Sự thay đổi của đường cong Spee ở bộ răng vĩnh viễn: Nghiên cứu dọc từ 13-18 tuổi

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> SỰ THAY ĐỔI CỦA ĐƯỜNG CONG SPEE Ở BỘ RĂNG VĨNH VIỄN:<br /> NGHIÊN CỨU DỌC TỪ 13-18 TUỔI<br /> Nguyễn Bảo Trân*, Nguyễn Thị Kim Anh**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định độ sâu và bán kính của đường cong Spee của cung răng vĩnh viễn hàm dưới ở<br /> người 13 và 18 tuổi và đánh giá sự thay đổi của những đặc điểm này trong giai đoạn bộ răng vĩnh viễn từ 13-18 tuổi.<br /> <br /> Phương pháp: Với mô thức nghiên cứu dọc, mẫu nghiên cứu gồm 35 trẻ (16 nam, 19 nữ) có bộ răng vĩnh<br /> viễn lành mạnh và đầy đủ được theo dõi liên tục từ 13 đến 18 tuổi. Hình ảnh mặt bên mẫu hàm hàm dưới được<br /> ghi lại bằng cách chụp ảnh kỹ thuật số có chuẩn hóa. Độ sâu và bán kính đường cong Spee được đo đạc gián tiếp<br /> qua ảnh chụp mặt bên mẫu hàm hàm dưới bằng phần mềm AutoCAD.<br /> Kết quả nghiên cứu: Các giá trị đặc trưng của đường cong Spee của cung răng vĩnh viễn hàm dưới ở nam và nữ không<br /> có sự khác biệt có ý nghĩa ở 13 và 18 tuổi. Khi đánh giá sự thay đổi của những đặc điểm này trong giai đoạn từ 13-18 tuổi,<br /> nhận thấy độ sâu đường cong Spee giảm có ý nghĩa và bán kính đường cong Spee tăng có ý nghĩa.<br /> Kết luận: Xu hướng thay đổi của đường cong Spee của cung răng vĩnh viễn hàm dưới từ 13-18 tuổi là ngày càng ít cong<br /> hơn. Mặt phẳng nhai cung răng vĩnh viễn hàm dưới trở nên phẳng ra hơn.<br /> Từ khóa: đường cong Spee, độ sâu đường cong Spee, bán kính đường cong Spee<br /> <br /> ABSTRACT<br /> CHANGES OF THE CURVE OF SPEE IN PERMANENT DENTITION: A LONGITUDINAL STUDY<br /> FROM 13 TO 18 YEARS OF AGE<br /> Nguyen Bao Tran, Nguyen Thi Kim Anh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 2 - 2016: 7 - 13<br /> <br /> Objectives: the aims of this study are to determine the depth and radius of the curve of Spee (COS) in 13<br /> and 18 year-old-people and to evaluate the changes of COS from 13 to 18 years of age.<br /> Method: 35 people (16 males, 19 females) with sound and complete dentition longitudinally participated in<br /> this study. Dental casts of mandibular were collected every year. The depth and radius of COS were measured<br /> based on the standardized photographs of dental casts by AutoCAD software.<br /> Results: Values of the curve of Spee had no significant difference between males and females. During the<br /> time from 13 to 18 years old, the depth of the Spee curve decreased significantly, while the radius of this curve<br /> increased significantly.<br /> Conclusions: The curve of Spee showed some modifications from 13 to 18 years of age, which was<br /> determined as becoming more flattened.