SKKN: Giải bài tập trắc nghiệm luyện thi THPT Quốc Gia dựa trên công thức giải nhanh và phương pháp đồ thị

BÁO CÁO SÁNG KIẾN<br /> I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN<br /> 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN: <br /> Trong những năm gần đây, Bộ  GD &ĐT đã đề  ra đổi mới cách dạy, <br /> cách học cách đánh giá chất lượng dạy và học. Đó là việc chuyển từ  hình  <br /> thức thi từ  tự  luận sang hình thức trắc nghiệm. Đối với hình thức thi tự <br /> luận đòi hỏi học sinh phải có kiến thức sâu, mức độ tư duy cao để giải bài  <br /> tập khó và cần nhiều thời gian. Ngược lại với hình thức thi tự luận là hình  <br /> thức thi trắc nghiệm, với hình thức thi này không đòi hỏi học sinh có kiến <br /> thức sâu chỉ  cần mức độ  kiến thức rộng và biết nhiều, với hình thức thi <br /> trắc nghiệm thì yếu tố thời gian là quan trọng, trong một khoảng thời gian  <br /> ngắn đòi hỏi học sinh phải hoàn thành một lượng lớn bài tập trắc nghiệm.  <br /> Vì vậy học sinh cần phải trau dồi nhiều kĩ năng để giải nhanh bài tập trắc <br /> nghiệm. Hiện nay Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã chuyển hình thức đánh giá  <br /> trắc nghiệm được 9 năm.Việc giải quyết các câu hỏi trắc nghiệm trong  <br /> một khoảng thời gian ngắn không phải là vấn đề  đơn giản, nó đòi hỏi  <br /> nhiều yếu tố, tâm lý, kiến thức, kỹ năng, kỷ xảo và phản xạ nhanh của các <br /> em học sinh. Do vậy mặt bằng chung về  chiều sâu sẽ  giảm, học sinh  <br /> không khắc sâu được bản chất, tư  duy hóa học để  trả  lời câu hỏi trắc <br /> nghiệm chính xác và nhanh chóng. Mặt khác, giáo viên cũng đã được phổ <br /> cập cách dạy, cách ra đề  trắc nghiệm cho học sinh, đồng thời học sinh <br /> cũng thay đổi cách học, song sự thay đổi đó có thể nhiều hoặc có thể ít với  <br /> giáo viên và học sinh, hiệu quả  giáo dục sẽ  như  thế  nào? Điều đó phụ <br /> thuộc vào sự say mê tìm tòi và sáng tạo của giáo viên và học sinh. Ngày nay  <br /> việc  ứng dụng công nghệ  thông tin đã góp phần nâng cao chất lượng dạy  <br /> và học đến với từng ngành, từng nghề, từng giáo viên và từng học sinh.<br />       Vì vậy, trong hoá học đã đặt ra một yêu cầu với người dạy và người  <br /> học là cần gây sự hứng thú trong học tập, hướng dẫn học sinh đi tìm chân  <br /> 1<br /> lý và học sinh biết vận dụng chân lí đó để trả lời chính xác và nhanh các bài <br /> tập trắc nghiệm hóa học<br /> <br /> <br /> 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN :<br />             Thực tế hình thức thi trắc nghiệm cũng không phải là mới mẻ nữa.  <br /> Đa phần giáo viên đều thay đổi cách dạy. Nhưng vẫn có một số  giáo viên <br /> thay đổi chưa được là bao nhiêu, đặc biệt là giáo viên ít có điều kiện tiếp  <br /> xúc với công nghệ thông tin và khai thác công nghệ thông tin còn hạn chế, <br /> còn nặng nề  với hình thức tự  luận. Không gây được cho học sinh thích và <br /> hứng thú với môn hóa học. So với giáo viên và học sinh thành phố, tài  <br /> nguyên internet như  thư  viện trực tuyến, dạy học trực tuyến, trường trực  <br /> tuyến đã quen dần với giáo viên và học sinh thành phố, còn nông thôn, một  <br /> số