So sánh đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của viêm tụy cấp do tăng triglyceride máu với viêm tụy cấp do các nguyên nhân khác

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> SO SÁNH ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG CỦA VIÊM TỤY<br /> CẤP DO TĂNG TRIGLYCERIDE MÁU VỚI VIÊM TỤY CẤP DO CÁC<br /> NGUYÊN NHÂN KHÁC<br /> Võ Thị Lương Trân*, Võ Tất Thắng**, Vũ Thị Hạnh Như*, Trần Thanh Hưng***, Hồ Tấn Phát***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Sau rượu và sỏi mật, tăng triglyceride máu là nguyên nhân thường gặp thứ ba gây ra viêm tụy<br /> cấp. Các nguyên nhân khác nhau, do có cơ chế sinh bệnh khác nhau, nên có thể có đặc điểm lâm sàng, diễn tiến và<br /> đáp ứng với điều trị khác nhau.<br /> Mục tiêu: Chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm so sánh đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của viêm<br /> tụy cấp do tăng triglyceride máu với viêm tụy cấp do các nguyên nhân khác.<br /> Đối tượng - phương pháp: Nghiên cứu hồi cứu được thực hiện trên 128 bệnh nhân được chẩn đoán viêm<br /> tụy cấp tại Chợ Rẫy từ 12/2015 đến 12/2016. Chúng tôi ghi nhận các đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và diễn<br /> tiến bệnh của bệnh nhân. Kiểm định Pearson được dùng để đánh giá sự khác biệt giữa các biến liên tục, kiểm định<br /> Anova một chiều và Kruskal Wallis được dùng để đánh giá sự khác biệt giữa các biến phân loại.<br /> Kết quả: Tăng triglyceride máu chiếm 21,9% các nguyên nhân gây viêm tụy cấp. Viêm tụy cấp do tăng<br /> triglyceride máu thường xảy ra ở nam giới hơn (p=0,000), bệnh đi kèm thường gặp là đái tháo đường (p=0,006),<br /> Hemoglobin, Hct và CRP tại thời điểm nhập viện có khuynh hướng cao hơn trong viêm tụy cấp do tăng<br /> triglyceride máu so với các nguyên nhân khác (p lần lượt là 0,000; 0,0004; 0,035). Không có sự khác biệt về diễn<br /> tiến, biến chứng và tiên lượng của việm tụy cấp do tăng triglyceride máu so với các nguyên nhân còn lại.<br /> Kết luận: Trong viêm tụy cấp do tăng triglyceride máu, giới tính nam và bệnh đái tháo đường thường gặp<br /> hơn; Hemoglobin, dung tích hồng cầu và CRP tại thời điểm nhập viện cũng cao hơn. Không có sự khác biệt về<br /> biến chứng và diễn tiến của bệnh khi so sánh với viêm tụy cấp do các nguyên nhân khác.<br /> Từ khóa: viêm tụy cấp, tăng triglyceride máu<br /> ABSTRACT<br /> COMPARISON OF CLINICAL AND BIOCHEMICAL CHARACTERISTICS OF ACUTE PANCREATITIS<br /> ACCORDING TO HYPERTRIGLYCERIDEMIA AND OTHER CAUSES<br /> Vo Thi Luong Tran, Vo Tat Thang, Vu Thi Hanh Nhu, Tran Thanh Hung, Ho Tan Phat<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 2- 2018: 328 -335<br /> <br /> Background: Acute pancreatitis can be triggered by a variety of factors among which hypertriglyceridemia is<br /> the third most common cause. It is obvious that the characteristics and course of disease differ among etiologies.<br /> Objectives This study was designed to compare the clinical and biochemical characteristics of acute<br /> pancreatitis according to hypertriglyceridemia and other causes.<br /> Method: This retrospective study was carried out at Cho Ray hospital betweet December 2015 and December<br /> 2016, in which 128patients with acute pancreatitis were recruited. Various clinical and biochemical characteristics<br /> were applied retrospectively. Continuous variables were assessed by Pearson correlation test, categorical variables<br /> were assessed using the one-way Anova test and Kruskal Wallis test.<br /> <br /> * Bộ môn Nội, khoa Y, Đại học Y Dược TP HCM ** Đại học Kinh tế TP HCM<br /> *** Khoa Nội Tiêu Hóa – Gan Mật, Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên hệ: BS.Võ Thị Lương Trân ĐT: 0903 308 303 Email: vtluongtran@yahooo.com<br /> 328 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Results: Of the 128 patients diagnosed as acute pancreatitis, 21.9% was caused by hypertriglyceridemia.