Sáng kiến kinh nghiệm: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục Công Dân bậc THPT

Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng<br /> dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT<br /> MỘT SỐ KINH NGHIỆM<br /> KHI SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG GIẢNG<br /> DẠY MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN BẬC THPT<br /> I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> Xã hội ngày càng phát triển, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra<br /> ngày càng mạnh mẽ, kéo theo đó giáo dục cũng phát triển không ngừng. Để đáp<br /> ứng kịp thời những yêu cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì giáo<br /> dục và đào tạo có vai trò to lớn trong việc trực tiếp tham gia bồi dưỡng nguồn lực<br /> con người. Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú<br /> về tinh thần, trong sáng về đạo đức là động lực và mục tiêu của công cuộc xây<br /> dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Chính vì vậy, trong văn kiện Đại hội đại biểu<br /> toàn quốc lần thứ VIII của Đảng cộng sản Việt Nam đã nhấn mạnh: “Giáo dục và<br /> đào tạo phải xác định rõ mục tiêu, thiết kế nội dung, chương trình đổi mới phương<br /> pháp giáo dục, đào tạo, lựa chọn, những nội dung có tính cơ bản, hiện đại. Tăng<br /> cường giáo dục công dân, giáo dục lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác Lê - nin và tư<br /> tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục đạo đức và nhân văn, lịch sử dân tộc và bản sắc văn<br /> hóa dân tộc, ý chí vươn lên vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước.<br /> Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá<br /> trình đào tạo.... ”<br /> Đến đại hội X vẫn tiếp tục nhấn mạnh: “Nâng cao chất lượng giáo dục toàn<br /> diện, đổi mới tổ chức, nội dung, phương pháp và dạy học... ”<br /> Quán triệt nhiệm vụ đó, là một giáo viên, tôi luôn tìm tòi, nghiên cứu, sáng<br /> tạo để làm thế nào cho học sinh có hứng thú trong học tập nhất là bộ môn Giáo<br /> dục công dân.<br /> Môn Giáo dục công dân là môn khoa học xã hội, gắn với đường lối của<br /> Đảng, cùng với các bộ môn khác, nó góp phần đào tạo người lao động mới vừa có<br /> tri thức vừa có đạo đức, có năng lực hoạt động thực tiễn, có trách nhiệm với gia<br /> đình, xã hội, có phương pháp suy nghĩ, hành động phù hợp với điều kiện hoàn<br /> cảnh xã hội, lịch sử đất nước và nhân loại. Góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục<br /> ở trường THPT, củng cố, phát triển học sinh lý tưởng sống cao đẹp, những phẩm<br /> chất và năng lực cơ bản của con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa,<br /> hiện đại hóa đất nước.<br /> Nhưng trong thực tế hiện nay, học sinh không hứng thú với môn khoa học<br /> xã hội, đặc biệt là môn Giáo dục công dân, các em còn mang tính ỷ lại trong học<br /> tập và học theo cách đối phó. Thậm chí sẵn sàng buông xuôi luôn để dồn thời gian<br /> vào học các môn thi tốt nghiệp, đại học sau này. Bên cạnh đó, một số giáo viên<br /> GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến<br /> Đơn vị: Trường THPT Sông Ray<br /> <br /> Trang 1<br /> <br /> Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng<br /> dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT<br /> chưa có nhận thức đúng vị trí của môn Giáo dục công dân thậm chí chỉ coi là môn<br /> bổ trợ, môn phụ vì không phải thi tốt nghiệp, đại học. Giáo viên dạy bộ môn này<br /> có thể thiếu tự tin, thiếu nhạy cảm, sáng tạo, thậm chí mặc cảm trong việc giảng<br /> dạy bộ môn và sẽ dẫn đến tình trạng coi lên lớp là một nghĩa vụ, không thực hiện<br /> đầy đủ chương trình, không quán triệt “học đi đôi với hành”. Từ đó dẫn đến hậu<br /> quả là: Nhiệm vụ của bộ môn không thể được thực hiện tốt, không bảo vệ, phát<br /> triển được chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chính sách<br /> của Đảng, pháp luật của Nhà nước trong điều kiện mới. Nhất là hiện nay chúng ta<br /> đứng trước một tình trạng: Nền kinh tế phát triển nhưng những giá trị đạo đức<br /> chân chính lại bị coi thường...