy n s h u trí tu , thí d quy n s h u trí tu trong giáo d c và ào t o trên m ng, quy n s h u trí tu trong lĩnh v c ph n m m - S d ng pháp lý tư h u hoá tài s n công. Th hi n cho xu hư ng này là Hi p ư c v cơ s d li u ã ư c xu t hình thành m t quy n s h u trí tu m i, g i là quy n Sui Generis. Quy n này qui nh r ng khi nh n ư c h p ng, các công ty tư ư c quy n s h u các thông tin ã ư c x lý m c dù các thông tin ch a trong các cơ s d li u này là tài s n công. - Thu h p các mi n tr trong vi c áp d ng quy n s h u trí tu , c bi t i v i lĩnh v c giáo d c và nghiên c u khoa h c. 5.3.2. Vai trò c a quy n s h u trí tu trong chuy n giao công ngh Vai trò c a quy n s h u trí tu là kh c ph c ư c tính không hi u qu khi tài s n vô hình ư c bán trên th trư ng th gi i. Nh có quy n s h u trí tu các nhà t o ra công ngh có th b o v ư c tài s n vô hình c a mình, tránh ư c s s d ng trái phép. Nh v y chuy n giao công ngh ư c thu n l i hơn. 114
Các quy n s h u trí tu có th m b o giá tr thu h i do áp d ng công ngh , nh v y làm tăng giá tr c a công ngh . i u này s khuy n khích u tư phát tri n công ngh . Trong chuy n giao công ngh , n u i tư ng chuy n giao ư c b o h dư i d ng các i tư ng s h u công nghi p thì trư c khi chuy n giao ph i ti n thành chuy n giao quy n s d ng theo qui nh c a pháp lu t. 5.4. QUÁ TRÌNH CHUY N GIAO CÔNG NGH 5.4.1. Các m i liên k t trong chuy n giao công ngh . có m t công ngh ( c bi t i v i công ngh t nư c ngoài) bên Nh n công ngh thư ng ph i thông qua các môi gi i trung gian tìm ki m công ngh . Kinh nghi m cho th y các m i liên k t này có nh hư ng n k t qu c a chuy n giao công ngh . 1- Các m i liên k t tr c ti p. - Thông qua các công ty xuyên qu c gia; - Thông qua licence công ngh . - Thông qua các công ty tư v n v công ngh và chuy n giao công ngh . - Thông qua các chuyên gia nư c ngoài ang ho t ng t i a phương, hay các cán b k thu t th c t p, các lưu h c sinh du h c các nư c phát tri n tr v . Nh ng m i liên k t này t o cơ h i cho bên mua có th ti p c n v i nh ng ngư i ch th c s c a công ngh , do ó cơ h i thành công cao hơn. 2- Các m i liên h gián ti p. - Thông qua i lý bán máy, thi t b a phương; - Thông qua các h i ngh , h i th o qu c t . - Thông qua các h i ch , tri n lãm thương m i. - Thông qua các n ph m (qu ng cáo trên các báo, t p chí, sách chuyên môn) Nh ng m i liên k t này thư ng khó t o cơ h i bên Nh n có th ti p xúc tr c ti p v i ch th c s c a công ngh . 5.4.2. Phương th c chuy n giao công ngh 1- Khái ni m. Phương th c hay cơ ch chuy n giao là hình th c, cách th c mà nh ó, công ngh ư c chuy n n bên nh n. Vi c l a ch n phương th c chuy n giao công ngh ph thu c vào môi trư ng bên nh n, môi trư ng bên giao và môi trư ng chung. - Môi trư ng bên nh n: ư c xác nh ch y u b i kh năng h p th công ngh . - Môi trư ng bên giao: bao g m nh ng i u ki n, quy ư c mà bên giao ph i tuân theo. - Môi trư ng chung: vi c chuy n giao ư c th c hi n khi môi trư ng chung cho phép. Ví d vi c chuy n giao công ngh gi a hai công ty thu c hai nư c nào ó ph thu c vào các i u ki n môi trư ng chung bao g m các y u t như: m i quan h gi a hai nư c, b i c nh u tư, tình hình c nh tranh qu c t … 2- Các phương th c chuy n giao công ngh . Hi n nay trên th gi i có r t nhi u phương th c chuy n giao công ngh khác nhau, do v y tùy vào tình hình và i u ki n c th c a t ng lo i công ngh mà các nư c có th áp d ng các phương th c chuy n giao khác nhau. Bao g m: 115
