zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Giáo dục học

Sử dụng tư liệu gốc trong dạy học Bài 13 “Việt Nam trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945” (SGK Lịch sử và Địa lý 9, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống) theo hướng phát triển năng lực học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Báo xấu

5
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong bài viết này, bằng phương pháp nghiên cứu lý thuyết, khảo sát và thông qua hệ thống tư liệu gốc trong Bài 13: Việt Nam trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 (Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lý lớp 9 - bộ Kết nối tri thức với cuộc sống), tác giả chỉ ra: Vai trò của tư liệu gốc trong dạy học lịch sử; Biện pháp để sử dụng hiệu quả tư liệu gốc để phát triển năng lực học sinh trong bài học này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sử dụng tư liệu gốc trong dạy học Bài 13 “Việt Nam trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945” (SGK Lịch sử và Địa lý 9, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống) theo hướng phát triển năng lực học sinh

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀCHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TẠP CÔNG NGHỆ JOURNAL OF SCIENCESố 3 (2024): 49-58 Tập 36, AND TECHNOLOGY TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG HUNG VUONG UNIVERSITY Tập 36, Số 3 (2024): 49 - 58 Vol. 36, No. 3 (2024): 49 - 58 Email: tapchikhoahoc@hvu.edu.vn Website: www.jst.hvu.edu.vn SỬ DỤNG TƯ LIỆU GỐC TRONG DẠY HỌC BÀI 13 “VIỆT NAM TRONG NĂM ĐẦU SAU CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945” (SGK LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÝ 9, BỘ KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG) THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Nguyễn Phương Mai1*, Trần Thị Bình2 1 Khoa Khoa học Xã hội và Văn hóa du lịch, Trường Đại học Hùng Vương, Phú Thọ 2 Trường Trung học phổ thông số 1 Thành phố Lào Cai, Lào Cai Ngày nhận bài: 28/6/2024; Ngày chỉnh sửa: 13/7/2024; Ngày duyệt đăng: 20/7/2024 DOI: https://doi.org/10.59775/1859-3968.210 Tóm tắt T ư liệu gốc có vai trò vô cùng quan trọng trong nghiên cứu và học tập lịch sử. Sách giáo khoa Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 có nhiều điểm mới với hệ thống tư liệu gốc nhằm phát triển năng lực tư duy và thực hành lịch sử cho học sinh. Tuy nhiên, việc sử dụng những tư liệu này trên thực tế còn gặp nhiều khó khăn đối với cả giáo viên và học sinh, đặc biệt ở cấp Trung học cơ sở. Trong bài viết này, bằng phương pháp nghiên cứu lý thuyết, khảo sát và thông qua hệ thống tư liệu gốc trong Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 (Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lý lớp 9 - bộ Kết nối tri thức với cuộc sống), chúng tôi chỉ ra: (1) Vai trò của tư liệu gốc trong dạy học lịch sử; (2). Biện pháp để sử dụng hiệu quả tư liệu gốc để phát triển năng lực học sinh trong bài học này. Từ khóa: Tư liệu lịch sử, tư liệu gốc, sách giáo khoa, lịch sử, Kết nối tri thức với cuộc sống, phát triển năng lực 1. Đặt vấn đề phải cung cấp tài liệu, sự kiện chính xác Lịch sử là tất cả những sự vật, hiện tượng cùng với đó là những hình ảnh cụ thể. Trong đã diễn ra trong quá khứ. Nhận thức lịch sử đó, tư liệu gốc (TLG) có vị trí vô cùng quan không thể trực tiếp quan sát mà phải thông trọng đối với việc phục dựng lại quá khứ. qua việc tạo biểu tượng để từ đó khôi phục Với phương pháp dạy học theo hướng tiếp lại quá khứ. Tuy nhiên, việc tạo biểu tượng cận năng lực hiện nay thì TLG càng trở nên lịch sử cho học sinh (HS) gặp khó khăn phức cần thiết hơn. Bởi vậy, các nhà khoa học, các tạp, dễ dẫn đến việc “hiện đại hóa lịch sử”. nhà giáo dục đã đặc biệt quan tâm đến việc Bởi vậy, để HS nhận thức đúng lịch sử cần đưa TLG vào sách giáo khoa (SGK) Chương *Email: nguyenphuongmai.dhhv@gmail.com 49