<br /> Xuất phát từ những lý do trên và nhằm nâng cao chất lượng dạy và học<br /> môn Giáo dục công dân trong trường THPT, để học sinh nhận thức về môn Giáo<br /> dục công dân một cách hiệu quả hơn. Nên trong quá trình giảng dạy tôi đã áp dụng<br /> nhiều phương pháp dạy học tích cực khác nhau trong đó có phương pháp dạy học<br /> thảo luận nhóm. Với phương pháp này, phát huy tính chủ động, sáng tạo, năng lực<br /> diễn đạt, hợp tác, làm việc theo nhóm của học sinh. Đó là một phấm chất quan<br /> trọng của người công dân trong xu thế hội nhập, toàn cầu hóa ngày nay.<br /> Bằng những kinh nghiệm của bản thân và thu nhận một số ý kiến đóng góp<br /> từ quý thầy cô trong tổ bộ môn cùng với việc tham khảo ở đồng nghiệp về chất<br /> lượng học tập của học sinh nên tôi đã thực hiện đề tài: “Một số kinh nghiệm khi<br /> sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công<br /> dân bậc THPT”.<br /> II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI<br /> <br /> 1. Cơ sở lý luận của đề tài<br /> Những vấn đề chung về dạy học<br /> 1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học<br /> Thuật ngữ phương pháp dạy học có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp là<br /> “Methodos”, có nghĩa là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích.<br /> Có khá nhiều khái niệm về phương pháp dạy học, tuy nhiên dù ở những<br /> phạm vi quan niệm khác nhau tất cả đều cho rằng:<br /> - Phương pháp dạy học phản ánh hình thức vận động của nội dung dạy học.<br /> - Phương pháp dạy học phản ánh sự vận động quá trình nhận thức của học<br /> sinh nhằm đạt được mục đích học tập.<br /> - Phương pháp dạy học phản ánh cách thức hoạt động, thao tác, trao đổi thông<br /> tin, dạy học giữa thầy và trò.<br /> 1.1.2. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực<br /> Phương pháp dạy học tích cực là phương pháp mà trong đó học sinh được<br /> chủ động tham gia vào bài học, được làm những việc cả về các hoạt động trí tuệ<br /> GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến<br /> Đơn vị: Trường THPT Sông Ray<br /> <br /> Trang 2<br /> <br /> Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng<br /> dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT<br /> lẫn các hoạt động chân tay, miễn là các hoạt động đó phù hợp với nội dung bài học<br /> và đặc biệt là các hoạt động chứa đựng nhiều các hoạt động tư duy nhằm kích<br /> thích phát triển trí óc của học sinh trở thành những con người năng động sáng tạo.<br /> 1.1.3. Các định hướng trong quá trình dạy học tích cực<br /> Trong chương trình hành động của ngành giáo dục nhằm triển khai thực<br /> hiện nghị quyết hội nghị lần 6 của BCH TW về chiến lược phát triển giáo dục<br /> 2001 - 2010 đã xác định: “Một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của<br /> ngành giáo dục hiện nay là tập trung cải tiến phương pháp dạy và học theo hướng<br /> phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, tăng cường thực hành,<br /> thực tập... ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin và các thành tựu khác của khoa<br /> học công nghệ vào việc dạy và học”.<br /> Sau đây tôi sẽ giới thiệu các định hướng trong quá trình dạy học tích cực<br /> của Lê Phước Lộc (2002) trong cuốn “Lý luận dạy học” (trang 52 - 69) đã nêu 5<br /> định hướng đó là:<br /> Định hƣớng 1: Tạo bầu không khí học tập tích cực.<br /> Trong mỗi giờ học cả học sinh và giáo viên đều căng thẳng do trải qua<br /> nhiều hoạt động dạy và học cùng với các thao tác tư duy. Vì vậy, nếu tạo bầu<br /> không khí lớp học thoải mái, thân thiện, với sự nhận thức của học sinh về một nội<br /> dung bổ ích, khả thi, học sinh sẽ có tâm thế sẵn sàng hợp tác. Bầu không khí này<br /> được tạo nên bao gồm tác động của ngoại cảnh như: Nhiệt độ, ánh sáng, âm thanh,<br /> mùi vị...