- u tư tr c ti p nư c ngoài 9keets h p v i phương ti n s n xu t, các ki n th c ư c c p patent, qu n tr và marketing) - Hp ng license s d ng patent, tên hãng, nhãn hi u và các i tư ng khác. - H tr k thu t và d ch v . - Các h p ng Marketing. - Cung c p k thu t d ch v tư v n, các nghiên c u kh thi và các d ch v khác cho ho t ng u tư và tái u tư. - Các h p ng chìa khóa trao tay. - Bán và mua phương ti n s n xu t. - Liên minh trong R&D và trong s n xu t. a/ C p gi y phép (Licensing) ây là phương th c khá ph bi n. Bên c p gi y phép (license) s chuy n giao i tư ng công ngh v i nh ng i u ki n mà h áp t cho bên nh n trong vi c s d ng công ngh . i l i, bên c p license s nh n ư c m t kho n thanh toán g i là phí tr kỳ v d a vào s lư ng s n ph m ho c m t kho n ti n thanh toán ư c th a thu n cho m t giai o n nh t nh. H p ng license s mô t công ngh ư c chuy n giao và vi c s d ng nó. Cách th c chuy n giao cũng ư c công b . H p ng có th bao g m vi c cung c p nh ng tài li u hư ng d n ho c vi c ào t o nhân viên do bên giao m nhi m. Theo quan i m c a bên giao, s b o m t là m t y u t quan tr ng c a h p ng license. Sau khi có ư c công ngh , n u bên nh n ti t l cho bên khác thì i u này có nghĩa là bên giao s m t nh ng l i ích ti m tàng có th có. b/ Chuy n giao công ngh thông qua u tư tr c ti p nư c ngoài. Phương th c này r t quan tr ng trong giai o n u c a quá trình phát tri n công ngh , khi mà năng l c h p th công ngh c a bên nh n còn th p. Chuy n giao công ngh thông qua FDI bao g m: chuy n giao công ngh bên trong (n i b ) và chuy n giao công ngh bên ngoài. Chuy n giao bên trong là hình th c ch y u, ư c th c gi a các công ty m và các chi nhánh nư c ti p nh n u tư. Chuy n giao bên ngoài ư c th c hi n gi a các công ty khác nhau, như liên doanh v i các doanh nghi p trong nư c. Liên doanh là hình th c r t ư c ưa chu ng c a chuy n giao công ngh . Bên nư c ngoài r t ng h hình th c này b i vì nó là m t cách th c s d ng v n u tư nư c ngoài thông qua liên doanh và ó cũng là cách th c thư ng ư c s d ng u tư nư c ngoài thâm nh p vào các nư c châu Á. V ph n mình, các nư c châu Á cũng ng h hình th c này b i vì i u ó ch ng t s ti p t c tham gia và giúp c a phía nư c ngoài. Khi mà phía nư c ngoài còn có quy n l i trong quá trình s n xu t thì v n còn hy v ng r ng h s ti p t c có nh ng giúp c n thi t mà không quan tâm nhi u n r i ro. Tuy nhiên s t n t i liên t c c a phía nư c ngoài có th s là i u không thú v i v i phía trong nư c. Hơn n a s quy thành v n qua hình th c liên doanh có th b l m d ng b i vì r t có th bên n m gi công ngh s nh giá tr không úng th c t . tránh i u này, ngư i ta yêu c u ph i có s th m nh có th m quy n ho c c l p; ho c b ng cách t ra m t t l % cao nh t cho phép trên t ng s v n. Vi c chuy n giao công ngh bên trong và bên ngoài t i nư c ti p nh n u tư ph thu c vào m t s y u t : b n ch t công ngh , chi n lư c c a bên giao, năng l c c a bên nh n và chính sách c a nư c ti p nh n u tư. c/ Phương th c d a trên con ngư i. 116