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Nguyễn Phương Mai và Trần Thị Bình trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018. Vấn Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của đề đặt ra là phải sử dụng TLG như thế nào Đảng và Nhà nước Việt Nam về vấn đề giáo cho hiệu quả? Đã có những nghiên cứu đi dục và giáo dục lịch sử. trước tiếp cận vấn đề này ngay từ khi Chương Phương pháp được sử dụng trong bài trình GDPT 2018 trong quá trình xây dựng, viết chủ yếu là phương pháp Nghiên cứu lý như các nghiên cứu của Lê Thị Dung [1], thuyết. Chúng tôi vận dụng những kiến thức Nguyễn Văn Ninh [2, 3], Nguyễn Quốc Pháp cơ bản về giáo dục học, tâm lý học, phương [4]... Các nghiên cứu tập trung vào vai trò pháp dạy học lịch sử, các tài liệu lịch sử liên của TLG trong việc xây dựng SGK gắn với quan đến nội dung Bài 13.Việt Nam trong mục tiêu của chương trình mới. Từ sau khi năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm Chương trình GDPT 2018 được triển khai, 1945 (Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lý lớp 9 sử dụng TLG như thế nào để hiệu quả càng - bộ Kết nối tri thức với cuộc sống); Chương được quan tâm hơn nữa. Các nghiên cứu đã trình Tổng thể, Chương trình Lịch sử cấp hướng đến tập trung giải quyết vấn đề trong Trung học cơ sở 2018 để xác định mục tiêu, một bài học lịch sử cụ thể. đưa ra phương pháp, cách thức sử dụng TLG Năm học 2024-2025, SGK lớp 9 được trong bài học. thực hiện, đánh dấu khóa học đầu tiên sẽ Ngoài ra, chúng tôi cũng tiến hành khảo hoàn thành Chương trình GDPT 2018 cấp sát thực tiễn tại một số trường THCS trên THCS. Nhiều khó khăn và thách thức đặt ra địa bàn thành phố Việt Trì (Thọ Sơn, Nông đối với người giáo viên cả về nội dung và Trang, Kim Đức, Vân Cơ, Hùng Lô) để đánh phương pháp dạy học, trong đó có môn Lịch giá thực trạng, từ đó đưa ra biện pháp sử sử. Với dung lượng kiến thức khá “nặng” ở dụng hiệu quả cũng như góp phần khắc phục từng bài học, việc sử dụng TLG trong dạy hạn chế, tồn tại việc sử dụng TLG trong dạy học lịch sử lớp 9 nhận được sự quan tâm sâu học lịch sử. sắc của các thầy cô trên các diễn đàn giáo dục. Lựa chọn một bài học với hệ thống TLG phong phú, Bài 13. Việt Nam trong năm đầu 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 (Sách 3.1. Vai trò của tư liệu gốc trong dạy học giáo khoa Lịch sử và Địa lý lớp 9 - bộ Kết lịch sử nối tri thức với cuộc sống), chúng tôi hướng đến mục tiêu góp phần vào định hình phương 3.1.1. Tư liệu gốc là gì? pháp khai thác TLG hiệu quả nhằm phát triển “Tư liệu lịch sử gốc là tư liệu lịch sử năng lực học sinh. Những vấn đề được chúng mang những thông tin đầu tiên về sự kiện tôi tập trung làm rõ là: Vai trò của TLG trong lịch sử được phản ánh lại, ra đời cùng thời dạy học lịch sử; Đặc điểm hệ thống TLG gian và không gian của sự kiện lịch sử, là trong Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau bằng chứng gần gũi, xác thực nhất của lịch Cách mạng tháng Tám năm 1945; Phương sử. Tư liệu lịch sử gốc mang giá trị đặc biệt pháp sử dụng hiệu quả TLG trong bài học. mà không một loại tài liệu nào có được” [5]. Tư liệu gốc (TLG) có nhiều hình thức đa dạng như văn bản, hiện vật, hình ảnh, âm thanh. 2. Phương pháp nghiên cứu TLG có thể là một phần của sự kiện như: Bài viết của chúng tôi dựa trên cơ sở văn bản, văn kiện, hiện vật, âm thanh, hình phương pháp luận là lý luận chủ nghĩa Mác- 50
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Tập 36, Số 3 (2024): 49-58 ảnh phản ánh một phần hoặc toàn bộ nội có được tinh thần chủ động trong tìm tòi học dung của sự kiện lịch sử; cũng có thể là bài hỏi, từ đó hình thành nên những phẩm chất viết, nhận định, đánh giá, hồi ký, nhật ký... tốt không chỉ trong học tập mà trong cuộc của những người trực tiếp tham gia sự kiện, sống nói chung. có điều kiện tốt nhất để tiếp xúc với sự kiện Kiến thức lịch sử trong SGK ít nhiều dưới nhiều cách thức khác nhau. mang tính chủ quan của cơ quan, người viết, TLG phản ánh chân thực sự kiện lịch sử biên soạn sách. Trong bối cảnh đổi mới giáo hoặc mối quan hệ giữa sự kiện với xã hội tại dục hiện nay, việc phát huy năng lực, tính tự thời điểm xảy ra sự kiện, ít thể hiện suy nghĩ chủ của HS là mục tiêu quan trọng, vì vậy sử chủ quan. dụng TLG là con đường tiếp cận khoa học lịch sử của HS một cách hiệu quả nhất. 3.1.2. Vai trò của tư liệu gốc trong dạy học lịch sử 3.1.3. Ưu điểm, hạn chế và những lưu ý Tư liệu gốc có vai trò đặc biệt quan trọng khi sử dụng tư liệu gốc trong dạy học lịch sử trong quá trình dạy học của giáo viên (GV) Việc sử dụng TLG trong dạy học lịch sử có và học tập của học sinh (HS). Tư liệu gốc góp ưu điểm và hạn chế nhất định. Kết quả khảo phần quan trọng vào việc đạt được những sát của chúng tôi ở các trường THCS cũng mục