nơi chưa có điều kiện này, một số nơi đã có nhưng khai thác nó còn hạn <br /> chế. Kết quả  giảng dạy sẽ  thấp hơn so với những vùng có điều kiện. Do <br /> chưa nắm rõ về những điểm đặc trưng của bài tập trắc nghiệm khách quan <br /> nhiều lựa chọn, nhiều giáo viên chỉ ra được đáp số đúng mà không ra được  <br /> đáp án nhiễu, hoặc ra đáp án nhiễu chưa nghệ  thuật, do đó sẽ  không gây  <br /> được hứng thú học tập, học sinh sẽ  chọn bừa nên không khắc sâu được <br /> bản chất của bài toán hóa học, hoàn thành kết quả  thi sẽ  không cao. Học  <br /> sinh không tìm ra chân lí cho bản thân mình. Trên thực tế  học sinh muốn  <br /> giải bài toán trắc nghiệm hoá học khó nhưng trong khoảng thời gian ngắn  <br /> nhất. Nhiều học sinh đã biết rõ những dạng bài tập hoá học, nhưng khi bắt  <br /> tay vào tính toán thì mất ít nhất từ 5 đến 10 phút mới xong và tỏ ra rất ngại  <br /> giải khi gặp lại những bài tập dạng này. <br /> Tuy nhiên qua thực tế giảng dạy môn hóa học tại trường THPT Xuân <br /> Trường tôi nhận thấy rằng rất nhiều học sinh cảm thấy “sợ” môn học này, <br /> vì theo các em kiến thức môn hóa học rất rộng và khá trừu tượng. Khi làm  <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br />  bài tập hóa học kể cả bài tập lý thuyết hay tính toán các em phải vận dụng <br /> linh hoạt kiến thức lý thuyết và kĩ năng tính toán. <br /> Để  giải quyết những băn khoăn của học sinh, tôi đã trăn trở  nhiều  <br /> năm, áp dụng nhiều đối tượng học sinh và kết quả đáng tin cậy.  Xuất phát <br /> từ  những lý do trên tôi chọn đề  tài  : “ GIẢI BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM <br /> LUYỆN   THI   THPT   QUỐC   GIA   DỰA   TRÊN   CÔNG   THỨC   GIẢI <br /> NHANH VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐỒ  THỊ”để  làm sáng kiến kinh nghiệm <br /> của mình. <br /> Tôi hi vọng SKKN này sẽ  đóng góp một phần nhỏ vào công tác dạy <br /> và học tập, giúp các thầy cô và các em học sinh đạt kết quả  cao hơn. Tôi <br /> rất mong sự đóng góp chân tình của các đồng nghiệp để phát triển vấn đề <br /> được đầy đủ và hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn.<br /> II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP<br /> 2.1. GIẢI PHÁP TRƯỚC KHI TẠO RA SÁNG KIẾN<br /> Trước khi tạo ra sáng kiến phần lớn các học sinh trường tôi giải bài tập <br /> trắc nghiệm với tốc độ rất chậm và rất lâu do đã quen với lối giải tự luận của  <br /> lớp 10 và lớp 11. Vì vậy trong các kỳ  thi cũng như  các đợt kiểm tra phần lớn <br /> học sinh khoanh bừa nhiều câu chưa làm được<br /> Sau đây  tôi xin đưa ra một số  ví dụ  về  phương pháp giải bài tập trắc <br /> nghiệm theo phương pháp thông thường như sau:<br /> Ví dụ 1:  Hấp thụ Vlít SO2 (đktc) vào 200ml dung dịch Ba(OH) 21M được a <br /> gam kết tủa. Mặt khác, hấp thụ Vlít SO2 (đktc) vào 250ml dung dịch Ba(OH)21M <br /> được 2a gam kết tủa. Tính V?