Thuê chuyên gia k thu t nư c ngoài, tuy n d ng công nh n ang s ng nư c ngoài, ào t o k sư và nhà qu n tr nư c ngoài, lôi kéo nhân viên c a i th c nh tranh. 5.4.3. Trình t ti n hành nh p công ngh Nh p công ngh là m t hình th c chuy n giao công ngh thông qua vi c mua bán công ngh t nư c ngoài. Vi c nh p công ngh có th chia làm ba giai o n: Chu n b , th c hi n, và s d ng (hình 5.2). L p d án nh p công ngh Sơ tuy n Chu n b Báo cáo nghiên c u kh thi Nh p ánh giá àm phán ký k t h p ng Phê chu n Th c thi nh p T ch c th c hi n Nghi m thu S n xu t áp d ng S d ng Ti p thu, c i ti n, im i ánh giá công ngh Làm ch Hình 5.2. Trình t nh p công ngh trong chuy n giao công ngh 1- Giai o n chu n b Hai công vi c chính c a giai o n chu n b là l p d án nh p công ngh và báo cáo tính kh thi c a d án. a/ N i dung c a l p d án nh p công ngh bao g m các bư c: - Xác nh m c tiêu: Tính t t y u c a vi c nh p công ngh (nhu c u c p thi t; t o s n ph m thi t y u; áp ng c nh tranh; rút ng n kho ng cách công ngh v i khu v c…); Các căn c ( ư ng l i, quy ho ch, m c tiêu chi n lư c c a qu c gia…). - Nghiên c u và xác nh các ngu n l c: Ngu n nguyên li u, lao ng s n có; Ngu n v n (d trù lư ng v n, phương án huy ng và kh năng hoàn v n). - Sơ b phương án nh p: Quy mô, a i m; 117
Di n tích, các công trình xây d ng. - Nghiên c u th trư ng công ngh nh p: Hi n tr ng công ngh liên quan trên th gi i; xu t ngu n cung c p công ngh . - D báo sơ b hi u qu kinh t - xã h i: xu t các ch tiêu ánh giá hi u qu ; D ki n s t ưc D án ph i ư c cơ quan có th m quy n sơ th m v các m t: s phù h p v i quy ho ch dài h n c a ngành, c a qu c gia; nhu c u c a th trư ng i v i s n ph m c a d án; s phù h p v a i m: ánh giá d án v m t tài chính, v hi u qu kinh t - xã h i. b/ Báo cáo tính kh thi có th bao g m các n i dung sau: - Quy mô công trình và các phương án s n ph m; - Các ngu n l c s n có: Nguyên, v t li u, năng lư ng, nhân l c và các công trình công c ng ph tr ; - L a ch n công ngh c th : Tên nư c cung c p công ngh , phương th c nh p; - Vn b o v môi trư ng; - L p l ch trình th c hi n; - Phân tích hi u qu kinh t và các l i ích xã h i. Báo cáo tính kh thi ph i ư c th m tra, n i dung th m tra công ngh nh p bao g m: - Công ngh nh p có phù h p v i tình hình kinh t - xã h i và chính sách khoa h c - công ngh c a t nư c hay không? - Công ngh nh p có tác d ng nâng cao năng l c công ngh c a t nư c hay không; - V l i ích kinh t và xã h i, công ngh nh p có kh năng phát huy ưu th c a các ngu n l c s n có c a a phương (nguyên, v t li u, nhân l c…) hay không; s n ph m c a nó có s c c nh tranh trên th trư ng không; - Các bi n pháp ti p thu, ng hoá, nâng cao (n u có) có tính kh thi hay không. 2- Giai o n th c hi n Giai o n th c hi n nh p công ngh có hai vi c chính: àm phán và ký k t h p ng; t ch c t h c hi n. a/ àm phán và ký k t h p ng àm phán là cơ s c a ký k t; ký k t là k t qu c a àm phán. H p ng nh p công ngh là căn c t ch c th c hi n, nghi m thu, giám nh cũng như là cơ s có th t ư c các m c tiêu c a d án hay không. M t h p ng nh p công ngh có chuy n giao công ngh ph i tuân theo các quy nh trong ph n th sáu, chương III, m c 2 và ph n VII c a b lu t dân s . àm phán có k t qu c n: T ch c t t oàn àm phán, thư ng ph i bao g m chuyên gia công ngh , chuyên gia ngo i thương và chuyên gia pháp lu t; nghiên c u l a ch n bên cung c p công ngh phù h p; xác nh rõ ràng m c tiêu, nguyên t c, phương th c c a vi c nh p công ngh . Vi c àm phán ph i t ư c m c tiêu là ký k t ư c h p ng, vì v y trong th o lu n, thương lư ng các bên c n kiên trì, m m d o. H p ng chuy n giao công ngh ph i ư c phê chu n m i có hi u l c. Nh ng tru ng h p sau thư ng không ư c ch p nh n: 118