<br /> Tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm này của tác giả. Nếu học sinh học trong<br /> một không gian ồn ào bởi tiếng chợ búa, tiếng sắt thép - bê tông từ công trình kế<br /> bên đang xây dựng, tiếng ve kêu... sẽ ảnh hưởng đến nhiều hoạt động học tập và<br /> giảng dạy của học sinh và giáo viên. Thế nhưng bầu không khí thân thiện được<br /> tạo nên qua quan hệ thầy trò thì lại rất quan trọng.<br /> Ví dụ: Nếu người giáo viên bước vào lớp với gương mặt vui vẻ, thân thiện,<br /> giọng nói tự nhiên, có cách mở bài giảng lôi cuốn, phù hợp, sáng tạo sẽ tạo cho<br /> học sinh bầu không khí học tập tích cực, làm cho khoảng cách giữa thầy và trò<br /> được rút ngắn lại, từ đó tạo sự hứng thú cho học sinh trong việc học tập và hợp tác<br /> sẽ tốt hơn. Tất cả điều này quyết định một giờ giảng có triển vọng thu được kết<br /> quả tốt. Ngược lại, nếu giáo viên bước vào lớp trong một tâm trạng bực tức hay<br /> quát mắng học sinh... hoặc dạy học trong sự áp đặt học sinh vào những khuôn khổ<br /> gắt gao mà giáo viên đưa ra sẽ tạo cho học sinh tâm lý học tập không tốt, việc học<br /> sẽ kém hiệu quả.<br /> Định hƣớng 2: Tổ chức việc tiếp thu kiến thức và nối kết với các kiến thức<br /> đã có.<br /> <br /> GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến<br /> Đơn vị: Trường THPT Sông Ray<br /> <br /> Trang 3<br /> <br /> Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng<br /> dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT<br /> Khi tham gia vào quá trình học tập có 2 loại kiến thức mà học sinh phải tiếp<br /> thu đó là kiến thức thông báo và kiến thức quy trình.<br /> - Kiến thức thông báo(kiến thức khái niệm): giáo viên cần làm cho học sinh trả<br /> lời được câu hỏi “Nó là cái gì ?”. Như vậy, để trả lời được câu hỏi này học sinh<br /> cần biết và hiểu. Điều này cần học sinh phải liên kết với những kiến thức thông tin<br /> đã biết (đi từ cái chưa biết thành cái đã biết).<br /> - Kiến thức qui trình (kiến thức kỹ năng).<br /> Nếu như kiến thức thông báo giúp học sinh hình thành những khái niệm về<br /> những vấn đề cần tiếp thu thì kiến thức qui trình sẽ giúp cho học sinh hình thành<br /> những kiến thức kỹ năng.<br /> Với kiến thức qui trình sẽ trả lời cho câu hỏi “làm cái đó như thế nào ?”. Kiến<br /> thức này giúp học sinh hành động (trí tuệ và tay chân) để thực hiện một nội dung<br /> có liên quan tới chuyên môn một cách khoa học, hoàn thành kỹ năng làm việc. Để<br /> trả lời được câu hỏi giáo viên có vai trò rất quan trọng trong việc tổ chức nội dung,<br /> phương pháp dạy học cho học sinh.<br /> Định hƣớng 3: Phát triển tư duy thông qua việc mở rộng và tinh lọc kiến<br /> thức.<br /> Cái đích của việc học là học sinh hiểu sâu sắc các kiến thức quan trọng sao<br /> cho học sinh có thể vận dụng chúng ở trường và trong cuộc sống, như vậy việc<br /> học mới có kết quả. Khái niệm mở rộng và tinh lọc kiến thức được hiểu ngắn gọn<br /> là quá trình làm cho người học biến kiến thức giáo khoa được mở rộng bằng các<br /> quá trình tư duy thành tri thức của riêng mình. Học sinh có thể phát biểu kiến thức<br /> ấy bằng ngôn ngữ của mình, có thể sử dụng nó như công cụ của mình.<br /> Định hƣớng 4: Phát triển tư duy bằng việc sử dụng kiến thức có ý nghĩa.<br /> Với định hướng 3, giáo viên làm cho học sinh tinh lọc và mở rộng kiến thức.<br /> Tuy nhiên, khi có kiến thức rồi thì phải biết cách áp dụng chúng như thế nào? Ở<br /> định hướng 4 này, hướng giáo viên làm cho học sinh luôn bận rộn với việc học tập<br /> của mình, luôn phải suy nghĩ, phải lập luận.<br /> Nếu học sinh tham gia giải quyết vấn đề nhiều ở lớp thì các em sẽ nhanh,<br /> nhạy với những giải quyết sự việc hằng ngày. Và khi giải quyết những vướng mắc<br /> trong thực tế thì kích thích mạnh trong học tập, đó chính là sử dụng kiến thức có ý<br /> nghĩa.