<br /> Keywords: the curve of Spee, the Spee depth, the Spee radius<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ một cách tinh tế, theo những nguyên tắc nhất<br /> định, giúp hoạt động chức năng diễn ra hiệu<br /> Hệ thống hàm mặt của con người, đặc biệt là quả. Mỗi răng trên cung hàm có đặc điểm giải<br /> bộ răng, là một tổng thể thống nhất được sắp xếp<br /> phẫu và vị trí thích hợp để không chỉ đảm nhận<br /> <br /> * Học viên Nội trú khóa 2011-2014, Khoa Răng Hàm Mặt, Đại học Y Dược, Thành phố Hồ Chí Minh<br /> ** Bộ môn NKCS, Khoa Răng Hàm Mặt, Đại học Y Dược, Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Nguyễn Bảo Trân ĐT: 0917660426 Email: baotran2611@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt 7<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> được chức năng chuyên biệt của từng răng mà đặc điểm hình thái học cung răng vĩnh viễn<br /> còn đảm bảo cho sự hài hoà cho toàn bộ cung người Việt và sự thay đổi của các đặc điểm này<br /> răng và khớp cắn. theo thời gian, chúng tôi thực hiện nghiên cứu<br /> Khi nhìn từ phía bên cung răng hàm dưới, về đường cong Spee ở bộ răng vĩnh viễn từ 13-18<br /> các răng được sắp xếp để hình thành nên một tuổi với những mục tiêu sau:<br /> đường cong cắn khớp. Đường cong này được 1- Xác định độ sâu và bán kính của đường<br /> mô tả lần đầu tiên vào năm 1890 bởi Von Spee, cong Spee của cung răng vĩnh viễn hàm dưới ở<br /> mà sau này được biết đến qua thuật ngữ “đường người 13 và 18 tuổi.<br /> cong Spee”(14,15). Theo Spee, đường cong Spee 2- Xác định sự thay đổi về độ sâu và bán<br /> đóng vai trò quan trọng trong hoạt động chức kính của đường cong Spee của cung răng vĩnh<br /> năng của bộ răng vì nếu mặt nhai các răng sắp viễn hàm dưới trong giai đoạn từ 13 - 18 tuổi.<br /> xếp theo một mặt phẳng, do sự hiện diện của lồi<br /> ĐỐITƯỢNG–PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> khớp, hai cung răng không thể trượt theo chiều<br /> trước sau để thực hiện chức năng nhai nghiền. Mẫu nghiên cứu<br /> Trong thực hành nha khoa, việc điều chỉnh hoặc Gồm 35 mẫu hàm hàm dưới (16 nam và 19<br /> tái tạo lại đường cong Spee sao cho hài hòa với nữ) được chọn từ 358 cặp mẫu hàm của trẻ em<br /> hướng dẫn lồi cầu, hướng dẫn răng cửa, mặt tham gia chương trình “Theo dõi và chăm sóc răng<br /> phẳng khớp cắn và độ cao của múi răng giả là miệng đặc biệt trong 15 năm (1996-2010)” do Bộ Y<br /> một yêu cầu bắt buộc trong chỉnh hình răng mặt Tế quản lý, thực hiện tại Khoa RHM – ĐH Y<br /> cũng như phục hình toàn hàm để đạt được một Dược TP.HCM. Đối tượng nghiên cứu được<br /> khớp cắn chức năng và ổn định. chọn theo các tiêu chuẩn sau:<br /> Trên thế giới, hình ảnh đường cong Spee ở Tiêu chuẩn chung<br /> bộ răng vĩnh viễn với các giá trị cơ bản là độ sâu<br /> Có cha mẹ, ông bà nội ngoại là người VN,<br /> và bán kính đã được nhiều tác giả quan tâm<br /> dân tộc Kinh<br /> nghiên cứu vì tầm quan trọng về mặt lâm sàng<br /> của nó (Ferrario (1997, 1999)(4,5), Orthlieb Có tình trạng sức khỏe bình thường, không<br /> (1997)(13), Kobayashi (1998)(7), Xu (2004)(16), có dị tật bẩm sinh hay bất hài hòa mặt, không<br /> Marshall (2006)(8)…). Theo các nghiên cứu trên, mắc bệnh ảnh hưởng đến sự phát triển của cơ<br /> đường cong Spee có sự thay đổi trong giai đoạn thể và hệ thống đầu mặt – cung răng<br /> vị thành niên theo xu hướng giảm độ sâu và Không chỉnh hình răng mặt<br /> tăng bán kính. Ở tuổi trưởng thành, đường cong Tiêu chuẩn về răng<br /> Spee gần như không thay đổi. Có đủ 28 răng vĩnh viễn trên cung hàm<br /> Tại Việt Nam, Hoàng Tử Hùng và Nguyễn Không bị bất thường hình dạng và số lượng<br /> Thị Kim Anh lần đầu tiên cho số liệu đo đạc răng<br /> cụ thể về đường cong Spee ở bộ răng vĩnh<br /> Khớp cắn ANGLE hạng I.<br /> viễn của người trưởng thành (1994)(9) và tiếp<br /> theo đó, nghiên cứu về sự thay đổi của đường Tiêu chuẩn chọn lựa mẫu hàm<br /> cong này trên bộ răng sữa ở trẻ từ 3-5 tuổi Phải đủ 2 mẫu hàm hàm dưới tương ứng với<br /> (2007)(10). Song vẫn chưa có nghiên cứu nào về độ tuổi 13 và 18 của cùng một cá thể<br /> sự thay đổi của đường cong Spee theo thời Cung răng cân xứng, không có răng trồi và<br /> gian ở bộ răng vĩnh viễn. răng lún ảnh hưởng đến các đường cong cắn<br /> Nhằm tiếp nối các công trình nghiên cứu khớp.<br /> trên, góp phần hoàn thiện những thông số về Ghi dấu rõ ràng và đầy đủ các chi tiết của<br /> <br /> <br /> <br /> 8 Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> răng và cung răng. đường thẳng nối đỉnh múi xa ngoài răng cối lớn<br /> Phương pháp nghiên cứu II dưới và đỉnh múi răng nanh dưới.<br /> Bán kính đường cong Spee (RSpee): bán kính<br /> Mô thức nghiên cứu<br /> đường tròn ngoại tiếp tam giác có 3 đỉnh lần lượt<br /> Nghiên cứu dọc thuần túy trên một nhóm<br /> là đỉnh múi răng nanh dưới, đỉnh múi gần ngoài<br /> người nhất định được theo dõi liên tục từ 13 đến<br /> răng cối lớn I dưới, đỉnh múi xa ngoài răng cối<br /> 18 tuổi, dữ liệu được thu thập lần thứ nhất lúc 13<br /> lớn II dưới<br /> tuổi và lần thứ nhì lúc 18 tuổi.<br /> Mô tả phương pháp đo đạc các thông số kích<br /> Phương tiện nghiên cứu<br /> thước của đường cong Spee<br /> - Máy ảnh kỹ thuật số loại DSRL, hiệu<br /> Bước 1: Chụp ảnh mẫu hàm hàm dưới nhìn từ<br /> NIKON D5100, độ phân giải 16,2 MP<br /> phía bên phải mẫu hàm (dựa theo phương pháp<br /> - Chân máy ảnh của Farella(2) và Xu(16) có điều chỉnh). Các tác giả<br /> - Thước thủy tĩnh trên đã chọn một bên của mẫu hàm (phải hoặc<br /> - Bút lông kim trái) để nghiên cứu. Nhiều nghiên cứu khác về<br /> - Hệ thống định vị mẫu hàm: đường cong Spee trên thế giới và tại Việt Nam<br /> đều nhận thấy hình thái đường cong Spee bên<br /> Chân đỡ mẫu hàm: gồm một mâm nhỏ để<br /> phải và trái cung răng không có sự khác<br /> giữ mẫu hàm và 3 nhánh chân. Mâm có thể<br /> biệt(4,5,8,11). Trong nghiên cứu này, chúng tôi chọn<br /> nghiêng và các nhánh chân có thể thay đổi kích<br /> phía bên phải mẫu hàm hàm dưới để chụp ảnh<br /> thước để định vị mẫu hàm theo hướng lựa chọn.<br /> nghiên cứu.