i
TÓM TẮT LUẬN VĂN
CHƢƠNG 1: QUẢN TRỊ RỦI RO HOẠT ĐỘNG BẢO LÃNH
NGÂN HÀNG
1.1. Bảo lãnh ngân hàng
“Bảo lãnh ngân hàng là hình thức cấp tín dụng, theo đó Bên bảo lãnh cam kết
với Bên nhận bảo lãnh về việc sẽ thực hiện nghĩa vụ tài chính thay cho Bên được
bảo lãnh khi Bên được bảo lãnh không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa
vụ đã cam kết với Bên nhận bảo lãnh; Bên được bảo lãnh phải nhận nợ và hoàn trả
cho Bên bảo lãnh.”
Bảo lãnh ngân hàng có thể phân loại theo nhiều cách khác nhau cụ thể như:
- Phân loại theo mục đích: Bảo lãnh thanh toán, bảo lãnh dự thầu, bảo lãnh hoàn
tiền tạm ứng, bảo lãnh thực hiện hợp đồng, bảo lãnh bảo hành, bảo lãnh thuế,…
- Phân loại theo phạm vi bảo lãnh: Bảo lãnh trong nước, bảo lãnh có yếu tố
nước ngoài;
- Phân loại theo thời hạn: bảo lãnh ngắn hạn và bảo lãnh trung dài hạn;
- Phân loại theo điều kiện đòi tiền: bảo lãnh vô điều kiện và bảo lãnh có điều kiện;
- Phân loại theo tài sản bảo đảm: Bảo lãnh có tài sản bảo đảm toàn bộ và bảo
lãnh không có tài sản bảo đảm toàn bộ;
- Phân loại theo cơ sở phát hành bảo lãnh: Bảo lãnh trực tiếp, bảo lãnh đối
ứng và bảo lãnh trên cơ sở bảo lãnh đối ứng;
Bảo lãnh ngân hàng tồn tại độc lập với giao dịch kinh tế cơ sở và là một biện
pháp bảo đảm mang tính đối nhân. Phạm vi bảo lãnh có thể là toàn bộ hoặc một
phần nghĩa vụ của Bên được bảo lãnh, tùy thuộc vào sự thỏa thuận giữa các bên.
Bảo lãnh ngân hàng có chức năng tài trợ (thông qua bảo lãnh, khách hàng
người được bảo lãnh không phải xuất quỹ, được vay nợ hoặc được kéo dài thời gian
thanh toán tiền hàng, dịch vụ) và chức năng bảo đảm (theo chức năng này người thụ
hưởng sẽ nhận được sự bồi thường về mặt tài chính trong trường hợp người được
bảo lãnh vi phạm cam kết).
1.2. Rủi ro hoạt động bảo lãnh ngân hàng
Rủi ro hoạt động bảo lãnh ngân hàng được hiểu là rủi ro xảy ra khi Bên được
bảo lãnh đã không thực hiện đúng, đầy đủ và đúng hạn các cam kết trước đó với
ii
Bên nhận bảo lãnh, dẫn tới phát sinh hồ sơ đòi tiền từ phía Bên nhận bảo lãnh gửi
tới ngân hàng yêu cầu thực hiện nghĩa vụ thanh toán thay cho Bên được bảo lãnh.
Rủi ro bảo lãnh mang tính tất yếu do cũng là một loại rủi ro tín dụng và luôn
tồn tại và gắn liền với hoạt động của ngân hàng; Rủi ro bảo lãnh phát sinh từ rủi ro
hoạt động của khách hàng và Rủi ro bảo lãnh có tính chất đa dạng, phức tạp: Đặc
điểm này thể hiện ở sự đa dạng phức tạp của nguyên nhân gây ra rủi ro bảo lãnh
cũng như diễn biến sự việc, hậu quả khi rủi ro xảy ra.