- Công ngh nh nh p trong nư c ã n m ư c, s n ph m ã s n xu t trong nư c ã tho mãn nhu c u v cơ b n; - Công ngh tương t ã ư c nh p và ã ư c ng hoá, nâng cao; - i u ki n trongnư c không phù h p: V i u ki n l p t, ho c v tài nguyên a phương không thích h p. Các ki u àm phán. - àm phán theo quan i m: M i bên u ưa ra quan i m c a mình, sau ó m i bên thay i quan i m c a h t ư c th a thu n. - àm phán theo l i ích: M i bên gi i thích nh ng l i ích th t s c a mình và cùng nhau tìm gi i pháp áp ng nh ng l i ích c a hai bên. àm phán theo l i ích thích h p v i chuy n giao công ngh vì phương châm àm phán trong chuy n giao công ngh là ph i có s tin c y l n nhau, vì l i ích c a hai bên. b/ T ch c th c hi n Sau khi h p ng ư c phê chu n, t ch c vi c ti p nh n thi t b , tài li u k thu t, ào t o nhân l c… 3- Giai o n s d ng Giai o n s d ng bao g m: Nghi m thu và s d ng; c i ti n nâng cao công ngh nh p. a/ Nghi m thu và s d ng Sau khi hoàn thành vi c ti p nh n và l p t, ph i chu n b s n xu t th . Th nghi m trang, thi t b ã l p t, xây d ng và hoàn ch nh quy trình công ngh , t ch c lao ng, xây d ng các tiêu chu n ch t lư ng. S n ph m s n xu t th ph i ư c chuy n qua các cơ quan chuyên trách th nghi m, giám nh. Vi c giám nh nghi m thu ch ti n hành sau khi có ch ng nh n ki m tra t tiêu chu n. Căn c vào tiêu chu n và phương pháp nghi m thu trong h p ng nh p công ngh k t lu n có th ưa vào s n xu t chính th c hay không. b/ C i ti n nâng cao công ngh nh p C i ti n nâng cao công ngh nh p là nh m tăng cư ng quá trình ti p thu, n m v ng ti n t i ng hoá công ngh ư c chuy n giao. ây là m t quá trình òi h i ph i m b o ư c các i u ki n không ch nhân l c có trình , mà c v tài chính. Th c t cho th y s v n dùng cho vi c ti p thu và sáng t o còn l n hơn nhi u s v n nh p công ngh . M t vài s li u c a Nh t B n trong nh ng năm 1971 n 1975, v t l kinh phí gi a nh p v i ti p thu, c i ti n: Ngành Cơ i n S i hoá Luy n Ô tô hc kim Năm 1971-1975 1/5,9 1/8,1 1/11 1/20,3 5.5. KINH NGHI M CHUY N GIAO CÔNG NGH CÁC NƯ C ANG PHÁT TRI N 1- Nh ng thu n l i, khó khăn trong CGCN các nư c ang phát tri n a/ Nh ng y u t thúc y quá trình GCCN qu c t 119
Trong hai th p k v a qua, quá trình chuy n giao công ngh trên th trư ng công ngh th gi i di n ra sâu r ng và m nh m . Nh ng y u t t o thu n l i cho các ho t ng trên có th tóm t t như sau: - Xu th m r ng h p tác và khuy n khích ngo i thương c a th gi i; - Ti n b khoa h c - công ngh t o ra nh ng công c tiên ti n giúp CGCN d dàng; - Các nư c (c bên giao và bên nh n) ã tích lu ư c nhi u kinh nghi m sau hơn 20 năm tăng cư ng CGCN trên ph m vi toàn c u; - CGCN là m t ho t ng mang l i l i ích cho c hai bên tham gia. M t trong các y u t khác thúc y các nư c ang phát tri n y m nh CGCN ó là s h p d n c a CGCN qu c t thông qua nh ng trư ng h p thành công c a m t s nư c trên th gi i. Nư c Nh t B n b t u công nghi p hoá nh d a vào CGCN t phương Tây. Kh i u t m t cơ s h t ng kinh t y u kém, nhưng ch 60 năm (1870 - 1930) nư c Nh t B n t các ch tiêu c a m t nư c công nghi p. Trong th p k 80 c a th k XX, 4 con r ng châu á g m Hàn Qu