Sáng kiến kinh nghiệm: Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh giỏi lớp 5

Chia sẻ: Cochat Cochat | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

194
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm: Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh giỏi lớp 5 với mục tiêu giúp giáo viên phát hiện khả năng, năng khiếu học văn của học sinh từ đó cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, những khái niệm đơn giản khi cảm thụ văn học; đồng thời giúp học sinh trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ, tích lũy vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học;...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh giỏi lớp 5

PHÒN G GIÁ O DỤC – ĐÀ O TẠO THAN UY ÊN TRƯỜNG TIỂU HỌC SỐ 1 XÃ MƯỜNG THAN TỔ KHỐI 5 -------- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CHO HỌC SINH GIỎI LỚP 5 Họ và tên người thực hiện: Lê Thanh Nhung Chức vụ: Giáo viên Năm thực hiện: 2012 - 2013 0
PHẦN MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài Từ xa xưa ông cha ta đã khẳng định: "Ngôn ngữ là công cụ của tư duy". Ngôn ngữ của con người phát triển chứng tỏ tư duy phát triển. Để giúp học sinh có tư duy phát triển thì hiện nay trong nhà trường Tiểu học môn Tiếng Việt càng được coi trọng cả về nội dung và phương pháp giảng dạy. Để học sinh có được các kĩ năng trên thông qua các giờ Từ ngữ, Ngữ pháp, Tập làm văn thì chưa đủ mà học sinh cần được bồi dưỡng về năng lực cảm thụ văn trong các giờ tập đọc và trong các buổi ngoại khoá. Bởi học sinh có cảm thụ văn tốt thì mới hiểu được ý nghĩa của bài văn, bài thơ, đoạn văn, đoạn thơ...và mới thấy được nét đẹp của thơ văn làm cho tâm hồn các em thêm phong phú. Chương trình môn Tiếng Việt ở Tiểu học luôn coi nhiệm vụ bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn cho học sinh Tiểu học là nhiệm vụ quan trọng nhằm bồi dưỡng tình yêu tiếng Việt hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của tiếng Việt. Góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa cho học sinh dưới sự dẫn dắt của thầy, cô. Những bài thơ, bài văn hay trong sách giáo khoa sẽ đem đến biết bao điều kỳ thú, hấp dẫn. Tuy nhiên muốn trở thành một học sinh có năng lực cảm thụ văn học tốt mỗi em cần phải tự giác phấn đấu và rèn luyện về nhiều mặt. Thực tế trong những năm gần đây đề thi học snh gỏi các cấp môn Tiếng Việt ở bậc Tiểu học đều có bài tập về cảm thụ văn học. Tôi thấy khả năng cảm thụ văn học của các em còn nhiều hạn chế. Các em chưa có kĩ năng cảm thụ tốt các bài văn, bài thơ, (hoặc đoạn văn, đoạn thơ). Việc cảm nhận những giá trị nổi bật của tác giả trong các bài tập đọc còn ít, chưa sâu. Dẫn đến kĩ năng viết tập làm văn chưa hay, chưa sinh động, gợi cảm, đặc biệt là văn miêu tả. Chính vì vậy tôi đã dành nhiều thời gian để nghiên cứu, bồi dưỡng kĩ năng cảm thụ văn cho học sinh lớp 5. Tôi mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm về "Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh giỏi lớp 5" để các đồng chí đồng nghiệp tham khảo. II. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu: 12 học sinh giỏi lớp 5 trường Tiểu học số 1 xã Mường Than, huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu. - Đối tượng nghiên cứu: Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh giỏi lớp 5. - Thời gian nghiên cứu: Năm học 2011- 2012 và 2012- 2013. III. Mục đích nghiên cứu * Đối với giáo viên: Phát hiện khả năng, năng khiếu học văn của học sinh từ đó cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, những khái niệm đơn giản khi cảm thụ văn học. * Đối với học sinh: 1
+ Trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ. + Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học. + Rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn về cảm thụ văn học. IV. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu - Học sinh có hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ. - Có những kiến thức cơ bản, những khái niệm đơn giản khi cảm thụ văn học. - Có kỹ năng viết đoạn văn về cảm thụ văn học. - Bổ trợ cho dạy tập làm văn có hiệu quả. PHẦN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lý luận - Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã đưa ra định hướng về công tác giáo dục là: "Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung phương pháp dạy và học, hệ thống trường lớp và hệ thống quản lý giáo dục thực hiện chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá... " - Thực hiện "Giáo dục cho mọi người" và "Cả nước trở thành một xã hội học tập". - Tại