tiêu cơ bản của bài học. cho thấy nhiều khía cạnh quan trọng về vai Về mặt kiến thức: Với đặc điểm riêng, trò, ý nghĩa, hiệu quả của việc sử dụng TLG. TLG giúp HS có được những kiến thức Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng còn không ít khách quan nhất, chính xác nhất về các sự khó khăn trong quá trình sử dụng. kiện, hiện tượng, nhân vật... trong quá khứ. Đối với giáo viên, TLG được đánh giá là Việc sử dụng TLG là một trong những nhân một công cụ hữu ích, giúp HS tiếp cận sự tố để đảm bảo sự thống nhất giữa tính khoa kiện lịch sử một cách chân thực, khách quan, học và tính đảng trong giáo dục lịch sử. từ đó nâng cao khả năng phân tích và tư duy Về kỹ năng, năng lực: Sử dụng TLG có ý lịch sử. Song việc tìm kiếm và sắp xếp tư liệu nghĩa quan trọng giúp HS phát huy kỹ năng phù hợp với nội dung bài học gặp không ít trở ngại, đặc biệt là khi tư liệu phức tạp hoặc phân tích, nhận định; năng lực nhận thức lịch yêu cầu thời gian dài để giải thích. Trong khi sử bởi lịch sử không thể trực tiếp quan sát đó, HS cảm thấy hứng thú hơn với các bài các sự kiện đã diễn ra, chỉ có thể tư duy qua học có sử dụng TLG bởi tính chân thực và tài liệu. sinh động mà chúng mang lại. Học sinh phản TLG là căn cứ tốt nhất để người học tiếp hồi rằng TLG giúp các em dễ dàng tưởng cận, xem xét sự kiện một cách chân thực tượng và hiểu sâu hơn về các sự kiện lịch và khách quan. Bởi vậy, TLG là cơ sở để tổ sử, đồng thời phát triển kỹ năng tự nghiên chức các hoạt động nhận thức tích cực, sáng cứu. Dù vậy, một số em gặp khó khăn trong tạo, phát huy năng lực của HS; đảm bảo cho việc hiểu ý nghĩa của TLG mà không có sự HS chủ động, tích cực khám phá hiện thực hướng dẫn từ GV. Để nâng cao hiệu quả sử dưới sự tổ chức, điều khiển của người thầy. dụng TLG, giáo viên đề xuất cần có thêm các Về thái độ, tư tưởng, tình cảm: Sử dụng khóa bồi dưỡng về phương pháp giảng dạy TLG trong dạy học lịch sử giúp đào tạo thế cũng như sự hỗ trợ từ nhà trường trong việc hệ trẻ có tinh thần khoa học, tiếp cận chân lý cung cấp các nguồn tư liệu chất lượng. Học khách quan, loại bỏ dần sự giáo điều, duy ý sinh cũng mong muốn tham gia nhiều hơn vào chí trong nhận thức và hành động. Học sinh các hoạt động trải nghiệm thực tế liên quan 51
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Nguyễn Phương Mai và Trần Thị Bình đến tư liệu gốc, như tham quan bảo tàng hay âm thanh cần có sự chọn lọc kỹ, không chỉ các hoạt động ngoại khóa [6]. Nhìn chung, cả đảm bảo về nguồn gốc, tính xác thực mà còn GV và HS đều nhận thấy vai trò quan trọng cần thiết chú ý đến thời gian, dung lượng của TLG trong việc tăng cường tính thực tiễn tránh việc sa đà vào việc xem, dẫn đến tình cũng như hiệu quả của việc dạy học lịch sử. trạng “cháy giáo án”. Nếu là đoạn trích văn Nói cách khác, sử dụng TLG có ưu điểm so bản cần ngắn gọn, súc tích, phù hợp với đối với các phương pháp dạy học truyền thống tượng HS; không sử dụng những đoạn trích trước đây, khi người GV là chủ thể của hoạt động dạy học. Nhưng để phát huy tối đa giá khó hiểu, những thuật ngữ khó và không đưa trị của TLG, cần thiết phải có biện pháp hỗ trợ vào ngôn ngữ nước ngoài. cụ thể, giúp khắc phục các khó khăn trong quá Thứ ba: Cần kết hợp nhiều tư liệu với các trình giảng dạy và học tập. Sử dụng TLG phải quan điểm khác nhau trong bài học bởi TLG được kết hợp cùng với các phương pháp, kỹ không phải là một tư liệu tổng hợp mà chỉ thuật dạy học hiện đại. phản ánh một khía cạnh, chi tiết nào đó của Qua nghiên cứu, chúng tôi cho rằng sử sự kiện, hiện tượng đã xảy ra trong quá khứ. dụng TLG trong dạy học lịch sử là một yêu Muốn khôi phục một cách sinh động, chính cầu bắt buộc để phát triển phẩm chất, năng xác, cần có sự kết hợp tư liệu ở nhiều khía lực học sinh. Tuy nhiên, TLG có đặc trưng cạnh, góc độ. Tuy nhiên, tùy thuộc vào đối riêng bởi vậy việc sử dụng chúng trong dạy tượng và năng lực học sinh mà giáo viên có học lịch sử cần chú ý những nguyên tắc sau: sự chọn lọc, sử dụng phù hợp. Thứ nhất: Cần đảm bảo nguồn gốc và tính xác thực của tư liệu gốc đưa ra. Bên cạnh đó, SGK chỉ có thể cung cấp một số tư liệu nhất định. Trong bối cảnh hiện Ngoại trừ bài học ở thực địa HS mới có khả năng tiếp cận trực tiếp với nguồn tư liệu nay, việc sử dụng công nghệ thông tin sẽ giúp hiện vật, còn lại TLG được sử dụng trong cho cả GV và HS tiếp