<br /> Tấm kính dùng để chuẩn hóa mặt nhai mẫu<br /> Chuẩn hóa mẫu hàm sao cho mặt nhai song<br /> hàm gắn cố định trên thanh đứng bằng ốc khóa.<br /> song mặt phẳng ngang:<br /> Tấm kính dày 3mm, được chỉnh song song với<br /> mặt phẳng ngang bằng thước thủy tĩnh. Tấm kính được chỉnh song song mặt phẳng<br /> ngang. Đặt mẫu hàm lên chân đỡ và điều chỉnh<br /> Các điểm mốc được chọn trên mẫu hàm<br /> chạm tấm kính ít nhất 3 điểm: một điểm trên<br /> Chọn 3 điểm mốc để xác định độ sâu và bán răng trước và hai điểm vùng răng sau hai bên<br /> kính của đường cong Spee (dựa theo nghiên cứu (theo phương pháp của Hoàng Tử Hùng(12)).<br /> của Nguyễn Thị Kim Anh (1994, 2012)(9,11), gồm:<br /> Chuẩn hóa máy ảnh sao cho:<br /> đỉnh múi răng nanh, đỉnh múi gần ngoài răng<br /> cối lớn I và đỉnh múi xa ngoài răng cối lớn II. Mặt ống kính vuông góc mặt phẳng ngang<br /> và song song đường thẳng đi qua đỉnh múi răng<br /> Các thông số kích thước của đường cong Spee<br /> nanh và đỉnh múi xa ngoài răng cối lớn II hàm<br /> Độ sâu đường cong Spee (SSpee): khoảng cách dưới (hình 1 và 2).<br /> từ đỉnh múi gần ngoài răng cối lớn I dưới đến<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Chuẩn hóa mặt ống kính vuông góc mặt phẳng Hình 2. Chuẩn hóa mặt ống kính song song đường<br /> ngang thẳng đi qua đỉnh múi răng nanh và đỉnh múi xa ngoài<br /> răng cối lớn II hàm dưới<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt 9<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> <br /> Tâm ống kính trùng với đỉnh múi ngoài răng Xử lý số liệu<br /> cối nhỏ II hàm dưới. Dùng phần mềm SPSS 16.0 để xử lý thống kê<br /> Chụp ảnh từng mẫu hàm bằng chế độ số liệu thu thập, trình bày đặc trưng thống kê cơ<br /> Mannual, tiêu cự 105mm, khẩu độ F16. bản (số trung bình, độ lệch chuẩn). Sử dụng<br /> Bước 2: Chuyển ảnh vào máy vi tính, dùng kiểm định t cho 2 mẫu độc lập hoặc kiểm định<br /> phần mềm AutoCAD 2007 đo độ sâu và bán Mann-Whitney để so sánh các đặc điểm nghiên<br /> kính đường cong Spee cứu giữa giữa nam và nữ. Sử dụng kiểm định t<br /> cặp đôi hoặc kiểm định dấu hạng Wilcoxon để<br /> so sánh dọc các đặc điểm nghiên cứu từ 13 đến<br /> 18 tuổi.<br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Các đặc trưng của đường cong Spee ở cung<br /> răng vĩnh viễn hàm dưới ở người 13 và 18<br /> tuổi<br /> Hình 3. Ảnh chụp mặt hàm hàm dưới từ phía bên Bảng 1 và 2 trình bày các số liệu thống kê mô<br /> phải mẫu hàm tả về độ sâu và bán kính của đường cong Spee ở<br /> người 13 và 18 tuổi, chung cho hai giới.