<br /> Male and diabetes mellitus were more predominant in hypertriglyceridemia-induced pancreatitis with statistical<br /> significance (p=0.000 and p=0.006). Hemoglobin, hematocrit and CRP level measured at admission were<br /> significantly higher in this group (p = 0.000, 0.0004, 0.0035). No significantly differences in clinical course,<br /> severity and outcome were found as comparing acute pancreatitis according to hypertriglyceridemia and other<br /> causes.<br /> Conclusion: In hypertriglyceridemia-induced acute pacreatitis, male and diabetes mellitus were more<br /> common; hemoglobin, hematocrit and CRP level measured at admission were also higher. No significantly<br /> differences in clinical course, severity and outcome were found among groups.<br /> Key words: acute pancreatitis, hypertriglyceridemia<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ ngược lại(2). Ngoài ra có nghiên cứu cho thấy tỉ lệ<br /> tử vong của các nhóm này là như nhau(3,9,18). Các<br /> Viêm tụy cấp (VTC) là một trong những nghiên cứu trên nhìn chung thường so sánh 2<br /> bệnh lý tiêu hóa thường gặp nhất. Nhiều khảo nhóm nguyên nhân là rượu và sỏi mật, hoặc xếp<br /> sát cho thấy tỉ lệ mới mắc của viêm tụy cấp viêm tụy cấp do tăng triglyceride vào chung<br /> trên toàn thế giới dao động từ 4,9 đến 73,4 ca nhóm với những nguyên nhân gây VTC ít gặp<br /> mỗi 100.000 dân, và có khuynh hướng gia tăng khác. Một số ít nghiên cứu khác tập trung vào<br /> trong những năm gần đây(14,20). Hầu hết các nhóm VTC do tăng triglyceride lại cho thấy rằng<br /> trường hợp viêm tụy cấp là thể nhẹ, thường viêm tụy cấp do tăng triglyceride thường diễn<br /> hồi phục hoàn toàn không có biến chứng, tỉ lệ tiến nặng và đưa đến nhiều biến chứng hơn(6,17).<br /> tử vong của nhóm này là dưới 1%. Tuy nhiên,<br /> Tại Việt Nam, mặc dù chưa có một thống<br /> khoảng 10 – 20% các trường hợp viêm tụy cấp<br /> kê đầy đủ nhưng viêm tụy cấp là một bệnh<br /> diễn tiến nặng và tỉ lệ tử vong trong nhóm này<br /> khá thường gặp. Tỉ lệ bệnh nhân nhập viện vì<br /> có thể đến 25 – 30% (19,21).<br /> viêm tụy cấp tại khoa nội tiêu hóa bệnh viện<br /> Nguyên nhân hàng đầugây viêm tụy cấp là Chợ Rẫy là khá cao; trong đó, bên cạnh rượu<br /> sỏi mật (40 – 70%) và rượu (25 – 35%)(9,11). Trong và sỏi, thì tăng triglyceride là một nguyên<br /> số các nguyên nhân còn lại, thường gặp nhất là nhân ngày càng gặp nhiều nhưng dễ bị bỏ sót.<br /> tăng triglyceride máu với tỉ lệ từ 1 – 7%(10,17). Cơ<br /> Cho đến nay, ngoài một vài nghiên cứu đánh<br /> chế gây ra viêm tụy cấp do tăng triglyceride, do giá vai trò của tăng triglyceride trong viêm tụy<br /> rượu và do sỏi mật là không giống nhau, do đó cấp, thì vẫn chưa có một nghiên cứu nào nhằm<br /> có thể đưa đến bệnh cảnh lâm sàng, diễn tiến và mục đích khảo sát đặc điểm của viêm tụy cấp<br /> đáp ứng với điều trị khác nhau. do tăng triglyceride máu và so sánh đặc điểm<br /> Việc xác định nguyên nhân gây viêm tụy cấp của viêm tụy cấp do các nhóm nguyên nhân<br /> giúp quyết định phương pháp điều trị đặc hiệu, này với nhau. Vì vậy, chúng tôi tiến hành<br /> giảm khả năng đưa đến biến chứng nặng nề, nghiên cứu này nhằm so sánh đặc điểm lâm<br /> đồng thời điều trị tốt nguyên nhân giúp giảm sàng và cận lâm sàng của viêm tụy cấp do<br /> nguy cơ viêm tụy cấp tái phát. Nhiều nghiên cứu tăng triglyceride với viêm tụy cấp do các<br /> trên thế giới đã được thực hiện nhằm đánh giá nguyên nhân khác.<br /> diễn tiến lâm sàng và tỉ lệ tử vong của viêm tụy<br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> cấp do những nhóm nguyên nhân khác nhau và<br /> So sánh đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng<br /> đã đưa ra những kết luận khác nhau. Trong khi<br /> của viêm tụy cấp do tăng triglyceride máu với<br /> một số nghiên cứu cho thấy viêm tụy cấp do sỏi<br /> viêm tụy cấp do các nguyên nhân khác.