cận được nguồn tư liệu dạy học lịch sử chủ yếu là văn bản, hình ảnh, phong phú, sinh động và chân thực hơn để bổ âm thanh, video. Vì vậy, khi sử dụng, GV sung cho những hạn chế của SGK. cần có sự ghi chú rõ ràng nguồn gốc của tư 3.2. Đặc điểm hệ thống TLG trong Bài 13. liệu mà mình sử dụng như: tư liệu được lấy Việt Nam trong năm đầu sau Cách mạng từ đâu? Nguồn gốc xuất xứ có độ tin cậy hay tháng Tám năm 1945 (SGK Lịch sử và Địa không? Đa phần hiện nay, GV sẽ tiếp cận lý lớp 9 - bộ Kết nối tri thức với cuộc sống) những tư liệu ngoài SGK trên mạng Internet vì vậy điểm đáng lưu ý là cần sử dụng những Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách trang có tính tin cậy khoa học cao. Với tư mạng tháng Tám năm 1945 là bài học đầu liệu thành văn, nếu không tiếp cận trực tiếp tiên của Chương 4. Việt Nam từ năm 1945 được văn bản gốc thì cần sử dụng các cuốn đến năm 1991 (Phần Lịch sử Việt Nam - sách của những học giả uy tín; ghi rõ năm SGK Lịch sử và Địa lý lớp 9 - bộ Kết nối tri xuất bản, nhà xuất bản, số trang. thức với cuộc sống), gồm 6 trang sách (từ 61 Thứ hai: Về mặt nội dung của TLG: Cần đến 66). lựa chọn tư liệu phù hợp với đối tượng HS Tư liệu gốc được sử dụng trong bài bao bởi đây là loại tư liệu khó khai thác nhất, hay gồm 13 tư liệu, được chúng tôi hệ thống lại ở nói cách khác là tính vừa sức. Nếu là video, bảng dưới đây: 52
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Tập 36, Số 3 (2024): 49-58 Bảng 1. Hệ thống tư liệu gốc trong Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 Loại hình STT Nội dung tư liệu Mục/Trang tư liệu TL1. Đoạn trích trong Thư gửi Tổng thống Pháp Sác-lơ Đờ Gôn (5-9-1945) của 1 Kênh chữ Chủ tịch Hồ Chí Minh Mục 1 TL2. Đoạn trích trong Lời kêu gọi quốc dân đi bỏ phiếu của Chủ tịch Hồ Chí Trang 61 2 Kênh chữ Minh ngày 05/01/1946. 3 TL3. Đoạn trích trong Hiến pháp 1946 Kênh chữ TL4. Hình 13.1. Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các thành viên Chính phủ tuyên thệ 4 Kênh hình Mục 2 nhậm chức tại kì họp thứ nhất, Quốc hội khóa I (3-1946) Trang 62 TL5. Đoạn trích Tư liệu 1 trong Hồ Chí Minh: Toàn tập, Tập 4, NXB Chính trị 5 Kênh chữ quốc gia, năm 2011, trang 64-65. 6 TL6. Hình 13.2. Người dân Hà Nội mít tinh hưởng ứng hoạt động cứu đói Kênh hình TL7. Đoạn trích Tư liệu 2 trong Hồ Chí Minh: Toàn tập, Tập 4, NXB Chính trị Mục 2 7 Kênh chữ quốc gia, năm 2011, trang 135. Trang 63 8 TL8. Hình 13.3. Các tầng lớp nhân dân Thủ đô mít tinh ủng hộ Tuần lễ vàng Kênh hình Mục 2 9 TL9. Hình 13.4. Một lớp Bình dân học vụ Kênh hình Trang 64 TL10. Đoạn trích Tư liệu 3. 2 trong Hồ Chí Minh: Toàn tập, Tập 4, NXB Chính trị 10 Kênh chữ quốc gia, năm 2011, trang 89. Mục 3 11 TL11. Hình 13.5. Nhân dân Nam Bộ trong những ngày đầu Nam Bộ kháng chiến Kênh hình Trang 65 12 TL12. Hình 13.6. Nhân dân Hà Nội ủng hộ Nam Bộ kháng chiến Kênh hình Mục 3 13 TL13. Hình 13.7. Đoàn đại biểu Việt Nam đàm phán với Pháp ở Pa-ri (1946) Kênh hình Trang 66 Với bảng thống kê trên, có thể nhận xét: từ đó vận dụng các năng lực của mình để tìm - Về số lượng TLG được sử dụng trong hiểu nội dung bài học. Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách Tuy nhiên, hệ thống TLG trong bài cũng mạng tháng Tám năm 1945 khá nhiều, trung đặt ra không ít khó khăn, thách thức đặc biệt bình 2 tư liệu/trang sách. vấn đề sử dụng như thế nào cho phù hợp, - Về loại hình tư liệu: bao gồm cả kênh tránh việc mất quá nhiều thời gian; những chữ, kênh hình và được sử dụng tương đối năng lực cần phát triển cho học sinh gắn với đồng đều (6 tư liệu kênh chữ, 7 tư liệu kênh việc khai thác các TLG là gì? Nghiên cứu hình). vấn đề này, chúng tôi đưa ra một số gợi ý - Số lượng tư liệu được phân bố phù hợp dưới đây. với dung lượng kiến thức ở từng đơn vị kiến thức của bài học (các mục). 3.3. Biện pháp sử dụng tư liệu gốc theo - Nội dung phản ánh của TLG bám sát các hướng phát triển năng lực của học sinh đơn vị kiến thức của bài học. Xuất phát từ mục tiêu, yêu cầu của Chương Với hệ thống TLG nêu trên, GV và HS trình GDPT 2018, Chương trình Lịch sử và có nhiều thuận lợi trong quá trình tiếp cận Địa lý cấp THCS, chúng tôi xác định TLG mục tiêu của bài học lịch sử: Người giáo viên cần được sử dụng trong các loại bài học lịch không cần tốn công sức để tìm kiếm TLG sử: bài học nội khóa, bài học ngoại khóa, chất lượng để thiết kế bài giảng. Học sinh hoạt động trải nghiệm và hoạt động tự học để biết được tư liệu chính xác, chân thực nhất, phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh. 53