c, ài Loan, H ng Kông và Singapo, ch trong kho ng 20 năm cũng ư c coi là các nư c công nghi p v i các kh i i m r t th p: Hàn Qu c, năm 1962 GDP/ngư i/năm ch có 150 USD; ài Loan năm 1960 ch 150 USD/ngư i/năm. Ti p theo là s thành công c a m t s qu c gia như Thái Lan, Malaysia, Brazil, Achentina, Mexico… t o nên m t nhóm các qu c gia thư ng ư c g i là các nư c công nghi p m i (NIC’s). b/ Nh ng khó khăn, tr ng i làm th t b i nhi u CGCN các nư c ang phát tri n * V khách quan - B n thân công ngh v n ph c t p, công ngh ư c coi là CGCN thư ng có trình cao hơn trình c a bên nh n; - Công ngh là ki n th c, do ó chuy n giao công ngh mang tính ch t n, CGCN mang tính ch t b t nh. Công ngh không ch n m trong máy móc, tài li u k thu t, ngư i có công ngh khó truy n t t t c nh ng gì h có trong m t th i gian ng n; - Nh ng s khác bi t v ngôn ng , n n văn hoá và kho ng cách v trình d n t i nh ng khó khăn trong giao ti p, truy n t, hoà h p. * V phía bên giao - ng cơ c a bên giao công ngh thư ng khó xác nh (ph thu c nh hư ng phát tri n, các m c tiêu ng n h n và dài h n…), m c tiêu duy nh t và cao nh t c a h thư ng là thu ư c l i nhu n nhi u hơn chính qu c. có l i nhu n cao hơn h thư ng gi m chi phí ào t o, làm cho bên nh n g p khó khăn trong vi c có nhân l c có th làm ch công ngh . - Trong quá trình chuy n giao, h thư ng lo l ng v v n s h u b n quy n công ngh , do các nư c nh n không có h th ng pháp lý hoàn ch nh và thư ng thi u hi u l c, lo ng i v kh năng thu h i v n u tư, do th trư ng bên nh n nh h p. - Lo ng i v vi c bên nh n tr thành i th c nh tranh (như trư ng h p chuy n giao công ngh s n xu t linh ki n i n t c a Nh t B n cho Hàn Qu c và ài Loan - hi u ng Boomerang - g y ông p lưng ông - do ó bên giao thư ng c ý trì hoãn ho c ch giao thông tin v n hành. * V phía bên nh n: 120
- Cơ s h t ng kinh t y u kém ( i n, c p thoát nư c, giao thông v n t i, thông tin liên l c…) làm cho quá trình chuy n giao, th c hi n s d ng công ngh chuy n giao không i u ki n k thu t òi h i. - C u trúc h t ng công ngh y u kém (nhân l c, chính sách, văn hoá, c bi t năng l c nghiên c u - tri n khai n i b ), d n t i không có kh năng ng hoá, ti n t i làm ch công ngh nh p. - Ph i t cháy giai o n trong phát tri n công ngh do thúc ép c a vi c ph i nhanh chóng công nghi p hoá i i v i hi n i hoá. - Th c t cho th y, sau 20 năm tăng cư ng chuy n giao công ngh , các nư c ang phát tri n nghèo hơn trư c. Theo Ngân hàng Th gi i (WB), u nh ng năm 1970, 70 nư c ang phát tri n vay m t kho n ti n là 1770 t USD (1/2 t ng GDP c a các nư c này) nh p công ngh , kho n lãi c a món n này là 180 t USD/năm. Mu n có ti n dư tr s ti n lãi, 70 nư c này ph i có t c tăng trư ng kinh t bình quân 9%/năm. trên th c t , th p k 70 t c tăng trư ng bình quân ch t 5,8%, sang th p k 80 tăng trư ng bình quân ch còn 5%, 3 năm u th p k 90 ch là 1%. So v i th p k 70 th k trư c, n c a các nư c ang phát tri n th p k 80 tăng 8 l n; năm 1995 tăng 28 l n. Cán cân thương m i c a các nư c ang phát tri n th p k 80 là 25% th trư ng th gi i; sang th p k 90 ch còn 20%. Năm 1965 - 1980, s ngư i s ng dư i m c nghèo kh các nư c ang phát tri n là 200 tri u ngư i, năm 1993 tăng lên 1 t , năm 2000 ã là t ngư i. 2- i u ki n CGCN thành công các nư c ang phát tri n Trư c th c t nhi u nư c ang phát tri n không