<br /> A. 448/75 B. 6,72 C. 10,08 D. A hoặc B<br /> Cách giải thông thường<br /> Do ở TN 2 số mol Ba(OH)2 lớn hơn TN 1, nên ta xét 3 khả năng sau:<br /> ­ khả năng 1: Cả 2 TN cùng dư ba zơ<br /> Ptpư:<br /> 3<br /> TN 1:  SO2 + Ba (OH ) 2 BaSO3 + H 2O<br />          a/217 mol       Dư               a/217 mol<br /> <br /> TN 2:  SO2 + Ba (OH ) 2 BaSO3 + H 2O<br />          2a/217 mol      Dư             2a/217 mol<br /> Mà VSO2 ở 2 TN như nhau nên a/217=2a/217 hay a = 0, loại<br /> ­ khả năng 2: TN1 thiếu bazơ, TN 2 dư bazơ<br /> <br /> TN 1:  SO2 + Ba (OH ) 2 BaSO3 + H 2O<br />               0,2           0,2               0,2 mol<br /> <br />      SO2 + BaSO3 + H 2O Ba ( HSO3 ) 2<br /> (0,2­a/217)        (0,2­a/217)(mol)<br /> Suy ra tổng số mol SO2 = 0,4­a/217 (mol)  <br /> <br /> TN 2:  SO2 + Ba (OH ) 2 BaSO3 + H 2O<br />            2a/217           Dư               2a/217 mol<br /> Mà số  mol SO2  ở  2 TN như  nhau nên: 0,4­a/217 = 2a/217, hay a = 434/15,  <br /> suy ra số mol SO2 = 4/15 hay   VSO2 = 448/75lit, <br /> nOH − 0, 25.2<br /> vô lý vì TN2 dư bazơ mà = = 1,875 < 2  <br /> nSO2 4 /15<br /> <br /> ­ khả năng 3: Cả 2 TN cùng thiếu bazơ, dư SO2<br /> <br /> TN 1:       SO2 + Ba (OH ) 2 BaSO3 + H 2O<br />                 0,2           0,2                    0,2<br /> <br />    SO2 + BaSO3 + H 2O Ba ( HSO3 ) 2<br /> (0,2­a/217 )    (0,2­a/217)<br /> Theo pư, suy ra tổng số mol SO2 = 0,4 – a/217 (mol)<br /> <br /> TN 2:  SO2 + Ba (OH ) 2 BaSO3 + H 2O<br />            0,25          0,25                 0,25<br /> <br /> 4<br />           SO2 + BaSO3 + H 2O Ba ( HSO3 ) 2<br /> 0,25­2a/217     0,25­2a/217<br /> Theo pư, suy ra tổng số mol SO2 = 0,5 – 2a/217 (mol)<br /> Mà số mol SO2  ở 2 TN như nhau nên: 0,4 – a/217 = 0,5 – 2a/217, suy ra a =  <br /> 21,7g và số  mol SO2  = 0,4 – 21,7/217 = 0,3 mol hay V = 6,72 lit, thoả <br /> mãn.Chọn B<br /> Đây là cách giải tự luận theo hướng giải bài tập của lớp 10 trong<br /> chương oxi – lưu huỳnh. Vì vậy giải rất dài và mất rất nhiều thời gian cho  <br /> bài<br /> tập này không phù hợp với xu hướng thi trắc nghiệm cho kỳ  thi THPT  <br /> Quốc<br /> Gia<br /> Có thể giải bài tập trắc nghiệm này theo cách sau:<br /> ­ nếu cả 2 thí nghiệm cùng dư  bazơ   thì số  mol SO2 bằng số  mol kết tủa, <br /> vô lý<br /> ­ nếu TN1 thiếu bazơ, thí nghiệm 2 dư bazơ thì ta có hệ<br /> <br /> 0,4<br /> nSO2 + n = 0,4 n =<br /> 3<br /> � nSO2 = 2 n � nSO2 =<br /> 0,8<br /> vô lý vì TN2 dư bazơ mà<br /> 3<br /> <br /> nOH − 0, 25.2<br /> = = 1,875 < 2<br /> nSO2 0,8 / 3<br /> <br /> ­ Nếu cả 2 thí nghiệm cùng thiếu bazơ, dư SO2 thì ta có hệ<br /> <br /> <br /> { nSO2 + n = 0,4<br /> nSO2 + 2 n = 0,5 { nSO2 = 0,3<br /> n =0,1<br /> , thoả mãn, suy ra V=6,72 lit<br /> <br /> <br /> Như  vậy với bài tập trắc nghiệm trên học sinh đã sử  dụng kỹ  thuật giải <br /> nhanh sau:<br />  Tính thể tích SO2 + Ba(OH)2 để thu được một lượng kết tủa theo yêu cầu<br /> 5<br /> ­Nếu dư bazơ thì   nSO2 = n<br /> <br /> ­ Nếu dư SO2 thì :  nSO2 = nOH − − n . <br /> <br /> <br /> Ví dụ  2: Nung m gam bột sắt trong oxi, thu được 3 gam hỗn hợp chất rắn <br /> X.<br /> Hòa tan hết hỗn hợp X trong dung dịch HNO3 (dư), thoát ra 0,56 lít (ở đktc)<br /> NO (là sản phẩm khử duy nhất). Giá trị của m là<br /> A. 2,52 gam.  B. 2,22 gam.        C. 2,62 gam.  D. 2,32 gam.<br /> Cách giải thông thường<br /> m gam Fe + O2     3 gam hỗn hợp chất rắn X  HNO3 dﾭ<br />  0,56 lít NO.