<br /> Định hƣớng 5: Thói quen tư duy<br /> Định hướng 5 này có thể xem như một cái đích phải tới hay sản phẩm của<br /> quá trình dạy học. Khi học sinh phát triển thói quen tư duy sẽ có hai cái lợi. Một là<br /> phát triển thói quen tư duy sẽ làm cho học sinh có khả năng học tốt hơn nội dung<br /> tri thức khoa học trong sách giáo khoa. Hai là, thói quen tư duy sẽ hỗ trợ tốt cho<br /> học sinh trong tương lai. Điều này rất quan trọng vì cái đi theo cuộc đời của mỗi<br /> GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến<br /> Đơn vị: Trường THPT Sông Ray<br /> <br /> Trang 4<br /> <br /> Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng<br /> dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT<br /> người làm công tác khoa học chính là phương pháp làm việc bằng trí tuệ, bằng<br /> thói quen tư duy của mình.<br /> Tóm lại: Các định hướng 2, 3 và 4 vạch ra cho giáo dục một chiến lược làm<br /> việc về nội dung bài giảng đối với học sinh. Tuy nhiên, các định hướng không<br /> dừng lại ở những điều đã nói mà ẩn phía sau một đòi hỏi rất cao đối với người<br /> giáo viên, đó là dạy học và phát triển tư duy. Vì vậy, định hướng 5 đã nêu rõ dạy<br /> học phải đạt kết quả cuối cùng là học sinh biết tư duy năng động và tư duy có hiệu<br /> quả. Nếu coi các định hướng 2, 3, 4 là những việc của thầy và trò trong một chiến<br /> lược dạy học mới, định hướng 5 hướng những hiệu quả của chiến lược ấy thì định<br /> hướng 1 là mở đầu cho chiến lược dạy học mà ta đang nói tới. Một chiến lược hoạt<br /> động tư duy sẽ thành công nếu như học sinh cảm nhận được tốt khi bắt đầu chiến<br /> lược ấy.<br /> 1.2. Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân<br /> Thảo luận nhóm là gì? Theo tác giả: Phan Trọng Ngọ “ Thảo luận nhóm là<br /> phương pháp trong đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành các nhóm nhỏ để tất cả<br /> các thành viên ở trong lớp đều được làm việc, được bàn bạc và trao đổi về một chủ<br /> đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó”.<br /> Thảo luận nhóm là phương pháp để trao đổi ý kiến với người khác về một vấn<br /> đề nào đó nhằm phát hiện ra mọi khía cạnh của vấn đề với mục đích cuối cùng là<br /> nhóm đạt được một cách hiểu thống nhất về điều đó.<br /> Phương pháp thảo luận nhóm có sự phát triển của phương pháp thảo luận trên<br /> lớp, phương pháp này hiện nay được sử dụng khá phổ biến ở tất cả các môi trường<br /> THPT , trong đó có môn Giáo dục công dân.<br /> Mục đích của phương pháp này là làm tăng tối đa cơ hội để học sinh làm việc<br /> và khả năng của mình, được chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm ý kiến để giải quyết<br /> một vấn đề có liên quan đến nội dung bài học<br /> Đây là phương pháp dạy học hợp tâm lý con người mọi cá nhân từ nhỏ đến<br /> lớn đều có xu hướng thích sinh hoạt quan hệ và làm việc trong nhóm nhỏ.Trong<br /> đó, cá nhân không những thoải mãn được nhu cầu giao tiềp, có cảm giác an toàn<br /> mà còn xuất hiện những hứơng khởi làm tăng hiệu xuất làm việc do có sự tương<br /> tác mặt đối mặt giữa các thành viên, có sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực<br /> và trách nhiệm phải giải thích vấn đề thuộc về từng cá nhân trong nhóm và kĩ năng<br /> xử lí tình huống trong nhóm.<br /> Như vậy, phương pháp thảo luận nhóm một mặt vừa chú trọng phát huy tính<br /> tích cực, tính chủ thể của người học; mặt khác lại chú trọng sự phối hợp, hợp tác<br /> cao giữa các chủ thể đó trong quá trình học tập. Cần kết hợp tốt giữa năng lục<br /> cạnh tranh và năng lực hợp tác của người học.Để sự dụng hiệu quả phương pháp<br /> này, giáo cần phải chú trọng xây dựng trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm nhóm,<br /> GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến<br /> Đơn vị: Trường THPT Sông Ray<br /> <br /> Trang 5<br /> <br />