Hội nghị lần thứ VI của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá IX vẫn tiếp tục khẳng định: "Giáo dục là quốc sách hàng đầu". - Căn cứ vào hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học của ngành, của bậc Tiểu học và của Phòng giáo dục và đào tạo Than Uyên. - Dựa vào các tài liệu tham khảo về bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh như: Để học tốt Tiếng Việt, Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt... Tôi thấy cần Giúp học sinh hiểu “cảm thụ văn học là gì? ”: Cảm thụ văn học chính là sự cảm nhận những giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác phẩm (bài văn, bài thơ) hay một bộ phận của tác phẩm (đoạn văn, đoạn thơ hoặc câu văn, câu thơ). - Cảm thụ văn học có nghĩa là khi đọc (nghe) một câu chuyện, một bài thơ,... ta không những hiểu mà còn phải xúc cảm, tưởng tượng và thật sự gần gũi, "thâm nhập" với những gì đã đọc. - Để có được năng lực cảm thụ văn học sâu sắc và tinh tế, cần có sự say mê, hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn; chịu khó tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học, nắm vững kiến thức cơ bản về Tiếng Việt phục vụ cho cảm thụ văn học; kiên trì rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn về cảm thụ văn học. Trong quá trình nghiên cứu có một số thuận lợi và khó khăn như sau: * Thuận lợi: - Các em đi học chuyên cần, có nề nếp học tập tốt, có kĩ năng đọc diễn 2
cảm khá tốt trong phân môn Tập đọc. - Giáo viên đã chú ý việc bồi dưỡng kĩ năng cảm thụ trong khi dạy phân môn Tập đọc. * Khó khăn: - sự quan tâm của gia đình chưa nhiều. Các em chưa kiên trì trong học tập. - Một số ít giáo viên giảng dạy chưa coi trọng việc hướng dẫn học sinh cảm thụ nội dung và nghệ thuật qua các bài tập đọc. Mà chỉ chú ý về rèn kĩ năng đọc cho học sinh. Cho nên chưa phát triển được năng lực cảm thụ bài văn, bài thơ, đoạn văn, đoạn thơ hay câu văn, câu thơ cho học sinh. Từ đó kĩ năng viết các bài văn miêu tả chưa hay, cảm xúc còn hạn chế trong cách dùng từ đặt câu, diễn ý sử dụng các nghệ thuật để câu văn sinh động, gợi cảm. II. Thực trạng của vấn đề Trong những năm gần đây đề thi học sinh giỏi các cấp môn Tiếng Việt đều có một bài tập về cảm thụ văn học mà tôi thấy thực tế các em học sinh có khả năng cảm thụ văn học tốt rất ít, và hầu hết các em chưa hiểu từ "cảm thụ văn học", "hình ảnh đẹp", ... cho nên bài viết của các em còn dàn trải, vụng về, không cô đọng, chưa biết bám sát vào nội dung và các giá trị nghệ thuật chứa trong mỗi văn bản nghệ thuật đó. - Các em chưa thấy được mỗi bài văn, bài thơ là một văn bản nghệ thuật, dù dài hay ngắn thì nó cũng chứa lượng thông tin nhất định về ngôn từ, hình ảnh, sự kiện, tình cảm, ... cho nên những thông tin đó tác động vào tâm hồn ngây thơ hiếu động của các em bị hạn chế. - Bên cạnh đó còn có một số ít giáo viên giảng dạy chưa coi trọng việc hướng dẫn học sinh cảm thụ nội dung và nghệ thuật qua các bài tập đọc. Cho nên chưa phát triển được năng lực cảm thụ bài văn, bài thơ, đoạn văn, đoạn thơ hay câu văn, câu thơ cho học sinh. - Trong các tiết tập đọc có thể học sinh phát hiện được các biện pháp nghệ thuật xong chưa hiểu được tác dụng của tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật đó có tác dụng gì? - Giáo viên dạy chưa tạo điều kiện để học sinh cảm thụ văn học tốt thông qua các giờ dạy tập đọc. - Dẫn đến các tiết viết bài tập làm văn của học sinh chưa vận dụng được khả năng cảm thụ văn học làm cho các bài văn miêu tả chưa hay, chưa sinh động, khả năng bộc lộ cảm xúc của học sinh còn hạn chế. Chính vì vậy tôi thấy trong các nhà trường Tiểu học việc "Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh giỏi lớp 5" là vấn đề cấp bách. - Trước những thực trạng về việc dạy và học cảm thụ văn học cho học sinh như vậy tôi thấy mình cần phải đầu tư thời gian nghiên cứu về nội dung và phương pháp giảng dạy môn Tiếng Việt, đặc biệt là phương pháp bồi dưỡng cảm thụ văn học cho học sinh, đồng thời tìm hiểu rõ nguyên nhân vì sao khả năng 3