<br /> Thực chất các quá trình oxi hóa ­ khử trên là:<br /> Cho e: Fe       Fe3+   +   3e   <br /> m 3m<br />                     mol e<br /> 56 56<br /> <br /> <br /> <br /> Nhận e: O2      +      4e             2O2    ;   <br /> 3− m 4(3 − m)<br />     mol e                          <br /> 32 32<br /> <br /> N+5   +    3e              N+2<br />                        0,075 mol   0,025 mol<br /> 3m 4(3 − m)<br /> Theo định luật bảo toàn electron:   =   + 0,075<br /> 56 32<br /> <br />                                  m = 2,52 gam. (Đáp án A)<br /> Có thể giải bài tập trắc nghiệm này theo cách sau:<br /> m =0,7.3 + 5,6.(3.0,56/22,4) = 2,52 gam<br /> Như vậy với bài tập trắc nghiệm trên học sinh đã dụng kỹ thuật giải nhanh  <br /> sau:<br /> Công thức kinh nghiệm:<br /> <br /> 6<br /> mFe =  0,7.moxit + 5,6. ne nhận của N+5 (S+6);         <br /> <br /> <br /> Ví dụ  3: Để  a gam bột sắt ngoài không khí, sau một thời gian sẽ  chuyển  <br /> thành hỗn hợp A có khối lượng là 75,2 gam gồm Fe, FeO, Fe2O3 <br /> và Fe3O4. Cho hỗn hợp A phản ứng hết với dung dịch H 2SO4 đậm <br /> đặc, nóng thu được 6,72 lít khí SO2 (đktc). Khối lượng a gam là:<br /> A. 56 gam. B. 11,2 gam.         C. 22,4 gam. D. 25,3 gam.<br /> Cách giải thông thường<br /> a<br /> Số mol Fe ban đầu trong a gam:  n Fe = mol.<br /> 56<br /> 75,2 − a<br /> Số mol O2 tham gia phản ứng:  n O = mol.<br /> 2<br /> 32<br /> <br /> Fe Fe3+ + 3e<br /> Quá trình oxi hóa:         a 3a (1)<br /> mol mol<br /> 56 56<br /> 3a<br /> Số mol e nhường:    n e = mol<br /> 56<br /> <br /> <br /> <br /> Quá trình khử: O2  +  4e      2O 2 (2)<br /> SO42  + 4H+ + 2e     SO2 + 2H2O (3)<br /> <br /> Từ (2), (3)      n echo = 4n O2 + 2n SO2<br /> <br /> 75,2 − a 3a<br />                  = 4 + 2 0,3 =<br /> 32 56<br /> a = 56 gam. (Đáp án A)<br /> Có thể giải bài tập trắc nghiệm này theo cách sau:<br /> a = 75,2.0,7 + 5,6.(2.6,72/22,4) = 56 gam<br /> Như vậy với bài tập trắc nghiệm trên học sinh đã dụng kỹ thuật giải nhanh  <br /> sau:<br /> Công thức kinh nghiệm:<br /> <br /> 7<br /> mFe =  0,7.moxit + 5,6. ne nhận của N+5 (S+6);         <br /> Ví dụ 4: Dung dịch X chứa dung dịch NaOH 0,2M và dung dịch Ca(OH)2<br /> 0,1M. Sục 7,84 lít khí CO2 (đktc) vào 1 lít dung dịch X thì lượng kết tủa thu<br /> được là<br /> A. 15 gam. B. 5 gam. C. 10 gam. D. 0 gam.<br /> Cách giải thông thường<br /> n CO2 = 0,35 mol ;  nNaOH = 0,2 mol;   n Ca (OH )2 = 0,1 mol.<br /> <br />  Tổng: n OH − = 0,2 + 0,1 2 = 0,4 mol     và      n 2 + = 0,1 <br /> Ca<br /> <br /> mol.<br /> Phương trình ion rút gọn:<br /> CO2  +  2OH        CO32   +  H2O<br /> 0,35         0,4<br /> 0,2        0,4            0,2 mol<br /> n CO2 ( dﾭ) = 0,35   0,2 = 0,15 mol<br /> <br /> tiếp tục xẩy ra phản ứng:<br /> CO32   +  CO2  +  H2O       2HCO3<br /> Ban đầu: 0,2           0,15 mol<br /> Phản ứng: 0,15      0,15 mol<br /> n CO2 −  còn lại bằng 0,15 mol<br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> n CaCO3 = 0,05 mol<br /> <br /> m CaCO3 = 0,05 100 = 5 gam. (Đáp án B)<br /> <br /> Có thể giải bài tập trắc nghiệm này theo cách sau:<br /> nOH −<br /> Nhận xét: 1