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Nguyễn Phương Mai và Trần Thị Bình 3.3.1. Sử dụng tư liệu gốc trong bài học GV cần cho học sinh chủ động tìm hiểu bài nội khóa học trước đó. Với quan điểm “người học là trung tâm”, Giáo viên cũng có thể bắt đầu với bảng việc sử dụng TLG một cách hiệu quả cần được hỏi theo kỹ thuật dạy học “KWLH”, tạo triển khai trong toàn bộ tiến trình lên lớp. nên sự kết nối, giúp học sinh hứng thú, * Sử dụng tư liệu gốc để khởi động bài mới hình thành năng lực tự giám sát, đánh giá Về cơ bản, có hai cách để sử dụng tư hoạt động học và hiểu của mình. Ở phần liệu gốc trong phần khởi động: Một là, GV khởi động, GV lựa chọn, sử dụng các TLG sử dụng tư liệu để giới thiệu, dẫn dắt HS trong bài cho học sinh tìm hiểu và điền vào vào bài mới. Hai là, GV và HS khởi động cột K, W. Tuy nhiên, kỹ thuật này cũng cần cùng tư liệu gốc thông qua việc tìm tòi, sự chuẩn bị từ trước, HS đã tiếp xúc, làm khám phá những “bí ẩn” của lịch sử trong quen trước đó. nguồn tư liệu đó và hướng đến nội dung * Sử dụng tư liệu gốc trong tìm hiểu kiến của bài học. Tuy nhiên, do giới hạn về thời thức mới gian cho nên trên thực tế quá trình dạy học Quá trình tìm hiểu kiến thức mới là giai đa số giáo viên sẽ lựa chọn cách sử dụng đoạn giúp HS phát huy tốt nhất các năng lực tư liệu thứ nhất. Hạn chế của phương pháp lịch sử thông qua việc sử dụng tư liệu gốc. này là chưa thể phát huy năng lực của HS Đa phần, GV khi dạy thường kết hợp giữa mà chỉ tạo ra sự tò mò, gợi mở để cho HS tư liệu trong SGK với tư liệu bên ngoài để từng bước tiến vào bài học, tìm cách lý giải hỗ trợ HS tìm hiểu kiến thức mới, nhưng với những vấn đề mà mình chưa biết. Vì vậy, Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách GV cần có sự lựa chọn tư liệu phù hợp để mạng tháng Tám năm 1945 chúng tôi cho đạt được kết quả tốt nhất. rằng không nên quá ôm đồm tư liệu. Việc sưu Đối với Bài 13. Việt Nam trong năm đầu tầm, bổ sung TLG có thể đưa vào hoạt động sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, TLG tự học của HS. Vậy sử dụng TLG trong SGK để khởi động bài học có thể sử dụng là TL1. như thế nào? Đoạn trích trong Thư gửi Tổng thống Pháp Có nhiều phương pháp, kỹ thuật hiện đại Sác-lơ Đờ Gôn (5-9-1945) của Chủ tịch Hồ có thể vận dụng để khai thác nguồn TLG Chí Minh (được trình bày ở phần đầu của bài trong bài học này như: học). Phương pháp quen thuộc để khai thác TLG này và khởi động bài là phát vấn, nêu - Phương pháp dạy học giải quyết vấn vấn đề (sử dụng các câu hỏi gợi mở có sẵn đề gắn với tình huống: Tại sao nói hoàn trong SGK hoặc GV có thể thiết kế câu hỏi cảnh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khác phù hợp). (DCCH) sau Cách mạng tháng Tám như “ngàn cân treo sợi tóc”? Giáo viên cho Để phần mở đầu có thể hấp dẫn hơn, GV học sinh khai thác các TLG để từ đó chỉ có thể sử dụng tư liệu khác có trong bài để ra những khó khăn phải đối mặt của nước vào bài mới. Việc sử dụng các tư liệu không Việt Nam DCCH. nhất thiết phải theo đúng trình tự trình bày trong SGK. Ví dụ: GV dùng các kênh hình - Phương pháp dạy học theo trạm: Mỗi (TLG 6,8,9,12 - theo bảng hệ thống), sử dụng đơn vị kiến thức của bài là một trạm. Giáo phương pháp động não để dẫn dắt học sinh viên sử dụng TLG ở từng trạm, hướng dẫn vào bài mới. HS sẽ quan sát các bức hình và HS làm theo theo quy tắc hoặc phiếu trợ giúp. trả lời vấn đề của GV: Những hình ảnh này - Sử dụng kỹ thuật “KWLH”, tiếp nối phản ánh nội dung gì, ở giai đoạn lịch sử nào phần khởi động với bảng hỏi đã phát cho HS. của dân tộc ta? Để trả lời được câu hỏi này, Thông qua nội dung bài học, HS tiếp tục trả 54