cảm thụ văn học các em bị hạn chế như vậy, để từ đó đề ra được một số biện pháp khắc phục, vận dụng vào thực tế quá trình giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi môn Tiếng Việt nói riêng và kĩ năng viết văn miêu tả nói chung. Từ đó rút ra được bài học kinh nghiệm khi vận dụng dạy bồi dưỡng cho học sinh về lĩnh vực "cảm thụ văn học". Sau khi nghiên cứu về các tài liệu bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn cho học sinh. Ngay từ đầu năm học tôi đã tiến hành điều tra kĩ về kĩ năng cảm thụ văn học của học sinh như sau: Tôi đưa ra dạng bài tập: Tìm hình ảnh đẹp và nêu cách hiểu của mình về hình ảnh đó. Bài tập: Thế rồi cơn bão qua Bầu trời xanh trở lại Mẹ về như nắng mới Sáng ấm cả gian nhà. (Mẹ vắng nhà ngày bão – Đặng Hiển) Theo em hình ảnh nào làm nên cái hay của đoạn thơ trên ? Vì sao ? * Kết quả như sau: Tổng Số HS tìm đúng Số HS hiểu đúng về Số HS không đạt được số HS được hình ảnh hình ảnh đó yêu cầu của bài 12 T.số Tỉ lệ T.số Tỉ lệ T. số Tỉ lệ 3 25% 4 33,3% 5 41,7% 41,7% học sinh không hiểu thế nào là hình ảnh đẹp, các em chỉ lung tung như là: cơn bão qua, bầu trời xanh. 25% học sinh đưa ra được hình ảnh " Nắng mới" trong câu " Mẹ về như nắng mới, Sáng ấm cả gian nhà" nhưng không hiểu được cái hay. Nhìn vào số liệu khảo sát về khả năng cảm thụ văn học của học sinh tôi thực sự lo lắng.Vì tôi thấy các em còn rất bỡ ngỡ kiểu bài này, chưa hiểu một số khái niệm về: Các biện pháp nghệ thuật, hình ảnh đẹp, từ đắt, ... Do đó các em không hứng thú, suy nghĩ còn nông cạn dẫn đến bài viết còn tản mản sai lệch hẳn ý nghĩa của bài. Các em chỉ quen với việc trả lời câu hỏi có tính gợi mở mà chưa quen với những câu hỏi có tính khái quát. * Nguyên nhân: 4
Qua tìm hiểu học sinh và trao đổi với một số giáo viên trong trường tôi thấy nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là: + Học sinh: - Do đặc điểm tâm sinh lí của lứa tuổi các em, thích tư duy trực quan mà không thích tư duy trừu tượng. - Xu thế học sinh ngại học Tiếng Việt, học văn. - Trong lớp các em chưa chú ý nghe giảng, hiểu bài chưa kĩ, kết quả học Tiếng Việt chưa cao. - Các em chưa được làm quen với bài tập cảm thụ văn học. - Chưa biết cách trình bày một đoạn cảm thụ văn + Giáo viên: - Một số ít giáo viên giảng phân môn Tập đọc chưa coi trọng phần cảm thụ văn học. Đặc biệt trong các giờ tập đọc giáo viên chỉ chú ý nhiều đến kĩ năng đọc mà phần cảm thụ văn học còn hạn chế hoặc có nhưng chưa sâu. Dẫn đến năng lực cảm thụ văn của các em còn có nhiều hạn chế. - Trong các tiết tập làm văn chưa hướng cho học sinh vận dụng các biện pháp nghệ thuật, cách dùng từ, diễn đạt ý vào văn miêu tả. + Gia đình: Một số gia đình chưa quan tâm tạo điều kiện và đầu tư cho việc học của con em mình như: Chuẩn bị các tài liệu sách tham khảo ... III. Các biện pháp đã tiến hành giải quyết vấn đề Trước những thực trạng và nguyên nhân như vậy tôi thấy mình cần phải đầu tư thời gian nghiên cứu đưa ra được một số biện pháp khắc phục, vận dụng vào thực tế quá trình giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng học, cảm thụ văn cho học sinh lớp 5 trong nhà trường. Tôi đã rút ra được một số biện pháp khi vận dụng dạy bồi dưỡng cho học sinh về lĩnh vực "cảm thụ văn học". như sau: 1. Giúp học sinh cảm thụ văn học qua việc khai thác các biện pháp nghệ thuật trong các bài văn, bài thơ: - Một trong những biện pháp giúp cho các em có năng lực cảm thụ văn học tốt là giúp cho học sinh nhận biết được các biện pháp nghệ thuật và tác dụng của nó được tác giả sử dụng trong các tác phẩm văn học. - Các biện pháp nghệ thuật thường gặp trong các bài văn, bài thơ ở bậc Tiểu học là: ( So sánh, nhân hóa, điệp từ và đảo ngữ.) - Để cảm thụ các tác phẩm văn học thông qua việc khai thác các biện pháp nghệ thuật trong các bài văn, bài thơ. Học sinh cần thực hiện tốt các yêu câu sau đây. - Hiểu được thế nào là biện pháp nghệ thuật: So sánh, nhân hóa, điệp từ và đảo ngữ..., (thông qua phân môn Luyện từ và câu.) - Xác định đúng những biện pháp nghệ thuật trong bài văn, bài thơ. (thông qua môn tập đọc). - Xác định đúng những từ, cụm từ, hình ảnh thể hiện biện pháp nghệ thuật. 5
- Cảm nhận được giá trị nghệ thuật làm tăng giá trị nội dung, ý nghĩa của bài văn, bài thơ. - Một số biện pháp nghệ thuật tiêu biểu thường gặp trong các bài tập đọc ở chương trình bậc Tiểu học. 1.1 Biện pháp nghệ thuật so sánh: - Trước hết tôi cho các em hiểu thế nào là nghệ thuật so sánh rồi hướng cho các em tìm nêu những câu văn hoặc thơ có sử dụng nghệ thuật so sánh. - So sánh là đối chiếu hai đối tượng khác nhau nhưng có chung đặc điểm nào đó để làm nổi bật đối tượng đem so sánh. Ví dụ: Trẻ em như búp trên cành Đối tượng đem so sánh Từ quan hệ Đối tượng chuẩn để so sánh Ví dụ : “ Quê hương là chùm khế ngọt Cho con trèo hái mỗi ngày…” + Học sinh xác định được : Biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong câu thơ trên là : Nghệ thuật so sánh Hình ảnh so sánh : Quê hương (là) chùm khế ngọt + Học sinh cảm nhận được: Chùm khế ngọt, là hình ảnh quen thuộc, gần gũi với làng quê, gắn bó với con người Việt Nam. Đặc biệt là gắn liền với những kĩ niệm của thời thơ ấu mỗi người. Qua đó cho ta thấy hình ảnh quê hương trong tâm trí của người Việt nam luôn gần gũi, thanh bình và không bao giờ quên được. - Trong nghệ thuật so sánh tác giả thường sử dụng những từ nào để làm nổi bật đối tượng cần so sánh. (Từ quan hệ: là, như, ... ) - Sau đó tôi cho các em làm bài tập thực hành. * Bài tập: Hãy chỉ ra cái đúng, cái hay của sự so sánh trong mỗi câu thơ sau: 1. Trẻ em như búp trên cành Biết ăn, ngủ, biết học hành là ngoan (Hồ Chí Minh) 2. Bà như quả ngọt chín rồi càng thêm tuổi tác, càng tươi lòng vàng. (Võ Thanh An) a. Học sinh làm bài 6