thành công trong m c tiêu rút ng n th i gian công nghi p hoá nh chuy n giao công ngh , các t ch c qu c t và phát tri n công ngh ã ti n hành nhi u ho t ng nh m úc rút kinh nghi m thành, b i c a các nư c này. Nhi u khuy n ngh ã ư c g i t i các nư c ang phát tri n. Có th chia các khuy n ngh này thành hai lo i: Nh ng v n thu c v nh n th c và nh ng v n v th c hành. a/ V nh n t h c - Chuy n giao công ngh và i m i công ngh v n mang tính xáo tr n, xét trong ng n h n (Ví d : Thay i nh ng quan ni m, thói quen cũ c a ngư i lao ng; m t s lao ng không áp ng ư c yêu c u m i b lo i kh i dây chuy n; công ngh m i gi m b t nhân công do t ng hoá cao hơn…), do ó khi ánh giá k t qu CGCN cũng như i m i công ngh ph i xem xét trong dài h n. - Công ngh nói chung, c bi t là các công ngh m i, các sáng ch công ngh u có giá tr c a nó, không có công ngh cho không. Ngư i nh n công ngh ph i tr giá cho công ngh mà h nh n ư c . - Chuy n giao công ngh v i các ưu vi t c a nó t o nh ng cơ h i h t s c t t p cho các nư c ang phát tri n n u hoàn thành ư c các chuy n giao ó theo nghĩa làm ch ư c công ngh nh p, c i ti n và i m i ư c nó. Th nhưng chuy n giao công ngh s là m t nguy cơ l n n u không thành công. Nó s y các qu c gia này vào tình tr ng công nghi p hoá gi d i: có nhi u công ngh song kinh t không tăng trư ng tương ng v i m c u tư, n do vay mua công ngh không tr ư c trong khi m c s ng c a i a s dân chúng không ư c nâng cao, xã h i ti m n nh ng nguy cơ m t n nh. 121
- chuy n giao công ngh ph i có nh ng i u ki n t i thi u như nh ng i u ki n v nghiên c u, tri n khai, ó là ngu n l c v tài chính, ngu n nhân l c trình và xây d ng ư c các m i liên k t c n thi t. - M t chuy n giao công ngh ch k t thúc (hay hoàn thành) khi ngư i nh n n m v ng và s d ng nó m t cách hi u qu , n u không CGCN b coi là chưa hoàn thành. b/ V th c hành * B t kỳ m t chuy n giao công ngh nào cũng liên quan n 7 y u t (hình 5.3): - Bên giao công ngh - Bên nh n - Công ngh ư c chuy n giao - Hình th c chuy n giao - Môi trư ng bên giao - Môi trư ng bên nh n - Môi trư ng chung gi a bên giao và bên nh n 122
Môi trư ng chung Hình th c Môi trư ng Môi trư ng Bên Bên Công ngh nh n giao Chuy n giao Bên nh n Bên giao Môi trư ng chung Hình 5.3. Môi trư ng chuy n giao công ngh * i v i môi trư ng bên nh n, th c hành chuy n giao công ngh , các nư c nh n ph i xây d ng n n t ng c a chuy n giao công ngh . Có ba y u t t o nên n n t ng c a chuy n giao công ngh . ó là h th ng giáo d c qu c gia. các ho t ng c a n n kinh t ( c bi t là vai trò c a ngành công nghi p) và s tham gia c a Chính ph (hình 5.4). H th ng giáo d c qu c gia Các Tăng ngu n S sáng t o i m i công ngh trư ng lc kinh t Các cơ Các bn ch công c v ng Ho t ng c a S tham gia c a n n kinh t chính ph Hình 5.4. N n t ng và cơ s h t ng CGCN c a qu c gia 123