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Tập 36, Số 3 (2024): 49-58 lời vào các cột L, H. Giáo viên có thể kết hợp học. Đó là những năng lực hết sức cần thiết với kỹ thuật 321 để thảo luận thêm những đối với HS khi học tập lịch sử. thông tin mà HS đã ghi nhận được ở cột L. * Sử dụng tư liệu gốc trong củng cố bài Đặc biệt, chúng tôi cho rằng, hệ thống học và kiểm tra đánh giá TLG của Bài 13. rất phù hợp để thiết kế Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn hoạt động trải nghiệm (HĐTN) cho học diện, dạy học theo định hướng phát triển sinh. Hoạt động trải nghiệm là thuật ngữ năng lực hiện nay thì việc củng cố bài học mới, xuất hiện trong Chương trình GDPT cùng với đó là kiểm tra đánh giá có một ý 2018 nhằm mục đích chuyển hóa kiến thức, nghĩa vô cùng quan trọng. Điều này giúp cho kỹ năng, thái độ thành năng lực. Bản chất HS phát huy, vận dụng được những kiến thức của việc tổ chức HĐTN trong dạy học lịch đã học vào thực tiễn cuộc sống. Vì vậy, TLG sử là tạo cơ hội cho người học được tham với vai trò quan trọng của nó cần thiết phải gia tích cực vào hoạt động học tập, được trực tiếp tương tác với những dấu vết của được đưa vào kiểm tra đánh giá trong quá sự kiện, hiện tượng lịch sử, với cuộc sống; trình dạy học lịch sử. từ đó mà điều chỉnh nhận thức, hành vi [6; Việc kiểm tra đánh giá không nhất thiết 52-53]. Giáo viên có thể định hướng, giao phải tiến hành trong giờ học nội khóa mà có nhiệm vụ cho HS thông qua các hình thức thể kết hợp với bài học ngoại khóa hoặc hoạt trải nghiệm khác nhau như: quan sát tranh động chuẩn bị ở nhà của HS. Đưa TLG vào ảnh, thảo luận, đóng vai, vẽ sơ đồ tư duy để việc củng cố bài học và kiểm tra đánh giá khai thác TLG trong bài học. sẽ giúp cho HS hiểu được rõ hơn vai trò của Ví dụ: HS có thể đóng vai thành viên của TLG đối với việc học, tìm hiểu, nghiên cứu Chính phủ Việt Nam DCCH để phân tích khó lịch sử. Ngược lại, điều đó sẽ giúp HS ghi khăn và biện pháp mà Chính phủ đã thực nhớ bài học, có được những kỹ năng, năng hiện; đóng vai người nông dân thoát khỏi lực tốt hơn trong học lịch sử. nạn đói năm 1945; đóng vai người phụ nữ Lấy ví dụ so sánh việc kiểm tra đánh giá được tham gia lớp Bình dân học vụ... một nội dung lịch sử có sử dụng và không sử Thông qua hệ thống TLG, phương pháp dụng TLG trong Bài 13. Việt Nam trong năm khai thác, sử dụng được GV định hướng, HS đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 sẽ phát triển năng lực tư duy, thực hành và tự như sau: Bảng 2. Bảng so sánh về hiệu quả của kiểm tra, đánh giá có sử dụng TLG Kiểm tra, đánh giá theo phương thức truyền thống, Sử dụng TLG trong kiểm tra đánh giá không sử dụng TLG GV hỏi: Em hãy trình bày những biện pháp nhằm giải GV sử dụng các TLG 6,7,8,9 (theo bảng hệ thống) và nêu quyết khó khăn về kinh tế, văn hóa, giáo dục của Chính vấn đề: Từ những tư liệu trên, em hãy cho biết: Khó khăn phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sau khi Cách mạng của nước Việt Nam DCCH sau Cách mạng tháng Tám. tháng Tám thành công. Chính phủ Việt Nam DCCH đã làm gì để giải quyết những khó khăn đó? Kết quả đạt được: Kết quả đạt được: HS trình bày máy móc những kiến thức trong sách giáo - HS ghi nhớ lâu, có tư duy cụ thể về hình ảnh và kiến thức khoa. mà mình đề cập đến. - HS phải sử dụng năng lực tư duy lịch sử để giải quyết vấn đề. - HS củng cố hơn nữa nhận thức lịch sử, có thái độ trân trọng những thành quả mà cha ông đã xây dựng, ý thức học tập để xây dựng và phát triển đất nước. 55
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Nguyễn Phương Mai và Trần Thị Bình 3.3.2. Sử dụng tư liệu gốc trong bài học 3.3.3. Sử dụng tư liệu gốc trong hoạt động ngoại khóa tự học của học sinh Hoạt động ngoại khóa lịch sử chủ yếu Tự học đã và đang tiếp tục là một năng được tiến hành ngoài lớp học. Nhiệm vụ của lực hết sức quan trọng cần phát triển cho HS hoạt động ngoại khóa mang tính tổng hợp, trong bối cảnh đổi mới toàn diện giáo dục. có tác dụng làm sâu sắc, phong phú tri thức Tự học là một quá trình mà HS phải trải qua lịch sử mà HS thu nhận được ở trên lớp. Bên các giai đoạn từ chỗ tự nghiên cứu đến tự cạnh đó, hoạt động này còn có tác dụng giáo thể hiện và cuối cùng là tự kiểm tra, tự điều dục rất lớn đối với HS. Khi tham gia hoạt chỉnh. Bản chất của chu trình này chính là động này, HS bộc lộ được cá tính, phẩm chất phát hiện vấn đề, định hướng giải quyết và của mình, từ đó năng lực chung và năng lực giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, không phải HS chuyên biệt được hình thành. nào cũng có năng lực tự học tốt. Bởi vậy, cần Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách thiết phải có sự trợ giúp từ GV để giúp cho mạng tháng Tám năm 1945 là một nội dung HS có định hướng đúng trong quá trình tự phù hợp để tiến hành hoạt động ngoại khóa học, tự tìm hiểu của mình. - gắn với hoạt động kỉ niệm