Một số loại rủi ro đặc thù như rủi ro hệ thống, rủi ro pháp lý, rủi ro đạo đức,
rủi ro quản trị. Nguyên nhân gây ra rủi ro bao gồm các nhân tố chủ quan và khách
quan. Nhân tổ chủ quan có thể kể đến như do chính sách tín dụng, do chất lượng
công tác thẩm định cũng như chất lượng đội ngũ cán bộ; trong khi đó nhân tố khách
quan được đề cập đến như từ phía bên nhận bảo lãnh, bên được bảo lãnh, …
Thiệt hại từ rủi ro bảo lãnh có nhiều hình thức trong đó phổ biến nhất là rủi
ro mất vốn của ngân hàng do phải thực hiện trả nợ thay, nguy cơ thiệt hại về hình
ảnh và uy tín của ngân hàng; nguy cơ dẫn đến hình sự hóa do các yếu tố về pháp lý.
1.3. Quản trị rủi ro hoạt động bảo lãnh ngân hàng
Quản trị rủi ro bảo lãnh là việc Ngân hàng tìm cách nhận biết các dấu hiệu
rủi ro khi phát hành bảo lãnh, đo lường về tần suất và khả năng rủi ro trở thành hiện
thực cũng như tìm cách kiểm soát, quản lý để rủi ro bảo lãnh không xảy ra hoặc xảy
ra nhưng gây thiệt hại ở mức có thể chấp nhận được cho Ngân hàng.
Quá trình quản trị rủi ro gồm 03 bước: Nhận biết rủi ro Đo lƣờng rủi ro
Phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro
Nhận biết rủi ro là bước đầu tiên trong quá trinh quản trị rủi ro bảo lãnh. Các
rủi ro có thể nhận biết được bao gồm rủi ro hệ thống, rủi ro pháp lý, rủi ro đạo đức
hoặc rủi ro quản trị.
Đo lường rủi ro đối với bảo lãnh ngân hàng nhằm mục đích để đánh giá mức
độ xuất hiện của rủi ro và tổn thất có thể có khi rủi ro xảy ra nhằm kiểm soát rủi ro
và tổn thất. Một số chỉ tiêu định tính để đo lường rủi ro: Mức độ ổn định của nền
kinh tế; tình hình ngành hàng; năng lực quản trị điều hành của Ban lãnh đạo; sự phù
hợp của nhu cầu bảo lãnh với hoạt động kinh doanh; loại hình bảo lãnh khách hàng
iii
đề nghị; mức độ hợp tác và thiện chí của khách hàng. Một số chỉ tiêu định lượng
như: xếp hạng tín dụng của khách hàng, nhóm nợ và dư nợ theo kết quả hỏi tin CIC,
giá trị bảo lãnh cấp cho khách hàng, thời gian cấp bảo lãnh, tỷ lệ ký quỹ và tài sản
bảo đảm.
Phòng ngừa rủi ro và giảm thiểu rủi ro bao gồm một số biện pháp như né
tránh rủi ro, ngăn ngừa tổn thất, giảm thiểu tổn thất, chuyển giao rủi ro, đa dạng hóa
rủi ro.
Bên cạnh đó, quá trình quản trị rủi ro cũng được chia thành 03 giai đoạn
gồm: quản trị rủi ro trước khi phát hành bảo lãnh, quản trị rủi ro khi phát hành bảo
lãnh và quản trị rủi ro sau khi phát hành bảo lãnh.
Hoạt động quản trị rủi ro bảo lãnh cũng chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố chủ
quan và khách quan. Yếu tố chủ quan như quy trình quy chế, nhân tố về cán bộ
ngân hàng, nhân tố về hệ thống phần mềm hỗ trợ. Yếu tố khách quan bao gồm sự
hợp tác của khách hàng, năng lực quản trị điều hành của khách hàng, những yếu tố
biến động của nền kinh tế.