- Giáo viên đọc và chép đề bài lên bảng. - Học sinh đọc kĩ đề bài. - Bài yêu cầu ta chỉ ra cái gì? - Chỉ ra cái đúng, cái hay của việc so sánh. - Câu 1 tác giả so sánh cái gì với cái gì? - Trẻ em- búp trên cành. - So sánh như vậy đúng ở chỗ nào? - Trẻ em và búp non đều đang lớn, đang phát triển. - So sánh như vậy hay ở chỗ nào? - Hình ảnh đưa ra làm chuẩn để so sánh (búp trên cành) rất đẹp và ý nghĩa, giúp ta liên tưởng đến trẻ em chan chứa hy vọng. - Ở câu 2 tác giả so sánh bà với gì? - Bà - quả ngọt chín - So sánh ấy đúng ở chỗ nào? - Bà và quả ngọt đều có lâu rồi, già rồi. - So sánh như vậy hay ở chỗ nào? - Hình ảnh đưa ra làm chuẩn để so Sánh (quả ngọt chín rồi) giúp ta liên tưởng đến hình ảnh bà rất đáng quý có ích cho cuộc sống. b. Học sinh làm bài: Trong cách so sánh trên rất đúng. Vì ở câu a "Trẻ em" và "búp trên cành" đều còn bé mới có. Vì "bà" và " quả ngọt chín" đều đã có từ lâu. Hay vì "búp trên cành" rất đẹp và đang phát triển, rất đẹp, thơ ngây. Đúng vì ở câu b "bà" và "quả ngọt chín rồi" đều đã có lâu. Hay vì quả ngọt rất quý cho đời, giúp ta liên tưởng bà rất kính trọng. c. Giáo viên sửa chữa, uốn nắn cho học sinh: Ví dụ: Bằng nghệ thuật so sánh giúp ta hiểu kĩ và hiểu sâu hơn đối tượng đem so sánh. Đối tượng đem so sánh ở hai câu trên là hoàn toàn đúng và hay. Đúng vì "trẻ em" và "búp trên cành" đều là những sự vật còn non nớt, đang phát triển. "Bà" và "quả ngọt chín rồi" đều là những sự vật phát triển đến độ già dặn, có giá trị cao. Hay vì hình ảnh đưa ra làm chuẩn để so sánh "búp trên cành" là hình ảnh rất đẹp, còn non nớt, đang phát triển, đáng được nâng niu, giúp ta liên tưởng đẹp tới "trẻ em" đầy sức sống, chứa chan hy vọng. Hình ảnh đưa ra làm chuẩn so sánh "quả ngọt chín rồi" rất đáng quý, có giá trị cho cuộc sống, giúp ta liên tưởng đẹp và giàu ý nghĩa về "bà" có tấm lòng thơm thảo, đáng quý, đáng trân trọng. - Từ đó giáo dục các em khi vận dụng viết văn miêu tả làm cho câu văn hay và thêm sinh động. * Vì vậy khi so sánh, cần biết lựa chọn những sự vật, hình ảnh quen thuộc, gần gũi, sẽ có tác dụng gợi hình ảnh để cho lời nói hay câu văn thêm sinh động hơn. 1.2. Biện pháp nghệ thuật nhân hóa: - Giúp các em hiểu nghệ thuật nhân hóa là gì? biết tìm những câu văn, thơ có sử dụng nghệ thuật nhân hóa. Từ đó hiểu được tác dụng của việc sử dụng từ 7
nhân hóa trong văn, thơ. Nghệ thuật nhân hoá là biến những sự vật, hiện tượng vô tri, vô giác có những thuộc tính, dấu hiệu con người. Ví dụ : Cho đoạn thơ : “ Rừng mơ ôm lấy núi Mây trắng đọng thành hoa Gió chiều đông gờn gợn Hương bay gần bay xa.” ( Rừng mơ- Trần Lê Văn.) Hãy nêu những cảm nhận của em về vẽ đẹp của rừng mơ Hương Sơn được gợi tả trong đoạn thơ trên. + Học sinh xác định được : Nghệ thuật được sử dụng : Nghệ thuật nhân hóa Hình ảnh nhân hóa : ôm lấy núi. + Cảm nhận được : Rừng mơ bao quanh núi được nhân hóa (ôm lấy núi) cho thấy sự gắn bó gần gũi, thân mật và thắm đượm tình cảm của cảnh thiên nhiên. Hoa mơ nở trắng như mây trên trời đọng (kết) lại. Gió chiều đông nhè nhẹ (gờn gợn) đưa hương hoa mơ lan tỏa đi khắp nơi. Có thể nói, đoạn thơ trên đã vẽ ra bức tranh mang vẽ đẹp của đất trời hòa quyện trong rừng mơ Hương Sơn. - Sau đó tôi cho các em vận dụng làm bài tập: Bài tập: Bài 1: Cho đoạn thơ sau: Cô dạy em tập viết Gió đưa thoảng hương nhài Nắng ghé vào cửa lớp Xem chúng em học bài. (Nguyễn Xuân Sanh) Biện pháp nhân hoá được tác giả biểu hiện qua từ nào? Nêu rõ cái hay của biện pháp đó? a. Hướng dẫn học sinh làm bài: - Giáo viên đọc và chép đề lên bảng - Học sinh đọc kĩ đề bài - Đề yêu cầu làm gì? - Chỉ rõ từ dùng để nhân hoá và nêu rõ cái hay của nó. 8