thành công của Cách mạng tháng Tám và sự ra đời nước Việt Trong dạy và học lịch sử, tự học là năng Nam DCCD 1945. Năm 2025, đất nước ta lực cần thiết phải hình thành cho HS bởi giới kỉ niệm 80 năm ngày Cách mạng tháng Tám hạn thời gian trên lớp của một bài học và thành công và sự ra đời của nước Việt Nam đặc biệt đó là những mục tiêu của Chương DCCH. Đây là sự kiện có ý nghĩa vô cùng trình GDPT 2018. HS phải là chủ thể, trung quan trọng để các thế hệ người Việt Nam nhớ tâm của hoạt động học. Để đạt được điều đó, lại về chặng đường gian khó nhưng cũng hết người GV phải là ngọn đèn định hướng cho sức hào hùng của cha ông ta. Bởi vậy, việc HS từng bước tìm hiểu kiến thức, giải quyết tổ chức hoạt động ngoại khóa thực sự cần những vấn đề đặt ra trong quá trình học. Vì thiết. Giáo viên có thể tiến hành linh hoạt bài vậy, ngoài những phương pháp, kỹ thuật hiện học ngoại khóa này, phù hợp với điều kiện đại thì người GV còn cần phải hướng dẫn trường, lớp và địa phương. Ở thành phố, bài học có thể được tiến hành tại bảo tàng, di cho HS tự học, đặc biệt với những bài học có tích văn hóa phù hợp. Ở địa phương không hệ thống TLG phong phú. có di tích hoặc điều kiện đi lại hạn chế thì tổ Như đã phân tích, hệ thống TLG trong chức cấp trường, thậm chí giao lưu giữa các Bài 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách trường trên cùng địa bàn. Mỗi hình thức tổ mạng tháng Tám năm 1945 đa dạng với chức có cách khai thác riêng nhưng đều có nhiều loại hình, phản ánh chân thực về sự chung một điểm là GV là người lãnh đạo, tổ kiện lịch sử. Những TLG này là minh chứng chức để giúp HS chủ động khám phá những thuyết phục nhất để HS phục dựng lại những “bí ẩn” lịch sử ẩn chứa trong các TLG đó. vấn đề của lịch sử Việt Nam giai đoạn sau Tuy nhiên, để hoạt động diễn ra thành công đòi hỏi sự đầu tư, chuẩn bị công phu của Cách mạng tháng Tám. Những TLG này có người GV. Bởi giới hạn dung lượng của bài thể được người GV sử dụng trong tiến trình viết, chúng tôi không trình bày cụ thể về việc bài học nhưng không phải dưới hình thức xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại mô tả, thuyết trình, phân tích cho HS mà HS khóa mà chỉ xin được gợi ý, đưa ra cách thức cần phải là chủ thể của quá trình khai thác, sử dụng các TLG trong bài học hiệu quả. tìm hiểu. 56
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Tập 36, Số 3 (2024): 49-58 Tất cả những gợi mở về phương pháp, kỹ trong dạy học lịch sử, đặc biệt đối với mục thuật đã được chúng tôi nêu ở trên để khai tiêu của Chương trình GDPT 2018. Nghiên thác nguồn TLG trong bài học này trên thực cứu của chúng tôi đã phần nào làm rõ sự tế thành công ở mức độ nào đều cần đến hoạt khác biệt, hiệu quả của việc sử dụng TLG động tự học của HS. Một số lưu ý cần định với các biện pháp truyền thống trước đây. hướng cho HS trong quá trình hình thành Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ ưu điểm năng lực tự học: của việc sử dụng TLG nhằm giúp học sinh Một là, hoạt động tự học cần được thực có thể tiếp cận, phục dựng lại sự kiện, hiện hiện cả trước và sau khi tìm hiểu bài học chính tượng đã xảy ra trong quá khứ chân thật, sinh khóa. GV cần giao nhiệm vụ cụ thể cho HS động nhất. Từ trường hợp TLG trong Bài để các em có định hướng tốt nhất. Với TLG 13. Việt Nam trong năm đầu sau Cách mạng gốc là kênh chữ thì HS phải biết được tư liệu tháng Tám năm 1945 (SGK Lịch sử và Địa đó trong văn bản nào, tìm và ghi chú những lý lớp 9 - bộ Kết nối tri thức với cuộc sống), từ khóa trong đoạn tư liệu để phân tích được chúng tôi khẳng định việc sử dụng TLG có nội dung cần khai thác trọng tâm, tránh lan thể được kết hợp với nhiều phương pháp, kỹ man. Ví dụ: TL5. Đoạn trích Tư liệu 1 trong thuật dạy học hiện đại. Điều đó giúp phát huy Hồ Chí Minh: Toàn tập, Tập 4, NXB Chính tốt hơn giá trị của TLG đồng thời góp phần trị quốc gia, năm 2011, trang 64-65; HS cần vào việc khắc phục những hạn chế khi sử năm bắt được các từ khóa “công bộc”, “lợi... dụng nguồn tư liệu quý giá này. Tuy nhiên, hết sức làm”, “hại... hết sức tránh”. Với TLG trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện ở là kênh hình thì HS cần phải phân tích được phổ thông, SGK Chương trình GDPT 2018, bối cảnh, nhân vật và nội dung phản ánh. Để sử dụng TLG sao cho hiệu quả vẫn còn vấn đạt được kết quả tốt nhất, HS có thể kết hợp