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO HOẠT ĐỘNG
BẢO LÃNH TẠI NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM
– CHI NHÁNH CHƢƠNG DƢƠNG
2.1. Sơ lƣợc về Ngân hàng TMCP Ngoại thƣơng Việt Nam – Chi
nhánh Chƣơng Dƣơng
Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam – Chi nhánh Chương Dương
(VCB Chương Dương) được thành lập năm 2003, được nâng cấp thành Chi nhánh
cấp 1 theo Quyết định số 936/QĐ-NHNT.TCCB- ĐT ngày 13/12/2006 của Chủ tịch
Hội đồng quản trị Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam.
Cơ cấu tổ chức của VCB Chương Dương là mô hình chuẩn bảo gồm Ban
Giám đốc, Phòng Khách hàng doanh nghiệp, Phòng Khách hàng bán lẻ, Phòng Kế
toán, Phòng Quản lý nợ, Phòng Ngân Quỹ, Phòng Dịch vụ khách hàng, Phòng Hành
chính nhân sự và các Phòng giao dịch vệ tinh.
iv
Trong giai đoạn 2013-2016, kết quả hoạt động của VCB Chương Dương có
nhiều điểm nổi bật như Huy động vốn tăng gấp 02 lần sau 03 năm với tốc độ tăng bình
quân 23%/năm, năm 2016 huy động vốn đạt 7.770 tỷ đồng; hoạt động tín dụng năm
2016 đạt dư nợ cuối kỳ là 5.777 tỷ đồng; tăng 28% so với năm 2015. Tốc độ tăng
trưởng dư nợ tín dụng của VCB Chương Dương cao hơn tốc độ tăng trưởng của cả hệ
thống VCB là mức 17%. Đặc biệt thành công của VCB Chương Dương trong giai đoạn
từ 2013-2016 là tỷ lệ nợ xấu rất thấp so với mức trung bình của VCB cũng như trung
bình ngành. Năm 2016, tỷ lệ nợ xấu của VCB Chương Dương chỉ ở mức 0,31% tổng
dư nợ tín dụng; tương đương mức 24 tỷ đồng. Lợi nhuận sau Dự phòng rủi ro của VCB
Chương Dương năm 2016 đạt 178 tỷ đồng; tăng trưởng 12% so với kết quả năm 2015
và bằng 2,7 lần lợi nhuận sau thuế của năm 2013.
2.2. Thực trạng hoạt động bảo lãnh và rủi ro trong hoạt động bảo lãnh
tại Ngân hàng TMCP Ngoại thƣơng Việt Nam - Chi nhánh Chƣơng Dƣơng
Trong giai đoạn từ 2013-2016, hoạt động bảo lãnh của VCB Chương Dương
có nhiều khởi sắc và đóng góp đáng kể cho lợi nhuận và kế hoạch hoạt động kinh
doanh của VCB Chương Dương.
Trước hết, số dư bảo lãnh bình quân gia tăng liên tục qua các năm và với tốc
độ tăng trưởng bình quân lớn. Năm 2013, số dư bảo lãnh bình quân chỉ đạt 122,57
tỷ đồng thì sang năm 2016, số dư bảo lãnh bình quân đạt 340 tỷ đồng. Giá trị số dư
bảo lãnh bình quân so với dư nợ bình quân có xu hướng tăng dần trong giai đoạn
2013-2016. Năm 2013, số dư bảo lãnh bình quân chỉ tương đương 4,8% so với dư
nợ bình quân thì năm 2014 là 5,16% và năm 2015 đạt đỉnh 6,8% và giảm đi vào
năm 2016 chỉ 5,89%. Điều này cho thấy hoạt động bảo lãnh ngân hàng ngày càng
có xu hướng tăng trưởng để trở thành một mảng hoạt động chính bên cạnh hoạt
động cho vay tại VCB Chương Dương. Tuy nhiên quy mô hoạt động bảo lãnh vẫn
còn khá khiêm tốn so với hoạt động cho vay và còn tiềm năng tăng trưởng cho giai
đoạn tới.