- Trong đoạn thơ trên hình ảnh nào - Nắng, gió. được nhân hoá? - Nhân hoá đó được thể hiện qua từ nào? - Đưa, ghé, xem - Nhân hoá đó có tác dụng gì? - Cho thấy nắng, gió rất hồn nhiên, tinh nghịch như trẻ thơ, thích học bài b. Học sinh làm bài: Đoạn thơ trên: Nắng gió được nhân hoá qua các từ: Đưa, ghé, xem. Tác dụng giúp ta thấy nắng, gió rất hồn nhiên, tinh nghịch, gần gũi với tuổi thơ. c. Giáo viên sửa chữa uốn nắn cho học sinh: - Chỉ ra được các từ nhân hoá dùng để chỉ về cái gì? - Nêu được tác dụng nổi bật của những động từ ấy, nó có phù hợp với tuổi học trò hay không? Ví dụ: Đoạn thơ trên ta thấy nắng và gió được nhân cách hoá như những trẻ thơ vậy, bằng các từ chỉ hoạt động: "đưa, ghé, xem" bằng biện pháp nhân hoá đó giúp cho đoạn thơ thêm hay thêm sinh động, giúp cho người đọc thấy được nắng, gió rất hồn nhiên tinh nghịch như trẻ thơ vậy, muốn hoà cùng các bạn học tập, cùng các bạn vui chơi. Chính vì vậy đoạn thơ đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc, đặc biệt với trẻ thơ Bài 2: Trong đoạn thơ dưới đây sự vật nào được nhân hoá? Nhân hoá theo cách nào? Tác dụng ra sao? Những chị Lúa phất phơ bím tóc Những cậu Tre bá vai nhau thì thầm đứng học Đàn Cò trắng Khiêng nắng qua sông Cô Gió chăn Mây trên đồng Bác Mặt Trời đạp xe qua đỉnh núi ( Trần Đăng Khoa) a. Hướng dẫn học sinh làm bài: - Giáo viên đọc và chép đề lên bảng - Học sinh đọc lại đề bài - Bài yêu cầu ta làm gì? - Chỉ ra được sự vật được nhân hoá,cách nhân hoá, tác dụng - Đoạn thơ có những sự vật nào được - Lúa, Tre, Cò, Gió, Mặt Trời. nhân hoá? - Nhân hoá bằng cách nào? - Dùng các danh từ chung chỉ người để gọi tên sự vật, dùng các động từ chỉ hoạt 9
động của người để nói về sự vật. - Nhân hoá có tác dụng gì? - Miêu tả thiên nhiên sinh động, hấp dẫn. b. Học sinh tự làm bài: Đoạn thơ trên: Lúa, Tre, Cò, Gió, Mặt Trời được nhân cách hoá. Tác giả đã gọi tên chúng như con người và có hoạt động như con người, nhờ vậy mà đoạn thơ sinh động, hấp dẫn. c. Giáo viên sửa chữa uốn nắn cho học sinh: Qua cách diễn đạt sinh động đó ta thấy tác giả có tình cảm như thế nào với những sự vật quanh ta, tác giả có yêu quê hương đất nước không? Ví dụ: Trong đoạn thơ trên có nhiều sự vật được nhân hoá như: Lúa, Tre, đàn Cò Gió, Mặt Trời. Bằng cách gọi tên thân mật các sự vật đó như: Chị, cậu, cô, bác và dùng những từ chỉ hoạt động, đặc điểm của con người như: Bá vai, thì thầm, học, khiêng, chăn, đạp xe để nói về sự vật. Chính vì nhờ nhân cách hoá mà tác giả đã miêu tả cảnh thiên nhiên rất sinh động, hấp dẫn một cách mới mẻ và đẹp đẽ. Qua đó muốn bộc lộ tình cảm của mình với quê hương đất nước. * Vì vậy, khi sử dụng nghệ thuật nhân hóa hợp lý sẽ tạo cho sự vật trở nên sinh động, gợi hình ảnh biểu cảm. 1.3. Nghệ thuật điệp ngữ: Điệp ngữ là sự lặp lại có ý thức, những từ ngữ nhằm mục đích gây ấn tượng hoặc gợi ra những cảm xúc trong lòng người đọc. Ví dụ : “ Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết Thành công, thành công, đại thành công.” ( Hồ Chí Minh) + Học sinh xác định được: Nghệ thuật được sử dụng : Điệp ngữ Từ ngữ được nhắc lại trong hai câu thơ (đoàn kết, thành công.) + Học sinh cảm nhận được sự mạnh mẽ trong lời khẳng định của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tinh thần đoàn kết sẽ đem đến sự thành công to lớn. Bài tập: Chỉ rõ từ ngữ được lặp lại (nghệ thuật điệp ngữ) trong đoạn thơ sau và cho biết tác dụng của nó. Mồ hôi mà đổ xuống đồng Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương Mồ hôi mà đổ xuống vườn Dâu xanh lá tốt vấn vương tơ tằm Mồ hôi mà đổ xuống đầm Cá lội phía dưới, rau nằm phía trên. (Thanh Tịnh) 10
a. Hướng dẫn học sinh làm bài: - Giáo viên đọc và chép đề bài lên - Học sinh đọc lại đề bài - Bài này yêu cầu gì? - Chỉ rõ từ nào được lặp lại và nêu tác dụng. - Từ "mồ hôi" được dùng theo nghĩa - Dùng theo nghĩa bóng chỉ công sức nào chỉ về cái gì? lao động. - Trong bài trên từ nào được nhắc lại? - Cụm từ "mồ hôi mà đổ xuống" - Lặp lại như thế có tác dụng gì? - Nhấn mạnh giá trị to lớn của những giọt mồ hôi - công sức lao động b. Học sinh làm bài: Đoạn thơ có cụm từ "mồ hôi mà đổ xuống" được lặp lại 3 lần giúp ta cảm nhận được giá trị của công sức lao động, có lao động thì có kết quả. c. Giáo viên sửa chữa uốn nắn cho học sinh: - Nêu được nghĩa của từ "mồ hôi" - Nêu bật được mối quan hệ nhân - quả. Ví dụ: Trong đoạn thơ trên từ "mồ hôi" được dùng theo nghĩa bóng chỉ công sức lao động bỏ ra. Với sự lặp lại 3 lần cụm từ "mồ hôi mà đổ xuống" giúp ta cảm nhận được mối quan hệ "nhân- quả" tất yếu, nhấn mạnh giá trị cho to lớn của công sức lao động do con người bỏ ra, có lao động sẽ được hưởng thành quả lao động. * Vì vậy, sử dụng điệp ngữ có chọn lọc, hợp lý sẽ có tác dụng làm nổi bật ý, giúp câu văn, câu thơ mạnh mẽ, nhịp nhàng và tạo nên âm điệu, tính nhạc cho đoạn thơ, câu văn. 1.4. Nghệ thuật đảo ngữ: - Tương tự cách làm với các dạng bài trên Đảo ngữ là cách dùng có chủ định một trật tự ngược của câu. Ví dụ : Câu đảo ngữ : Đẹp biết bao // tổ quốc chúng ta! VN CN + Học sinh xác định đúng bộ phận chủ - vị của câu đảo ngữ. Thông qua đó để hiểu được giá trị về nội dung, ý nghĩa của câu. Khẳng định vẻ đẹp bất tận của tổ quốc Việt Nam ta.Vì vậy, đảo ngữ có tác dụng làm nổi bật ý và giúp cho việc diễn đạt có giá trị biểu cảm. Bài tập: Chỉ ra các đảo ngữ trong đoạn thơ sau và nêu tác dụng: "Đường xa vọng tiếng chim gù Ngân nga tiếng suối, vi vu gió ngàn" Mưa xuân đẫm lá nguỵ trang 11