đề băn khoăn của nhiều GV lịch sử. Chúng sử dụng mạng Internet để tìm hiểu (nhưng tôi cho rằng: (1) Việc sử dụng TLG trong dạy GV cần lưu ý cho HS về nguồn gốc của các học lịch sử cần được sự chú trọng hơn nữa trang thông tin). từ phía người dạy; (2) Phương pháp sử dụng Thứ hai, hoạt động tự học của HS cần được cần linh hoạt gắn với các loại bài học khác GV hướng dẫn tự kiểm tra, tự điều chỉnh. nhau; (3) Sử dụng TLG cần gắn với việc phát Trên thực tế, điều này được thể hiện rất rõ huy năng lực tự học của học sinh. Để việc sử thông qua các phương pháp sử dụng TLG mà dụng TLG hiệu quả nhất, cần thiết có những GV vận dụng trong toàn bộ tiến trình của bài buổi trao đổi chuyên môn, tọa đàm hoặc hội học (phương pháp động não, giải quyết vấn thảo, có thể là ở cấp trường hoặc mở rộng đề gắn với tình huống, dạy học theo trạm, kỹ hơn nữa là cấp huyện, cấp tỉnh. Điều đó có thuật “KWLH” và hoạt động kiểm tra đánh nghĩa rằng, ngoài vai trò của người giáo viên giá...). trực tiếp đứng lớp thì còn cần đến sự quan tâm, tạo điều kiện của các cấp lãnh đạo đối 4. Kết luận với vấn đề này. Những nghiên cứu, quan Vị trí, vai trò của TLG đối với dạy và học điểm của chúng tôi có thể còn nhiều hạn chế, lịch sử là vô cùng quan trọng để phát triển giới hạn bởi dung lượng bài viết, bởi vậy rất phẩm chất và năng lực của học sinh, trong đó mong nhận được sự đóng góp ý kiến, cùng có năng lực tư duy, thực hành lịch sử, năng trao đổi thảo luận của các thầy cô giáo, các lực tự học. Việc sử dụng TLG là cần thiết nhà khoa học giáo dục. 57
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Nguyễn Phương Mai và Trần Thị Bình Tài liệu tham khảo [4] Nguyễn Quốc Pháp (2017), Sử dụng tư liệu gốc trong biên soạn sách giáo khoa Lịch sử theo [1] Lê Thị Dung & Đinh Ngọc Ruần (2015). Sử hướng phát triển năng lực học sinh. Kỷ yếu Hội dụng tư liệu gốc trong kiểm tra đánh giá nhằm thảo khoa học quốc tế “Đào tạo và bồi dưỡng phát triển năng lực học sinh trong dạy học Lịch giáo viên môn lịch sử đáp ứng yêu cầu đổi mới sử ở trường trung học phổ thông. Tạp chí Giáo chương trình, sách giáo khoa”, Trường Đại học dục, số đặc biệt tháng 5, 138-141. Sư phạm Hà Nội. Nhà xuất bản Đại học Quốc [2] Nguyễn Văn Ninh & Bùi Thị Oanh (2016). Sử gia Hà Nội, 208-216. dụng tư liệu gốc để biên soạn sách giáo khoa [5] Trịnh Đình Tùng (2014). Đổi mới phương pháp Lịch sử phổ thông trong cuộc đổi mới căn bản, dạy học Lịch sử. Nhà xuất bản Đại học Sư toàn diện giáo dục đào tạo hiện nay. Tạp chí phạm, Hà Nội. Giáo dục, số kì 3 tháng 6, 2-6, 9. [6] Nguyễn Thị Thanh Thúy, Nguyễn Văn Ninh & [3] Nguyễn Văn Ninh (2017). Biện pháp sử dụng Nguyễn Xuân Trường (2022). Tổ chức dạy học tư liệu gốc trong dạy học lịch sử ở trường phổ trải nghiệm trong môn Lịch sử và Địa lý THCS thông. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, (theo Chương trình GDPT 2018 và SGK mới) Hà Nội. - Phần Lịch sử. Nhà xuất bản Dân trí, Hà Nội. USING ORIGINAL MATERIALS IN TEACHING LESSON 13: “VIETNAM IN THE FIRST YEAR AFTER THE AUGUST REVOLUTION OF 1945” (HISTORY AND GEOGRAPHY TEXTBOOK, GRADE 9, KNOWLEDGE CONNECTION WITH LIFE SERIES) TO ENHANCE STUDENTS’ LEARNING CAPACITY Nguyen Phuong Mai1, Tran Thi Binh2 1 Faculty of Social Sciences, Culture and Tourism, Hung Vuong University, Phu Tho 2 Lao Cai High School No. 1, Lao Cai Abstract O riginal materials are essential for studying and researching history. The 2018 General Education Curriculum introduced new features, including a system of primary sources, to develop students’ historical thinking and practical skills. However, teachers and students at the lower secondary level face challenges in effectively using these materials. This article employs theoretical research and survey methods to analyze the original materials in Lesson 13: “Vietnam in the First Year after the August Revolution of 1945” (History and Geography Textbook, Grade 9 - “Connecting Knowledge with Life” series). The findings underscore (1) the importance of primary sources in history education and (2) effective strategies for using these materials to enhance students’ learning capacity in this lesson. Keywords: Historical documents, original materials, textbooks, history, Connecting Knowledge with Life, developing students’ learning capacity. 58

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.