Bên cạnh đó, một số chỉ tiêu cũng cho thấy rủi ro về bảo lãnh trong giai đoạn
2013-2016 cũng gia tăng nhanh chóng. Số lượng thư bảo lãnh phát hành gia tăng
qua các năm: Năm 2013, lượng thư bảo lãnh phát hành là 384 thì tới năm 2016
v
lượng thư bảo lãnh phát hành là 550, tăng trưởng 43% so với năm 2013. Tổng giá
trị bảo lãnh phát hành cũng ghi nhận xu hướng tăng trưởng mạnh qua các năm, năm
2013 tổng giá trị bảo lãnh được phát hành chỉ 285,8 tỷ đồng thì qua 3 năm tiếp theo
giá trị thư bảo lãnh được phát hành có những bước tăng đáng kể và liên tục thiết lập
các mức kỷ lục mới như 482 tỷ đồng năm 2014; 690,7 tỷ đồng năm 2015 và 831,2
tỷ đồng năm 2016. Tốc độ tăng trưởng bình quân của giá trị bảo lãnh phát hành là
44,1%/năm là mức tăng rất nhanh cho thấy sự phát triển đáng kể của sản phẩm bảo
lãnh tại VCB Chương Dương. Mức tăng giá trị bảo lãnh phát hành nhanh hơn tốc độ
gia tăng của dư nợ tín dụng bình quân là 31%/năm cho thấy khi xảy ra rủi ro, thiệt
hại của mỗi thư bảo lãnh gia tăng nhanh hơn rủi ro tín dụng trong cùng giai đoạn.
Giá trị thư bảo lãnh bình quân có xu hướng gia tăng nhanh trong giai đoạn
2013-2016. Nếu năm 2013 giá trị trung bình mỗi bảo lãnh được phát hành ra là 744
triệu đồng/ thư bảo lãnh thì năm 2016 giá trị trung bình mỗi thư bảo lãnh là 1,5 tỷ
đồng, tăng trưởng hơn 2 lần.
Về tần suất thư bảo lãnh gặp rủi ro: Giai đoạn 2013-2016 ghi nhận số lượng
thư bảo lãnh gặp rủi ro liên tục tăng qua các năm mặc dù tốc độ tăng chậm. Năm
2013 chỉ có 05 thư bảo lãnh nhận được hồ sơ đòi tiền từ bên nhận bảo lãnh thì năm
2014 tăng hơn 2 lần lên 12 thư đòi tiền và năm 2016 là 23 thư đòi tiền. Tần suất rủi
ro của thư bảo lãnh phát hành tăng dần từ mức 1,3% lên đến 4,2%. Điều này cho
thấy rủi ro bảo lãnh mà VCB Chương Dương gặp phải thực sự có xu hướng gia tăng
mạnh trong giai đoạn 2013-2016.
Về giá trị bảo lãnh gặp rủi ro: Giai đoạn 2013-2016 cũng ghi nhận sự gia
tăng đáng kể về giá trị bảo lãnh gặp rủi ro về nhận được hồ sơ đòi tiền của khách
hàng. Năm 2013 giá trị thư đòi tiền chỉ là 15,3 tỷ đồng, chiếm 5,4% giá trị bảo lãnh
phát hành thì năm 2014 giá trị thư bảo lãnh bị đòi tiền là 27,6 tỷ đồng chiếm 5,7%.
Năm 2016 tốc độ gia tăng của bảo lãnh gặp rủi ro là lớn nhất với 90,7 tỷ đồng
chiếm 10,9% giá trị thư bảo lãnh đã phát hành.
Trong giai đoạn 2013-2016, số lượng thư bảo lãnh ký quỹ đủ 100% được
phát hành tăng trưởng nhanh về số lượng cũng như giá trị thư bảo lãnh. Năm 2013,
lượng thư bảo lãnh ký quỹ đủ 100% chỉ có 5 thư, chiếm 1,3% số thư bảo lãnh phát