<br /> mật có tỉ lệ tử vong cao hơn viêm tụy cấp do<br /> rượu(8,15) thì những nghiên cứu khác chứng minh<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa 329<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU tăng triglyceride và viêm tụy cấp do các nhóm<br /> nguyên nhân khác được đánh giá bằng kiểm<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh:<br /> định Pearson. Tương tự, so sánh sự khác biệt<br /> Bệnh nhân được chẩn đoán viêm tụy cấp giữa các biến phân loại như giới, bệnh đi<br /> nhập khoa nội tiêu hóa bệnh viện Chợ Rẫy từ<br /> kèm…được đánh giá bằng kiểm định Anova<br /> 12/2015 đến 12/2016.<br /> một chiều và kiểm định Kruskal Wallis.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ: Giá trị p < 0,05 được xem là có ý nghĩa thống<br /> Bệnh nhân dưới 18 tuổi. kê.<br /> Bệnh nhân có tiền căn viêm tụy cấp. Một số tiêu chuẩn trong chẩn đoán:<br /> Bệnh nhân viêm tụy cấp/viêm tụy mạn. Viêm tụy cấp: Bệnh nhân được chẩn đoán<br /> Thiết kế nghiên cứu viêm tụy cấp khi có ít nhất 2 trong 3 tiêu chuẩn<br /> Nghiên cứu hồi cứu sau:<br /> <br /> Phương pháp thống kê Đau bụng cấp kiểu tụy (đau thượng vị khởi<br /> phát đột ngột, liên tục, nặng nề, có thể lan ra sau<br /> Số liệu được nhập bằng phần mềm Excel<br /> lưng).<br /> 2007 và được xử lí bằng phần mềm thống kê<br /> Stata 10.0. Tăng amylase hoặc lipase máu trên 3 lần giới<br /> hạn trên bình thường.<br /> Cách thức tiến hành nghiên cứu<br /> Thay đổi điển hình trên CT Scan bụng có cản<br /> Nghiên cứu được thực hiện trên 128 bệnh<br /> quang hoặc MRI bụng hoặc siêu âm bụng.<br /> nhân được chẩn đoán viêm tụy cấp (dựa vào<br /> bệnh sử, khám lâm sàng và các phương pháp Viêm tụy cấp do sỏi mật: Có sự hiện diện của<br /> cận lâm sàng cần thiết) đến khám và điều trị tại sỏi mật hoặc sỏi bùn trên siêu âm hoặc CT scan<br /> khoa Nội tiêu hóa – gan mật bệnh viện Chợ Rẫy bụng và loại trừ những nguyên nhân khác.<br /> từ 12/2015 đến 12/2016. Viêm tụy cấp do tăng triglyceride máu: Khi<br /> Tất cả những dấu hiệu lâm sàng được ghi triglyceride máu > 1000 mg/dl.<br /> nhận như: tuổi, giới, nghề nghiệp, thói quen Phân độ nặng của viêm tụy cấp dựa vào tiêu<br /> uống rượu, các bệnh lý đi kèm, chiều cao, cân chuẩn Atlanta cải biên:<br /> nặng, sự hiện diện của hội chứng đáp ứng viêm Bảng 1: Phân độ nặng của viêm tụy cấp<br /> toàn thân (SIRS), suy cơ quan, và các biến chứng Viêm tụy cấp nhẹ Không có suy cơ quan.<br /> khu trú như hoại tử tụy, tụ dịch quanh tụy, nang Không có biến chứng khu trú hoặc toàn<br /> thân.<br /> giả tụy. Các xét nghiệm được thực hiện tại thời<br /> Viêm tụy cấp Suy cơ quan thoáng qua (cải thiện trong<br /> điểm nhập viện, điểm số BISAP được tính bằng trung bình vòng 48 giờ) và/hoặc:<br /> những thông số đo được trong vòng 24 giờ và Có biến chứng khu trú hoặc toàn thân.<br /> chụp CT scan bụng có cản quang trong thời gian Viêm tụy cấp Suy cơ quan kéo dài (>48 giờ) (suy một<br /> nặng hoặc nhiều cơ quan)<br /> 48 giờ sau nhập viện. Thời gian bệnh nhân nhịn<br /> ăn, thời gian nằm viện và tình trạng tử vong Định nghĩa suy cơ quan: dựa theo hệ thống<br /> cũng được ghi nhận. đánh giá Marshal hiệu chỉnh, suy cơ quan được<br /> định nghĩa khi bệnh nhân có điểm số từ 2 trở lên.<br /> Sự khác biệt của các biến số liên tục như tuổi,<br /> mạch, huyết áp, nhiệt độ, nhịp thở, BMI và các<br /> thông số cận lâm sàng… giữa viêm tụy cấp do<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 330 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 2: Thang điểm Marshal hiệu chỉnh<br /> Thang điểm Marshal hiệu chỉnh trong đánh giá suy cơ quan(Modified Marshall scoring system for organ dysfunction)<br /> Cơ quan suy Điểm số<br /> 0 1 2 3 4<br /> Hô hấp (PaO2/FiO2) >400 301 – 400 201 – 300 101 – 200 ≤ 101<br /> Thận<br /> Creatinin máu (µmol/l) ≤ 134 134 – 169 – 310 311– 439 >439<br /> Creatinin máu (mg/dl) < 1,4 1,4 – 1,8 1,9 – 3,6 3,6 – 4,9 >4,9<br /> Tim mạch >90