Đường ra tuyền tuyến, nở vàng hoa mai." (Lê Anh Xuân) a. Hướng dẫn làm bài: - Giáo viên chép đề bài lên bảng. - Học sinh đọc lại. -Bài hỏi gì? - Chỉ ra các đảo ngữ và nêu tác dụng của nó. - Đảo ngữ là như thế nào? -Vị ngữ đứng trước, chủ ngữ đứng sau - Trong những câu trên, câu nào có Ngân nga // tiếng suối trật tự như vậy? (lên bảng xác định) VN CN Vi vu // gió ngàn VN CN Nở vàng // hoa mai VN CN - HS nhận xét: Người ta diễn đạt như - Nhấn mạnh âm thanh (ngân nga, vi vậy có tác dụng gì? vu) màu sắc (vàng) của hoa mai để gây một cảm giác êm dịu, tươi mát giàu sức sống. - Trong khung cảnh như vậy giúp người ra - Người ra trận thêm vui và tinh thần trận có cảm giác như thế nào? thêm phấn khởi. b. Học sinh làm bài: Đoạn thơ trên tác giả đã sử dụng nghệ thuật đảo ngữ trong các câu thơ sau: (ngân nga tiếng suối, vi vu gió ngàn, nở vàng hoa mai), bằng nghệ thuật đảo ngữ tác giả muốn nhấn mạnh âm thanh êm dịu, nhẹ nhàng (của gió và suối) và màu sắc tươi sáng đẹp mắt của hoa mai gợi ra một bức tranh tuyệt đẹp giàu sức sống, một không gian thoáng đãng, dễ chịu khiến người ra trận có cảm giác lâng lâng niềm vui và tinh thần thêm phấn trấn. 2. Những điều kiện để học sinh cảm thụ văn học tốt: 2.1. Trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ: Trau dồi khi tiếp xúc với văn thơ, chính là tự rèn luyện mình để có nhận thức đúng, tình cảm đẹp từ đó đến với văn học một cách tự giác, say mê. Đây là yếu tố quan trọng của cảm thụ văn học. Chính vì thế khi nhớ lại quãng đời học văn tuổi nhỏ, Giáo sư Lê Trí Viễn đã rút ra nhận xét quý báu: "Trong thơ văn hay chữ nghĩa ngoài cái gọi là nội dung giao tiếp thông thường của nó, còn có vốn sống của cuộc đời nghìn năm bồi đắp lại. - Đối với giáo viên: cần có giọng đọc diễn cảm và luôn luôn đổi mới phương pháp dạy học để học sinh bị lôi cuốn vào những áng văn thơ, để từ đó các em thích được tiếp xúc và gần gũi với văn thơ. Để học sinh biết lắng nghe và 12
tìm hiểu cái đẹp của thiên nhiên và cuộc sống quanh ta; tập dùng những từ ngữ cho đúng và hay, nói - viết thành câu cho rõ ý, sinh động và gợi cảm, ... Tất cả đều giúp các em phát triển về năng lực cảm thụ văn học. - Đối với học sinh: Có giọng đọc diễn cảm tốt, có hứng thú trong các giờ tập đọc, biết lắng nghe và biết vận dụng. từ đó đến với văn học một cách say mê. 2.2. Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học: Cảm thụ văn học là quá trình nhận thức có ảnh hưởng bởi vốn sống của mỗi người. Cảm thụ văn học diễn ra ở mỗi người không hoàn toàn giống nhau do nhiều yếu tố như: Vốn sống, vốn hiểu biết, năng lực và trình độ kiến thức yếu tố di truyền. Tình cảm và thái độ khi tiếp xúc với văn học được thể hiện qua hoạt động và quan sát cuộc sống hàng ngày. Trong các giờ học Tiếng Việt giáo viên luôn luôn chú ý đến liên hệ thực tế cuộc sống với văn học để các em hình thành được kĩ năng vận dụng thực tế cuộc sống với văn học, đồng thời qua đó giúp các em tích luỹ được vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống với văn học. Ngoài ra còn giúp học sinh quan sát thường xuyên bằng nhiều các giác quan. Quan sát kĩ chẳng những giúp các em viết được bài văn hay mà còn tạo điều kiện cho các em cảm nhận được vẻ đẹp của thơ văn một cách tinh tế và sâu sắc. Bên cạnh vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống, các em còn cần tích luỹ cả vốn hiểu biết về văn học thông qua việc đọc sách thường xuyên. Giúp cho các em mở rộng tầm nhìn cuộc sống, khơi sâu những suy nghĩ và cảm xúc, góp phần khơi dậy năng lực cảm thụ văn học. 2.3. Cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, những khái niệm đơn giản khi cảm thụ văn học: Ví dụ: - Nắm vững kiến thức về ngữ âm và chữ viết tiếng Việt thì mới dễ dàng cảm nhận vẻ đẹp của câu thơ. - Ngoài ra cần nắm vững kiến thức về từ ngữ, ngữ pháp để cảm nhận được nét đẹp về nội dung của thơ, văn. - Qua các giờ tập đọc, kể chuyện, tập làm