S ph i h p gi a ba y u t n n t ng s t o ra cơ s h t ng ti n hành CGCN. Các thành ph n c a cơ s h t ng c a CGCN bao g m: Các cơ ch , các ngu n l c và các công c . Trong các ngu n l c CGCN vai trò c a các cơ quan nghiên c u tri n khai có ý nghĩa quy t nh trong s thành công c a chuy n giao công ngh . Vai trò c a cơ quan NC&TK bao trùm t giai o n chu n b d sán sơ b cho CGCN cho n giai o n s d ng, nâng cao công ngh nh p. Mư i giai o n trong CGCN c n n óng góp c a NC&TK: 1) Xác nh nhu c u 2) Xác nh các phương án có th có 3) ánh giá các phương án 4) Quy t nh làm hay nh p 5) àm phán 6) Ti p nh n 7) Xây d ng 8) S d ng 9) C i ti n 10) im i Trong giai o n chu n b , năng l c NC&TK quy t nh kh năng l a ch n công ngh . Kh năng l a ch n công ngh thích h p òi h i. - ánh giá i u ki n kinh t - xã h i - th trư ng và công ngh c a a phương. - ánh giá kho ng cách công ngh gi a a phương v i công ngh nh p, ch n kho ng cách công ngh h p lý. Kho ng cách công ngh không nên quá l n ho c quá bé. - Phân tích các phương án và ch n ra phương án thích h p. Trong giai o n àm phán h p ng, năng l c NC&TK quy t nh kh năng thương th o h p ng CGCN, thông qua. - Cung c p thông tin y - H tr v pháp lý. Trong gia o n ti p nh n, s d ng, nâng cao: Nâng cao ti m năng c a con ngư i thông qua các ho t ng ào t o, hu n luy n, tăng cư ng kh năng làm ch ti n t i ng hoá và i m i d a trên năng l c n i sinh. * Kho ng cách công ngh gi a bên giao và bên nh n không nên quá l n ho c quá nh . Thành công c a m t chuy n giao công ngh ph thu c năng l c công ngh bên giao và kho n cách công ngh gi a bên giao và bên nh n. T ng k t th c t chuy n giao cho nh n xét sơ b v các trư ng h p như trong hình 5.5 124
CGCn có k t qu song CGCN hi u Trung bình M t s CGCN có th không ph i v c nh tranh Năng n cao thành công qu nh t th trư ng lc công Th p n CGCN khó thành công CGCN ơn M t s CGCN có th ngh trung bình do kh năng ti p thu gi n có th thành công kém thành công Kho ng cách r t l n Trung bình Kho ng cách nh Kho ng cách các thành ph n công ngh gi a bên giao và bên nh n Hình 5.5 nh hư ng kho ng cách công ngh gi a bên giao và bên nh n trong CGCN * V công ngh nên chuy n giao ng b c công ngh s n ph m và công ngh quá trình. TÓM T T 1- Chuy n giao công ngh là hình th c mua và bán công ngh trên cơ s h p ng chuy n giao công ngh ã ư c tho thu n phù h p v i các quy nh c a pháp lu t. Bên bán có nghĩa v chuy n giao các ki n th c t ng h p c a công ngh ho c cung c p các máy móc, thi t b , d ch v , ào t o… kèm theo các ki n th c công ngh cho bên mua và bên mua có nghĩa v thanh toán cho bên bán ti p thu, s d ng các ki n th c công ngh ó theo các i u ki n ã tho thu n và ghi nh n trong h p ng chuy n giao công ngh . 2- Các i tư ng trong chuy n giao công ngh : - Các i tư ng s h u công nghi p có ho c không có kèm theo máy móc , thi t b mà pháp lu t cho phép chuy n giao. - Bí quy t, ki n th c k thu t v công ngh dư i d ng phương án công ngh , các gi i pháp k thu t, quy trình công ngh , ph n m m máy tính, tài li u thi t k , công th c, thông s k thu t, b n v , sơ k thu t có ho c không kèm theo máy móc, thi t b . - Các gi i pháp h p lý hoá s n xu t, i m i công ngh - Các hình th c d ch v k thu t h tr chuy n giao công ngh - Máy, thi t b , phương ti n k thu t kèm theo m t ho c m t s trong 4 i tư ng nêu trên. 3- Các nguyên nhân xu t hi n chuy n giao công ngh : - S hình thành và phát tri n c a công ngh n i sinh. - S hình thành và phát tri n c a công ngh ngo i sinh. - Nh ng nguyên nhân khách quan và nh ng lý do ch quan khác. 4- Các y u t nh hư ng n chuy n giao công ngh . - Các y u t thu c bên nh n và nư c nh n. + Tình hình chính tr . + H th ng hành chính, pháp lu t. +V n b o h quy n s h u trí tu . + Tình hình kinh t . + Cơ s h t ng công ngh - Các y u t thu c bên giao, nư c giao. 125