<br /> Bảng 1. Các thông số về đường cong Spee ở trẻ 13 tuổi, chung cho nam và nữ<br /> Trung bình Độ lệch chuẩn Sai số chuẩn Hệ số biến Khoảng tin cậy 95%<br /> Biến số<br /> (mm) (mm) (mm) thiên (%) (mm)<br /> SSpee 2,229 0,478 0,081 21,445 2,065 – 2,394<br /> RSpee 80,781 19,945 3,371 24,690 73,929 – 87,632<br /> So sánh với các nghiên cứu khác về độ sâu của Hirogaki (2001)(6): sự khác biệt giữa đo<br /> của đường cong Spee ở bộ răng vĩnh viễn, kích thước cung răng trực tiếp trên mẫu hàm<br /> chúng tôi nhận thấy: ở trẻ vị thành niên (13 và đo gián tiếp qua hình ảnh mẫu hàm là dưới<br /> tuổi), độ sâu đường cong Spee trong nghiên 0,3mm. Độ sâu đường cong Spee trong nghiên<br /> cứu này là 2,23mm, xấp xỉ với kết quả nghiên cứu của Marshall ở trẻ người Mỹ 12,5 tuổi(8) là<br /> cứu của Nguyễn Thị Kim Anh cũng ở trẻ em 2,17mm, cũng xấp xỉ với trẻ em Việt Nam<br /> Việt Nam 13 tuổi (2012)(11) thực hiện bằng trong nghiên cứu này. Độ sâu đường cong<br /> phương pháp đo trực tiếp trên mẫu hàm là Spee trong nghiên cứu của Carter ở trẻ người<br /> 2,03mm. Sự khác biệt về độ sâu giữa hai Mỹ 14 tuổi(1) là 1,86mm, thấp hơn đo trên trẻ<br /> nghiên cứu là 0,2mm, phù hợp với nhận định Việt Nam.<br /> Bảng 2. Các thông số về đường cong Spee ở người 18 tuổi, chung cho nam và nữ<br /> Trung bình Độ lệch chuẩn Sai số chuẩn Hệ số biến Khoảng tin cậy 95%<br /> Biến số<br /> (mm) (mm) (mm) thiên (%) (mm)<br /> SSpee 1,750 0,551 0,093 31,486 1,506 – 1,939<br /> RSpee 104,885 30,838 5,213 29,402 94,292 – 115,479<br /> <br /> Ở người trưởng thành, độ sâu đường cong và của Marshall trên người Mỹ 27 tuổi(8) là<br /> Spee trong nghiên cứu này là 1,75mm, nhỏ hơn 2,02mm, lớn hơn trẻ em Việt Nam trong nghiên<br /> kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thị Kim Anh cứu này. Độ sâu đường cong Spee trong nghiên<br /> trên người Việt trưởng thành từ 18-25 tuổi(9) là cứu của Carter trên người Mỹ 48 tuổi(1) là 1,5mm,<br /> 1,91mm. Độ sâu đường cong Spee trong nghiên thấp hơn trẻ Việt Nam.<br /> cứu của Xu trên người Nhật 21 tuổi(16) là 1,9mm So sánh giữa nam và nữ, bảng 3 và 4 cho<br /> <br /> <br /> 10 Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> thấy ở 13 và 18 tuổi, độ sâu đường cong Spee của của nam lớn hơn nữ nhưng khác biệt không có ý<br /> nam nhỏ hơn nữ và bán kính đường cong Spee nghĩa thống kê.<br /> Bảng 3. Độ sâu và bán kính đường cong Spee ở trẻ 13 tuổi, so sánh giữa nam và nữ<br /> Nam (n=16) Nữ (n=19)<br /> Biến số p Mức ý nghĩa<br /> TB ĐLC TB ĐLC<br /> (1)<br /> SSpee 2,145 0,508 2,301 0,452 0,345 NS<br /> (2)<br /> RSpee 86,484 20,339 75,978 18,799 0,098 NS<br /> (1): Kiểm định t cho hai mẫu độc lập, (2): Kiểm định Mann-Whitney<br /> Bảng 4. Độ sâu và bán kính đường cong Spee ở người 18 tuổi, so sánh giữa nam và nữ<br /> Nam (n=16) Nữ (n=19)<br /> Biến số p Mức ý nghĩa<br /> TB ĐLC TB ĐLC<br /> (1)<br /> SSpee 1,697 0,524 1,794 0,583 0,612 NS<br /> (1)<br /> RSpee 109,548 28,665 100,959 32,802 0,420 NS<br /> (1): Kiểm định t cho hai mẫu độc lập, (2): Kiểm định Mann-Whitney<br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp bản:<br /> với kết quả của nhiều nghiên cứu khác: độ sâu Độ sâu đường cong Spee (SSpee): giảm có ý<br /> đường cong Spee không có sự khác nhau giữa nghĩa từ 2,23mm ở 13 tuổi xuống 1,75mm ở 18<br /> hai giới(3,9,11,16). Tuy nhiên, Kobayashi (1998)(7) khi tuổi (giảm -0,48mm, p