văn các em còn được làm quen và cảm nhận bước đầu về một số kiến thức liên quan đến cảm thụ văn học như: hình ảnh (là toàn bộ đường nét, màu sắc, đặc điểm của người, vật, cảnh bên ngoài được ghi trong tác phẩm nhờ đó ta có thể tưởng tượng ra); chi tiết (là điểm nhỏ, ý nhỏ trong nội dung); bố cục (là sự xếp đặt, trình bày các phần để tạo nên một nội dung hoàn chỉnh) . - Giúp các em phát huy trí tưởng tượng, phân tích văn học ... từ đó yêu thích môn tập đọc, yêu tiếng Việt hơn. Qua cảm thụ, học sinh tăng cường vốn từ ngữ, biết sử dụng các phương pháp so sánh, nhân hoá, liên tưởng, hoán dụ, ẩn dụ ... trong bài tập làm văn của mình. 2.4. Rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn về cảm thụ văn học: 13
Đây là một trong những yếu tố cần thiết đối với mỗi học sinh. Có năng lực cảm thụ văn học tốt, các em sẽ cảm nhận được nhiều nét đẹp của văn thơ, được phong phú thêm về tâm hồn, nói- viết tiếng Việt thêm trong sáng và sinh động. Để làm tốt cảm thụ văn học tôi hướng dẫn các em cần: - Đọc kỹ đề bài, nắm chắc yêu cầu của bài tập, biết đặt ra những câu hỏi như: Bài này yêu cầu gì ? Cần nêu bật được cái gì ? - Hệ thống câu hỏi phải gợi được cảm xúc, gợi liên tưởng, phát huy trí tưởng tượng của học sinh. Giáo viên cần thoát khỏi các câu hỏi tìm hiểu bài trong sách giáo khoa, phải chủ động sáng tạo, tìm tòi để đặt ra những câu hỏi khơi gợi học sinh tìm hiểu về vần điệu, từ ngữ, hình ảnh, nhân vật, hành động... trong bài tập đọc. - Đọc và hiểu về câu thơ, câu văn hoặc đoạn trích được nêu trong đề bài. (Dựa vào yêu cầu cụ thể của bài tập để tìm hiểu. Ví dụ: Cách dùng từ, đặt câu; cách dùng hình ảnh chi tiết; cách sử dụng biện pháp tu từ như so sánh, nhân hoá, ... đã giúp em cảm nhận được nội dung, ý nghĩa gì đẹp đẽ sâu sắc.) - Giúp học sinh cảm nhận được cái hay, cái đẹp của văn, (thơ) thông qua nội dung nghệ thuật. Nắm bắt được tư tưởng chủ đạo của tác giả. Từ đó biết bộc lộ suy nghĩ của bản thân, biết viết thành một đoạn văn cảm thụ sinh động ở mức độ đơn giản, phù hợp với lứa tuổi Tiểu học. *Bước 1: Đọc kĩ đề bài, nắm chắc yêu cầu của bài tập (yêu cầu phải trả lời được điều gì? Cần nêu bật được ý gì?...) *Bước 2: Đọc và tìm hiểu về câu thơ (câu văn) hay đoạn trích được nêu trong đề bài. - Đọc : Đọc diễn cảm, đúng ngữ điệu (có thể đọc thành tiếng hoặc đọc thầm). Việc đọc đúng, đọc diễn cảm sẽ giúp mạch thơ, mạch văn thấm vào tâm hồn các em một cách tự nhiên, gây cho các em những cảm xúc, ấn tượng trước những tín hiệu nghệ thuật xuất hiện trong đoạn văn, đoạn thơ. - Tìm hiểu: Dựa vào yêu cầu cụ thể của bài tập như cách dùng từ, đặt câu, cách dùng hình ảnh, chi tiết, cách sử dụng biện pháp nghệ thuật quen thuộc như so sánh, nhân hoá,...cùng với những cảm nhận ban đầu qua cách đọc sẽ giúp các em cảm nhận được nội dung, ý nghĩa đẹp đẽ, sâu sắc toát ra từ câu thơ (câu văn). *Bước 3: Viết đoạn văn về cảm thụ văn học (khoảng 5-7 dòng) hướng vào yêu cầu của đề bài. Đoạn văn có thể bắt đầu bằng một câu “mở đoạn” để dẫn dắt người đọc hoặc trả lời thẳng vào câu hỏi chính; tiếp đó, cần nêu rõ các ý theo yêu cầu của đề bài: cuối cùng, có thể “kết đoạn” bằng một câu ngắn gọn để “gói” lại nội dung cảm thụ. Đoạn văn có nội dung về cảm thụ văn học ở Tiểu học cần được diễn đạt một cách hồn nhiên, trong sáng và bộc lộ cảm xúc; cần tránh mắc các lỗi về chính tả, dùng từ, đặt câu; tránh diễn giải dài dòng hoặc sa vào phân tích quá kĩ. Để làm được một bài tập về cảm thụ văn đạt kết quả tốt, các em cần thực hiện đầy đủ các bước sau: 14
Ta có thể trình bày đoạn cảm thụ văn theo 2 cách sau: - Cách 1: Ta mở đầu bằng một câu khái quát (như nêu ý chính của một đoạn thơ hoặc đoạn văn trong bài tập đọc). Những câu tiếp theo là những câu diễn giải nhằm làm sáng tỏ ý mà câu khái quát (câu mở đoạn) đã nêu ra. Trong quá trình diễn giải, ta kết hợp nêu các tín hiệu, các biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng để tạo nên cái hay, cái đẹp của đoạn thơ (đoạn văn). - Cách 2: Ta mở đầu bằng cách trả lời thẳng vào câu hỏi chính (Nêu các tín hiệu, các biện pháp nghệ thuật góp phần nhiều nhất tạo nên cái hay, cái đẹp của đoạn thơ hoặc đoạn văn). Sau đó diễn giải cái hay, cái đẹp về nội dung. Cuối cùng kết thúc là một câu khái quát, tóm lại những điều đã diễn giải ở trên (như kiểu nêu ý chính của đoạn thơ hoặc đoạn văn) trong bài tập đọc. Sau khi đề ra một số biện pháp thực hiện như vậy, Tôi tiến hành vận dụng vào thực tế khi dạy cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 thông qua một số bài tập cụ thể. 2.5. Giúp học sinh nắm được một số dạng bài khi dạy cảm thụ văn học: - Phát hiện biện pháp nghệ thuật. - Chỉ ra nội dung. - Nêu tư tưởng tình cảm của tác giả. - Nêu cảm xúc của bản thân. IV. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm Trên đây là một số kinh nghiệm của tôi về dạy cảm thụ văn học cho học sinh. Tôi thấy nhờ có phương pháp dạy như thế mà các em dễ hiểu bài, có kĩ năng cảm thụ văn học tốt, trình bày lô gíc khoa học. Ban đầu các em rất ngại tiếp xúc với văn thơ nhưng giờ đây các em rất có hứng thú tiếp xúc với văn thơ để được cảm nhận cái hay, cái đẹp trong văn thơ từ đó các em tích luỹ được vốn hiểu biết về văn thơ giúp các em thêm yêu cuộc sống, yêu quê hương đất nước. 15
Trong quá trình thực hiện và khảo sát kết quả đạt như sau: T. Thời Điểm Giỏi Điểm Khá Điểm T.bình Điểm yếu số gian HS khảo T.số Tỉ lệ T.số Tỉ lệ T.số Tỉ lệ T.số Tỉ lệ sát 12 Lần I 2 16,6% 2 16,6% 3 25,2% 5 41,6% 12 Lần II 4 33,4% 4 33,4% 2 16,6% 2 16,6% 12 Lần III 5 41,6% 4 33,4% 3 25% 0 0% 12 Lần IV 7 58,3% 5 41,7% 0 0% 0 0% Bằng những biện pháp nói trên tôi đã vận dụng các biện pháp đó vào việc bồi dưỡng học sinh giỏi môn Tiếng Việt trong hai năm học và đạt được kết quả như sau: Thi cấp trường Thi cấp huyện Năm học Số HS Số HS Tỷ lệ đạt Số HS Số HS Tỷ lệ dự thi đạt giải giải dự thi đạt giải đạt giải 2011-2012 10 10 100% 10 8 80% 2012-2013 12 12 100% 12 11 91,7% 16
PHẦN KẾT LUẬN I. Những bài học kinh nghiệm Do xác định được vai trò và tầm quan trọng của việc học cảm thụ văn học của học sinh cũng như thấy được thực trạng và nguyên nhân của học sinh tiểu học nói chung, học sinh trường tiểu học số 1 Mường Than nói riêng. Tôi đã mạnh dạn áp dụng kinh nghiệm này vào việc giảng dạy và bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho 12 học sinh lớp tôi phụ trách. Tôi thấy chất lượng học sinh giỏi được nâng lên và tôi đã rút ra được một số bài học kinh nghiệm: - Phải kích thích được hứng thú cho học sinh khi tiếp xúc với văn thơ. - Ngoài những giờ học chính khoá trên lớp cần tổ chức cho các em buổi học ngoại khoá để trao đổi thêm các bài tập dạng này. - Kiểm tra thường xuyên đánh giá kết quả học tập về phần cảm thụ văn học ở học sinh để có biện pháp khắc phục và uốn nắn cho các em. - Giáo viên đọc đúng và diễn cảm, nhiệt tình trong giảng dạy, chịu khó nghiên cứu tài liệu và phải có khả năng cảm thụ tốt. - Trong các giờ tập đọc thường xuyên bồi dưỡng cho các em năng lực cảm thụ văn học. - Phát hiện và khai thác tốt các ngữ liệu thể hiện biện pháp nghệ thuật để cảm nhận được giá trị nội dung, ý nghĩa và nghệ thuật của tác phẩm. - Cần khai thác tốt nội dung tác phẩm, giúp học sinh cảm nhận được những điểm sâu sắc của văn học . II. Ý nghĩa của sáng kiến kinh nghiệm - Trong các giờ tập đọc, tập làm văn học sinh hứng thú học tập, say mê trong môn học. - Học sinh kiên trì trong học tập. - Trong các bài tập làm văn, kĩ năng dùng từ của học sinh được chú ý, các câu văn khi viết học sinh đã vận dụng các biện pháp nhân hoá, so sánh, các từ ngữ gợi tả có hình ảnh. Câu văn thể hiện cảm xúc. - Trong các bài tập đọc không những cảm thụ được nội dung của bài mà học sinh còn có kĩ năng phân tích thấy được cái hay qua cách sử dụng nghệ thuật. Từ đó cảm nhận được tình cảm của tác giả. - Trau dồi được vốn hiểu biết về cuộc sống và văn học bằng những hiểu biết của bản thân, bằng những kĩ năng quan sát, bằng việc đọc trong các giờ tập đọc... III. Khả năng ứng dụng, triển khai Đề tài được ứng dụng thực tế vào giảng dạy bồi dưỡng 12 học sinh giỏi môn Tiếng Việt của lớp 5 trường Tiểu học số 1 xã Mường Than và được triển khai trong trường Tiểu học Số 1 xã Mường Than. 17
IV. Những kiến nghị, đề xuất 1. Đối với giáo viên: - Phải coi trọng việc dạy cảm thụ văn học cho học sinh và việc này phải diễn ra thường xuyên. Đặc biệt trong các giờ dạy Tập đọc. - Khi hướng dẫn cho học sinh cảm thụ văn học về nội dung và nghệ thuật qua các bài tập đọc phải chuẩn, hay và có sự chuẩn bị chu đáo. - Tăng cường luyện tập thực hành cho học sinh và hướng để học sinh vận dụng thường xuyên trong viết văn miêu tả. 2. Đối với nhà trường: - Trang bị thêm các tài liệu và đồ dùng học tập phục vụ cho môn Tiếng Việt. Mường Than, ngày 15 tháng 3 năm 2013 TÁC GIẢ SÁNG KIẾN THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ TÁC GIẢ Lê Thanh Nhung 18
TÀI LIỆU THAM KHẢO - Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 - NXBGD, Trần Mạnh Hưởng (chủ biên) - Tiếng Việt nâng cao lớp 5 - NXBGD, Lê Phương Nga (chủ biên) - Luyện tập cảm thụ văn Tiểu học - NXBGD, Trần Mạnh Hưởng (chủ biên) 19